Plattdüütsche Schrieveree

De Begreep plattdüütsche Schrieveree meent de helen schreven Warken in plattdüütsche Spraak.

Ooldsassisch

De eersten Warken, de överlevert sünd, sünd ut de sassische Tied. De mehrst Texten ut disse Tied kemen vun de Missionaren, de de Sassen to dat Christendom bekehren wullen. Dat sünd to’n Bispeel de Heliand, de üm 830 schreven worrn is, un de Genesis, vun de aver blots Delen nableven sünd. Ok dat Sassische Dööplöffnis harr mit de Mession bi de Sassen to doon. Dat fallt bi de ooldsassische Schrieveree op, dat de Texten faken vun Lüüd schreven sünd, de sülvst kene Sassen weren, denn dat weren ja vör allen de Franken, de de Texten schreven hebbt, de Sassen to bekehren. Dat gifft mit dat Wessobrunner Schöpfungsgedicht un dat Hildebrandsleed to’n Bispeel twee Texten, de in een afsünnerlich Mengsel ut Ooldsassisch un Ooldbairisch schreven sünd. Aver na disse Phaas vun de Mission is de plattdüütsche Schrieveree to Enn dat 9. Johrhunnert wedder inslapen.

Middelsassisch

Eerst mit dat 13. Johrhunnert is dat mit de plattdüütsche Schrieveree wedder mehr worrn. Sünnerlich dör den Influss vun de Hanse weer dat late Middelöller de Hoochtied vun dat Plattdüütsche un dormit ok vun de plattdüütsche Schrieveree. Middelnedderdüütsch weer de Spraak vun Hannel, vun dat Recht un vun de Diplomatie. Un dat nich blot in Plattdüütschland sülvst, man ok in dat kumplette Rebeet, in dat de Hanse togang weer, weer Plattdüütsch faken de Spraak för Saken, de na annere Länner gahn schullen, vun de Nedderlannen un England bet na Eestland un Russland un ok in Skandinavien.

Optakt för disse middlere Periood weer de Sassenspegel vun Eike vun Repgow (1224 bet 1231). Veel Prosa weer in disse Tied schreven, so as Rechtsböker un Chroniken, to'n Bispeel Eike vun Repgow sien Sassenspegel un de Sassische Weltchronik vun Hermen Bote an dat Enn vun dat 15. Johrhunnert. Dat geev ok vele Böker, in de vun historsche Saken vertellt warrt, as över Störtebeker; ok dat Möhlenleed höört dorto. Epik weer mit de höfisch Romanen ok dorbi, so as Flos unde Blankeflos (üm 1350), Valentin und Namenlos oder De Deif van Brugghe (beide üm 1450). De 1498 in Lübeck schreven Reynke de Vos weer en Satier op de Sellschapsornen vun dat Middelöller. Wiedere wichtige Böker weren dat Boek von veleme Rade (1490 bet 1493), de Köker (1520) un De Schichtbok (1510 bet 1513), de all vun Hermen Bote sünd. En wichtig Schauspeel is dat Redentinsche Oosterspeel wesen, in dat de Figurn vun dat stedisch Leven op de Figuren vun Oostern överdregen sünd.

Neeplattdüütsch

Plattdüütsch in Düütschland

Vun dat 17. Johrhunnert af an weer dat Plattdüütsche na den Neddergang vun de Hanse stark ünner hoochdüütschen Druck un de Lüüd in de Steder spreken jümmer mehr ok hoochdüütsch. In Plattdüütsch weer mehrst blots noch Riemels in Dialekt schreven. En Wark ut dat 18. Johrhunnert weer de Vierländer Idyllen vun Jan Hinrich Voß (1777/1778). Ut dat 19. Johrhunnert is dat Book Quickborn. Volksleben in plattdeutschen Gedichten dithmarscher Mundart vun Klaus Groth (1852). Dorna warrt mehrst vun de plattdüütschen Autoren Romanen schreven. Wichtig weren dorbi Fritz Reuter, John Brinckman, Gorch Fock, Johann Hinnerk Fehrs, Georg Droste, Rudolf Kinau, Augustin Wibbelt un Wilhelmine Siefkes. Fritz Stavenhagen un Hermann Boßdorf schreven Dramen. Lyrik möken Greta Schoon, Erna Taege-Röhnisch, Norbert Johannimloh, Waltrud Bruhn un Renate Molle. Ok Höörspelen hebbt se op Plattdüütsch maakt, ünner annern Hinnerk Kruus, Heinrich Schmidt-Barrien, Johann D. Bellmann, Wolfgang Sieg un Ursel Meyer-Wolf.

Plattdüütsch in de Nedderlannen

To de öllsten Warken op Nedersaksisch (Plattdüütsch uut de Nedderlannen) höört twee Komödien uut de Provinz Oaveriessel: De Historie van Lukevent of 't Samenspraeck van Knubbe, Stortentuen un Lukevent un Een Overijsselsche Vrijagie van Lubbert Boukslach unde Smudde-Mulen Swenne (in dat Book Den Westfaelschen Speel-Thuyn, 1661 rutkamen in Amsterdam). Eerst um de drüdde un veerte Dekade vun ´t 19. Jahrhunnert kreeg de plattdüütsche Schrieveree in de Nedderlannen wat mehr Opswung.

En (lütte) literarische Nedersaksische Szeen geff dat vundaag in de Provinzen Grunneng, Drenthe un Freesland (de Stellingwarver Romanschriever Johan Veenstra). In de Provinzen Oaveriessel un Gelderlaand is wol Schrieveree up Platt, mann geff dat keen strukturelle Heruutgevers vun Nedersaksische Literatur. In Grunneng is de Stichting t Grunneger Bouk en wichtige Heruutgever vun Literatur up Platt. In Drenthe spöölt Het Drentse Boek, de Bokenofdelen vun 't Huus van de Taol, ne Slötelrolle.

Wieder geff dat siet 1979 för Schrieveree up Drèents dat literarische Tiedschrift Roet. In Grunneng gaav dat vun 1982 bet 2015 Krödde. Disse Tiedschriften sünd en Bispöl west för Diesel, "dat oostfreeske Bladdje", in Oostfreesland. Diesel keem uut vun 1992 bet 2018. Upstünds geff dat för literarische Schrieveree up Grunnegs siet 2016 dat Webschrift Oader.

To de wichtigen Schrievers in’n 20. un 21. Jaarhunnert höört:

föör Grunneng: Jan Boer, Sien Jensema, Simon van Wattum, Saul van Messel, Gerrit Wassing, Kees Visser, Tonko Ufkes, Jan Glas (Freudenthal-Pries 2006), Aly Freije (Freudenthal-Pries 2008)
föör Drenthe: Hans Heyting, Roel Reijntjes, Gerard Nijenhuis, Martin Koster, Marga Kool, Gerard Stout, Jan Veenstra, Anne Doornbos, Marga Zwiggelaar
föör Stellingwarf: Hendrik Johannes Bergveld, Hendrik Vondeling, Oene Bult, Lodewijk Hooghiemstra, Johan Veenstra, Benny Holtrop
föör Sallaand: Johanna van Buren, Herman Korteling, Broos Seemann, Gerhard Werkman, Klaas Würsten, Riek van der Wulp-Heutink
föör Twente: Gerard Vloedbeld, Johan Gigengack, Willem Wilmink, Gerrit Klaassen, Frank Löwik, Goaitsen van der Vliet, Theo Vossebeld
föör ’n Achterhook: Gerrit Jan Meinen, Gerrit Odink, Henk Krosenbrink (Freudenthal-Pries 2001), Riek Beskers, Henk Lettink, Sebastiaan Roes
föör de Veluwe: Hermen Bomhof, Bertus van den Bremen, Aaltje van den Bremen-Van Vemde, Alie Th. Groenhuizen, Henk Dijkslag, Arie Hofstede

Plautdietsch

To de wichtigsten Schrievers op Plautdietsch höört Arnolt Ditj un Ruben Ap. Mit de plautdietsche Schrieveree hett dat eerst temlich latt anfungen, n dat 20. Johrhunnert.

Kiek ook bi

List vun plattdüütschen Schrieverschen

Weblenken

Websteed vun de Plattdüütsche Bio- un Bibliografie (hoochdüütsch)