Plattdüütsch

„Neddersasisch“ wiest op düsse Siet. Dat Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Westnedderdüütsch.

Plattdüütsch Plattdüütsk, Plattduitsk Neddersassisch Nedersakisch, Neddersass’sch
Snackt in	Düütschland Düütschland Danemark Däänmark Nedderlannen (Europa) Nedderlannen Brasilien Brasilien Russland Russland* Kasachstan Kasachstan* Kirgisistan Kirgisistan* Kanada Kanada* Vereenigte Staaten Vereenigte Staaten Mexiko Mexiko* Belize Belize* Bolivien Bolivien* Paraguay Paraguay* *As Plautdietsch
Sprecher	4–8 Millionen weltwied Düütschland: ≈ 2,2 Mio. gode Sprekers, ≈ 5 Mio.Spreker allens tohope Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15 Millionen in’n Nedderlannen Brasilien: ≈ 0,3–0,4 Mio.
Klassifikatschoon	Indogermaansche Spraken Germaansche Spraken Westgermaansche Spraken Noordseegermaansche Spraken Nedderdüütsche Spraken Plattdüütsch
Spraakkoods
ISO 639-1	–
ISO 639-2	nds
ISO 639-3	nds Oostfreesch: frs Westföölsch: wep Plautdietsch: pdt Achterhooksch: act, Groningsch: gos, Twentsch: twd

Plattdüütsch, kort Platt, ook Nedderdüütsch oder Neddersassisch heten, is ene Regionaalspraak, de twischen 2 un 5 Millionen Minschen in Noorddüütschland un an de 2 Millionen Minschen in Oostnedderland snackt. Besunners mit den mennistschen Dialekt Plautdietsch het sik dat Plattdüütsche ook weltwied in Spraakeilannen uutbreid. Se höört to de westgermaanschen Spraken; het den hoogdüütschen Luudwannel nich mitmaakt un is so ene nedderdüütsche Spraak. Tohoop mit den verwandten freeschen Spraken un den Engelschen tellt Plattdüütsch to de noordseegermaanschen Spraken.

Van den Sassenstamm siene Spraak in’n froen Middelöller, het dat Plattdüütsche as Hansespraak Inflood up Noordeuropa nomen un was Schrievspraak för Recht un Hannel. In de froe Neetied het dat Hoogdüütsche de Rulle as Schrievspraak övernomen, so dat’t Plattdüütsche sied de Tied sunner gemeensame Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten deelt wieder besteit.

Dat Königriek vun de Nedderlannen un de Bundsrepublik Düütschland hebbt Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken unnerschreven un Plattdüütsch as Regionaalspraak upnomen.

Klassifikatschoon

Spraakverwandschop

Dat westgermaansche Plattdüütsche tellt as germaansche Sprake to de indoeuropääsche Spraakfamilie. Dat Plattdüütsche het den hoogdüütsch Luudwannel, de dat Düütsche van den anner westgermaanschen Spraken unnerscheed, nich metmaket un tellt so to den nedderdüütschen Spraken.

Dat Plattdüütsche stund in siene Spraakhistorie mit dat Freesche, Nedderdranksche un Hoogdüütsche in Kontakt. Besunners dat Ooldsassische, dat Plattdüütsche sien Vöörlöper, wiest vele Gemeensamkeiden mit dat Angelsassische oder Ooldengelsche un dat Ooldfreesche (so as Nasaalswund in us un fief statts hoogdüütsch uns un fünf, oder dat Pronomen he statts hoogdüütsch er). De dree Spraken bild daarümme tohoop de noordseegermaansche oder na Tacitus ingwäoonsche Gruppe binnen dat Westgermaansche. Den Ooldsassischen sind man wegen den ooldhoogdüütschen, besunner frankschen, Inflood uut den Süden wat noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan, so dat’t Plattdüütsche twischen de van öllers her noordseegermaansche Grundlage un den hoogdüütschen Inflood uut den Süden staat.

Stand as Spraak

De Stand van den Plattdüütschen as egen Spraak is striedig. Wieldes Oold- un Middelsassisch allgemeen Spraken heten warrt, is de Spraakstatus van de neenedderdüütschen Varieteten ümmestreden. De unnerscheedliken Ansichten sind to’n Deel verhard un gaat up verscheden Blickwinkel up de Begrepe „Spraak“ un „Dialekt“ torügge. Dat givt allgemeen dree Positschonen:

• Plattdüütsch as Spraak: Argumente för den Stand as Spaak is de Historie: Plattdüütsch is ene Süsterspraak van dat Hoogdüütsche, de den hoogdüütschen Luudwannel nich mitmaket het un egenstännig ranwassen is, ook wenn se jümmers in Kontakt un Uuttuusch mit’n Hoogdüütschen un Nedderländschen stund. Ook de vöörmalige Status as Schrievspraak för Amtssaken, Oorkunnen, Weerdschop, Hannel un ook Literatuur is een Argument för den Stand as Spraak. De Unnerschede in Grammatik, Woordschaat twischen Hoog- un Plattdüütsch sind na de Lüüd, de Plattdüütsch as egen Spraak bekieket, sind groot noog beid as twee verscheden Spraken to seen.
• Plattdüütsch as Dialekt: De Argumente för Plattdüütsch as Dialekt sind sunnerlik de verminnerten Funktschonen un Situatschonen, in de Plattdüütsch in de Sellschop vandage bruukt warrt. Anner wichtig Argumenten sind de reginal inschränkte Funktschoon, Plattdüütsch as sproken Vaireteet, is ene Naspraak in Familien, bi Frünnen un Kunnigheden, dat Plattdüütschen kene överegionale Schriftspaak oder enen Stannerd het. Dat Hoogdüütsche in Düütschland un dat Nedderländsche in den Nedderlannd sind Dackspraken för dat Plattdüütsche, so kann Plattdüütsch för enen hoogdüütschen oder nedderländschen Dialekte gellen. So staat sik histoorsche Ansichten un moderne sotscholinguistsche Ansichten gegenöver, de ook de Poltik un de Situatschoon vandage mit bekiekn willt. Man een Spraak sunner Literatuurspraak kann jümmers noch enen Sprake sien. So is dat een politsch keen linguisitsch Argument. De meesten Spraken vandage hebbet gaar kene oder kene grote Literatuurspraak. Dat et geet jümmers ümme de Frage: is platt ene Stannardspraak. De Lüüd de plattdüütsch as ene Spraak bekieken doot ook nich bestrieden, dat Plattdüütsch kene Standardspraak het, man dat Kriterium dat so as de eerste Positschoon up Spprakkkennteken baseert, is dat Argument nnich relevant.
• Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt: Ene Middelpositschoon, de versöcht de Spraakhistorie un de Begevenheiden vandage beide mittobedenken, is Plattdüütsch as ene ene Afstandsspraak un togliek enen Schiendialekt to seen. De Begrepe gaat up Heinz Kloss torügge un beschrievt, dat’t Plattdüütsche is in de verleden Tid egenstännig as Spraak ranwassen is un het ook vandage noch Afstnad to’n Hoogdüütschen het. Liekers bruukt de Sprekers Plattdüütsch vandage so as enen Dialekt, also meest as Nahspraak, wieldes de Funktschoon as Schrievspraak, as överregionale Stannardspraak dat Hoogdüütsche oder Nedderländsche överneemt.

Naam van de Spraak

De plattdüütschen Lüüd in dat Rebeed, dat vörnehmlich Hoochdüütsch as Schriftspraak hett oder harr, seggt Plattdüütsch to de Spraak (fakener ok afkört to Platt). In dat Rebeed, in dat Nedderlandsch de vörnehmliche Schriftspraak is, hett sik de Naam Nedersaksisch dörsett. Vun Wetenschopslüüd warrt faken de Begreep Nedderdüütsch bruukt. Lüüd, de dat Woort düütsch in plattdüütsch ümgahn wüllt, dat de Lüüd buten Düütschland sik ok wohl föhlt, un de den gemeensamen Oorsprung vun de verschedenen Varianten vun de Spraak betonen wüllt, bruukt fakener den Utdruck Neddersassisch. Ok de Naam Sassisch, de sik op den olen Egennaam to Hansetieden betütt, warrt welk Tieden bruukt, hüüt aver weniger faken as in annere Tieden.

Dat Woort Plattdüütsch keem toeerst bi Cornelis Lettersnijder in dat 16. Johrhunnert op. Vördem bruken de Minschen den Utdruck sassesch or, wenn se sik nich vun de annern düütschen Varianten afsetten möten, ok eenfach düdesch.

Bi de normalen Alldagssnackers is blot dat Woort Plattdüütsch in wieden Bruuk. All de annern Utdrück warrt blot in formalen Kontext bruukt. In de Nedderlannen bruukt de Lüüd in’n Alldag mehrsttiets de Naams vun de Dialekten vun jemehr Kuntrei. De Utdruck Nedersaksisch breedt sik aver jümmer mehr ut.

Faken denkt de Lüüd, Plattdüütsch kummt vun dat platte Land, woneem dat snackt warrt. De Utdruck platt kummt aver vun de Nedderlannen weg un bedüüdt eenfache Spraak, de Spraak, de vun de normalen Lüüd spraken warrt. Un so gifft dat ok welk Rebeden, de nich dat egentliche Plattdüütsch snackt un doch jemehr Spraak Platt nöömt (vör allen is Westdüütschland). De Utdruck is in dat 16. Johrhunnert opkamen.

Anners as bi Plattdüütsch kummt de Utdruck Nedderdüütsch würklich vun de geograafsche Laag. Nedderdüütsch steiht in Gegensatz to dat Hoochdüütsch vun’n Süden, de veel höger liggt. De Utdruck is in dat 15. Johrhunnert opkamen. He hett sik in de hoochdüütsch präägte Wetenschop dörsett, denn he seggt dör dat düütsch ut, dat de Spraak nix Egenstännigs is un ünnermuurt so den hoochdüütschen Anspröök, dat Plattdüütsch blots en Dialekt is un gegenöver Hoochdüütsch minner gellt.

Sassisch as Naam för de Spraak is al temlich oold un is siet de ole Sassentiet un de Hansetiet dör bruukt worrn. Al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen nich mehr as egen Volk, sonnern as Deel vun de Düütschen föhlt. Un so hebbt se jemehr Spraak denn faken ok eenfach düdesch nöömt. To de Tiet stünnen de beiden düütschen Hööftvarianten noch op glieke Ebene un dat weer noch nich nödig, sik vun de annere Variant aftosetten (hüüt denkt de Lüüd bi düütsch automaatsch an de hoochdüütsche Standardspraak, wenn de Kontext dat nich jüst utsluten deit, to de Tiet kunn düdesch aver noch för beide Spraken jüstso good stahn). Dat geev ok noch in de Tiet vun dat ne’e Plattdüütsch jümmer wedder Lüüd, de den Naam Sassisch wedder hebbt opleven laten (ünner annern Scheller, Wolke, Ruseler, Eimers, Hahn), aver dörsett hett he sik nich.

Neddersassisch is nu en Utdruck, op halven Weg vun’n olen Naam Sassisch to Nedderdüütsch. De Naam Sassen, de vun öllers her för de Lüüd in’n Noorden stünn, is mit de Tiet dör dat Grötterwarrn vun dat Hartogdom Sassen na Süden wannert, hen na de Gegend, woneem hüüt dat Bundsland „Sassen“ liggt. Toeerst heet de Süden denn Böversassen un de Noorden Neddersassen. Mit de Tiet hett de Süden aver dat Övergewicht kregen (weer denn ja sogor Königriek) un heet denn blot noch Sassen. Bi Sassen hebbt de Lüüd denn an’n Süden dacht un för den Noorden hett sik so Neddersassen un Neddersassisch inbörgert. Dat Woort Nedersaksisch is nu en Variant vun Neddersassisch. Dat k in dat Woort is vun de Nedderlandschen utlehnt, de dat wedder vun de Hoochdüütschen un Latienschen hebbt. Normalerwies müet dat Nedderlannen-Neddersassisch un Nedderlandsch an de Steed vun dat ks na de Luudgesetten ok en ss hebben. En poor lüttje Rebeden in de Nedderlannen hebbt dat ok würklich so.

Vun welk Lüüd warrt de Begreep Neddersassisch op dat ole Stammrebeed vun de Sassen inschränkt (also op den westen Deel, de Grenz löppt dör Holsteen, an de Elv langs un trennt denn Oostfäälsch vun Brannenbörgsch). Dat gifft aver jüstso Lüüd, de de kumplette Spraak vun Eestland bet Urk as Neddersassisch anspreken doot.

Historie

→ Kiek ook bi: Plattdüütsche Spraakhistorie

Översicht

Dat Plattdüütsche in Noorddüütschland un Oostnedderland het sinds de eersten schreven Borns ene eendusend Jare lange Historie, de sik na de Spraakwetenschop in dree Perioden deelt: Ooldsassisch (750–1150), Middelsassisch (1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600 an). De eerste wichtige Text is dat ooldsassische Heliand-Epos uut’n 9. Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besunners to’n Hoogpunkt van de Hansetied gav dat vele Texte üm Juristerie, Theologie un Historiografie. Ene wichtige Wenne för’t Plattdüütsche was dat 16./17 Jhd., in den dat Hoogdüütsche dat Middelsassiche as offitschele Schrievsprake wegdrängt hadde un nu de Spraak för Literatuur un Amtssaken was. Dat Plattdüütsche is to’n groten Deel as mündlike Sprake mit velen verscheden Dialekten un ene man lütte un bescheden Schrieverie bestaan bleven. In’n 19. Jhd. begünnen Schriverslüde sik wedder up de Sprake to besinnen un schreven wedder Literatur up Platt. Vandage leevt Plattdüütsch as mündlike Spraak un in schreven Dialektliteratuur.

Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch

→ Kiek ook bi: Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch

Wo sik de germaanschen Spraken uutbreden:
     750 v. Chr.
     500 v. Chr.
     250 v. Chr.
     1 n. Chr.Chr.

As ene germaansche Spraak sind de Vörlöpers för dat Plattdüütsche dat Oorgermaansche un noch wieder torügge dat Oorindoeuropääsche. De Indoeuropääschen bröchten öör Sprake uut de oosteuropääsche Steppe na Middeleuropa, dat noordüütsche Deepland un Skandinavien. Van hier het sik de oorgermaansche Sprake bilüttken na Süüd to uutbreed. Mit Wannel in de komplexe oorindoeuropääsche Konjugatschoon, so as dat Sanskrit, Ooldgreeksch un Latinsch noch kennt, un Luudwannels so as de eerste germaansche Luudwannel het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt van’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is een egen Spraaktelgen binnen de Spraakfamilie worrn.

Düsse Stremel van de Spraakhistorie is man nich in schreven Borns nableven. Dat is een Rekonstrukt uut läter schreven Borns, dat Forscherlüde mit de Methoden uut de vergleken Spraakwetenschop rekonstrueert het. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sind, hadde sik de oorgermaansche Sprake all in verscheden Telgen med verscheden Spraken deelt: Dat Ooldnoordsche, dat Oostgermaansche, met’n Gootschen, un de westgermaansche Telgen, wo Angelsassisch, Ooldnedderfranksch, Ooldfreesch, Ooldhoogdüütsch un Ooldsassisch, de Vöörlöper van’n Plattdüütschen vandage, tohören.

Ooldsassisch

De kontinentaal-westgermmanschen Spraken in froen Middelöller.
Legenne:
     Ooldnedderfranksch
     Ooldhoogdüütsch
     Ooldfreesch
     Ooldsassisch

→ Kiek ook bi: Ooldsassisch

Dat Ooldsassische oder Ooldnedderdüütsche is de öldste schreven Spraak in dat Stammland van’n Sassen, een Stamm över den Ptolemäus, een greekschen Geleerten, dat eerste Maal in’n 2. Jhd. bericht. De Sassen breden sik in’n 3. un 4. Jhd. van de Elvmünn un Westholsteen na Süüd to uut un billen mit annern Stämmen den sassischen Grootstamm. In’n 5. Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit Angeln un Jüten na Britannien; ere Spraak bröchten so ook up dat Eiland, dat läter Angelsassische oder Ooldengelsche. Uut de Tied givt dat noch kene schreven Borns. Uutnaam sind villicht deWeserrunen. Dat Ooldsassische an un för sik beginnt eerst mit de schreven Borns üm 820/830, also na de Sassenkriege, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n Christendom bekeert, dat Stammland enen Deel van’n frankschen Riek maket un Kloosters gründ hadden. So weren Mönke ook de Schrievers van’n ooldsassischen Texten.

Vergleken mit den ooldhoogdüütschen Borns hebbt wi recht wenig ooldsassische Texte. Lütte religiöse Texte so as dat Dööplöövnis oder de Beda-Homilie un welk weltlike Texte Heveregister uut’n Klooster in Friäkenst kemen up, man sunnerlik groot Bibeldichtwark is van Belang, so as een Stück uut de Genesis un de Heliand uut de Tied üm 830, een Epos mit meest 6000 germaanschen Langregen un Stavriemen, dat Jesus sien Leven vertellt. Wegen angelsassischen Misschonaren, de kemen Sassen to bekeren, up de enen Siede un franksche Mönke, de na de Sassenkriege komen weren, up de annern Siede stund dat Ooldsassiche twischen sienen olen Verwandten, Engelsch un Freesch, un den Hoogdüütschen in’n Süden.

Dat ooldsassische Spraakrebeed strecke sik twischen den Rhien un Elve un van de Noordsee bet na Kassel un Merseborg in’n Süden. In’n Noorden grenze de Spraak langs de Eider an dat Oolddäänsche, in’n Noordwesten an dat Freesche, in’n Westen an dat Ooldnedderfranksche in’n Süden an de frankschen Dialekte van dat Ooldhoogdüütsche un folge to’n groten Deel ik/ich- un de maken/machen-Isogloss vandage. Oosten de Elv un de Lien Kiel-Loonborg grenze dat Ooldsassische an slaawsche Spraken.

Kennteken för dat Ooldsassiche sind de vullen Vokale in Nevensülven, to’n Bispeel nigun ‘negen’. De germaansche dentale Frikativ *þ un dat labiovelare *w sind bewaart bleven un worrn <th> un <uu> schreven. De rieke ooldgermaansche Deklinatschoon un Konjugatschoon mit velen verscheden Endsülven is to’n groten Deel bewaart bleven. So as de annern noordseegermaanschen Spraken was dat Ooldsassische man wat innovativer as dat vergleken konservative Ooldhoogdüütsch. Unnerschede to anner westgermaanschen Spraken was de Wannel van *hs to /s/ to’n Bispeel flas ‘Flass’, man ooldhoogdüütsch flahs un dat /ƀ/, enen olen germaanschen bilaliaben stemhaften Frikativ, den dat ooldsassiche twischen Vokalen bewaart het.

Middelsassisch

→ Kiek ook bi: Middelsassische Spraak

De Sassenspegel van Eike van Repgow is dat eerste grote Wark up Middelsassisch. Hier ene Siede uut de Ollnborger Handschrift van’n Sassenspegel (Landrecht, eerst Book, S. [13] 6r.)

Uut’n Ooldsassischen is dat Middelsassische, ook Middelnedderdüütsch heten, ranwassen. Twischen letsten ooldsassischen Borns un den eersten middelsassischen Texten is man an de 150 Jaren lang alleen up Latinsch schreven worrn. Eerst ümme 1230 – düüdlik läter as dat Middelhoogdüütsche in’n Süden – beginnt dat so recht mit de middelsassische Schrieveree; de Sassenspegel, een Rechtsbook van 1225 is dat eerste grote middelsassische Werk, üm 1250 beginnt dat mit middelsassische Texten uut’nn Städen un sassischen Oorkunnen. Vele froe Texten so as de Sassenspegel un ook de sassische Weltchronik stammt uut den oostföölschen oder elvoostföölschen Ruum. Man eerst 1350 het sik dat Middelsassische as Schrievsprake gegen dat Latiensche wiedhen dörsetten können un was in allen Spraakdomänen, uutbenomen de latiensche Kerkenspraak, in Bruuk. Annerster as dat Middelhoogdüütsche mit siene hööfsche Literatuur bleev dat Middelsassische to’n groten Deel ene Schriftspraak för Oorkunen un Saaktexte ümme Recht, den Hannel, Historienschrieverie. Eerst läter sind ook literaarsche Werke as de Lüübsche Dodendans, dat Narrenschip oder Dill Ulenspegel upkomen.

Mit de Oostkolonisatschoon het sik Middelsassische van dat 12. Jhd. över dat ole sassische Stammland hen uutbreid. Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städe un billen eerst sassische Spraakeilannen in dat slaawsche Ümland. Läter het sik dat Sassische allnagraad in dat Ümland uutbreed un de vörmaligen slaawschen Spraken lütt wegdrängt. As de Hannelsspraak vun de Hanse keem dat Middelsassische ook in Noordeuropa un in’n Baltikum in’n Bruuk. Mit de Hansekooplüüd eer Kontoren rund üm de Noord- un Oostsee het sik dat Middelsassische in heel Noordeuropa uutbreid un weer daar ene wichtige överregionale Spraak. Vele Handwerkers, de Sassisch snacken wannern ook na däänsche Städe in Sleswig uut, oder hebbt sik in Norwegen, Sweden oder in dat gootländsche Visby daallaten. So het dat Middelsassische groten Inflood up de fastlandskandinaavschen Spraken Däänsch, Sweedsch un Norweegsch had, de enen groten Deel Leenwöör uut’n Middelsassischen övernomen hebebt.. In Oost-Freesland un Grönnen begünn in’n 15. Jhd. dat Middelsassische de ooldfreesche Rechtsspraake to verdrängen un het ook dat ole sproken Oostfreesch bilüttken bikant schoven, so dat vandage alleen dat Saterfreesche överbleven is. In Sleswig het sik dat Sassische in’n 15. Jhd. van den Städen uut uutbreid un dat Däänsche bet an de Slie un dat Danewark ran verdrängt. Ook dat vöörmaals noordfreesche Eidersteed is in de Tied middelsassisch worrn.

Vergleken mit dat Ooldsassische het dat Middelsassische de verscheden korten Vokale in Nevensülven un ann Woordenne to een Schwa afslepen, to’n Bispeel os. daga > dage, sunu > sone, melo > mele, giƀu > geve. Korte Vokale in open Sülven mit Akzent sind deent worrn: bĕki> bēke ‘Beek/Beke’. De eersten middelsassischen Texten stammt uut de elvoostföölsche Regioon. Bet in’t 14. Jhd. het besunners ook ene middelsassische Schrievform mit oostföölschen oder elvoostföölschen Inflood, up de schreven Spraak Inflood nomen, läter kunn de Lüübsche Norm Inflood winnen.

Schrievsprakenwessel

→ Kiek ook bi: Schrievsprakenwessel

Nadem dat de middelsassische Schrievspraak sik in’n 14. Jhd. tegen dat Latiensche döörsett hadde un as Hansespraak ook wiedhen in Noordeuropa Inflood nomen hadde, gung dat Presitge un de Belang van de middelsassische Spraak in’n 16. un 17. Jaren daal un de Schreivspraak is meer un meer van de oostmiddeldüütsche Schrievspraak verdärng worrn. Mit den eersten Natschonaalstaten, de stakrer warrt, de Konkurrent uut de süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen van de Hansestäden is de Hanse lütt bi lütt daalgaan un so ook de wichtige Dreger för de middelsassische Schreivspraak.

