Fresen
De Fresen bünd en germaansk Stamm, de an de Waterkant van de Noordsee leven deit, van de Nedderlannen bit Dütskland[1][2][3]. In Dütskland un de Nederlannen bünd de Fresen en anerkennt Minnerheid.
De Fresen vandag
[ännern | Bornkood ännern]Vandag gift dat noch dree Kuntreien, waar dat traditionell Fresen gift. In de Nederlannen leven de Fresen tüsken dat Iesselmeer (de vörmalske Zuiderzee) un de Lauwers. In Dütskland worden disse Fresen Westfresen nömt. Se sülvst nömen sük man blot „Fresen“ of „westlauwerske Fresen“, umdat „Westfreesland“ de Naam van en Kuntrei in Noord-Holland is. De mesten van de westlauwersken Fresen leven in de Provinz Freesland, de 600.000 Inwahners hett.
De twede freeske Volksgrupp is an de Waterkant van dat dütske Bunnesland Nedersassen tohuus, van de nederlannske Grenz bit güntsied van de Werser. Umdat dat in hör Historje dwars un dweer gung, leven dit Oost-Fresen in verscheden Lannesdelen mit en mehr of minner groot Verscheel in hör Geschicht. Kuntreien, waar Fresen un freeske Identität in en groter of minner Maat to finnen bünd, sünd Oostfreesland, dat Ollenbörger Freesland, dat Saterland, Butjadingen un dat Land Wursten, verenkelt ok noch annerswaar. Wovööl Fresen dat daar bünd, weet nüms nip un nau, man in de Landstreken leven sowat van 500.000 Minsken.
De darde Grupp sünd de Noordfresen in Sleswig-Holsteen. Se leven in d' Westen van de Kreis Noordfreesland, up de Eilannen un d' Fastewall tüsken de Eider un de Vidå/Widau. De Fresen van Helgoland hören ok to de Noordfresen. Enkelde Fresen, de dat noch in Däänmark geven sall, worden ok to de Noordfresen rekent.[4] In d' Geheel sall dat wall 50.000 Nordfresen geven.
Kultuur un Spraak
[ännern | Bornkood ännern]In Dütskland un de Nederlannen bünd de Fresen anerkennt as nationaal Minnerheid. In Dütskland word de Beteken „Volksgrupp“ bruukt. Wo vööl Fresen dat gift, de sük to dit Volksgrupp reken, weet kien een, umdat elk dat för sük utmaken mutt un dat van de Regeren neet offraagt word. Dat Bekennen to en Minnerheid is free.
Dat engste Defineren van de Minnerheid is de over d' Spraak. Geiht dat daarna, bünd blot de Lüü Fresen, de en van de freeske Talen proten. Dit „Spraakfresen“ gift dat vandag besünners in de Nederlannen, waar Stück of 400.000 Lüü up dat Fastland un de Eilannen Terschelling un Schiermonnikoog dat westerlauwersk Freesk proten.
In Noordfreesland un up Helgoland is daartegen blot noch van 10.000 Minsken uttogahn, de en van de noordfreeske Dialekten proten. Disse Lüü leven besünners up de Eilannen Sylt, Amrum un Föhr un dicht bi de däänske Grenz rund Risum-Lindholm. Dat Friisk Gesäts hett van 2004 in Sleswig-Holstein sörgt, dat dit Taal en klaar Rechtsgrundlaag kreeg.
In't oostelke Freesland is dat oll oosterlauwersk Freesk al siet hunnerten van Jahren bold utstürven. Bit vandag hett blot dat Saterfreesk overleevt. Dit Dialekt word van ruugweg 2000 Minsken in't Saterland proot.
Ok de Minsken, de vandag noch Freesk proten, bruken in hör Warkeldag de anner Spraken, de in hör Kuntreien bruukt worden un mit hör Freesk verwandt bünd. Daarto hören de Standardspraken Nederlannsk, Dütsk un Däänsk, man ok Platt. Nett as anner lüttje Spraken in Europa bünd de freeske Spraken in de Kniep van Utstarven.
So sücht dat denn so ut, dat mennig Fresen vandag kien Freesk mehr proten. Man besünners in Oostfreesland, dat van sien egen nedersassisk Dialekt stevig präägt is, hett de freeske Identität dat Unnergahn van de freeske Spraak overleevt. Dat Oostfreeske Platt hett bovendeem mennig oll freeske Delen upnohmen. Dit Spraak deit in Oostfreesland nettso sien Wark för de Identität van de Minsken as de freeske Spraken in Noord- un westerlauwersk Freesland.
Ok in de Provinz Freesland worden tegen dat Freeske ok faken nedersasske Dialekten bruukt, besünners in de Stellingwarven un dat Kolmerland. Un denn gift dat daar ok noch freesk-nederlannske Mengtalen, as dat Stadtfreesk un dat Bildts.
Mennig Kuntreien, de in ehrder Tieden freesk wassen, worden vandag neet mehr to Freesland tellt. So gift dat to'n Bispööl in dat „Westfreesland“ nömt Rebett in Noordholland nettso minn freeske Indentität as in de Grunningsk Ommelanden, de vandag tüsken de Provinz Freesland un Oostfreesland liggen.
Politik
[ännern | Bornkood ännern]De freeske Volksgrupp stellt tohoop mit de däänske un sorbske Minnerheiden un de in Dütskland levend Sinti un Roma de anerkennt nationaal Minnerheiden, de dat in de Bunnesrepublik Dütskland gift. De van dat Gesetz in Sleswik-Holstein anerkennde Minnerheidenpartei van de Dänen, de Süüdsleswigsche Wählerverband (SSW), warkt mit de Nationale Fresen in Noordfreesland tosamen. So kummt dat, dat de SSW sük ok för de freeske Belang insetten deit. In de Nederlannen gift dat al siet Jahren de Fryske Nasjonale Partij un siet 2006 de Partei DeFriezen. In Oost-Freesland besteiht siet jungerde Tieden de Streekpartei De Fresen.
De Fresen ut West, Oost un Noord hebben sük to de Interfreeske Raad tosamensloten.
Hertogen van Freesland
[ännern | Bornkood ännern]- Sibbelt ???-???
- Ritzard ???-???
- Aldegisel 654-680
- Radbod 680–719
- Poppo 719–734
Quellen
[ännern | Bornkood ännern]- ↑ Nordfriesischer Verein: Die Geschichte der Friesen
- ↑ Nordfriisk Instituut: Karte des Nordfriesischen Sprach- und Besiedlungsraums
- ↑ NDR Friesisches Programm: Geschichte, Geographie, Wirtschaft und Kultur Nordfrieslands – einige Grundzüge
- ↑ http://www.dedeensefriezen.nl/
Literatur
[ännern | Bornkood ännern]- Steensen, Hemminga, van Lengen: Die Frieslande, Verlag Nordfriisk Instituut 2006, ISBN 978-3-88007-333-3 (dütsk)
- Franz Kurowski: Die Friesen, Das Volk am Meer, Seite 12 f. , Manfred Pawlak Verlagsgesellschaft mbH, Herrsching, 1987, ISBN 3-88199-356-8 (dütsk)