Belize

Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Belize (Mehrdüdig Begreep).


(Flagg)	(Wapen)

Wahlspröök: Sub umbra floreo

Natschonalhymne: Land of the Free

Hööftstadt

Belmopan
17° 15′ N, 88° 46′ W

Gröttste Stadt Belize-Stadt

Amtsspraak

Engelsch

Regeren
Premierminister

Parlamentaarsche Monarchie
Dean Barrow

Unafhängigkeit

21. September 1981

Grött
• Allens
• Water (%) 22.966 km²
0,8 %

Inwahnertall
• Juli 2018 afschätzt
• Inwahnerdicht 385.854
17/km²

Geldsoort Belize-Dollar (BZD)

BBP

1,743 Mrd. US$ $ (2016)

4.636 US$ $ je Kopp

Tietzoon (UTC-6)

Internet-TLD

.bz

ISO 3166 BZ

Vörwahl +501

Belize (Uutspraak: [beˈliːz], Plautdietsch Belies schreven)^[1] is een Land in Middelamerika in’n Süüdoosten vun de Halfinsel Yucatán. Dat Land weer fröher ünner de Naam Brietsch-Honduras (offiziell Naam: British Honduras) bekannt, wat de Naam vun de ehmalge britisch Kolonie weer. Dor leevt up 22.966 km² 301.750 Inwahners. Dat sünd rundweg 12,1 Inwahners/km².

Belize is en parlamentaarsche Monarkie binnen dat Commonwealth. Hööft vun den Staat is de Königin vun Grootbritannien, Elizabeth II.. Hööftstadt vun dat Land is Belmopan mit 13.381 Inwahners. De gröttste Stadt vun Belize is Belize-City mit üm un bi 61.460 Inwahners.

Amtspraak is de Engelsche Spraak.

Naturkunn

Grenz to	Lang
Guatemala	266 km
Mexiko	250 km
See (Küst)	386 km
tohoop	902 km

Belize liggt in Middelamerika an de Oostküst von de Halvinsel Yucatán an de Karibische See. Naverlänner sünd Guatemala in’n Süden (Departamento Izabal) un Westen (Departamento Petén) un Mexiko (Bundsstaat Quintana Roo) in’n Noorden.

Geologie

Belize liggt op de Noordamerikaansche Plaat. De Riftzoon to de Karibische Plaat löppt en beten achter de Landsgrenz dör Guatemala.

De gröttste Deel von Belize is sied un blifft ünner 100 m över de See. En Drüddel von dat Land warrt aver von de Maya-Bargen innahmen, de bet 1124 m över de See (Victoria Peak) hoog sünd. De Ünnergrund, de in de Maya-Bargen vördaag kummt, hett sik in de Tied von dat Pennsylvanium bet in de Kried billt (in dat Zentrum 320 bet 125 Milljonen Johren vör uns Tied, na de Rannen to ut de Tied vör 125 bet 65 Milljonen Johren). Dat Vörland von de Maya-Bargen in’n Distrikt Toledo hett sik ut tertiäre Sedimenten ut Kies, Sand un Slamm billt, wieldes dat Binnenland in’n Noorden von de Maya-Bargen sik ut tertiären Kalksteen billt hett. De Ünnergrund langs de Küsten is jung un stammt ut dat Quartär. Vör de Küst liggt dat Belize Barrier Reef mit sied Water.

De Atolls vör de Küst von Belize (Turneffe Atoll, Lighthouse Reef un Glover’s Reef) sitt op Horststrukturn in en Feld mit tektoonsche Brööklienen, de von Süüdwest na Noordoost loopt. In’n Oosten von de Atolls fallt de Seegrund gau bet op en Deepd von mehr as 4000 Meter af.

Klima

Dat Klima is tropisch, mit Passaatwinnen, de von de Karibische See her wehn doot. De Maand-Dörsniddstemperatur liggt twüschen 24 °C un 27 °C, de Dörsnidds-Lufttemperatur över’t ganze Johr liggt bi 25,9 °C. De Luftfuchtigkeit is dör den Wind von See her good to verdregen. De Regen fallt vör allen twüschen Juni un Oktober, in düsse Tied is ok de Luftfuchtigkeit an’n höögsten. De Regen över’t Johr bedriggt in’n Süden 4450 mm, in’n Noorden blots 1290 mm.

De regionalen Ünnerscheed’ bi’t Weder, de verscheden Högenlagen un de verscheden geoloogschen Situatschonen sorgt för verschedenoordige Levensrüüm för Deerten un Planten. De Höögsttemperatur stiggt in’n Sommer kuum maal över 36 °C, in’n Winter fallt se ok nachts meist nie ünner 16 °C.

De Regentied duurt von Mai bet November un is von Juli af an fakener ok mit Warvelstörm verbunnen. Dorüm kummt dat fakener to Hurrikans un dormit verbunnen Överswemmungen. 1961 is dat Land von Hurrikan Hattie besünners swoor drapen worrn.

Inwahners

Spraken

Anner Spraken blangen de Amtsspraak Engelsch, de in dat Land bruukt weert, sünd dat Belize-Kriol, Spaansch, Garifuna, de dree Maya-Spraken Mayathan, Mopan un Kekchí, Plautdietsch un Hoochdüütsch.

Volksgruppen

Na’n Zensus 2010 sünd vun de Inwahners 49,7 % Mestizen, 20,8 % Kreolen, 9,9 % Maya (dorvon 5,7 % Kekchí, 3,5 % Mopan, 0,7 % Mayathan), 4,6 % Garifuna, 3,6 % Mennoniten vun düütsche Afkumst, 2,1 % Inders un 1,0 % Witte.^[2] 6,2 % hebbt angeven, dat se von verscheden Gruppen afstammt.^[2]

Religion

Von de Religion her sünd 40,4 % Röömsch-kathoolsch, 15,6 % hebbt angeven, dat se to keen Religion höört, 8,5 % Pingstlers, 5,5 % Söventen-Dags-Adventisten, 4,6 % Anglikaners, 3,8 % Mennoniten, 3,6 % Baptisten, 2,9 % Methodisten, 2,8 % Nazareners un 1,7 % Jehova sien Tügen.^[2]

Historie

Von üm un bi 2000 v. Chr. af an hebbt Maya in Belize leevt. To de öllsten Städer von de Maya höört Cuello, Lamanai un Cahal Pech. De Maya sünd ok bet to de Ankumst von de Europäers bleven. Wichtige Zentren weren Altun Ha, Xunantunich, Lubaantun, El Pilar un Caracol. De Hoogkultur von de Maya is üm 900 rüm tohoopfullen. In Belize hebbt na düsse Tied kuum noch Minschen leevt.

Na de Ankumst von de Europäers is dat Rebeed 1617 Deel von dat Generaalkapitanaat Yucatán in dat Viezkönigriek Neespanien worrn. Von de Spaniers ut weer dat aver en reinen Anspruch, de Spaniers harrn in dat Rebeed von Belize keen Stüttpunkte anleggt. Spaansche Öörd hett dat blots ümto in Guatemala un Mexiko geven. Dat hett in dat 17. Johrhunnert dorto föhrt, dat sik de Engelschen an de Küst fastsett hebbt. Toeerst op St. George’s Caye un in Belize-Stadt. Dat weren toeerst engelsche Freebüters, de in de Golf von Honduras (Bay of Honduras) Toflucht söcht harrn un Baymen nöömt worrn sünd. In’n Verdrag von Madrid hebbt de Spaniers un Engelschen dat Freebüterdom bileggt un de engelschen Seelüüd hebbt anfungen, Holt in dat Rebeed von Belize to fällen. Toeerst Campechebööm, later Mahagoni. So hett sik de Forestocracy rutbillt, in de en lüttje europääsche Böverschicht von de Holtfälleree leevt hett. De Arbeid is rejell aver von inheemsche un swarte Slaven utföhrt worrn. Grootbritannien weer Schutzmacht, aver dat Rebeed harr keen offiziellen Status as Kolonie. In’n Verdrag von Paris von 1763 müss Grootbritannien de Festungen in dat Rebeed dalrieten, hett aver von Spanien tostahn kregen, dat se wieder Holt fällen dröfft. In de Slacht von St. George’s Caye kunn Grootbritannien 1798 Spanien slahn un sik so de Vörherrschaft in Belize sekern. Eerst 1862 is Belize denn as Brietsch-Honduras ok Kroonkolonie worrn.

In’n Kastenkrieg, de von 1847 bet 1901 anhöll, sünd vele Maya ut Mexiko na Belize röverwannert, wat dorto föhrt hett, dat de Noorden von Belize en starke Präsenz von Maya un von de spaansche Spraak hett. In dat Johr 1950 hett sik mit de People’s United Party (PUP) de eerste Partei in Belize grünnt. De Partei dee de Unafhängigkeit anstreven. Gau hebbt sik ok annere Partein grünnt, de sik later to de United Democratic Party (UDP) tohoopslaten hebbt. De eersten fre’en Wahlen in dat ganze Land hett dat 1954 geven. Dat Land, dat 1973 sien offiziellen Naam von Brietsch-Honduras op Belize ännert hett, is bet 1981 Kolonie bleven un denn unafhängig worrn. De jüngste Geschicht von Belize is stark dör’n Grenzkunflikt mit Guatemala präägt. Guatemala sütt ut histoorsche Grünn en Anrecht op’n süden Halvdeel von dat Land.

Provinzen, Hööftstäder vun de Provinzen un Öörd

Belize is ünnerdeelt in sess Provinzen:

1) Belize:

- Belize City (Hööftstadt vun de Provinz)
- Hattieville
- Ladyville
- San Pedro Town

2) Cayo:

- Belmopan (Hööftstadt)
- San Ignacio/Santa Elena (Hööftstadt vun de Provinz)
- Benque Viejo del Carmen
- Spanish Lookout

3) Corozal:

- Corozal (Hööftstadt vun de Provinz)
- Chunox
- Consejo
- Little Belize
- Louisville
- Patchacan
- Progresso
- Xaibe

4) Orange Walk:

- Orange Walk (Hööftstadt vun de Provinz)
- Carmelita
- Guinea Grass
- San Estevan
- San Pablo
- Trial Farm

5) Stann Creek:

- Dangriga (Hööftstadt vun de Provinz)
- Mullins River
- Placencia
- Hopkins

6) Toledo:

- Punta Gorda (Hööftstadt vun de Provinz)
- Monkey River

Infrastruktur un Weertschop

Weertschop

Kiek ok bi: Weertschop von Belize.

Dat BBP liggt bi 4.636 US-$/Inwahner (Stand 2016).

De Weertschop von Belize is von’n Anbo von Bananen, Zitrusfrücht un Zuckerrohr för’n Export präägt. Tosätzlich warrt Fisch, Kreeften un Eerdööl exporteert.

De Tourismus hett sik bilütten to’n gröttsten Weertschopsfaktor för dat Land utwickelt.

Verkehr

De Stratenverkehr in Belize löppt vör allen över de veer Highways (George Price Highway, Philip Goldson Highway, Hummingbird Highway un Southern Highway). Wichtig is aver ok de Flegerverkehr mit’n Philip S. W. Goldson International Airport un en ganze Reeg von lüttje Flegerplätz in dat Land.

Bahnverkehr in Belize hett dat blots in vergangen Tieden geven.

Belize hett Rechtsverkehr. Fröher harr dat Land as brietsche Kolonie Linksverkehr. Dat Land is an’n 1. Oktober 1961 wesselt, üm sik an de Naverlänner antopassen.