1669 geev dat den letsten Hansedag. As de hanse daalgaan was, het dat Needhooogdüütsche as schreven Spraak dörsett un de middelsassische Schreivsprake verdrängt. De Wessel van de middelsassische Schrievspraak to’n Hoogdüütschen was een Vöörgang de in dat Spraak verscheden swanke vööran gung. De Wessel gung van den oostböversassischen Ruum rund ümme Leipzig, Meißen, Wittenbarg uut begunn in de Mark Brannenborg un dat elvoostföölsche Gebeed. De Schrievsprakkenwessel laat sik grov in dree Perioden indelen: In de Mark Brannenborg, Berlin, Danzig un Goslär ümme 1570 begunn un al vöör 1600 afsloten was. De twede Zoon het bet 1570 alleen in uutwärtigen kanzlieverkeer Hoogdüütsch schrven, för bruukt noch bet in de Teid ümme 1620-1650 för egen Saken middelsassisch. De Zoon is Mäkelborg mit Wismar, Swerin, Rostosck, Pommern mit Straalsund, griepswold, Wolgast, Stettin, Stolp, Oostfalen med Hannober, Brunswik un Löönborg un Chööitngen. Up letste is de Wannel den Ruum Hamborg un Lübeek, Westfalen un de Küstenruum daar achter överkomen. Hier begunn de Schfriesprakenwessel in uutwärtigen vekeer üm 1590, för egen Saken langt de middelsassische bet üm 1650. In Lübbek, Hamborg un Bremen is ümme 1650 Slutt, In aflegen Gebeden van Oostfreesland un in dat norweegsche Bergen is de Schrievspraak noch bet kort vöör 1700 inn Bruuk.

Neenedderdüütsch

Bi de betern Lüüd weer nu dat Hoochdüütsche un Nedderlandsche de feinere Spraak. Tominnst bi Geschäftssaken. Tohuus weer ok dor Plattdüütsch noch begäng. De middelnedderdüütsche Utglieksspraak, de sik rutbillt harr, füll nu aver ahn de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten utenanner. Blot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestahn. De Stadt Lübeck hett ehr 'Oberstadtbook' noch bet 1809 op Plattdüütsch opschreven.

In Oostfreesland, Lingen, Tekenborg, Geldern, Kleev un Reees, de dicht bi de düütsch-nedderländsche Grenze leen was de Vörgang noch komplexer. Eer dat sik dat hoogdüütsche uutbreden konn, harr sik hier dat nedderländsche as Kultuurspraak dörsett ook wegen de veel reformeerten Karken. Van 1815 an het sunnerlik Preußen un de luthersche Meerheit de hoogdüütssche Spraak dörsett.

Klaus Groth geld för een wichtigen Begrünner van de niege plattdüütsche Literatuur in’n 19. Jhd. (Portree van Christian Wilhelm Allers)

Eerst an ’t Enn vun dat 18. Johrhunnert füngen de eersten Schrievers wedder an, Literatur in de Spraak optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annahmen harr. To de eersten höör Jan Hinrich Voß. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners Fritz Reuter un Klaus Groth in de Johren 1850. Toglieks is aver ok dat Hoochdüütsche in disse Tiet vun de böverste Schicht in de Stadt nich blot as Schriftspraak begäng wesen, man ok as Ümgangsspraak keem dat bi disse Lüüd nu ganz in Bruuk. Ok eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de Opklärung Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd ansehn deen.

Dat Plattdüütsche hett vun dat 16. bet 20. Johrhunnert blots as 'Nahspraak' vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer mehr Hoochdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Mitt vun dat 20. Johrhunnert an is dat Hoochdüütsche denn ok bi de eenfachen Lüüd mehr un mehr in den Nahberiek indrungen. Hoochdüütsch harr dat gröttere "Prestiesch". Dat leeg ünner annern dor an, dat sik de Verkehrsrüüm vergröttert hebbt. Vördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. Mit dat Opkamen vun de moderne Mobilität, mit Autos, mit dat Wegtrecken vun veel Dörpslüüd na de Städer (Industraliserung) un mit dat Opkamen vun de Massenmedien, de blot de Standardspraak bruukt, hett sik de Verkehrsruum för de Lüüd vergröttert un de Nahspraak Plattdüütsch hett nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för dissen groten Kommunikatschoonsruum.

In welk Delen vun dat Spraakrebeet is dat Plattdüütsche in de Nutiet nu blot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristische Nischen, annerwegens is Platt tominnst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd.

Spraakrebeet

Plattdüütsch (Neddersassisch, Neddersass’sch) warrt vör allen in ’n Noorden vun Middeleuropa snackt, in Noorddüütschland un de Nedderlannen. Aver ok buten Middeleuropa gifft dat dör Utwannerers Rebeden, in de Plattdüütsch snackt warrt oder snackt worrn is. De Grenz von Nedderdüütsch na Süüd hen is de 'Benrather Linie' - de 'maken/machen-Linie'.

Karnrebeet

De Grenz to dat Nedderlandsch-Nedderfränksche un dat Westfreesche liggt an de Noordsee bi ’t Lauwersmeer. Dat liggt an de Grenz vun de nedderlandschen Provinzen Grunneng (Groningen) un Freesland. De Spraakgrenz folgt nu groff de Grenzen vun de Provinz Freesland. Op de ne’en Polder in dat Eisselmeer warrt kuum Plattdüütsch snackt. De Spraakgrenz folgt de ole Waterkant vun dat Eisselmeer. Blots dat fröhere Eiland Urk, dat nu to ’n Noordoostpolder höört, höört to dat plattdüütsche Spraakrebeet. Dat Rebeet reckt bet an de Grenz na de Provinz Utrecht un löppt denn dör de Provinz Gelderlaand na de düütsche Grenz to. Twischen Emmerik un Bokelt löppt de Spraakgrenz över de Staatsgrenz.

Se folgt nu de Süüdgrenz vun Westfalen bet na de Grenz to dat Bundsland Hessen. Dor löppt se nu, knapp op hess'sch Rebeet, langs na Noordoosten, knappt de süüdlichste Eck vun dat Bundsland Neddersassen af un löppt denn an de Grenz to Döringen lang, mit blots en poor Öörd vun Döringen op plattdüütsch Rebeet. In Neddersassen in ’n Hoort liggt en lütte Spraakinsel, in de middeldüütsche Dialekten snackt warrt, de ut dat Arzgebirg inwannert sünd. De süüdliche Spraakgrenz löppt wieder dör dat Bundsland Sassen-Anholt an de Münn vun de Saale in de Elv langs na dat Bundsland Brannenborg rin. De Verloop vun de Spraakgrenz weer in Sassen-Anholt in fröhere Tieden en ganz Stück wieder in Süden, binah bet na Leipzig ran. Ut dit Rebeet is dat Plattdüütsche aver vun middeldüütsche Dialekten verdrängt. Ok in Wittenbarg warrt hüdigendaags Middeldüütsch snackt, aver op dat Rebeet vun Brannenborg kummt dat plattdüütsche Spraakrebeet noch meist wedder bet op de Hööcht vun Wittenbarg dal. Denn maakt de Grenz aver en groten Bagen na Noorden üm Berlin rüm un geiht denn Stück noorden vun Frankfort an de Oder an de poolsche Grenz ran. In meist dat ganze Brannenborger Rebeet is dat Plattdüütsche blots noch swack vertreden un nich mehr vital.

In de Rebeden achter de Grenz na Polen to gifft dat, sietdem de Düütschen na ’n Tweten Weltkrieg verdreven worrn sünd, kuum mehr Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de Oostsee. Ok vör 1945 geev dat achter de hüdige poolsche Grenz kene klore Spraakgrenz. Dat weer en groot Mischmasch ut düütsche un poolsche Spraakinseln. Bi Kulm geev dat ok ene böverdüütsche Spraakinsel un in dat Rebeet vun Marienborg un Allensteen in Oostpreußen ene middeldüütsche Spraakinsel. De Rest vun Oostpreußen un dat Rebeet vun Danzig weren Plattdüütsch.

De Grenz to dat Däänsche is ok kene klore. In öllere Tieden weer Sleswig däänsch un in ’n Westen noordfreesch. Doch mit dat Middelnedderdüütsche hett sik dat Düütsche utbreedt. Hüüt is groff de Staatsgrenz de Spraakgrenz.

Fröher weren ok de Freeslannen keen Deel vun dat plattdüütsche Spraakrebeet. In Oostfreesland hett dat Plattdüütsche dat Oostfreesche aver kumplett verdrängt. Blots dat Saterland is dor as freesche Spraakinsel nableven. In dat Saterland un Noordfreesland harr dat Plattdüütsche lang ene Opgaav as Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwiet blangen dat freesche as Nahspraak.

Utwannerers

Mit Utwannerers is dat Plattdüütsche ok in annere Delen vun de Welt kamen un hett sik dor över mehr oder minner lange Tiet hollen. Vör allen de Mennoniten, de den Dialekt Plautdietsch snacken doot, sünd hier vun Belang. Se leevt in Gegenden in Argentinien, Brasilien (to ’n Bispeel in Fernheim un Curitiba), Kanada, Mexiko, Paraguay un de USA. Dat gifft aver ok Rebeden, in de kene Mennoniten leevt un in de sik Plattdüütsch hollen hett. Dorto höört to ’n Bispeel Rebeden in de USA un in Brasilien (to’n Bispeel Westfäälsch in Westfalia un Pomerano (ok: Pommersch) in Pomerode un Domingos Martins).

Ok vun de Bessarabiendüütschen, de vun 1814 af an in Bessarabien inwannert sünd, keem en Deel ut Plattdüütschland, ut Pommern, dat Hartogdom Warschau un Mekelborg, un hett siene Spraak in Bessarabien bibehollen. De Siedlers ut Süüddüütschland, vör allen Swaben, weren aver in de Övertall un hebbt de plattdüütschen Mundoorden bedrängt. De Germanist Albert Eckert hett 1938 de Mundoorden in de 24 düütschen Moderkolonien ünnersöcht un de Mundoort vun de Kolonien Arzis, Neu-Arzis, Paris, Brienne, Leipzig, Kulm un Tarutino as Plattdüütsch vörfunnen. 1940 hebbt Hitler un Stalin in’n Hitler-Stalin-Pakt beslaten, dat de Bessarabiendüütschen ümsiedelt warrt. De Bessarabiendüütschen kemen na dat besett Polen un sünd 1945 denn noch wedder verdreven worrn na de Rebeden vun dat hüdige Düütschland. De bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop is to disse Tiet denn ganz uteneenfullen.

1858 sünd Lüüd ut de Ümgegend vun Ankum un Steiwelt na de Slowakei trocken un hebbt dor twee Adelsgöder köfft un sik mit mehr as 400 Lüüd in de Dörper Tscherman un Groß Rippen ansiedelt un ok jemehr plattdüütsche Spraak bibehollen. Disse Lüüd sünd na’n Tweten Weltkrieg verdreven worrn.

Aver ok binnen Düütschland hett dat en lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De Glashött in Gerresheim hett vun 1864 af an siene Glasblasers vör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de Elv anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeidersiedlungen op de Hött in Gerresheim en plattdüütschen Dialekt dörsett hett, dat Hötter Platt. Disse Dialekt is vundaag aver meist utstorven.

De Spraak gellt in dat egene Spraakrebeet nich vull

As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoochdüütsche bruukt, in de Nedderlannen dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is blots Nahspraak. Aver ok as Nahspraak hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in vele Delen vun dat Spraakrebeet de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ok för de Spraakinseln in annere Länner gellt dat to ’n Deel, dor hebbt dat vun de Utwannerers mitbröchte Hoochdüütsch oder de Landsspraken (mehrstendeels Engelsch oder Spaansch) disse Opgaven.

Fröher

De Oorsprung vun de Sassen liggt in Holsteen. Vun dor hett sik de Sassenstamm ok in dat hüdige Bundsland Neddersassen, in Westfalen, in Oostfalen un bet na dat Rebeet in’n Oosten vun de hüdigen Nedderlannen breed maakt. Wohrschienlich weer dat mehr so, dat sik de Stämm, de in disse Rebeden leevt hebbt, ünnern Naam Sassen vereenigt hebbt, as dat de holsteenschen Sassen sik utbreedt hebbt. In Oostholsteen, in dat Wendland un Oosten vun Oostfalen seten in disse Tied de Slaven. In Wursten, Grunneng un Oostfreesland weren de Fresen. Mit dat 9. Johrhunnert hett de Oostkolonisatschoon anfungen, de de Slawen jümmer wieder na Oosten wegdrängen dee. Dat güng bet in dat 15. Johrhunnert, as sik dat Plattdüütsche bet in dat Baltikum bet na Eestland utbreedt harr. In Eestland is de Spraak vör allen in de Städer bruukt worrn, denn düütsche Buurn harrn in Eestland kuum siedelt. Mit dat Enn vun de Hansetied is denn dat hoochdüütsche in Eestland an de Steed vun dat plattdüütsche treden. In dat 18. un 19. Johrhunnert dee de gröttste Deel vun de Düütschen in Eestland Hoochdüütsch snacken un blot noch wenig Lüüd Plattdüütsch. Welk slaavsche Spraakinseln sünd in de Rebeden vun de Oostkolonisatschoon aver noch bet in dat 18. Johrhunnert nableven, dat Polabsche in’t Wendland to’n Bispeel is wohrschienlich in de Johren 1750 utstorven. Noch bet in de letzten Johren vör 1945 hett dat Plattdüütsche sik in’n Oosten utbreedt un to’n Bispeel dat Masuursche oder dat Kuursche verdrängt. Ok de Sprekers vun dat Kaschuubsche twischen Westprüßen un Oostprüßen hebbt mehrsttiets beide Spraken snackt.

Bi de Fresen güng de Spraakwessel besünners vun Grunneng ut. Vun dat 15. Johrhunnert af an hebbt de Fresen Plattdüütsch as Schriftspraak bruukt. In de oostlauwerschen Ommelanden hebbt de Lüüd temlich gau de plattdüütsche Spraak annahmen un sogor ehr freesche Identität afleggt. In Oostfreesland hebbt se ehr Spraak wat langsamer verloren, aver ok hier is vun dat Freesche nix nableven (vun dat Saterfreesche afsehn, dat aver egentlich al buten Oostfreesland liggt). Jemehr freesche Identität hebbt de Oostfresen aver behollen. Dat Jeverland hett dat Freesche mit dat 17. Johrhunnert verloren. In Wursten hett sik dat bet so üm un bi 1720 hollen un ok in dat Harlingerland hett dat Plattdüütsche dat Freesche mit dat 18. Johrhunnert verdrängt. Toletzt weren blot dat Saterland un Wangeroog nableven, aver ok dat Wangerooger Freesche is 1950 utstorven. Bi de westerlauwerschen Fresen kunn dat Plattdüütsche aver keen Foot faten.

Ok gegenöver dat Noordfreesche un dat Plattdäänsche in Sleswig hett dat Plattdüütsche Land wunnen.

En goden Deel vun Anhalt un ok vun Brannenborg, de vundaag en middeldüütschen Dialekt snackt, hett fröher ok en plattdüütschen Dialekt hatt.

Status

Offiziellen Status

Dat Plattdüütsche warrt na de Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken siet 1998 in Düütschland un ok in de Nedderlannen schuult. In Düütschland warrt dat in de Bundslänner Bremen, Hamborg, Meckelnborg-Vörpommern, Neddersassen un Sleswig-Holsteen na Deel III vun de Sprakencharta schuult, in de Bundslänner Brannenborg, Noordrhien-Westfalen un Sassen-Anholt un in de Nedderlannen na Deel II.

En wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche in’n Amtsgebruuk weer de Läägeünnerloage, för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter 2000 en Patent anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat Patentamt harr ehr dorvun trüchwiest. De Bundsgerichtshoff harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, en Patent op Plattdüütsch intorecken, aver gellen deit dat blot, wenn en hoochdüütsch Översetten bigeven oder nareckt warrt.

Bi de Plattdüütschen

De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ok verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeet, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, dor is de Willen, de Spraak to bewohren minn stark as in’n Noorden, woneem de noordneddersassische Dialekt spraken warrt. In Deelen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen mehr vörhannen, de Spraak to bewohren, dat gifft keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süht dat to’n Bispeel in Oostfreesland ut. Dor is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewohrt. Ok in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twischen Elv un Weser sünd dor noch Plattsnackers, de sik ok aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot.

Annerwegens

De Medien in Düütschland sünd hoochdüütsch domineert. In de Regionalmedien kummt Plattdüütsch as Nischenprogramm vör, in de landswieden Medien meist gornich. Noorddüütschland gellt dorvun bi veel Lüüd, de dat Land nich so kennt, as rein hoochdüütsch. De bairische Dialekt to’n Bispeel warrt vun de Medien bitieden noch geern as Stilmiddel opgrepen, dat för heile Welt steiht, wied af vun allens Moderne. De Medien gaht dorvun ut, dat de Dörsnittsdüütsche Bairisch kennt un grippt de Klischees över de Spraak op, zoomt op de Klischees noch en beten rop. Plattdüütsch gellt as en Saak, de bi’n Dörsnittsdüütschen kuum bekannt is un warrt dorvun vun de Medien noch duller utblennt.

Buten Düütschland un de Nedderlannen is meist de Existenz vun Plattdüütsch al gornich bekannt.

Sprekertall

Sprekertallen laat sik blot swoor angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twischen Plattdüütsch un Hoochdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver dor von utgahn, dat so temlich all Minschen in Plattdüütschland ok Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz groff lett sik de Tall also för 1800 mit 7 Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20 Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Dit Rebeed hett vondaag en Inwahnertall von meist 30 Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver temlich an to dalen. Alltohoop gifft dat also idat vandaag so üm un bi 5 Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot.

Düütschland

Aktive plattdüütsche Spraakkompetenz na Landkreisen 2016:     Höögste aktive Kompetenz     Leegste aktive Kompetenz

An de 60 % van’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sind man an de 25 %, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76 %.

Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht hett, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat Institut för nedderdüütsche Spraak, dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt hett. Disse Ümfraag weer blot in de Bundsrepubliek Düütschland ahn de Düütsche Demokraatsche Republiek un ahn Nedderland. In dit Rebeed hebbt 20 % von de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.

Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“snacken, 8,3 % good un 23,4 % en beten. Dat sünd also so bi 3 Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De niegesten Tallen sind uut ene Telefoonümfrage 2016, bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel van Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sind. De Tallen sind vergleken mit 2007 meest gliek: 6,2 % „sehr gut“ , 9,5 % good un 16,7 % een beten Platt. 25,4 % snakt een paar Wöör un 42,2 % snackt gaar keen Platt. De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9 %.

Wer Plattdüütschen snackt, hangt van verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sind Schoolafsluss, Geslecht un besunenr Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10 % (1,4 % „sehr gut“, 3,1 % good, 5,3 % „mäßig“) van Lüüd twischen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren olen sind dat mit 52,3 % fiev maal so vele. De Sprekertallen unnerscheed sik stark na Region. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50 % ene hoge aktive SPraakomptenz. In Neddersassen akkn rund een Drüddel Plattsnacken. In den Stadstaden Bremen un hamborg un wieden Deen nvan Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden van Branneborg bericht den ringsten stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6 %. Na Landkreisen updeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordoosten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, noordfreesland, Dithamrschen, Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, up dat stärkestte un na Süüdoost afnimt.

Nedderland

In Nedderland hett dat 2003 en Ümfraag geven. Bi disse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.

Weltwied

Den plautdietschen Dialekt von de Mennoniten snackt ok noch wedder so bi 500.000 Minschen.

Dialekten

→ Kiek ook bi: Plattdüütsche Dialekten, Düütsche Dialekten.

    Westfäälsch
    Oostfäälsch
    Noordneddersassisch
    Holsteensch
    Sleswigsch
    Brannenborgsch
    Mekelbörgsch-Vörpommersch
    Pommersch
    Nedderpreußsch
Stand vun vör 1945

Poor vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche
    Apokoop vun dat e
    Eenheitsplural -en/-t
    dat/det
    Affall vun dat -n an’t Woortenn
    Eenheitsplural -et/-t
    Partizip Verleden Tiet op e-

Dat Plattdüütsche is ene Spraak sunner Standard un deelt sik verscheden Dialekte un Dialektgruppen. De Dialekte koomt unner een sträker up een anner liek, as ton Bispeel de hoogdüütschen Mundaarden, so datt swarer is dat Plattdüütsche in verscheden Dialektrüme to delen, de Grenzen sind hier meer een Övergang.

Traditschonell unnerdeelt de Dialektologie, de plattdüütschen Dialekte eerstmal in twee Gruppen: Westnedderdüütsch westen vun de Elv un in Holsteen un Oostnedderdüütsch oosten vun de Elv. Westnedderdüütsch sind dorbi de Dialekten in dat ole Stammland van de Sassen, man ook in Gebeden wo sik Plat läter uutbreed het as Oost-Freesland, Grönnen un Sleswig. Dat Oostnedderdüütsche dorgegen warrt in de Rebeden snackt, woneem vördem Slaven leevt hebbt (ünner annern Polaben un Sorben) un wo eerst later Düütsche in de Tied van de Oostkolinisatschoon henkamen sünd. De Minschen ut dat Sassenland hebbt dorbi mit Nedderlanners un Flamen tohoop siedelt un de Spraak hett dorüm vun de slaavschen Spraken un dat Nedderlandsche veel af. De Grenz löppt dör den Oosten vun Holsteen, sniedt vun dat Bundsland Neddersassen dat Wendland af un löppt denn in de Neegd vun de Grenz vun de Bundslänner Sassen-Anholt un Brannenborg na Süden. De grote Ünnerscheed twischen disse beiden Gruppen is de Eenheitsplural op -t, so as wi maakt gegenöver -en so as in wi maken.

De Unnerscheed West- un Oostnedderdüütsch is man eer een histoorschen Unnerscheed na Stammland un Neeland. Ook de de verscheden Formen för den Einheidspluraal is kken goden Keenteken. Na de Spraakstruktur givt dat enen stärkern Unnerscheed tischen Noord un Süüd. So bild dat westnedderdüütsche Noordneddersassische un de oostnedderdüütschen Mäkelborgsch, Marksch unPommersch ene noordneddersaiische Gruppe un dat Westföölsche un oostföölsche ene süüdneddersassische.

Dat Plattdüütsche gledert sik wieder in grote Dialektgruppen: Westfäälsch, Oostfäälsch, Brannenbörgsch un dat Noordneddersassische. Bi dat Noordneddersassische höört ok dat Sleswigsche, dat Mekelbörgsche und dat Oostfreesche, de as Kolonialdialekte all den Eenheitsplural op wi maken hebbt. Dat Twentsche höört bi dat Westfäälsche. In’t hüdige Polen geev dat denn noch as Hööftdialekten dat Pommersche un dat Nedderprüßische.

En wichtigen Ünnerscheed is ok de twischen dat Nedderlandsch-Neddersassische un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verschääl is nich vun öllers her. De is eerst mit de letzten Johrhunnerten un besünners in dat 20. Johrhunnert dör den Influss vun de nedderlandsche un de hoochdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnahmen, de ut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt disse ne’en Begrepen ut dat Hoochdüütsche övernahmen (Dackspraak). De Dialekten vun de Mennoniten hebbt ok Hoochdüütsch as Dackspraak hatt, hebbt aver tosätzlich ok noch Influss vun dat Russ’sche, Engelsche un Spaansche hatt un veel technische Begrepen sünd dorvun bi de Plautdietschen temlich verscheden.

Phonetik un Phonologie

Phonologie

→ Kiek ook bi: Plattdüütsche Phonologie

Konsonanten

Dat Konsonanteninventaar is in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek.

	bilabiaal		labio- dental		alveolaar		post- alv.		palataal		velaar		uvulaar		glottaal
	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.
Plosive	p	b			t	d					k	g			ʔ
Nasale		m				n						ŋ
Vibranten						r								ʀ
Taps/Flaps						ɾ
Frikative			f	v	s	z	ʃ	(ʒ)	ç	ʝ	x	ɣ	χ	ʁ	h	ɦ
Laterale						l

Vokale

Bi den Vokalen wiest de verscheden Dialektgruppen un Dialekten de gröttsten Unnerschede. So dat hier keen Vokaalinventaar för alle ialekten angeven warrn kunn.

Akzent

De Akzent in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de Sülve mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen up de eerste Sülve, to’n Bispeel: bruken [ˈbruː.kn̩].

Luudstand

Dat Kontinentalwestgermaansche, dat op de Dialektebene ganz groff en Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerrebeden, de düüdliche Ünnerscheed’ in de Phonologie hebbt: Dat Nedderfränksch, dat Hoochdüütsche un dat Plattdüütsche.De Ünnerscheed to dat Hoochdüütsche kummt vör allen dör den Hoochdüütsche Luudwannel in de twete Hälft vun dat 1. Johrdusend tostann. Bi dissen Vörgang hebbt sik vun dat Germaansche (Luudstand jüst as bi’t Engelsche) över’t Plattdüütsche na’t Hoochdüütsche disse Luden ännert:

Luud	Engelsch		Plattdüütsch		Hoochdüütsch		Nedderlandsch
th (överall)	th (that)	→	d (dat)	→	d (das)	→	d (dat)
d (överall)	d (door)	→	d (Döör)	→	t (Tür)	→	d (deur)
t (Woortmidd)	t (water)	→	t (Water)	→	ss (Wasser)	→	t (water)
t (Woortanfang)	t (to)	→	t (to)	→	z (zu)	→	t (te/toe)
t (Woortenn, deels Woortmidd)	t (sit)	→	t (sitten)	→	tz (sitzen)	→	t (zitten)
k (Woortmidd un Woortenn)	k (make)	→	k (maken)	→	ch (machen)	→	k (maken)
k (Woortanfang)	k (kettle)	→	k (Ketel)	→	k Kessel), blot Alemannsch: ch (Chessel)	→	k (ketel)
p (Woortanfang)	p (pan)	→	p (Pann)	→	pf (Pfanne)	→	p (pan)
p (Woortmidd un Woortenn)	p (ship)	→	p (Schipp)	→	f (Schiff)	→	p (schip)

Nich direkt mit den Luudwannel tohoop hängt de Ünnerscheed bi b/v/f: Engelsch hett wives, Hoochdüütsch Weiber un Plattdüütsch kennt Wiever, aver ok Wieber. De Eentall Wief warrt aver jümmer as f spraken (Hoochdüütsch b, Weib). Ok de Kumbinatschoon s+Konsonant an’n Woortanfang is en Ünnerscheed to dat Hoochdüütsche. Swien un slapen hebbt op Hoochdüütsch en sch: Schwein un schlafen (allerdings warrt s+Konsonant ok in welk plattdüütsche Dialekten as sch+Konsonant utspraken).

Bi de Konsonanten is also en groten Ünnerscheed twischen Hoochdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfränksche geiht bi de Konsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheed’ gifft dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. To’n Bispeel is de Övergang vun old na oud en wichtigen Ünnerscheed, de dat Nedderfränksche vun dat Plattdüütsche trennt. De Plattdüütschen hebbt oold un Woold, de Nedderlandschen hebbt oud un woud.

Bi de Vokalen hängt de wichtigste Ünnerscheed mit den neehoochdüütschen Luudwannel tohoop, de in dat 12. Johrhunnert sien Utgangspunkt hett. Ut en Reeg Monophthongen sünd dorbi Diphthongen worrn. Dat is nich alleen in dat Hoochdüütsche passeert, man ok in dat Nedderfränksche un Engelsche. Wo Plattdüütsch in Huus den Monophthong û hett, hett Hoochdüütsch den Diphthong au (Haus), dat Engelsche house hört sik jüstso so as dat Hoochdüütsche Woort; dat Nedderlansche Woort huis vörspeelt en Diphthong de en Beten anners is. Wenn Engelsch dike hett, sprickt Nedderlandsch dijk ok en Beten anners, dat höört sik mehr na Däik an. Beide Engelsch un Nedderlandsch spreekt nich as Diek in Plattdüütsch ut. Alleen dat Plattdüütsche is bi de olen Monophthongen bleven.

Grammatik

→ Kiek ook bi: Plattdüütsche Grammatik

Verben

Dat Plattdüütsche bögt Verben na Persoon, Antall (Numerus), Tied (Tempus) un Aard un Wiese (Modus). Dat Plattdüütsche unnerscheed so as anner germaansche Spraken starke un swacke Verben.

Dat Plattdüütsche het twee syntheetsche Tieden: Nutied (Präsens) un verleden Tied (Präteritum). Anner Tieden os as Perfekt, Plusquamperfekt un de Tokumst (Futur) bild dat Plattdüütsche mit Hülpverben.

Persoon un Antall markeert dat Plattdüütsche för de Eentall in de Nutied mit dree verscheden Nasülven (Suffixen): -(e) för de 1. Person (ik/ek), -(e)st för de 2. Persoon (du), un -(e)t för de 3. Persoon (he, se, dat/et). Dat -e is in’n Rebeden mit e-Apokope wegfullen. Dat -et find sik in’n Westfalen, Oostfalen un dat Eemsland, annerwegens is dat alleen -t. In de Meertall bruukt dat Plattdüütsche enen Eenheidspluraal, dat heet de dree Personen krieget in de Meertall dat lieke Suffix: -(e)t oder -en. Dat -(e)t is de Eenheedspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, also Neddersassen, Holsteen, Westfalen un de grote Deel van Oostnedderland. Daar wo sik dat Plattdüütsche läter uutbreed het, so as in’n oostnedderdüütschen Ruum, Oostfreesland, Grönnen un Sleswig ennt de Meertall up -en. In welken stäädschen Mundaarden, in’n Oostnedderdüütschen, an de Grenz to’n Nedderdrankschen oder Middeldüütschen find sik ook verscheden Formen in de Meertall. Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3. Persoon in de Eentall den Stammvokaal; de Stammvokaal warrt kort un krigt wenn mööglik enen Ümluud.

Nutiet (Präsens)

	Swacke Verben (maken)
	Eentall (Singulaar)	Mehrtall (Pluraal)
1. Persoon	ik/ek make/maak	wi, ji, se maket/maakt/maken
2. Persoon	du makest/maakst
3. Persoon	he, se, dat/et maket/maakt
	Starke Verben (slapen)
	Eentall	Meertall
1. Persoon	ik slape/slaap	wi, ji, se slapet/slaapt/slapen
2. Persoon	du slöpst
3. Persoon	he, se, dat/et slöpt

De verleden Tied (Präteritum) bild dat Plattdüütsche up twee verscheden Aarden: De starken Verben bild dat Präteritum mit Afluud: Se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2. Persoon Eentall -(e)st an un för de Meertall -en, de 1. un 3. Persoon in de Eentaal kriegt kene Endsülve. De swacken Verben hebbet dat Präteritum oorsprünglik met de Nasülven -e-de för de 1. un 3. Persoon, -e-dest för de 2. Persoon un -e-den för de Meertall bild. De Endsülven sind man velen plattdüütschen Dialekten afslepen. In Gebeden mit e-Apokope klingt in de Eentaal so de 1. un 2. Persoon in verleden Tied un Nutied gliek.

Verleden Tiet (Präteritum)

	Swacke Verben (maken)
	Eentall	Meertall
1. Persoon	ik/ek maak/make/mak(e)de	wi, ji, se maken/mak(e)den
2. Persoon	du maakst/makest/maakd(e)st
3. Persoon	he, se, dat/et maak/make/mak(e)de
	Starken Verben (slapen)
	Eentall (Singulaar)	Mehrtall (Pluraal)
1. Persoon	ik sleep	wi, ji, se slepen
2. Persoon	du sleepst
3. Persoon	he, se, dat sleep

Anner Tiedformen bild dat Plattdüütsche mit Hülpverben: Dat Perfekt sett sik uut den Hülpverben hebben oder wesen/ween/sien un dat infintive Partizip Perfekt van dat Vollverb. Dat Partizip Perfekt bild de swacken Verben mit de Nasülve -de/-te (to’n Bispeel riept van riepen, bruukt van bruken) de starken Verben mit Afluud un de Nasülve -en (to’n Bispeel hulpen van hölpen, grepen van gripen). De Vöörsülve ge- oder e- för dat Partizip givt dat bloot noch in’n Süüdwestföölschen, Oostföllschen, Märkschen. Annerster as in’n Hoodüütschen bruukt dat Plattdüütsche fäker dat Hülpverb hebben. Ook Verben, de angeevt dat sik wat beweegt bruukt up Platt hebben, wenn keen Zeilangeven is, to’n Bispeel Ik heff lopen statts Ich bin gelaufen, aber Ik bün na Huus lopen. Dat Plusquamperfekt bruukt ook de Hülpverben hebben un wesen/ween/sien, de man in de verleden Teid staat un Partizip Perfekt.

Dat Futuur bruukt de Hülpverben schölen/sollen, warrn/werrn un willen/wollen (to’n Bispeel du schalst di wunnern oder he will woll noch kommen) Faken is man de Nutied as Tokumst meest, med een Abverb dat de Teid angivt: ik komm glieks.

Dat Plattdüütsche kennt dree verscheden Uutsagewiesen (Modi): Würklikheidsform (Indikativ), Mööglikheidsform (Konjunktiv) un Befeelform (Imperativ). De Indikativ is de beschrivt allens, wat echt un würklik is. De Formen sind boven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünsche un allens wat unwürklik is un ook de indirekte Reed. In den groten Deel Dialekten klingt de Konjunktiv gliek as dat Präteritum. Dat Westföölsche Platt het bi velen starken verben egen Konjunktivformen bewaart. Man faken köönt ook Modaalverben den Konunktiv ümschrieven. De Imperativ is in de Eentall de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt de Naülve -(e)t achteran, to’n Bispeel griep! un griep(e)t.

As Handlungsaarden givt dat Aktiv, so as boven beschreven un dat Passiv. Aktiv beschrivt een Doon uut Sicht van den de hannelt, dat Passiv uut de Sicht van den de bedropen is. Dat Passiv bruukt up Platt dat Hülpverb warrn un dat Partizip Perfekt, to’n Bispeel He warrt vun ene Hund beten. Faken bruukt dat Plattdüütsche man dat Aktiv staats Passiv: Em het ’n Hund beten. Een Tostandspassiv kann dat Plattdüütsche mit dat Hülpvern ween/wesen/sien un dat Partizip billen: De Posten is al besett.

Substantive

De Substantive bögt dat Plattdüütsche na Antall (Numerus), Fall (Kasus) un Slecht (Genus).

Dat Plattdüütsche unnerscheed dree grammatsche Slechter (Genera): määnlik (maskulin, so as de Mann), wievlik (feminin, so as de Fru) un saaklik (neutrum, so as dat Kind). An dat Substantiv sülvenst kann een meest nich seen, wat dat Slecht is. Deelwies sind de Slechter ook anners as up Hoog oder unnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: dat Lief (saaklik) up Hoog der Leib (männlik), de Beke (määnlik oder wievlik), dat/de Spegel (saaklik oder männlik).

As Antall unnerscheed Plattdüütsch bi’n Substantiven de Eentall (Singulaar) un Meertall (Pluraal). De Eentall blivt unmarkeert, de Meertall markeert dat Plattdüütsche mit verscheden Nasülven, Ümluud oder beid tohoop. De Formen för de Meertall wiest vele Unnerschede in den verscheden Dialekten. Dat Oostfreesche Platt bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal meest mit -en, to’n Bispeel Bomen, Husen statt Bööm/Böme, Hüüs/Hüser. De Endsülve -e find sik alleen in’n Westföölschen un Oostföölschen, dat Noordneddersassische un Mäkelborgsche bruukt meest -en oder Ümluud sunner Nasülve, wo Westföölsch un Oostföölsch -e hebbet.

Översicht Meertall up Plattdüütsch

		-(e)	-er	-s	-(e)n	Ümluud + (e)	Ümluud + er	Nullpluraal
-O	m	Dag > Dage/Daag		Keerl > Keerls	Oss(e) > Ossen	Foot > Föte/Fööt
	f			Deern > Deerns	Göre/Göör > Gören	Muus > Müse/Müüs
	n		Kind > Kinner				Lamm > Lämmer
-er	m		Hamer > Hamers					Finger > Finger
	f		Moder > Moders
	n		Fenster > Fensters			Acker > Äcker
-el	m		Düwel > Düwels
	f
	n		Buddel >Buddels		Appel >Appeln
-en	m
	f
	n			Mäken >Mäeksn

De Kasus sind vergleken mit dat Middelsassische un Ooldsasschie man ook mit dat Hoogdüütsche, stark verennfacht. In den meesten Dialekten is bloot een Unnerscheed twischen enen Subjektkasus (Nominativ) un enen Objektkasus (Dativ-Akkusativ). De ole Genitiv is nich meer in den Bruuk un find sik alleen in starren Uutdrücken so as Tieds geniig, winterdages.

Artikel

Dat Plattdüütsche het so as anner westgermaansche Spraken bestemmte un unbestemmte Artikels, de vöör dat Substantiv staat.

De bestemmte Artikel is in de Eentall de för maskulin un femnine Substantive un dat (Brannenborgsch det) för’t Neutrum. In de Meertall is för alle Genera de Artikel de. De grote Deel van’n plattdüütschen unnerscheed bi de bestemmte Artikel ene oblique Form för de maskuline Artikel: den; de Artikel för de Feminina un Neutra blivt gliek. Sleswig un Oostfreesland hebbt enen Eenheitsfall hier ännert sik de Aritkel nich. In’n Süden givt dat Dialekte, de Dativ un Akkusativ bi de Artikel noch scheden.

	m.	f.	n.
Nom.	de	de	dat	diär	dei	dat	de
Obl.	den	de	dat	diäm	diär	diäm	deėm
				diän	dei	dat
Nom.		de			dei
Obl.		de			diän
					dei

De unbestemmte Artikel is een/en un faken to ’n oder ’ne afkort. Dat Suurländsche unnerschhed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgche doot dat bloot bi Maskulina

	een	ene	een
	enen	ene	een

Adjektive

Deklinatschoon

Adjektive bögt dat Plattdüütsche na Antall, Fall un Slech un unnerscheed twee verscheden Deklinatschonen: de starke Deklinatschoon un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steet.

Deklinatschoon Adjektive

			stark	swack
Mask.	Sg.	Nom.	dicke Kopp	de dicke Kopp
		Obl.	dick-en Kopp	den dicken Kopp
	Pl.	Nom.	dick-e Köpp	de dicken Köpp
		Obl.	dick-e Köpp	de dicken Köpp
Fem.	Sg.	Nom.	ol-e Kann	de ol-e Kann
		Obl.	ol-e Kann	de ol-e Kann
	Pl.	Nom.	ole Kannen	de olen Kannen
		Obl.	ole Kannen	de olen Kannen
Neutr.	Sg.	Nom.	oold Book	dat ole Book
		Obl.	oold Book	dat ole Book
	Pl.	Nom.	ole Böker	de olen Böker
		Obl.	ole Böker	de olen Böker

Komparatschoon

Adjektive to stiegern bruukt dat Plattdüütsche de Nasülve -er för den Komparativ un -(e)st för den Superlativ. De Stamm kann enen Ümluud kriegen, ton Bispeel week weker - week(e)st, jung - jünger - jüngst, oold - öller - öllst. Een paar Adjektive hebbt unregelmatige Formen so as: good - beter - best, veel - meer - meest/meerst. Annerstr as up Hoog bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: He is de jüngst vun de beiden Er ist der jüngere von den beiden.

Pronomen

Personaalpronomen

Dat Plattdüütsche kennt Personalpronomen för dree Personen un Eentall so as ook Meertaal, dat sind in’n Nominativ: ik/ek (1. Persoon), du (2. Persoon) un in de 3. