Plattdüütsch

Plattdüütsch Plattdüütsk, Plattduitsk Neddersassisch Nedersakisch, Neddersass’sch
Snackt in	Düütschland Düütschland Danemark Däänmark Nedderlannen (Europa) Nedderlannen Brasilien Brasilien Russland Russland Kasachstan Kasachstan Kirgisistan Kirgisistan Kanada Kanada Vereenigte Staaten Vereenigte Staaten Mexiko Mexiko Belize Belize Bolivien Bolivien Paraguay Paraguay
Sprecher	4–8 Millionen weltwied Düütschland: ≈ 2,2 Mio. gode Sprekers, ≈ 5 Mio. Sprekers allens tohoop^[1] Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15 Mio.^[2] Brasilien: ≈ 0,3–0,4 Mio.
Klassifikatschoon	Ιndoeuropääsch Germaansch Westgermaansch Noordseegermaansch Plattdüütsch
Offitschell Status
Minnerheden/ Regionaalspraak in	Düütschland Düütschland Nedderlannen (Europa) Nedderlannen Brasilien Brasilien
Spraakkoods
ISO 639-1	–
ISO 639-2	nds
ISO 639-3	För de ganze Spraak: nds^[3] För enkel Dialekten: Oostfreesch: frs Westföölsch: wep Plautdietsch: pdt Achterhooksch: act Drents: drt Grönnegs: gos Sallandsch: sdz Stellingwarfs: stl Twentsch: twd Veluws: vel

Plattdüütsch, kort Platt, ook Nedderdüütsch oder Neddersassisch heten, is ene Regionaalspraak, de twüschen 2 un 5 Millionen Minschen in Noorddüütschland un an de 2 Millionen Minschen in Oostnedderland snackt. Besünners mit dat mennistsche Plautdietsch het sik Plattdüütsch ook weltwied in Spraakeilannen uutbreed. De Spraak höört to’n Westgermaanschen un het den hoogdüütschen Luudwannel nich mitmaakt. Se is so ene nedderdüütsche Spraak un tellt tohoop mit’n Freeschen un Engelschen to de noordseegermaanschen Spraken.

Van den Sassenstamm siene Spraak, het dat Plattdüütsche as Hansespraak Inflood up Noordeuropa namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröe Neetied het dat Hoogdüütsche de Rull as Schrievspraak övernamen, so dat Plattdüütsch nu sünner gemeensame Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten deelt wieder besteit. Vandaag laat Düütschland un de Nedderlannen Plattdüütsch na de Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken as ene Regionaalspraak gellen, liekers is de Spraak bedroot un in Delen vun dat Spraakgebeed meist uutstorven.

Klassifikatschoon

Spraakverwandschop

Dat westgermaansche Plattdüütsche tellt as germaansche Spraak to de indoeuropääsche Spraakfamilie.^[4] De Spraak het den hoogdüütschen Luudwannel, de dat Hoogdüütsche vun den annern westgermaanschen Spraken unnerscheed, nich mitmaakt un tellt so to den nedderdüütschen Spraken.

Dat Plattdüütsche stünn in siene Historie mit’n Freeschen, Nedderfrankschen un Hoogdüütschen in Kuntakt. Besünners dat Ooldsassische, dat Plattdüütsche sien Vöörlöper, wiest vele Gemeensamkeiden mit dat Angelsassische un Ooldfreesche (so as Nasaalswund in fief statts hoogdüütsch fünf oder he statts hoogdüütsch er). De dree Spraken bild daarüm dat noordseegermaansche Kluuster binnen dat Westgermaansche. Den Ooldsassischen sünd man wegen den ooldhoogdüütschen Inflood uut’n Süden al wat noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan, so dat Plattdüütsch twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood steit.^[5]

Stand as Spraak

Wieldes Oold- un Middelsassisch allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för dat Plattdüütsch hüüdtodaags striedig.^[6] Dat givt allgemeen dree Positschonen:

Plattdüütsch as Spraak: Een Argument för den Stand as Spaak is de Historie: Plattdüütsch is ene Süsterspraak vun dat Hoogdüütsche, de den hoogdüütschen Luudwannel nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt un Uuttuusch mit’n Hoogdüütschen un Nedderlandschen stünn.^[7] Ook de vöörmalige Status as middelsassische Schrievspraak för Oorkunnen, Recht un Hannel un ook för Literatuur is een anner Argument för den Stand as Spraak. Noch een Argument is de Afstand twüschen den beiden Spraken: De Unnerscheden in Grammatik un Woordschatt twüschen Hoog- un Plattdüütsch sünd na de Lüüd, de Plattdüütsch as egen Spraak bekiekt, groot noog beid as twee verscheden Spraken antospreken.^[8]
Plattdüütsch as Dialekt: De Argumenten för Plattdüütsch as Dialekt bekiekt besunners de sotscholinguistschen Begevenheiden. De Situatschonen, in de Plattdüütsch in de Sellschop vundaag bruukt warrn kann sünd verminnert. Plattdüütsch is in siene Funktschoon na ene Spraak för dat Ümfeld neeg bi, so as in Familien oder de Naverschop. Se is stark regionaal präägt un het kene överegionale Schriftspaak, de in Spraakdomänen buten de Familie oder Naverschop bruukt warrt.^[8] Dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche sünd je na Staat Dackspraken för’t Plattdüütsche. Dat will seggen se överneemt de Funktschoon as Schriev- un Stanardspraken för’t Plattdüütsche. So kann Plattdüütsch för enen hoogdüütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt so as anner Dialekten, de unner dat Dack vun ene Standardspraak staat. ^[9] De Afstand twüschen Platt- un Hoogdüütsch oder twüschen Platt un Nedderländsch bekiekt Kritikers as ring, denn Platt steit in een Varietetenkontinuum mit sienen Dackspraken un gliekt sik eer meer un meer an.
Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt: Ene Middelpositschoon, de versöcht de Spraakhistorie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene Afstandsspraak un togliek enen Schiendialekt to seen. De Begrepen gaat up Heinz Kloss torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch so veel Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch wiest, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak as enen Dialekt schient. Also as ene Nahspraak, wieldes de Funktschonen as Schrievspraak un överregionale Standardspraak de Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch överneemt.^[10]

Naam vun de Spraak

De plattdüütschen Lüüd in dat Rebeed, dat vöörneemlich Hoogdüütsch as Schriftspraak het oder harr, seggt Plattdüütsch to de Spraak, fakener ook afkört to Platt. In dat Rebeed, in dat Nedderlandsch de vöörneemliche Schriftspraak is, het sik de Naam Nedersaksisch döörsett. Wetenschopslüüd bruukt faken de Begreep Nedderdüütsch. Lüüd, de dat Woord düütsch in plattdüütsch ümgaan wüllt, dat de Lüüd buten Düütschland sik ook behaaglich föölt, un de den gemeensamen Oorsprung vun de verschedenen Spraakvarianten ünnerstrieken wüllt, bruukt fakener den Uutdruck Neddersassisch. Ook de Naam Sassisch, de sik up den olen Egennaam to Hansetieden betüüt, warrt welk Tieden bruukt, hüüd aver weniger faken as in annere Tieden.

Dat Woord „Plattdüütsch“ keem toeerst bi Cornelis Lettersnijder in dat 16. Jhd. op. Vöördem bruken de Minschen den Uutdruck sassesch oder, wenn se sik nich vun de annern düütschen Varieteten afsetten möten, ook eenfach düdesch. De normalen Alldagssnackerschen un -snackers in Düütschland bruukt man bloot dat Woord Plattdüütsch wiedhen. All de annern Uutdrück warrt alleen in formalen Kontexten bruukt. In’n Nedderlannen bruukt de Lüüd in’n Alldag meersttieds de Naams föör Dialekten vun de egen Kuntrei, so as Drents Plat oder Twents Plat. De Uutdruck Nedersaksisch breedt sik aver jümmers meer uut. Faken denkt de Lüüd, Plattdüütsch kümmt vun dat platte Land, woneem dat snackt warrt. De Uutdruck platt kümmt aver uut’n 16. Jhd. vun de Nedderlannen weg un bedüüdt eenfache Spraak, de Spraak vun de eenfachen Lüüd.^[11] In’n 17. Jhd. is de Naam Plattdüütsch denn ook in Noorddüütschland begäng worrn.^[12] De Naam Platt het sik man ook in ganz Westdüütschland uutbreid un so givt dat ook welk Rebeden, de nich dat egentliche Plattdüütsch, man enen middeldüütschen Dialekt, snackt un doch den egen Dialekt Platt nöömt.^[13]

Anners as bi Plattdüütsch kümmt de Uutdruck Nedderdüütsch würklich vun de geograafsche Laag af. Nedderdüütsch steit in Gegensatz to dat hoogdüütsche Spraakrebeed in’n Süden, dat veel höger liggt. De Uutdruck is in dat 15. Jhd. in’n Middelnedderlandschen as hoghen duutsche un neder duutsche opkamen.^[14] Bet in dat 17. Jhd. rin weer „Nedderdüütsch“ man een raren Begreep. Eerst later het sik mit de Dialektologie, de den düütschen Spraakruum in Nedder-, Middel- un Böverdüütsch deelt, de Begreep Nedderdüütsch in de hoogdüütsch präägte Wetenschop döörsett.^[15] Nedderdüütsch seggt döör dat düütsch uut, dat de Spraak nix Egenstännigs is un ünnermuurt so den hoogdüütschen Anspröök, dat Plattdüütsch alleen een Dialekt is un gegenöver Hoogdüütsch minner gellt. De Begreep is man ook meerdüdig. Wat öllerhaftig kann Nedderdüütsch alle kontinentaalwestgermaanschen Spraken, dat Freesche uutbenamen, beteken. Dat sünd also in’n wiedsten Sinn de plattdüütschen un nedderfrankschen Dialekten mitsams de Standardspraken Nedderlandsch un Afrikaans. Annersieds betekent Nedderdüütsch in de düütsche Dialektologie meist alleen dat Plattdüütsche in Düütschland. In de düütsche Dialektologie faken ook nich klaar, of Süüdnedderfranksch mit to Nedderdüütsch tellt, oder alleen sassische Dialekt meent sünd.^[16]

Sassisch as Naam för de Spraak is al teemlich oold un is sied de ole Sassentied un de Hansetied döör bruukt worrn.^[17] Al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen nich meer as egen Volk, sonnern as Deel vun de Düütschen föölt. Un so hebbt se eer Spraak denn faken ook eenfach düdesch nöömt. To de Tied stünnen de beiden düütschen Höövdvarianten noch op den glieken Rang un dat weer noch nich nödig, sik vun de annere Variant aftosetten (hüüd denkt de Lüüd bi düütsch direkt an de hoogdüütsche Standardspraak, wenn de Kontext dat nich jüst uutsluten deit, to de Tied kunn düdesch aver noch för beide Spraken jüstso good staan). Wenn dat Nood dee, sik vun dat Middelnedderlandsche oder Hoogdüütsche aftogrenzen sünd Begreep as unse düdesch ‘uns Düütsch’, sassesch düdesch ‘sassisch Düütsch’ bruukt worrn. Dat geev man ook noch in de moderne plattdüütsche Tied na dat Middelsassische Lüüd, de versöchten oder versöket den Naam Sassisch wedder upleven to laten (so as Scheller, Wolke, Ruseler, Eimers, Hahn), aver döörsett het sik dat nich.

Neddersassisch is nu een Uutdruck, up halven Weg vun Sassisch to Nedderdüütsch. De Naam Sassen, de vun öllers her för de Lüüd in’n Noorden stünn, is mit de Tied na Süüd wannert, as dat Hartogdom Sassen grötter worrn is, so dat de Naam vundaag dat Bundsland „Sassen“ betekent. Toeerst heet de Süden denn Böversassen un de Noorden Neddersassen. Mit de Tied het de Süden aver dat Överwicht kregen un heet denn bloot noch Sassen. So hebbt de Lüüd denn an’n Süden dacht un för den Noorden so Neddersassen un Neddersassisch inbörgert.^[18] Dat Woord Nedersaksisch is nu ene Variant vun Neddersassisch, de dat Nedderlandsche uut’n Hoogdüütschen oder Latienschen uutleent het. De Begreep keem in’n 20. Jhd. bi Spraakwetenschoppers un besunners vun de 1950er Jaren an bi nedderlandschen Spraakaktivisten un Dialektschrievers op. Welk Lüüd bruukt de Begreep Neddersassisch alleen för dat ole sassische Stammland (also de Deel West vun Oostholsteen un de Elv langs). So is Neddersassisch faken synonym mit Westnedderdüütsch. Dat givt aver jüstso Lüüd, de heel de Spraak vun Eestland bet Urk as Neddersassisch anspreken doot.

Wegen de wirrige Laag mit de Begrepen het William Foerste versocht dat neutrale Saxonisch för de Spraak un Saxonia för dat Spraakrebeed intobörgern.^[19] Dat is man bloot een paar Maal bruukt worrn, döörsett het sik dat nich.^[20]

Historie

Översicht

Dat Plattdüütsche deelt de Spraakwetenschop in dree Perioden: Ooldsassisch (ca. 750–1150), Middelsassisch (ca. 1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat ooldsassische Heliand-Epos uut’n 9. Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besunners to’n Hoogpunkt vun de Hansetied geev dat vele Texte üm Juristeree, Theologie un Historienschrieveree. Ene wichtige Wenne för’t Plattdüütsche weer dat 16./17 Jhd., in den dat Hoogdüütsche de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt het. Dat Plattdüütsche is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19. Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder up de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur up Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.^[21]

Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch

As ene germaansche Spraak sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche dat Oorgermaansche un noch wieder torügg dat Oorindoeuropääsche. De Indoeuropääschen bröchten eer Spraak uut de oosteuropääsche Stepp na Middeleuropa, dat noordüütsche Deepland un Skandinavien.Vun hier het sik de oorgermaansche Spraak bilütten na Süüd to uutbreid. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche Flekschoon, so as dat Sanskrit, Ooldgreeksch un Latinsch noch kennt, un Luudwannels so as de eerste germaansche Luudwannel het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Spraaktelg binnen de Familie ranwussen.^[23]

Düsse Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn. Dat is mit de Methoden vun de vergleken Spraakwetenschop uut later schreven Borns rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik de oorgermaansche Spraak al in verscheden Telgen un Spraken deelt: Dat Noordgermaansche, dat Oostgermaansche un de westgermaansche Telgen, wo Angelsassisch, Ooldnedderfranksch, Ooldfreesch, Ooldhoogdüütsch un Ooldsassisch, de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag, tohören.

Ooldsassisch

Ooldsassisch is de öldste schreven Spraak in dat Stammland vun’n Sassen, enen germaanschen Stamm över den Ptolemäus, een greekschen Geleerten, dat eerste Maal in’n 2. Jhd. n. Chr. bericht.^[25] De Sassen breden sik in’n 3. un 4. Jhd. vun de Elvmünn un Westholsteen na Süüd to uut un billen mit annern Stämmen den sassischen Grootstamm.^[26] In’n 5. Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit Angeln, Jüten un Fresen na Britannien. De egen Spraak, dat later Angelsassische, bröchten se mit op dat Eiland.^[27] Uut düsse Tied, de fröe ooldsaasische Periode, sünd man een paar Egennamen unner anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de Weserrunen.^[28] In’n 8. Jhd. is de Kunflikt twüschen den frankschen Riek un den Sassen, de al unner Karl Matell un Pippin anfungen weer, eernster worrn un opletst mit den Sassenkriegen 772–804 ünner Karl den Groten to Enn kamen. Dat Ooldsassische an un för sik beginnt eerst mit de schreven Borns üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n Christendom bekeert, dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt un Kloosters as ook Bischopdömer gründ harrn.^[29]

Lütte religiöse Texte so as een Dööplöövnis oder de Beda-Homilie un wat weltliche Texte as dat Heevregister uut’n Klooster in Friäkenst kemen up, man sünnerlich dat grote Bibeldichtwark is wichtig, so as een Stück uut de Genesis un de Heliand, een Epos uut de Tied üm 830 mit meist 6000 germaanschen Langregen, dat in Stavriemen dicht worrn is un Jesus sien Leven navertellt.^[30] Uut’n 10. un 11. Jhd. sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as Glossen nableven. Üm 1100/1150 geit de ooldsassische Schrieveree denn avers to Enn.^[28]

Dat ooldsassische Spraakrebeed streck sik twüschen den Rhien un Elv un vun de Noordsee bet na Kassel un Merseborg in’n Süden. In’n Noorden grenz de Spraak langs de Eider an dat Ooldnoordsche, in’n Noordwesten an dat Ooldfreesche, na West to an dat Ooldnedderfranksche un in’n Süden an de frankschen Dialekte vun dat Ooldhoogdüütsche. De Süüdgrenz is to’n groten Deel de ik/ich- un de maken/machen-Isogloss folgt. De Lien leep in de Tied vun Dössen - Essen - Wupperdaal - Äulpe över Waldegge - Kassel - Worbis, denn süüdlich vun de Horz na Nordhusen un Eisleben bet an de Saale bi Merseburg.^[31] Oosten de Elv un de Lien Kiel - Loonborg grenz dat Ooldsassische an slaawsche Spraken, so as Polaabsch un Sorbsch.^[32]

Kennteken för dat Ooldsassiche sünd de vullen Vokalen in Nevensülven, so as nigun ‘negen’. De germaansche dentale Frikativ *þ un dat labiovelare *w sünd bewaart bleven un worrn <th> oder <đ> un <uu> schreven.^[33] De rieke ooldgermaansche Flekschoon is to’n groten Deel bewaart bleven.^[34] So as de annern noordseegermaanschen Spraken weer dat Ooldsassische man wat innovativer as dat vergleken konservativer Ooldhoogdüütsch. Ünnerschede to anner westgermaanschen Spraken weer de Wannel vun *hs to /s/ so as flas ‘Flass’, man ooldhoogdüütsch flahs un dat /ƀ/, enen olen germaanschen bilaliaben stemmhaften Frikativ, den dat ooldsassiche twüschen Vokalen bewaart het.^[30]

Middelsassisch

Uut’n Ooldsassischen is dat Middelsassische, ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. Twüschen den Spraakperioden is man an de 150 Jaren lang alleen up Latiensch schreven worrn.^[35] Eerst üm 1230 – later as dat Middelhoogdüütsche – beginnt dat mit de middelsassische Schrieveree. De Sassenspegel, een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. Üm 1250 beginnt dat mit middelsassische Texten uut’n Städen un sassischen Oorkunnen. Vele froe Texten so as de Sassenspegel un ook de sassische Weltchronik stammt uut’n oostföölschen oder elvoostföölschen Ruum. Üm 1350 het sik dat Middelsassische as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsetten könen.^[35] Annerster as dat Middelhoogdüütsche mit siene hööfsche Literatuur bleev dat Middelsassische to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel un Historienschrieverie.^[36] Eerst later sünd ook literaarsche Warken as dat Narrenschip oder Dyl Ulenspegel opkamen.

Mit de Oostkolonisatschoon het sik de Spraak vun’t 12. Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreid. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städe un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreiden un de slaawschen Spraken ümto wegdrängen.^[35]^[37] As de lingua franca hebbt de Hansekooplüüd dat Middelsassische rund üm de Noord- un Oostsee uutbreid. Vele sassische Handwarkers wannern na däänsche Städen in Sleswig uut oder hebbt sik in Norwegen, Sweden oder in Visby up Gootland daallaten.^[38] So het dat Middelsassische groten Inflood up dat Däänsche, Sweedsche un Norweegsche had, de enen groten Deel Leenwöör uut’n Middelsassischen afkregen hebbt.^[39] In Oost-Freesland un Grönneng begünn in’n 15. Jhd. dat Middelsassische de ooldfreesche Rechtsspraak un de oostfreeschen Mundaarden to verdrängen. In Sleswig is in’n 15. Jhd. dat Däänsche bet an de Slie un dat Danewark ran verdrängt worrn.^[39] Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14. Jhd. Städen so as Mansfeld, Eisleben, Wittenberg un Merseburg to de oostmiddeldüütsche Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15. Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.^[40]

Vergleken mit dat Ooldsassische het dat Middelsassische de Vokalen in Nevensülven afslepen (so as os. daga > dage, sunu > sone, melo > mele, giƀu > geve).^[41] Korte Vokale in open Sülven mit Akzent sünd lang worrn: bĕki > bēke ‘Beek/Beke’.^[42] De Schrievspraak het dialektale Unnerscheden in de Tied verdeckt. Een paar regionale Kennteken find sik man, so as in Westfalen sal statts schal oder mik un dik för mi un di in Oostfalen.^[43] De eersten middelsassischen Texten stammt uut de elvoostföölsche Regioon. Bet in’t 14. Jhd. het besünners ook ene middelsassische Schrievform mit oostföölschen oder elvoostföölschen Inflood, later kunn de Lüübsche Norm Inflood winnen.^[35]

Schrievsprakenwessel

Nadem dat de middelsassische Schrievspraak sik in’n 14. Jhd. gegen dat Latiensche döörsett un as Hansespraak ook wiedhen in Noordeuropa Inflood namen harr, gung dat Prestige un de Belang in’n 16. un 17. Jhd. daal, so dat de oostmiddeldüütsche Schrievspraak dat Middelsassische verdrängt het.^[44] Mit den eersten Natschonaalstaten, de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de Hansestäden sülvenst is de Hanse bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.^[45] Annerster as in dat Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14. Jhd. Schrievspraak worrn weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.^[46]

De Wessel vun Middelsassisch to de oostmiddeldüütsche Schrievspraak begunn eerst bi den Eddelüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.^[47] Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat Hillige Röömsche Riek un den Landsförsten Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de Mark Brannenborg, besünners in Berlin un in Städen so as Danzig un Goslär. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. Mekelnborg mit de Hansestäden Wismer, Swerin, Rostock un Pommern mit Straalsund, Gripswold, Wolgast, Stettin un Stolp so as ook de oostföölschen Städen Hannober, Bronswiek, Lümborg un Chöttingen begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. Hamborg, Sleswig-Holsteen mit Lübeek un Flensborg so as ook Builefeld oder Ossenbrügge in Westfalen beginnt üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schreivspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder up de Afsied schrievt Oostfreesland oder dat norweegsche Bergen ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.^[48]

De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten beginnt, so as ich, mich statts ik un mi. Denn beginnt de Schrievsprakenwessel an un för sik. De Schrievers överdregen de nedderdüütschen Formen na’t Hoogdüütsche, so as schriven to schreiben oder krut to Kraut. Faken kümmt so ook hyperkorrekte Formen op, so as selichleich statts seliglich, ropen to raufen statts rufen, bref to Breiff statts Brief. Ook sassische Seggwiesen so as thal lauffen för dal lopen statts hoogdüütsch hinablaufen find sik. Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man vele middelsassische Rester oder Oordsnamen sünd noch to finnen, so as Mittbörger, orkonde, erffkop oder Flensborch, karpsell, wisch, spiker. Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.^[49]

In Oostfreesland, Lingen, Tekenborg, Kleev un Rees, de dicht bi de düütsch-nedderländsche Grenz liggt weer de Vörgang noch kumplexer. Eer dat sik dat hoogdüütsche uutbreiden kunn, harr sik hier dat Nedderländsche as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel reformeerten Karken. Eerst vun 1815 an het sünnerlich Preußen un de luthersche Meerheid de hoogdüütssche Spraak ook hier allerwegens döörsett.^[50]

Froneenedderdüütsch

Na den Schrievsprakenwessel, weer bi de betern Lüüd weer nu dat Hoochdüütsche un Nedderlandsche de feinere Spraak., tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.^[51] De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.^[52] Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr Oberstadtbook noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.^[52] Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land daarstellt. In’n 17. un 18. Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as Hoogtiedsgedichten oder as Satire in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de froneenedderdüütsche Schrieveree.^[47]

Neenedderdüütsch

Klaus Groth geld för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19. Jhd. (Portree vun Christian Wilhelm Allers)

Dat Neenedderdüütsche an un för sik beginnt eerst an ’t Enn vun dat 18. Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, Literatuur in de Spraak optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör Jan Hinrich Voß. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners Fritz Reuter un Klaus Groth in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk. Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de Opklärung Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen.

Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20. Jhd. bloots as 'Nahspraak' vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20. Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.

In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen, annerwegens is Platt tominnst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd.

Spraakrebeed

Plattdüütsch warrt vör allen in’n Noorden vun Middeleuropa snackt, in Noorddüütschland un de Oostnedderlannen. Aver ook buten Middeleuropa givt dat döör Utwannerers Rebeden, in de Plattdüütsch snackt warrt oder snackt worrn is. De Grenz von Nedderdüütsch na Süüd hen is de maken/machen-Linie, de ook Benrather Linie heet.

Karnrebeed

De Grenz to dat Nedderlandsch-Nedderfranksche un dat Westfreesche liggt an de Noordsee bi’t Lauwersmeer. Dat liggt an de Grenz vun de nedderlandschen Provinzen Grunneng un Freesland. De Spraakgrenz folgt nu grov de Grenzen vun de Provinz Freesland. De Stellingwarven in de Provinz Freesland snackt man ook Neddersassisch. Op de ne’en Polder in dat Iesselmeer warrt kuum Plattdüütsch snackt. De Spraakgrenz folgt de ole Waterkant vun dat Iesselmeer. Bloots dat fröhere Eiland Urk, dat nu in’n Noordoostpolder indiekt is, höört to dat plattdüütsche Spraakrebeed. Dat Rebeed reckt bet an de Grenz na de Provinz Utrecht un löppt denn döör de Provinz Gelderland na de düütsche Grenz to. Twüschen Emmerik un Bokelt löppt de Spraakgrenz över de düütsche Staatsgrenz.

Se folgt nu de Süüdgrenz vun Westfalen bet na de Grenz to dat Bundsland Hessen. Dor löppt se nu, knapp op hessisch Rebeed, langs na Noordoosten to, knappt de süüdlichste Eck vun dat Bundsland Neddersassen af un löppt denn an de Grenz to Döringen lang, bloots mit dat Neddereikfeld up plattdüütsch Rebeed. In Neddersassen in’n Horz liggt een lütt Spraakeiland, in dat middeldüütsche Dialekten snackt warrt, de uut dat Erzgebirge inwannert sünd. De süüdliche Spraakgrenz löppt wieder döör dat Bundsland Sassen-Anholt an de Münn vun de Saale in de Elv langs na dat Bundsland Brannenborg rin. De Verloop vun de Spraakgrenz weer in Sassen-Anholt in fröere Tieden en ganz Stück wieder in’n Süden, meist bet na Leipzig ran. Uut dit Rebeed is dat Plattdüütsche aver vun middeldüütsche Dialekten verdrängt worrn. Ook in Wittenbarg warrt hüdigendaags Middeldüütsch snackt, aver up dat Rebeed vun Brannenborg kümmt dat plattdüütsche Spraakrebeed noch meist wedder bet op de Höögd vun Wittenbarg daal. Denn maakt de Grenz aver en groten Bagen na Noorden üm Berlin rüm un geit denn een Stück noorden vun Frankfort an de Oder an de poolsche Grenz ran. In meist dat ganze Brannenborger Rebeed is dat Plattdüütsche bloots noch swack vertreden un nich meer vitaal, wiel dat sik hier al in’n laten 19. un fröen 20. Jhd. dat middeldüütsche Berlinersch uutbreid het. Daarüm givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.

In de Rebeden achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n Tweden Weltkrieg verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de Oostsee. Ook vöör 1945 geev dat achter de hüdige poolsche Grenz kene klare Spraakgrenz. Dat weer een groot Mischmasch uut düütsche un poolsche Spraakeilannen. Bi Kulm geev dat ook een böverdüütsch Spraakeiland un in dat Rebeed vun Marienborg un Allensteen in Oostpreußen een middeldüütsch Spraakeiland. De Rest vun Oostpreußen un dat Rebeed üm Danzig weren Plattdüütsch.

De Grenz to dat Däänsche is ook kene klare. In öllere Tieden weer Sleswig däänsch un in’n Westen noordfreesch. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreidt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.

Fröer weren ook de Freeslannen keen Deel vun dat plattdüütsche Spraakrebeed. In Oost-Freesland het dat Plattdüütsche dat Oostfreesche aver kumplett verdrängt. Bloots dat Saterland is daar as freesch Spraakeiland nableven. In dat Saterland un Noordfreesland harr dat Plattdüütsche lang ene Opgaav as Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied blangen dat Freesche as Naspraak.

Uutwannerers

Mit Uutwannererten is dat Plattdüütsche ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de Mennisten, de ethnischen Mennoniten, de uut dat Wiesseldelta stammt un dat nedderpreußsche Plautdietsch snacken doot, sünd hier vun Belang. Se leevt in Gegenden in Argentinien, Brasilien (to’n Bispeel in Fernheim un Curitiba), Kanada, Mexiko, Paraguay un de USA. Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch hollen het. Daarto höört to’n Bispeel Rebeden in de USA un in Brasilien (to’n Bispeel Westfäälsch in dat brasiliaansche Westfália oder Pommersch as Wisconsin Pomeranian in de USA oder as Pomerano in dat brasiliaansche Pomerode un Domingos Martins).

Ook vun de Bessarabiendüütschen, de vun 1814 af an in Bessarabien inwannert sünd, keem een Deel uut de plattdüütschen Rebeden Pommern, dat Hartogdom Warschau un Mekelborg, un het siene Spraak in Bessarabien bibehollen. De Kolonisten uut Süüddüütschland, vöör allen Swaben, weren aver in de Övertall un hebbt de plattdüütschen Mundaarden bedrängt. De Germanist Albert Eckert het 1938 de Mundaarden in de 24 düütschen Moderkolonien ünnersöcht un de Mundoort vun de Kolonien Arzis, Neu-Arzis, Paris, Brienne, Leipzig, Kulm un Tarutino as Plattdüütsch vöörfunnen. 1940 is in’n Hitler-Stalin-Pakt beslaten worrn, dat de Bessarabiendüütschen ümsedelt warrt. De Bessarabiendüütschen kemen na dat besett Polen un sünd 1945 denn noch wedder verdreven worrn na de Rebeden vun dat hüdige Düütschland. De bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop is to disse Tied denn ganz uuteneenfullen.^[53]

1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun Ankum un Steiwelt na de Slowakei trocken, hebbt dor twee Adelsgöder köfft un sik mit mehr as 400 Lüüd in de Dörper Tscherman un Groß Rippen daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen. Düsse Lüüd sünd na’n Tweten Weltkrieg verdreven worrn.^[54]

Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De Glashött in Gerresheim het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de Elv anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeidersiedlungen up de Hött in Gerresheim en plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat Hötter Platt. Düsse Dialekt is vundaag aver meist uutstorven.^[55]

De Spraak gellt in dat egene Spraakrebeet nich vull

As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots Nahspraak. Aver ook as Nahspraak hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels Engelsch oder Spaansch) düsse Opgaven.^[56]

Fröher

De Oorsprung vun de Sassen liggt in Holsteen. Vun daar het sik de Sassenstamm ook in dat hüdige Bundsland Neddersassen, in Westfalen, in Oostfalen un bet na dat Rebeed in’n Oosten vun de hüdigen Nedderlannen breed maakt. Waarschienlich weer dat meer so, dat sik de Stämm, de in disse Rebeden leevt hebbt, ünnern Naam Sassen verenigt hebbt, as dat de holsteenschen Sassen sik utbreedt hebbt. In Oostholsteen, in dat Wendland un Oosten vun Oostfalen seten in disse Tied de Slawen. In Wusten, Grunneng un Oostfreesland weren de Fresen. Mit dat 9. Jhd. is nilütten de Oostkolonisatschoon anfungen, de de Slawen jümmer wieder na Oosten wegdrängen dee. Dat güng bet in dat 15. Jhd., as sik dat Plattdüütsche bet na Eestland in dat Baltikum uutbreedt harr. In Eestland is de Spraak vöör allen in de Städen bruukt worrn, denn düütsche Buren harrn sik in Eestland kuum daallaten. Mit dat Enn vun de Hansetied is denn Hoogdüütsch in Eestland an de Steed vun dat Plattdüütsche treden. In dat 18. un 19. Jhd. dee de gröttste Deel vun de Düütschen in Eestland Hoogdüütsch snacken un bloot noch wenig Lüüd Plattdüütsch. Welk slaawsche Spraakeilannen sünd in de Rebeden vun de Oostkolonisatschoon aver noch bet in dat 18. Jhd. nableven, dat Polaabsche in’t Wendland to’n Bispeel is waarschienlich in de Jaren 1750 uutstorven. Noch bet in de letzten Jaren vöör 1945 het dat Plattdüütsche sik in’n Oosten uutbreedt un to’n Bispeel dat Masuursche oder dat Kuursche verdrängt. Ook de Sprekerschen un Sprekers vun dat Kaschuubsche twüschen Westpreußen un Oostpreußen hebbt meersttieds beide Spraken snackt.

Bi de Fresen güng de Spraakwessel besünners vun Grunneng uut. Vun dat 15. Jhd. af an hebbt de Fresen Plattdüütsch as Schriftspraak bruukt. In de oostlauwerschen Ommelanden hebbt de Lüüd teemlich gau de plattdüütsche Spraak annamen un sogaar eer freesche Identität afleggt. In Oostfreesland hebbt se eer Spraak wat langsamer verloren, aver ook hier is vun dat Freesche nix nableven (vun dat Saterfreesche afseen, dat aver egentlich al buten Oostfreesland an un för sik liggt). Eer freesche Identität hebbt de Oostfresen aver behollen. Dat Jeverland het dat Freesche mit dat 17. Jhd. verloren. In Wusten het sik dat bet so üm un bi 1720 hollen un ook in dat Harlingerland het dat Plattdüütsche dat Freesche mit dat 18. Jhd. verdrängt. Toletst weren bloot dat Saterland un Wangeroog nableven, aver ook dat Wangeroger Freesche is 1950 uutstorven. Bi de westerlauwerschen Fresen kunn dat Plattdüütsche aver keen Foot faten.

Ook gegenöver dat Noordfreesche un dat süüdjüütsche „Plattdäänsche“ in Sleswig het dat Plattdüütsche Land wunnen. Dat vöörmaals noordfreesche Eidersteed is in’n 17. Jhd kumplett plattdüütsch worrn.^[39]

En goden Deel vun Anholt un ook vun Brannenborg, de vundaag enen middeldüütschen Dialekt snackt, het fröher ook enen plattdüütschen Dialekt had.^[46]

Status

Offitschellen Status

Dat Plattdüütsche warrt na de Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken sied 1998 in Düütschland un ook in de Nedderlannen schuult. In Düütschland warrt dat in de Bundslänner Bremen, Hamborg, Mekelnborg-Vöörpommern, Neddersassen un Sleswig-Holsteen na Deel III vun de Sprakencharta schuult, in de Bundslänner Brannenborg, Noordrhien-Westfalen un Sassen-Anholt un in de Nedderlannen na Deel II. Mit den Deel III sünd meer Plichten mit vermaakt. De Deel II is to’n groten Deel symboolsch.

De acht düütschen Bundslänner geevt alle dree Jaren enen Bericht af woans se Plattdüütsch föddern doot. De Bunnsraat för Nedderdüütsch mit twee Vertreders je Bundsland vertridd de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un seggt as Stellvertreder för de plattdüütsche Spraakgemeenschop wat to düssen Bericht. Dat Bundsbinnenministerium faat beide Berichten to enen Staatsbericht tohoop un een Uutschuss vun den Europaraad beweert de Maatregels, de för Spraakpleeg vöörandreven woorn sünd. Uplest reageert de Bundsregerung up den Bericht vun den Europaraad.^[57]

Dat Plattdüütsche is meist nich för Amtssaken tolaten. En wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche in’n Amtsgebruuk weer de Läägeünnerloage, för den de Firma Twistringer RBM Dränfilter 2000 en Patent anmellt harr. De Patentschrift weer up Plattdüütsch schreven un dat Patentamt harr eer dorvun trüchwiest. De Bundsgerichtshov harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, en Patent op Plattdüütsch intorecken, aver gellen deit dat bloot, wenn een de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeevt oder nareckt.^[58]

Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universiteet

→ Kiek ook bi: Plattdüütsch (Schoolfack)

Welk Kinnergaarns in Noorddüütschland, besunners in Neddersassen un Sleswig-Holsteen versöcht Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Woveel Platt een Kinnergaarn vermiddelt unnerscheed sik man stark. Dat langt vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn is up Egeninitschativen anwiest. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.^[59]

För den Plattdüütschunnerricht in de School givt dat kene Vörgaven över de Bunslandsgrenzen henweg. Nadem dat lange Tied alleen een paar Lessen to regionale Spraak in’n Düütschunnerricht geev, is Plattdüütsch nu in den noorddüütschen Bundslänner Hamborg, Sleswig-Holsteen, Mekelnborg-Vöörpommern un Bremen een Schoolfack. In Neddersassen is Plattdüütschunnerricht een Deel vun anner Fäcker, een egen Schoolfack givt dat hier nich. In den Noorddelen vun Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt givt dat Plattunnerricht alleen as Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschunnerricht; Platt unnerricht bloot een paar Scholen.^[59] Hamborg is 2010 as dat eerste Bundsland mit Plattdüütschunnerricht in de Grundschool anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack worrn, dat de Kultusministerkonferenz för dat mündliche un schriftliche Abituur gellen laat. Bet nu givt dat man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern Plattdüütschunnerricht ook bet to’n Abituur hen.^[59] Ook in den Nedderlannen givt dat Plaans de neddersassischen Varieteten in School to unnerrichten un de Schölerschen un Schölers ene positve Sicht up de regionale Spraak to vermiddeln, Informatschonen över dat Neddersassische un eenfache Leder as ook Texten un enen Grundwoordschatt to leren. Se schöölt so Plaseer kriegen Platt to spreken un to schrieven un ook dat Arvgood Neddersassisch achten leren.^[60]^[61]

Up de Univesiteet givt dat op verscheden Hoogscholen nedderdüütsche Philologie as een Studienfack, so as Flensborg, Hamborg, Kiel, Münster, Ollnborg un Rostock. Regelmatig Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in Bremen, Frankfort an’e Oder, Chöttingen, Lümborg, Meideborg, Ossenbrügge, Paderbuorn un Potsdam. De nedderdüütsche Philologie is up den Universiteten meist een Unnerdeel vun de Germanistik oder de düütsche Philologie. Bloot een paar Universiteten leert Plattdüütsch ook as Spraak, de meisten befaat sik alleen mit den spraak- un literatuurwetenschoplich Unnersöök an dat Plattdüütsche, sienen Spraakperioden un Dialekten. De Spraak, de in den Kursen un Semianren spraken un schreven warrt, is Hoogdüütsch. Een paar Bachelor-Arbeiden up Platt givt dat man. Se sünd man ene rare Uutnaam un hebbt meist Betog to’n Plattdüütschen.^[59]

Bi de Plattdüütschen

De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de noordneddersassischen Dialekten spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in Oostfreesland uut. Dar is de Spraak noch up dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot.

Na de Ümfraag Status und Gebrauch des Niederdeutschen seet in Noordüütschland 59,2 % Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39 % bekiekt Plattdüütsch as ene egen Spraak. De Ansichten unnerscheed sik man na Regioon: Mit 52 % in Hamborg un 50,7 % in Sleswig-Holsteen seet hier de Meeheid Plattdüütsch as ene egen Spraak an. In Sassen-Anholt (80,7 %) un Brannenborg (80,5 %) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besunner hoog. Groten Inflood up de Ansicht of Plattdüütsche een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Wer sülvenst Plattdüütsch snackt, süüt Platt eer as egen Spraak an. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt un enen positiven Blick up dat Plattdüütsche hebbet, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.

Annerwegens

De Medien in Düütschland sünd hoogdüütsch domineert. In de Regionaalmedien kümmt Plattdüütsch as Nischenprogramm vöör, in de landswieden Medien meist gaarnich. Noorddüütschland gellt daarvun bi veel Lüüd, de dat Land nich so kennt, as rein hoogdüütsch. De bayersche Dialekt to’n Bispeel warrt vun de Medien bitieden noch geern as Stilmiddel opgrepen, dat för heile Welt steit, wied af vun allens Moderne. De Medien gaat daarvun uut, dat de Döörsniddsdüütsche Bayersch kennt un grippt de Klischees över de Spraak op, zoomt op de Klischees noch en beten rop. Plattdüütsch gellt as en Saak, de bi’n Döörsniddsdüütschen meest gaarnich bekannt is un warrt daarvun vun de Medien noch duller uutblennt.

Buten Düütschland un de Nedderlannen is meist de Existenz vun Plattdüütsch al gaarnich bekannt.

Dat Hoogdüütsche heerscht in allerwegens vöör. Schreven Plaattdüütsch find sik man hier un daar in dat apentliche Leven.^[62] Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer Oorden tweesprakige Oordschiller.^[63] In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen. Enige Stratennamen un Huusinschriften uutbenomen find sik schreven Plattdüütsch in de Apentlichheid meist nich. In de Reklaam oder deelwiese in den Tourismus find sik schreven Plattdüütsch een oold, kommodig, traditschonell oder regionaal Gefööl to wiesen.^[64]

Sprekertall

Sprekertallen laat sik blot swoor angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoochdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver dor von utgahn, dat so temlich all Minschen in Plattdüütschland ok Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz groff lett sik de Tall also för 1800 mit 7 Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20 Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Dit Rebeed het vondaag en Inwahnertall von meist 30 Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver temlich an to dalen. Alltohoop gifft dat also idat vundaag so üm un bi 5 Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot.

Düütschland

An de 60 % vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25 %, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76 %.

Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat Institut för nedderdüütsche Spraak, dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer blot in de Bundsrepubliek Düütschland ahn de Düütsche Demokraatsche Republiek un ahn Nedderland. In dit Rebeed hebbt 20 % von de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.^[66]

Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“snacken, 8,3 % good un 23,4 % en beten.^[67] Dat sünd also so bi 3 Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De niegesten Tallen sünd uut ene Telefoonümfrage 2016, bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.^[68] De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2 % „sehr gut“ , 9,5 % good un 16,7 % een beten Platt. 25,4 % snakt een paar Wöör un 42,2 % snackt gaar keen Platt.^[69] De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9 %.^[70]

Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besunenr Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10 % (1,4 % „sehr gut“, 3,1 % good, 5,3 % „mäßig“) vun Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren olen sünd dat mit 52,3 % fiev maal so vele. De Sprekertallen unnerscheed sik stark na Region. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50 % ene hoge aktive SPraakomptenz. In Neddersassen akkn rund een Drüddel Plattsnacken. In den Stadstaden Bremen un hamborg un wieden Deen nvun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Branneborg bericht den ringsten stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6 %. Na Landkreisen updeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordoosten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, noordfreesland, Dithamrschen, Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, up dat stärkestte un na Süüdoost afnimt.^[71]

Nedderland

In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi disse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.^[72]

Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005)^[72]
Gebede^[73]	Sprekers Tohuus^[74]	Sprekers allens tohoop^[75]	Andeel Sprekers in Percent	Andeel Sprekers goed/zeer goed	Andeel zeer goed
Grönnen	262.000	446.400	77,7%	60,9%	40,5%
Twente	334.200	412.800	76,1%	52,6%	30,2%
West-Oaveriessel	326.100	378.500	73,0%	58,8%	34,5%
Drenthe	255.200	369.600	76,6%	59,8%	40,9%
Achterhook	211.000	258.400	73,0%	57,9%	42,1%
Veluwe	174.800	229.600	48,6%	33,0%	14,9%
Steenwiekerland	21.100	29.000	67,4%	48,1%	23,5%
Weststellingwerf	13.800	16.800	64,6%	48,1%	33,0%
Ooststellingwerf	6.400	10.500	48,8%	30,1%	18,4%
Allens tohoop	≈1,6 Millionen	≈2,15 Millionen	70,9%

De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34 % 1995 up 15 % 2011torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7 %, man is 2011 up 1 % torüggegaan. Vergliek de Tallen hier unner:^[76]

	1995	2001	2011
Öllern	34%	24%	15%
Kind-Moder	7%	5%	1%
Kind-Vader	8%	6%	2%
Kind-Broder/Söster	7%	5%	1%
Kind-Frünnen	6%	5%	1%

Weltwied

Den plautdietschen Dialekt von de Mennoniten snackt ok noch wedder so bi 500.000 Minschen.

Dialekten un Varieteten

Dialekten

Poor vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche
    Apokoop vun dat e
    Eenheitsplural -en/-t
    dat/det
    Affall vun dat -n an’t Woortenn
    Eenheitsplural -et/-t
    Partizip Verleden Tiet op e-

Plattdüütsch is ene Spraak sunner Standard, de sik in verscheden Dialekte un Dialektgruppen deelt. De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik unner eenanner nich so stark, as to’n Bispeel de hoogdüütschen Dialekte. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.^[77]

Dat Plattdüütsche gledert sik in de groten Dialektgruppen: Westfäälsch, Oostfäälsch, Brannenbörgsch, Mäkelborgsch un Noordneddersassisch. Eerdat de Düütschen na’n tweden Weltkrieg uut dat hüdige Polen wegdreven worrn sünd geev dat ook de Dialektgruppen Pommersch un Nedderpreußsch.

Traditschonell unnerdeelt de Dialektologie Plattdüütsch in twee grote Gruppen: Westnedderdüütsch westen vun de Elv un in Holsteen un Oostnedderdüütsch oosten vun de Elv. Westnedderdüütsch sünd daarbi de Dialekten in dat ole Stammland vun de Sassen, man ook in Gebeden wo sik Plat later uutbreed het as Oost-Freesland, Grönneng un Sleswig. Dat Oostnedderdüütsche daargegen warrt in de Rebeden snackt, woneem vöördem Slawen leevt hebbt (ünner annern Polaben un Sorben) un wo eerst later Düütsche in de Tied vun de Oostkolinisatschoon henkamen sünd. De Minschen uut dat Sassenland hebbt sik daarbi mit Nedderlanners un Flamen tohoop daallaten un de Spraak het daarüm vun de slaawschen Spraken een Spier un vun dat Nedderlandsche een beten wat af. De Grenz löppt döör den Oosten vun Holsteen, sniedt vun dat Bundsland Neddersassen dat Wendland af un löppt denn in de Neegd vun de Grenz twüschen de Bundslänner Sassen-Anholt un Brannenborg na Süden. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de Eenheidspluraal op -(e)t, so as wi maakt/maket gegenöver -en so as in wi maken.^[78]

Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonele Aard de plattdüütschen Dialekte in West un Oost to delen in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche Mäkelborger Platt steit dichter bi dat westnedderdüütsche Noordneddersassisch, as bi dat even so oostnedderdüütsche Brannenborgsch. De traditschonell westnedderdüütschen Dialektgruppen Oostwestföölsch un Oostföölsch hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassische. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene nöördliche Gruppe mit Noordneddersassisch, Mäkelborgsch un Pommersch un ene süüdliche Gruppe mit Oostwestföölsch un Oostföölsch indeelt warrn. Dat Brannenborgsche is ook Deel vun de nöördliche Gruppe, steit daarbi man wat apart as enen Övergang twüschen Plattdüütsch un Middeldüütsch.^[79]

En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de Dackspraken richt, is ok de twüschen dat Nedderlandsch-Neddersassische un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20. Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen. De Dialekten vun de Mennoniten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver bavento ook dat Russ’sche, Engelsche oder Spaansche Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden.

Plattdüütsch-Hoogdüütssch Spraakspektrum

Ümdat’t vundage kene eensprakigen Plattsprkers meer givt staat Platt- un Hoogdüütsch in enen Vairetärenspektrum. Dat givt verscheden Ansichten of de Situatschoon Diglossie oder Bilingulaismus is. In den Diglossie Modell is dat Hoogdüütche de Stannardpool dat Plattdüütsche dat anner Enne de Dialekt.^[80]

Mischspraken

As Resultaat vun den Spraakkontakt sünd Mischspraken so as Missingsch sied dat 17. Jhd opkamen.^[81]

Phonetik un Phonologie

Konsonanten

Dat Konsonanteninventaar is in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek.In de Tabelle unner sünd Phonemen fett wiest, Allophonen in Klamers: ^[82]

	bilabiaal		labio- dental		alveolaar		post- alv.		palataal		velaar		uvulaar		glottaal
	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.
Plosiven	p	b			t	d					k	g			(ʔ)
Nasaalen		m				n						ŋ
Vibranten						r
Taps/Flaps
Frikativen			f	v	s	z	ʃ	(ʒ)	ç	ʝ	x	(ɣ)			h
Lateralen						l

De stemmlosen Plosiven /p t k/ köönt aspireert [pʰ tʰ kʰ] oder unaspireert [p t k] sien.
Dat /b/ kann twüschen Vokalen ook [v] warrn, dat /d/ fallt twüschen Vokalen meist uut, so Tieden /tiː.dn/ to [tiːn].
Dat /g/ is an’n Woordenn in allen Dialekten een Frikativ /x/ oder /ç/. In Westfalen un Angeln steit ook an’n Woordanfang een Frikativ.
Dat /ŋ/ kann ook as een Konsonantenkluuster seen warrn /ŋg/.
Dat /r/ is je na Dialekt [r] oder dat uvulare [ʀ]. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland döör den hoogddütschen Inflood jümmers fakener.
Dat /s/ is an’n Woordanfang meist stemmloos [z]. In Westfalen is dat ook an’n Woordanfang stemmloos [s].
Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as Garage [ga.ra:z], kann man ook as /ʃ/ uutsnackt warrn. In war noordneddersassischen Dialekten warrt dat /j/ so uutspraken.
De Frikativen /x/ un /ç/ sünd Allophonen. /x/ steit na Achtervokalen, /ç/ steit na Vöörvokalen
Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: [ⱡ].

Vokalen

Kort- un Langvokalen

Dat plattdüütsche ünnerscheed in den meisten Dialekten seven korte Vokalen: /a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y/ un je na Dialekt ook dat e- un a-Schwa (/ǝ/ un /ɐ/). In wat Dialekten so as in de Mark-Brannenborg oder dat Nedderpreußsche mit’n Plautdietschen sünd de runnen Vokalen /œ/ un /y/ mit den unrunnen /ɛ/ un /ɪ/ tohoopfullen.

De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. De Dialektologie unnerscheed för de plattdüütschen Dialekten unnerscheed twee Gruppen Langvokalen: de ooldlangen Vokalen un de toonlangen Vokalen.

De ooldlangen Vokalen sünd ole germaansche Langvokalen oder Diphthongen un warrt mit enen Zirkumflex markeert. Se sünd in den meisten plattdüütschen Dialekten bewaart beleven, annerster as to’n Bispeel Düütsch un Nedderländsch, de eer diphtongeert hebbt. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt [ɒː~ɔː~oː]. Ooldlang /î û ü̂/ hebbt de meisten Dialekten as Monophthongen bewaart. Bloot in den oostföölschen, oost- un süüdwestföölschen Mundaarden sünd dat Diphthongen worrn, so as /yʊ̯ iʊ̯ uɪ̯/.^[83]

De Dialektolgie unnerscheed twee ooldlange ô-Luden: /ô₁/ un /ô₂/. ô₁ is meist de Diphtong /ɔʊ̯/ oder in Mekelnborg, Oostholsteen un Süüdwestfalen /au/. Dat ô₂ is meist een Monophthong /oː/, fallt man hier un daar ook mit ô1 tohoop. In den westföölschen Mundarden is dat to /au/ oder /eu/ diphtongeert. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁ un ö̂₂. ö̂₁ is meist een lichten Diphthong /œʏ̯/ oder noch wieder diphtongeert to /ɔʏ̯/. ö̂₂ is meist een Monophtong /œː~øː/

Bi den ooldlangen ê-Luden warrt veer Luden unnerscheden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄. Se sünd in allen Dialekten to twee oder dree Luden tohoopfullen. De Dialektgruppen unnerscheed sik man in wat för ê-Luden miteenanner tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je unnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. In dat westliche Noordneddersassische, Noordmärksche, Westmönsterländsche un Twentsche sünd ê1, ê2 un ê4 to enen Luud tohoopfullen, ê3 is een Diphtong. Dat Mekelnborg-Vöörpommersche, Oostwestföölsche un Oostföölsche hebbt ê1 un ê2a so as ook ê2b, ê3 un ê4 je to enen Luud tohoopfallen laten. Dat Mönsterländsche unnerscheed ê2 as /e:/, ê1, ê3 un ê3 sünd to /ai/ tohoopfullen. Dat Süüd- un Middelmärksche hebbt ê1, ê2 un ê3 tohoopfallen laten un ê4 as /ie/ distinkt hollen.

De toonlagen Vokale warrt mit enen Makron markeert un sünd eerst mit’n Övergang vun dat Ooldsassische to’n Middelsassichen opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen. Se sünd mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen Stammsülven to de toonlangen Vokalen deent worrn. De acht verscheden toonlagen Vokalen /ā ē ë̄ ī ō ȫ ū ǖ/ sünd den westföölschen Dialekten as seven verscheden Diphtongen bewaart bleven. Dat Oostföölsche het dat to fiev vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Up wiedeste vereenfacht het dat Noordneddersassisch un de oostnedderdüütschen Dialekten. Hier sünd de toonlangen Vokalen to dree Vokalen /ā ē ȫ/ tohoopfullen.

Toonlange Vokalen
Ooldsassisch	Westfäälsch		Oostfäälsch		Nnds./Oostnd.
a	ā	[aː]	ā	[ɒː~ɔː~oː]	ā	[ɒː~ɔː~oː]
o	ō	[uo]	ō	[u]
u	ū	[ue]	ō	[u]
e	ē	[ia]	ē	[ɛː~eː]	ē	[ɛː~eː]
ë	ē	[ia]
i	ī	[ie]
ö	ȫ	[yœ]	ȫ	[œː~øː]	ȫ	[œː~øː]
ü	ǖ	[ye]	ȫ	[œː~øː]	ȫ	[œː~øː]

Överlange Vokalen

Welk noordneddersassische Dialekten unnerscheed dree Vokaallängden: kort, lang un överlang. De överlangen Vokalen sünd döör de e-Apokoop opkamen. As dat /e/ an’n Woordenn wegfullen is, is de Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een langen Vokaal worrn. Welk Forscherlüüd nöömt dat ook enen Sleeptoon.

Akzent

De Akzent in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de Sülv mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: bruken [ˈbruː.kn̩] oder Backstuuv [ˈbak.ˌstuːf] . Bi Verben Vöörsülven kann de Stamm oder de Vöörsülv betoont ween, so dat hier de Akzent den Uutslag geven kann, wat dat Woord bedüüdt, so as översetten [ˌœː.vɐ.ˈzɛṭn̩] ‘överdweren’ un översetten [ˈœː.vɐ.ˌzɛṭn̩] ‘enen Text överdregen’.^[84]

Luudstand

Dat Kontinentalwestgermaansche, dat op de Dialektebene ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerrebeden, de düüdliche Ünnerscheed’ in de Phonologie hebbt: Dat Nedderfränksch, dat Hoochdüütsche un dat Plattdüütsche. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kümmt vöör allen dör den Hoogdüütschen Luudwannel in de twede Hälvd vun dat 1. Jaardusend tostann. Bi dissen Vörgang hebbt sik vun dat Germaansche (Luudstand jüst as bi’t Engelsche) över’t Plattdüütsche na’t Hoochdüütsche disse Luden ännert:

Luud	Engelsch		Plattdüütsch		Hoogdüütsch		Nedderlandsch
th (överall)	th (that)	→	d (dat)	→	d (das)	→	d (dat)
d (överall)	d (door)	→	d (Döör)	→	t (Tür)	→	d (deur)
t (Woortmidd)	t (water)	→	t (Water)	→	ss (Wasser)	→	t (water)
t (Woortanfang)	t (to)	→	t (to)	→	z (zu)	→	t (te/toe)
t (Woortenn, deels Woortmidd)	t (sit)	→	t (sitten)	→	tz (sitzen)	→	t (zitten)
k (Woortmidd un Woortenn)	k (make)	→	k (maken)	→	ch (machen)	→	k (maken)
k (Woortanfang)	k (kettle)	→	k (Ketel)	→	k Kessel), blot Alemannsch: ch (Chessel)	→	k (ketel)
p (Woortanfang)	p (pan)	→	p (Pann)	→	pf (Pfanne)	→	p (pan)
p (Woortmidd un Woortenn)	p (ship)	→	p (Schipp)	→	f (Schiff)	→	p (schip)

Nich direkt mit den Luudwannel tohoop hängt de Ünnerscheed bi /b/ /v/ un /f/: Engelsch het wives, Hoogdüütsch Weiber un Plattdüütsch kennt Wiever, aver ok Wieber. De Eentall Wief warrt aver jümmer as f spraken (Hoogdüütsch b, Weib). Ook de Kumbinatschoon s+Konsonant an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche. Swien un slapen hebbt op Hoogdüütsch en sch: Schwein un schlafen (s+Konsonant warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as sch+Konsonant uutspraken).

Bi de Konsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Konsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheed’ givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. To’n Bispeel is de Övergang vun old na oud en wichtigen Ünnerscheed, de dat Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheed. De Plattdüütschen hebbt oold un Woold, de Nedderlandschen hebbt oud un woud.

Bi de Vokalen hängt de wichtigste Ünnerscheed mit den neehoochdüütschen Luudwannel tohoop, de in dat 12. Jhd. anfunden is. Uut en Reeg Monophthongen sünd daarbi Diphthongen worrn. Dat is nich alleen in dat Hoogdüütsche passeert, man ook in dat Nedderfranksche un Engelsche. Wo Plattdüütsch in Huus den Monophthong û het, het Hoogdüütsch den Diphthong au (Haus), dat Engelsche house hört sik jüstso so as dat hoogdüütsche Woord; dat nedderlansche Woort huis wiest enen Diphthong de en beten anners is. Wenn Engelsch dike het, sprickt Nedderlandsch dijk ook en Beten anners, dat höört sik mehr na Däik an. Beide Engelsch un Nedderlandsch spreekt dat nich as Diek in Plattdüütsch ut. Alleen dat Plattdüütsche is bi de olen Monophthongen bleven. Wat Dialekten is Oostwestfalen, Süüdwestfalen un ook Oostfalen hebbt de olen Monophthongen man ook diphthongeert. Meist sünd daar man heel anner Luden bi ruutkamen, so as /iu/ in Hius oder /ui/ in Duik.

Grammatik

Verben

Dat Plattdüütsche bögt Verben na Persoon, Numerus (Antall), Tempus (Tied) un Modus (Uutsaagwies) un unnerscheed so as anner germaansche Spraken starke un swacke Verben.

In dat Präsens (Nutied) markeert dat Plattdüütsche de Eentall mit dree verscheden Suffixen (Nasülven): -(e) för de 1. Person (ik/ek), -(e)st för de 2. Persoon (du), un -(e)t för de 3. Persoon (he, se, dat/et). Dat -e is in’n Rebeden mit e-Apokoop wegfullen, ook dat /e/ in -et is meist uutfullen. In de Meertall bruukt dat Plattdüütsche enen Eenheidspluraal, dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -(e)t oder -en. Dat -(e)t is de Eenheedspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, also Neddersassen, Holsteen, Westfalen un de grote Deel vun Oostnedderland. Daar wo sik dat Plattdüütsche later uutbreed het, so as in’n oostnedderdüütschen Ruum, Oostfreesland, Grönnen un Sleswig ennt de Meertall up -en.^[85]^[86] Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3. Persoonfor Eentall den Stammvokaal; de Stammvokaal warrt kort un krigt wenn mööglik enen Ümluud.

Präsens (Nutied)
	Swacke Verben (maken)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik/ek mak-e/maak-∅	wi, ji, se mak-et/maak-t/mak-en
2. Persoon	du mak-est/maak-st
3. Persoon	he, se, dat/et mak-et/maak-t
	Starke Verben (slapen)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik slap-e/slaap-∅	wi, ji, se slap-et/slaap-t/slap-en
2. Persoon	du slöp-st
3. Persoon	he, se, dat/et slöp-t

Dat Präteritum (verleden Tied) bild dat Plattdüütsche up twee verscheden Aarden: De swacken Verben hebbt dat Präteritum oorsprünglik met de Nasülven -e-de för de 1. un 3. Persoon, -e-dest för de 2. Persoon un -e-den för de Meertall bild.^[85] De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen worrn un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2. Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum sogaar ganz tohoopfullen.^[87] De starken Verben bild dat Präteritum mit Afluud: Se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2. Persoon Eentall -(e)st an un för de Meertall -en, de 1. un 3. Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.^[88] De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden.

Präteritum (Verleden Tied)
	Swacke Verben (maken)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik/ek mak-(e)de/mak-e/maak-∅	wi, ji, se mak-(e)den/mak-en
2. Persoon	du maak-d(e)st/mak-est/maak-st
3. Persoon	he, se, dat/et mak-(e)de/mak-e/maak-∅
	Starke Verben (slapen)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik sleep	wi, ji, se slep-en
2. Persoon	du sleep-st
3. Persoon	he, se, dat/et sleep

Anner Tieden bild dat Plattdüütsche mit Hülpverben: Dat Perfekt (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as dat Hoogdüütsche un Nedderlandsche uut den Hülpverben hebben oder wesen/ween/sien un dat Partizip Perfekt vun dat Vullverb tohoop. Annerster as dat Hoogdüütsche bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb hebben, so as bi Verben, de angeevt dat sik wat beweegt. Se bruukt up Platt hebben, wenn kene Richt angeven is, so as Ik heff lopen statts Ich bin gelaufen,man Ik bün na Huus lopen.^[89] Dat Plusquamperfekt bruukt ook de Hülpverben hebben un wesen/ween/sien, de man in dat Präteritum staat, un Partizip Perfekt, so as ik weer na Huus lopen.^[90] Dat Futuur (Tokumst) bruukt de Hülpverben schölen/sollen, warrn/werrn un willen/wollen (to’n Bispeel du schalst di wunnern oder he will woll noch kommen). Faken is steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een Adverb de Tied angivt, so as ik kaam glieks statts Ik schall glieks kamen.^[91] Dat Futuurperfekt bild dat Plattdüütsche mit de Hülpverben schölen/sollen, warrn/werrn, willen/wollen, den Partizip Präteritum un den Infinitiv vun hebben oder wesen/ween/sien, so as ik will/schall/warr lopen hebben.^[92] Dat Futuurperfekt is raar. Dat Perfekt kann so as ook up Hoogdüütsch för dat Futuurperfekt instaan, to’n Bispeel: Ik segg Bescheed, wenn allens ünnersocht worrn is statts Ik schall Bescheed seggen, wenn allens ünnersocht warrn sien warrt. Is een sik wat vermoden över wat all daan is find dat Futuurperfekt man wat fakener, so as: Dat will he woll maakt hebben oder Ik denk, he schall een beten rümlopen hebben.^[93]

Dat Plattdüütsche ünnerscheed twee Partizipien: Partizip Perfekt un Partizip Pärsens. Dat Partizip Perfekt bild de swacken Verben mit dat Suffix -(e)d/-(e)t (so as riep-et/riep-t vun riepen, bruk-et/bruuk-t vun bruken), de starken Verben mit Afluud un dat Suffix -en (so as hulp-en vun hölpen, grep-en vun gripen). Dat Präfix (Vöörsülv) is in den meisten Dialekten affullen, find sik man noch as e- in Oostfalen un Delen vun Oostnedderland. Dat Brannenborgsche het dat Präfix as je- bewaart.^[85] Dat Partizip Präsens warrt mit dat Suffix -d bild, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.^[94]

De plattdüütschen kennt dree Modi (Uutsaagwiesen): Indikativ, Konjunktiv un Imperativ (Befeelsform). De Indikativ is de beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd boven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünsche, allens wat unwürklich is un ook de indirekte Reed. In den groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Dat Westföölsche het bi velen starken Verben egen Konjunktivformen bewaart, so as ik gönk (Konjunktiv) un ik gonk (Präteritum).^[95] Man faken köönt ook Modaalverben den Konjunktiv ümschrieven.^[96] De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -(e)t achteran, so as griep! un griep(e)t.^[91]

Dat Passiv bruukt up Platt dat Hülpverb warrn un dat Partizip Perfekt, so as He warrt vun enen Hund beten. Faken steit man dat Aktiv statts Passiv: Em het’n Hund beten.^[97] Een Tostandspassiv kann dat Plattdüütsche mit dat Hülpverb ween/wesen/sien un dat PartizipPerfekt billen: De Posten is al besett.^[98]

Besünnerheiden bi den Verben, de sik so in’n Hoogdüütschen nich find sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben bild warrn, so as haartagen (Substantiv + Verb), geelsnacken (Adjektiv + Verb), smuustergrienen (Verb + Verb).^[99] Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel as tweed Lidd tohoopsett, so as begriesmulen (begriesen + Muul), duuknacken (duken + Nacken), plinkögen (plinken+Oog).^[100]

Kenntekend för dat Plattdüütsche sünd ook besünner Konstruktschonen, de de Beginn un de Duur uutdrücken köönt, so as Ik bliev besitten oder he liggt to slapen för wat dat anduurt oder He keem bi un steek dat Füür an för wat dat beginnt.^[101]

Substantiven

De Substantiven bögt dat Plattdüütsche na Kasus, Numerus un Genus. De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat Hoogdüütsche, stark vereenfacht. In den meisten Dialekten is man een beten meer vun de Kasus nableven as to’n Bispeel in’n modernen Nedderländschen oder Däänschen. De meisten Dialekten ünnerscheed enen Nominativ (Subjektfall) un enen Obliquus (Objektfall/Dativ-Akkusativ). Sleswig, Oostfreesland un de neddersassischen Dialekten in Oostnedderlannd ünnerscheed man kene Kaus meer. Se hebbt enen Eenheedskasus. Een beten meer vun den olen Dativ is in süüdlichen Dialekten över bleven. Dat Suurländsche ünnerscheed as de enige Dialektgrupp Dativ un Akkusativ as twee Fäll. De ole Genitiv find sik alleen in starren Uutdrücken so as Tieds genoog oder winterdages.^[102]

De Spraak ünnerscheed dree Genera: maskulin, so as de Mann, feminin, so as de Fru un neutrum, so as dat Kind. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies dat Genus ookk anners as up Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: dat Lief (neutrum) – hoogdüütsch der Leib (maskulin), de Beke (maskulin oder feminin), dat/de Spegel (neutrum oder maskulin).^[103]

Plattdüütsch ünnerscheed de Numeri: Singulaar un Pluraal. De Singulaar is unmarkeert, de Meertall markeert dat Plattdüütsche mit verscheden Suffixen oder Ümluud. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerschede in den verscheden Dialekten. Dat Oostfreesche Platt bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit -en, so as Bispeel Bomen, Husen statt Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.^[104] De meisten plattdüütschen Dialekten kennt de Suffixen -er un -en un -s. Dat -e, dat sik so in’n Westföölschen un oostföölschen find is in Dialekten mit e-Apokoop affullen het man den Stammvokaal deent, den Endkonsonaten stimmhaft maakt oder een anner Suffix warrt bruukt (meist -en). De Suffixen -er un -e bild sowied mööglich enen Ümluud. Wo dat -e affullen is kann de reine Ümluud oder de stemmhafte Konsonant mit överlangen Vokaal as Pluraalmarker blieven.

Översicht Pluraal up Plattdüütsch^[105]
		-(e)/-∅	-er	-s	-(e)n	-∅
-O	m.	Dag > Dag-e/Daag-∅	Book >Bök-er	Keerl > Keerl-s	Oss(e) > Oss-en
	f.	Muus > Müs-e/Müüs-∅		Deern > Deern-s	Göre/Göör > Gör-en
	n.	Bredd > Breed	Kind > Kinn-er
-er	m.			Hamer > Hamer-s		Finger > Finger-∅
	f.			Moder > Moders
	n.			Fenster > Fensters
-el	m.			Düwel > Düwels	Appel > Appeln
	f.
	n.			Buddel >Buddel-s

Artikels

Dat Plattdüütsche het so as anner westgermaansche Spraken bestemmte un unbestemmte Artikels, de vöör dat Substantiv staat. De bestemmte Artikel is in de Eentall de för maskulin un femnine Substantiven un dat (Brannenborgsch det) för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel de. De grote Deel plattdüütsche Dialekten unnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene obliquue Form för dat Maskulinum den; de Artikel för dat Femininum un Neutrum blivt gliek. Sleswig, Oostfreesland un Oostnedderland hebbt enen Eenheitsfall hier ännert sik de Aritkel nich.^[106] In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi de Artikel noch scheden.

De unbestemmte Artikel is een/en un faken to ’n oder ’ne afkort. Dat Suurländsche unnerschhed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgche doot dat bloot bi’n Maskulinum.

Adjektiven

Adjektiven stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv up dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektive: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. Adjektive to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix -er för den Komparativ un -(e)st för den Superlativ. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un Assimlilatschonen köönt opkamen, so as jung – jünger - jüngst, oold – öller – öllst. Een paar Adjektive hebbt unregelmatige Formen so as: good – beter – best, veel – meer – meist/meerst. Annerster as up Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: He is de jüngst vun de beiden gegenöver Er ist der jüngere von den beiden.^[107]

Deklinatschoon Adjektive^[108]
Singulaar
Genus	Kasus	stark	swack
mask.	Nom.	dick-e Kopp	de dick-e Kopp
	Obl.	dick-en Kopp	den dick-en Kopp
fem.	Nom.	ol-e Kann	de ol-e Kann
	Obl.	ol-e Kann	de ol-e Kann
neutr.	Nom.	oold-∅/-et Book	dat ol-e Book
	Obl.	oold-∅ Book	dat ol-e Book
Pluraal
	Nom.	dick-e Köpp	de dick-en Köpp
	Obl.	dick-e Köpp	de dick-en Köpp

Pronomen

Personaalpronomen

De Personaalpronomen ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un de Kasus Nominativ un Obliquus. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Nominativ sünd de Formen: ik/ek (1. Persoon), du (2. Persoon) un in de 3. Person na Genus unnerscheden: he (maskulin), se (feminin), et/dat (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: wi/we (1. Persoon), ji/je/i (2. Persoon), se (3. Persoon). Alle Dialekten kennt Formen för den Obliquus, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2. Persoon Singulaar sünd dat mi un di (oostföölsch mik/mek un dik/dek). För de 3. Persoon Singulaar sünd dat em/en (maskulin un neutrum), eer/öör (feminin). Oostfreesch un de oostnedderländschen Dialekten hebbt ook Formen mit /h/ vöörn: hüm, hör. För de 1. Person Pluraal is dat us/uns (oostföölsch üsk/ösk), för de 2. Persoon is ju (oostföölsch juck/jock/jück/jöck) mit velen regionalen Varianten as jü, jau, jo, jö, juug, u. De 3. Persoon Pluraal is eer, se oder jüm.^[109]

Possesivpronomen

De Possesivpronoemn sünd in’n Singulaar: mien (1. Persoon), dien (2. Persoon), sien (3. Persoom maskulin/neutrum), eer (3. Persoom feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: uns/us (1. Persoon) un ju(w)/jo (2. Persoon), eer (3. Persoon). De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: Ik see mienen/mien Vadder.^[110]

Reflexivpronomen

Een egen Form för dat Reflexipronomen kennt alleen de 3. Persoon Singulaat un Pluraal. Dat Reflexivpronomen is hier sik (oostfreesch sük, oostföölsch sek, brannenborgsch sich), to’n Bispeel: he höögt sik, se höögt sik. De anner Personen bruukt den Obliquus vun dat Personaalpronomen, to’n Bispeel: ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.^[111] Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt sik ook för de 2. Persoon Singulaar, so as: Ji freut sik.^[112] Dat Reflexivpronomen för de 3. Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, dat Ooldsassische, so as ook Engelsch un Noordfreesch vundage noch, het keen egen Refelxivpronomen kennt un dat eenfache Personaalpronomen bruukt.^[113]

Woordschatt

Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken

In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de skandinaavschen Spraken (Sweedsch, Norweegsch, Däänsch) inwarkt. So gaat vele in de Skandinavistik döörvun uut, dat bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt en plattdüütschen Oorsprung het. Dat Norweegsche het to de Hansetied nich so veel Wöör övernamen, man de Grammatik het sik so as ook in den annern skandinaavschen Spraken bannig dull an de plattdüütsche anneegt. Ook na’t Baltikum, na Russland, na England un Iesland sünd döör de Hanse veel plattdüütsche Wöör kamen. Later sünd as de hoochdüütsche Standardspraak opkamen weer, an dat ok Lüüd uut plattdüütsche Rebeden Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ok welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn: dröge, Achterdeck to’n Bispeel. Annere Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de Ümgangsspraak in Noorddüütschland worrn: schnacken, küern, Trecker, duun to’n Bispeel.

Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken

Schrievwies

Dat Plattdüütsche het kene eenheidliche Schrievwies, de för allen Dialekten gellt. De Spraakwetenschop bruukt meist ene phoneetsche Transkriptschoon, also ene Schrievwiese, de Luden weddergivt, man för Laien swaar to lesen is. De verscheden Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie, de Schrievwiesen in den Nedderlannen na de nedderländsche. Dat Plautdietsche het ene egen unafhängigen Schrievwiese uutdacht, de sik man ook meist na dat Hoogdüütsche kikt.^[114] För dat Noordneddersassische is de Schrievwiese na Johannes Saß, de sik stark nat Hoogdüütsche richt, wied verbreed. In Mäkelborg-Vörpommern raadt dat Kompetenzzentrum für Niederdeutschdidaktik de Schrievwiese na Renate Herrmann-Winter an, de Sunnerteken so as <å> un <œ> bruukt.^[115]^[116] De westföölschen un oostföölschen Dialekte bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.

Nedderdüütsche Philologie

De Wetenschop de plattdüütsche Dialekte, Spraak un Literatuur in eren erscheden Spraakperioden unnersöökt heet „Nedderdüütsche Philologie“ oder „Nedderdüütsche Spraakwetenschop“ un is een Deel vun de düütsche Spraakwetenschop oder Germanistik.^[117]

Kultuur

Dat plattdüütsche Kultuurleven, Verene, Speeldelen un meist ook Schrieverslüüd, de sik mit de Spraak befaten oder eer plegen doot, richt den Blick op de egen Regioon un sind meist nich överregionaal organiseert. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal oragniseert, so as dat Institut för nedderdüütsche Spraak. Överreginaal organiseert sünd de Tiedschrift Quickborn, de Beemsen-Dagfohrt, oder nedderdüütsche Bökeree vun de Carl-Töpfer-Stiftung in Hamborg. Ook een paar Priesen för plaatdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd överegionaal uutricht, so as de Fritz-Reuter-Pries, de Freudenthal-Pries, de Klaus-Groth-Pries oder Literatuurpries vun de Stad Kappeln.^[118]

Literatuur

Ene wichtige Positschoon hebbt de Autoren-Sellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de Fehrs-Gill, de Freudenthal-Sellschop, de Klaus-Groth-Sellschop, de Fritz-Reuter Sellschop, de John-Brinckmann Sellschop oder de Augustin-Wibbelt-Sellschop un de Christine-Koch-Sellschop in Westfalen.^[119] Se geevt ook vele verscheden Priesen för plattdüütsche Literatuur ruut.

Na den Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen geev dat alleen af un an Dichtwarken to besunner Begevenheiden, so das Hoogtiedsgedichten. Mit’n Beginn vun dat 19. Jhd. versööchten Schrievers dat Plattdüütsche bewusst as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Besünners mit Klaus Groth sienen Quickborn kümmt dat to’n Döörbrook. In’n 19. un 20. Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun Klaus Groth un de Mekelnborger Fritz Reuter. Wieldess warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20. Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz up.^[120]

Musik

Plattdüütsche Musik is mit Gedichten, de Volksleder worrn sünd anfungen, so as Klaus Groth siene Gedichten Matten Has, Lütt Anna-Susanna oder Fritz Reuter sien Eikboom. Bekannte plattdüütsche Leder mit unkünnigen Schrievers sünd to’n Bispeel Dat du mien Leevsten büst.

In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbet Folkmusiker plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt un de plattdüütsche Spraak wedder för sik entdeckt. Mit enen plattdüütschen Stück het Knut Kiesewetter up sien Album Ihr solltet mich nicht vergessen den Anfang maakt un ook anner Musiker so as Hannes Wader inspireert. Ook in Mekelnborg, dat dunntomalen to de DDR tohöör, weren plattdüütsche Leder in de Volksszeen populäär, so as to’n Bispeel dat Duo Piatowski & Rieck oder de Singer Kurt Nolze. Populäre Folkgruppen uut de Nedderlannden so as Törf süngen up Grönner Platt. In de Nedderlannen keem in de 1970-er Jaren mit de Band Normaal ook Burenrock up Neddersassisch op.

In de 1980-er kemen ook Gruppen mit plattdüütsche volkstümliche Musik up so Godewind, De Plattfööt oderSpeelwark op. Dat Interess an de volkstümliche Musik is in Oostdüütschalnd länger nableven, in Westdüütschland man gau wedder afebbt. In de 2000-er Jaren weren Ina Müller ere Alben mit Covers vun Popsongs populäär un 2009 is de Hamborger Popgruppe De Tüdelband opkomen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de Hardcore-Punkgruppe COR mit dat Album Snack Platt orrer stirb oder De fofftig Penns mit elektroonschen Hip-Hop.

Een Pries för plattdüütsche Musik is de Bad-Bemsen-Pries, man ook anner Priesen för de plattdüütsche Spraakpleeg tekent Musiker oder Gruppen uut. Mit de Musikweddstrieden Plattsounds un Plattbeats givt dat Weddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un upmünnern söölt Musik op Platt to maken.

Theater

Een wichtigen Deel in dat plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de UNESCO de plattdüütschen Speeldelen 2014 as immateriell Kultuurarv opnamen het.^[121]

De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat Ohnsorg-Theater in Hamborg, dat sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in Missingsch överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de Fritz-Reuter-Bühne Scherwin. Halvproffeschionlee Theaters givt an de 35, de in dree plattdüütschen Speeldeelverenen, de Nedderdüütsche Bühnenbund, organiseet sünd. Bovento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.^[121]

Radio un Höörspeel

Een vull Raadioprogramm op Platt geev dat lange nich. De Initschativ Funklock stoppen het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm up de Been to stellen. Se mosten dat Programm man wedder instellen, üm dat’t juristsche Problemen mit dat Finanzeren geev.^[122]

Lange weren besunners de plattdüütschen Höörspelen in dat Radio wichtig. Se hebbt man Belang verloren.^[121] De plattdüütschen Narichten op Radio Bremengivt dat seesmaal de Week.^[123]

Film un Feernseen

Wenn dat Plattdüütsche in Filmen oder inn Feernseen to seen un hören is, dat meist een stark regionaal Programm (so as bi’n NDR: De Noorden op Platt),^[124] is dacht Plattdüütsch to leren (Ritter Trenk op Platt, 2018)^[125] oder is Parodie un Humoor, so as Ostfriesisch für Anfänger oder de Sciene-Fiction-Parodien Apparatspott.

Plattdüütsch in Dagblädern

Plattdüütsche Tiedschriften oder Dagbläder givt dat nich. Vele Dagbläder in Noorddütschland hebbt man plattdüütsche Kolumen, de meist humoristsche oder regionale Themen behannelt. Plattdüütsche Artikels in anenrs hoogdüütschen Blädern sünd raar un Platt bruukt se meist regionale Themen een beten uuttosmücken. Uutnaam weer alleen dat Hamburger Abendblatt mit siene Wienachtsuutgaav 2010, de op Platt un Hoog ruutkamen is. 2016 is wedder bi’t Hamborger Abendblatt de Uutgaav för den 23./24. April mit enen platttdüütchen Titelbladd ruutkamen.^[126]

Plattdüütsch in de Kark

Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak in de Predigt up. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de översett Bibel geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.^[127]

Kiek ook bi

Portal: Plattdüütsch – Översicht to Artikels to’n Thema Plattdüütsch

Literatuur

Allgemeen

Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.) Erich Schmidt Verlag, Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7.
Klaas Hinrich Ehlers: Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch. In: Joachim Herrgen, Jürgen Erich Schmidt: Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation. Band 4: Deutsch (= Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft. Band 30.4). De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S. 590–615.
Michael Elmentaler: Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch. In: Joachim Herrgen, Jürgen Erich Schmidt: Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation. Band 4: Deutsch (= Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft. Band 30.4). De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S. 550–590.
William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten. In: Wolfgang Stammler (Ruutgever): Deutsche Philologie im Aufriss. 1. Band. 2. Oplaag, Erich Schmidt Verlag, Berlin 1957, Sp. 1730–1898.
Jan Goossens (Ruutgever): Niederdeutsch. Band 1: Sprache. 2. Oplaag. Wachholtz Verlag, Niemünster 1983, ISBN 3-529-04510-1.
Klaas Heeroma: Niederländisch und Niederdeutsch. 3. Oplaag. Bonn 1976 (Nachbarn 2).
Willy Sanders: Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen. Vandenhoeck & Ruprecht, Chöttingen 1982, ISBN 3-525-01213-6 (Sammlung Vandenhoeck).
Dieter Stellmacher: Niederdeutsche Sprache. 2. Oplaag. Weidler, Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (Germanistische Lehrbuchsammlung 26).

Wöörböker

Renate Herrmann-Winter: Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum. Hinstorff, Rostock 1985 (un anner Oplagen).
Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. Hinstorff, Rostock 1999 (un anner Oplagenn).
Johannes Sass: Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch. 6. Oplaag, Wachholtz Verlag, Niemünster 2011, ISBN 978-3-529-03000-0.

Grootlandschopswöörböker

Hamburgisches Wörterbuch. 5 Bd.. Wachholtz Verlag, Niemünster 1985–2006.
Mecklenburgisches Wörterbuch. 7 Bd.. Wachholtz, Niemünster, later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck Wachholtz, Niemünster1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998.
Niedersächsisches Wörterbuch. Band 1 ff. Wachholtz, Niemünster1953 ff.
Pommersches Wörterbuch. Band 1 f. Akademie, Berlin 1997 ff.
Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch. 5 Bände. Wachholtz, Niemünster1927–1935; Nadruck ook daar 1985.

Grammatiken

Martin Durrell: Westphalian and Eastphalian. In: Charles V. J. Russ (Ruutgever): The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge, London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 59–90.
Reinhard H. Goltz, Alastair G. H. Walker: North Saxon. In: Charles V. J. Russ (Ruutgever): The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge, London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 31–58.
Rudolf E. Keller: Westphalian: Mönsterlänsk Platt. In: German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts. Manchester University Press, Manchester 1961, S. 299–338.
R[udolf] E. Keller: North Saxon: Lower Elbe. In: German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts. Manchester University Press, Manchester 1961, S. 339–381.
Robert Langhanke: Niederdeutsch. In: Janet Duke (Ruutgever): EuroComGerm. Germanische Sprachen lesen lernen. Band 2: Seltener gelernte germanische Sprachen. Afrikaans, Färöisch, Friesisch, Jenisch, Jiddisch, Limburgisch, Luxemburgisch, Niederdeutsch, Nynorsk. Shaker, Düren 2019, ISBN 978-3-8440-6412-4, S. 225–266.
Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik (= Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache. Reihe Dokumentation 20). Verlag Schuster, Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3.
Helmut Schönfeld: East Low German. In: Charles V. J. Russ (Ruutgever): The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge, London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 91–135.
Heinrich Thies: Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z (= Kiek mal rin – zum Nachschlagen). 2. Oplaag. Wachholtz Verlag, Niemünster 2011, ISBN 978-3-529-03200-4.

Plattdüütsche Literatuur

Heinrich Karl Adolf Krüger: Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart. Stiller, Swerin 1913.
Wolfgang Stammler: Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart. Teubner, Leipzig 1920.
Claus Schuppenhauer: Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur (= Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache. Reihe Dokumentation 7). Verlag Schuster, Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2.

Spraaksituatschoon

Birte Arendt: Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kontext von Laien, Printmedien und Politik (= Philologische Studien und Quellen. H. 224). E. Schmidt, Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3.
Michael Elmentaler, Peter Rosenberg: Norddeutscher Sprachatlas. Olms, Hildesheim (2 Bände, 2015–2022).
Hans Joachim Gernentz: Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart (= Hinstorff-Bökerie. Niederdeutsche Literatur. 11). 2. Oplaag. Hinstorff, Rostock 1980, Vörlaag:ZDB.
Ulf-Thomas Lesle: Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas. In: Robert Peters, Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): Vulpis Adolatio. Festschrift für Hubertus Menke zum 60. Geburtstag. Heidelberg 2001, S. 429–449.
Ulf-Thomas Lesle: Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses. In: Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte. Jg. 66, H. 1, 2014, S. 32–55.
Ulf-Thomas Lesle: Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum. In: Robert Langhanke (Ruutgever): Sprache, Literatur, Raum. Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte, Bielefeld 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S. 693–741.
Ulf-Thomas Lesle: Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus. In: Michael Fahlbusch et al. (Ruutgever): Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen. De Gruyter, Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S. 79–101.
Hubertus Menke: Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta. In: Ursula Föllner (Ruutgever): Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region (= Literatur – Sprache – Region. 5). Lang, Frankfurt am Main u. a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S. 9–33.
Hubertus Menke: Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache? In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgever): Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie. Jochen Splett zum 60. Geburtstag. Waxmann, Münster u. a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S. 171–184.

Weblenken

List mit plattdüütsche Wöörböker
Plattmakers-Wöörbook (plattdüütsch)
plattdüütsch Wöörbook (hoochdüütsch, plattdüütsch)
Plattmaster (hoochdüütsch, plattdüütsch, engelsch)
Nu is de Welt platt!, wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (mehrsprakig)
Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche), so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch)
KDE op Platt (plattdüütsch)
GNOME op Platt
Diesel, dat oostfreeske Bladd up Platt (plattdüütsch)
Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt (plattdüütsch)
Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen (plattdüütsch)
Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied (nedderlandsch)
Bundesraat för Nedderdüütsch (plattdüütsch)

Footnoten

↑ Astrid Adler u.a: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016. ([Archiv]
↑ Taaltelling Nedersaksisch H. Bloemhoff (2005)
↑ SIL International: nds | ISO 639-3. Afropen an’n 12. Januar 2021.
↑ Benjamin W. Fortson: Indo-European Language and Culture. Second Edtion. Wiley-Blackwell: Chichester 2010, S. 339.
↑ Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 29. (online)
↑ Jan Wirrer: Zum Status des Niederdeutschen, S. 308.
↑ Hubertus Menke: Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. S. 27 f.; Hubertus Menke: Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache? S. 183.
↑ ^a ^b Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 188 f.
↑ Ulrich Ammon: Was ist ein deutscher Dialekt? In: Klaus Mattheier, Peter Wiesinger (Ruutgever): Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen (= Germanistische Linguistik. 147). Niemeyer, Tübingen 1994, S. 369–384, S. 376 f.
↑ Heinz Kloss: Abstandsprachen und Ausbausprachen. In: Joachim Göschel u. a. (Ruutgever): Zur Theorie des Dialekts (= ZDL Beih. N. F., Nr. 16). Wiesbaden 1976, S. 303, 305; un ook Heinz Kloss: Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800 (= Sprache der Gegenwart, 37). 2. Opl. Düsseldörp 1978, S. 67–70, 181–198.
↑ Vergliek: Platt, in: Duden online; Atlas zur deutschen Alltagssprache (AdA), In: uni-augsburg.de, archiveert bi archive.org; M. Philippa u.a.: Etymologisch Woordenboek van het Nederlands . Amsterdam 2009.
↑ platt, In: Wolfgang Pfeifer: Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.
↑ Mundart/Platt/Dialekt. In: atlas-alltagssprache. Afropen an’n 27. November 2024.
↑ Luc de Grauwe: Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch; in: Raphael Berthele, Helen Christen, Sibylle Germann, Ingrid Hove (Ruutgever): Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht. Walter de Gruyter, Berlin 2003, ISBN 3-11-017497-9, S. 127ff., hier S. 136f.
↑ Werner Besch u.a (Ruutgevers): Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung, 2. Uplaag., Bd. 3, 2003, S. 2211.
↑ Jan Goossens: Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition, S. 14 f.
↑ Lasch, Agathe (1914). Mittelniederdeutsche Grammatik, S. 5.
↑ Willy Sanders: Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch: sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen, S. 24–27.
↑ William Foerste: Een woordatlas van Saxonia In: Driemaandelijkse Bladen 1949. S. 85.
↑ DBNL, Saxonische dialektstudie. In: De Nieuwe Taalgids. Jaargang 48. oder DBNL, Hoofdstuk III Methodiek, Nederlandse dialectkunde, A.A. Weijnen. DBNL.
↑ Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 17.
↑ Na: Herman Kinder, Werner Hilgemann: dtv-Atlas Weltgeschichte. Karten und chronologischer Abriss. Band 1: Von den Anfängen bis zur Französischen Revolution. Deutscher Taschenbuch Verlag, München 1995.
↑ Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL, S. 69 ff.
↑ Kaart na: Eckhard Meineke, Judith Schwerdt: Einführung in das Althochdeutsche. Paderbuorn/Zürich 2001, S. 209.
↑ Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 30. (online)
↑ Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL S. 79 f.
↑ Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL S. 78.
↑ ^a ^b Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 33. (online)
↑ Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur S. 30. (online)
↑ ^a ^b Benjamin W. Fortson IV: Indo-European Language and Culture, An Introduction. Second Edtion. Blackwell Publishing: Oxford 2010, S. 370.
↑ Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 31 f. (online)
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 176 f.
↑ Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 35. (online)
↑ Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 47. (online)
↑ ^a ^b ^c ^d Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 177.
↑ Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 98 f.
↑ Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 99 f.
↑ Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 105–108.
↑ ^a ^b ^c Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 108 f.
↑ Robert Peters: Mittelniederdeutsche Sprache. In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 69 f. (online)
↑ Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, § 212.
↑ Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, § 39–41.
↑ Robert Peters: Mittelniederdeutsche Sprache. In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 70 (online)
↑ Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 119.
↑ Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 120–125.
↑ ^a ^b Timothy Sodman: Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache. In: Niederdeutsche Sprache und Literatur S. 117. (online)
↑ ^a ^b William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten, Sp. 1800.
↑ Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 146–150.
↑ Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 126–130.
↑ Peter von Polenz: Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart. Band II: 17. und 18. Jahrhundert. Walter de Gruyter, 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S. 240.
↑ William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten, Sp. 1799.
↑ ^a ^b Heinz Kloss: Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800. 2., erweiterte Auflage, Pädagogischer Verlag Schwann, Düsseldorf 1978, ISBN 3-590-15637-6, S. 68.
↑ Born Bessarbien plattdüütsch
↑ Born Slowakei Plattdüütsch
↑ Beleg Hötter Platt
↑ Beleg Platt as nahspraak
↑ Umsetzung der Sprachencharta. In: niederdeutschsekretariat.de. Niederdeutschsekretariat, afropen an’n 20. Dezember 2022.
↑ http://www.mpil.de/ww/en/pub/research/details/publications/institute/rspr/r01.cfm?fuseaction_rspr=act&act=r01_33
↑ ^a ^b ^c ^d Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 182–184.
↑ KERNDOELEN NEDERSAKSISCH Nedersaksisch in het basisonderwijs 2019 (online, Archiv)
↑ Nedersaksisch in het onderwijs. In: Nedersaksisch. Archiveert von dat Original am 24. April 2024; afropen an’n 1. Dezember 2024 (nedderlandsch).
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 209.
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 211.
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 215.
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland. Narr Francke Attempo: Tübingen 2020, S. 203.
↑ Dieter Stellmacher: Wer spricht Platt? Schuster, Leer 1987, S. 95.
↑ http://www.ahb-oldenburg.de/index.php?option=com_docman&task=doc_download&gid=14
↑ Astrid Adler, Christiane Ehlers, Reinhard Goltz, Andrea Kleene, Albrecht Plewnia: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016, Erste Ergebnisse einer repräsentativen Erhebung, Ruutgeven van’n Instituut för Nedderdüütsche Spraak un dat Institut für deutsche Sprache, S. 7. (online)
↑ Astrid Adler, Christiane Ehlers, Reinhard Goltz, Andrea Kleene, Albrecht Plewnia: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016, Erste Ergebnisse einer repräsentativen Erhebung, Ruutgeven van’n Instituut för Nedderdüütsche Spraak un dat Institut für deutsche Sprache, S. 13ff. (online)
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland. Narr Francke Attempo: Tübingen 2020, S. 201.
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland. Narr Francke Attempo: Tübingen 2020, S. 201f.
↑ ^a ^b Henk Bloemhoff: Taaltelling Nedersaksisch, Een enquête naar het gebruik van het Nedersakisch in Nederland. Stichting Sasland: Grönnen 2005. (online)
↑ Bekijk p 8. in Taaltelling Nedersaksisch voor de grenzen van de gebieden.
↑ Thuis Nedersaksisch en Nedersaksisch plus Nederlands bij elkaar opgeteld.
↑ Categorieën matig+goed+zeer goed
↑ Geert Driessen: Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011, ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.
↑ Alfred Lameli: Raumstrukturen im Niederdeutschen Eine Re-Analyse der Wenkerdaten, S. 20 f. (online)
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 240.
↑ Alfred Lameli: Raumstrukturen im Niederdeutschen. (online)
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 197 ff.
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 199 ff.
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 245–265.
↑ Emma Hoffmann: Die Vocale der lippischen Mundart. Helwingsche Verlagsbuchhandlung: Hannober 1887, S. 23, 26 f.
↑ Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik , S. 30.
↑ ^a ^b ^c Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL S. 268.
↑ Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 65.
↑ Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 66.
↑ Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 65.
↑ Formen des Präsensperfekts. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 9. November 2024.
↑ Formen des Präteritumperfekts. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 9. November 2024.
↑ ^a ^b Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 269.
↑ Formen des Futurperfekts. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 3. Dezember 2024.
↑ Gebrauch des Futurperfekts. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 3. Dezember 2024.
↑ Partizip Präsens. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 3. Dezember 2024.
↑ Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 68 f., 115.
↑ Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 68.
↑ Vorgangspassiv. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 3. Dezember 2024.
↑ Zustandspassiv. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 9. November 2024.
↑ Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 62 f.
↑ Zusammengesetzte Verben. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 3. Dezember 2024.
↑ Aktionsarten. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 3. Dezember 2024.
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 271.
↑ Wolfgang Lindow u.a: Niederdeutsche Grammatik, S. 68 f.
↑ Wolfgang Lindow u.a: Niederdeutsche Grammatik, S. 145 f.
↑ Na Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 270.
↑ Formen. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 11. November 2024.
↑ Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 192 ff.
↑ Wolfgang Lindow u.a: Niederdeutsche Grammatik, S. 191.
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 274.
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 275.
↑ Wolfgang Lindow u.a. Niederdeutsche Grammatik, S. 157 f.
↑ 2.4.2 Reflexive Pronomen (rückbezügliche Fürwörter) - SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 11. November 2024.
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 274 f.
↑ Woo schriew wie Plautdietsch? Afropen an’n 18. Juni 2022.
↑ Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern. Afropen an’n 18. Juni 2022.
↑ Renate Herrmann-Winter: Hör- und Lernbuch für das Plattdeutsche. 2. Aufl. 2017, S. 184 f.
↑ Jürgen Meier, Dieter Möhn: Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie, In: NSL, S. 1.
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 184 f.
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 185.
↑ Robert Langhanke: Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition (online)
↑ ^a ^b ^c Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 186.
↑ Startsiet – Plattradio. Afropen an’n 5. Dezember 2024.
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 186.
↑ De Noorden op Platt – Videos der Sendung | ARD Mediathek. Afropen an’n 17. Juni 2022.
↑ Ritter Trenk op Platt. In: barnsteiner-film. 5. April 2020, afropen an’n 17. Juni 2022 (de-DE).
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 187 f.
↑ Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 188.

Anmarksels

Plattdüütsche Spraakperioden

Ooldsassisch | Middelsassisch | Neenedderdüütsch (Plattdüütsch)

Moderne germaansche Spraken

Noordgermaansch:
Däänsch | Färöersch | Islandsch | Norweegsch | Sweedsch

[1] Astrid Adler u.a: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016. ([Archiv]

[2] Taaltelling Nedersaksisch H. Bloemhoff (2005)

[3] SIL International: nds | ISO 639-3. Afropen an’n 12. Januar 2021.

[4] Benjamin W. Fortson: Indo-European Language and Culture. Second Edtion. Wiley-Blackwell: Chichester 2010, S. 339.

[5] Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 29. (online)

[6] Jan Wirrer: Zum Status des Niederdeutschen, S. 308.

[7] Hubertus Menke: Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. S. 27 f.; Hubertus Menke: Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache? S. 183.

[:14-8] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 188 f.

[:02-9] Ulrich Ammon: Was ist ein deutscher Dialekt? In: Klaus Mattheier, Peter Wiesinger (Ruutgever): Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen (= Germanistische Linguistik. 147). Niemeyer, Tübingen 1994, S. 369–384, S. 376 f.

[10] Heinz Kloss: Abstandsprachen und Ausbausprachen. In: Joachim Göschel u. a. (Ruutgever): Zur Theorie des Dialekts (= ZDL Beih. N. F., Nr. 16). Wiesbaden 1976, S. 303, 305; un ook Heinz Kloss: Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800 (= Sprache der Gegenwart, 37). 2. Opl. Düsseldörp 1978, S. 67–70, 181–198.

[11] Vergliek: Platt, in: Duden online; Atlas zur deutschen Alltagssprache (AdA), In: uni-augsburg.de, archiveert bi archive.org; M. Philippa u.a.: Etymologisch Woordenboek van het Nederlands . Amsterdam 2009.

[12] tt, In: Wolfgang Pfeifer: Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.

[13] Mundart/Platt/Dialekt. In: atlas-alltagssprache. Afropen an’n 27. November 2024.

[14] Luc de Grauwe: Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch; in: Raphael Berthele, Helen Christen, Sibylle Germann, Ingrid Hove (Ruutgever): Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht. Walter de Gruyter, Berlin 2003, ISBN 3-11-017497-9, S. 127ff., hier S. 136f.

[15] Werner Besch u.a (Ruutgevers): Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung, 2. Uplaag., Bd. 3, 2003, S. 2211.

[16] Jan Goossens: Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition, S. 14 f.

[17] Lasch, Agathe (1914). Mittelniederdeutsche Grammatik, S. 5.

[18] Willy Sanders: Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch: sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen, S. 24–27.

[19] William Foerste: Een woordatlas van Saxonia In: Driemaandelijkse Bladen 1949. S. 85.

[20] DBNL, Saxonische dialektstudie. In: De Nieuwe Taalgids. Jaargang 48. oder DBNL, Hoofdstuk III Methodiek, Nederlandse dialectkunde, A.A. Weijnen. DBNL.

[21] Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 17.

[22] Na: Herman Kinder, Werner Hilgemann: dtv-Atlas Weltgeschichte. Karten und chronologischer Abriss. Band 1: Von den Anfängen bis zur Französischen Revolution. Deutscher Taschenbuch Verlag, München 1995.

[23] Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL, S. 69 ff.

[24] Kaart na: Eckhard Meineke, Judith Schwerdt: Einführung in das Althochdeutsche. Paderbuorn/Zürich 2001, S. 209.

[25] Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 30. (online)

[26] Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL S. 79 f.

[27] Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL S. 78.

[:6-28] Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 33. (online)

[:7-29] Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur S. 30. (online)

[:0-30] Benjamin W. Fortson IV: Indo-European Language and Culture, An Introduction. Second Edtion. Blackwell Publishing: Oxford 2010, S. 370.

[31] Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 31 f. (online)

[32] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 176 f.

[33] Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 35. (online)

[34] Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 47. (online)

[:5-35] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 177.

[36] Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 98 f.

[37] Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 99 f.

[38] Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 105–108.

[:15-39] Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 108 f.

[40] Robert Peters: Mittelniederdeutsche Sprache. In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 69 f. (online)

[41] Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, § 212.

[42] Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, § 39–41.

[43] Robert Peters: Mittelniederdeutsche Sprache. In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 70 (online)

[44] Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 119.

[45] Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 120–125.

[:16-46] Timothy Sodman: Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache. In: Niederdeutsche Sprache und Literatur S. 117. (online)

[:9-47] William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten, Sp. 1800.

[48] Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 146–150.

[49] Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 126–130.

[Polenz240-50] Peter von Polenz: Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart. Band II: 17. und 18. Jahrhundert. Walter de Gruyter, 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S. 240.

[51] William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten, Sp. 1799.

[:2-52] Heinz Kloss: Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800. 2., erweiterte Auflage, Pädagogischer Verlag Schwann, Düsseldorf 1978, ISBN 3-590-15637-6, S. 68.

[53] Born Bessarbien plattdüütsch

[54] Born Slowakei Plattdüütsch

[55] Beleg Hötter Platt

[56] Beleg Platt as nahspraak

[57] Umsetzung der Sprachencharta. In: niederdeutschsekretariat.de. Niederdeutschsekretariat, afropen an’n 20. Dezember 2022.

[58] ttp://www.mpil.de/ww/en/pub/research/details/publications/institute/rspr/r01.cfm?fuseaction_rspr=act&act=r01_33

[:13-59] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 182–184.

[60] KERNDOELEN NEDERSAKSISCH Nedersaksisch in het basisonderwijs 2019 (online, Archiv)

[61] Nedersaksisch in het onderwijs. In: Nedersaksisch. Archiveert von dat Original am 24. April 2024; afropen an’n 1. Dezember 2024 (nedderlandsch).

[62] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 209.

[63] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 211.

[64] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 215.

[65] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland. Narr Francke Attempo: Tübingen 2020, S. 203.

[66] Dieter Stellmacher: Wer spricht Platt? Schuster, Leer 1987, S. 95.

[67] ttp://www.ahb-oldenburg.de/index.php?option=com_docman&task=doc_download&gid=14

[68] Astrid Adler, Christiane Ehlers, Reinhard Goltz, Andrea Kleene, Albrecht Plewnia: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016, Erste Ergebnisse einer repräsentativen Erhebung, Ruutgeven van’n Instituut för Nedderdüütsche Spraak un dat Institut für deutsche Sprache, S. 7. (online)

[69] Astrid Adler, Christiane Ehlers, Reinhard Goltz, Andrea Kleene, Albrecht Plewnia: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016, Erste Ergebnisse einer repräsentativen Erhebung, Ruutgeven van’n Instituut för Nedderdüütsche Spraak un dat Institut für deutsche Sprache, S. 13ff. (online)

[70] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland. Narr Francke Attempo: Tübingen 2020, S. 201.

[71] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina: Handbuch der Sprachminderheiten in Deutschland. Narr Francke Attempo: Tübingen 2020, S. 201f.

[:8-72] Henk Bloemhoff: Taaltelling Nedersaksisch, Een enquête naar het gebruik van het Nedersakisch in Nederland. Stichting Sasland: Grönnen 2005. (online)

[73] Bekijk p 8. in Taaltelling Nedersaksisch voor de grenzen van de gebieden.

[74] Thuis Nedersaksisch en Nedersaksisch plus Nederlands bij elkaar opgeteld.

[75] Categorieën matig+goed+zeer goed

[76] Geert Driessen: Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011, ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.

[77] Alfred Lameli: Raumstrukturen im Niederdeutschen Eine Re-Analyse der Wenkerdaten, S. 20 f. (online)

[78] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1983, S. 240.

[79] Alfred Lameli: Raumstrukturen im Niederdeutschen. (online)

[80] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 197 ff.

[81] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 199 ff.

[82] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 245–265.

[83] Emma Hoffmann: Die Vocale der lippischen Mundart. Helwingsche Verlagsbuchhandlung: Hannober 1887, S. 23, 26 f.

[84] Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik , S. 30.

[:1-85] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL S. 268.

[86] Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 65.

[87] Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 66.

[88] Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 65.

[89] Formen des Präsensperfekts. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 9. November 2024.

[90] Formen des Präteritumperfekts. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 9. November 2024.

[:3-91] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 269.

[92] Formen des Futurperfekts. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 3. Dezember 2024.

[93] Gebrauch des Futurperfekts. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 3. Dezember 2024.

[94] Partizip Präsens. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 3. Dezember 2024.

[95] Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 68 f., 115.

[96] Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 68.

[97] Vorgangspassiv. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 3. Dezember 2024.

[98] Zustandspassiv. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 9. November 2024.

[99] Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 62 f.

[100] Zusammengesetzte Verben. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 3. Dezember 2024.

[101] Aktionsarten. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 3. Dezember 2024.

[102] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 271.

[103] Wolfgang Lindow u.a: Niederdeutsche Grammatik, S. 68 f.

[104] Wolfgang Lindow u.a: Niederdeutsche Grammatik, S. 145 f.

[105] Na Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 270.

[106] Formen. In: SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 11. November 2024.

[107] Wolfgang Lindow u.a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 192 ff.

[108] Wolfgang Lindow u.a: Niederdeutsche Grammatik, S. 191.

[109] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 274.

[:4-110] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 275.

[111] Wolfgang Lindow u.a. Niederdeutsche Grammatik, S. 157 f.

[112] 2.4.2 Reflexive Pronomen (rückbezügliche Fürwörter) - SASS Plattdeutsche Grammatik. Afropen an’n 11. November 2024.

[113] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 274 f.

[114] Woo schriew wie Plautdietsch? Afropen an’n 18. Juni 2022.

[115] Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern. Afropen an’n 18. Juni 2022.

[116] Renate Herrmann-Winter: Hör- und Lernbuch für das Plattdeutsche. 2. Aufl. 2017, S. 184 f.

[117] Jürgen Meier, Dieter Möhn: Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie, In: NSL, S. 1.

[118] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 184 f.

[:10-119] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 185.

[120] Robert Langhanke: Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition (online)

[:11-121] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 186.

[122] Startsiet – Plattradio. Afropen an’n 5. Dezember 2024.

[:12-123] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 186.

[124] De Noorden op Platt – Videos der Sendung | ARD Mediathek. Afropen an’n 17. Juni 2022.

[125] Ritter Trenk op Platt. In: barnsteiner-film. 5. April 2020, afropen an’n 17. Juni 2022 (de-DE).

[126] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 187 f.

[127] Reinhard Goltz, Andrea Kleene: Niederdeutsch, S. 188.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]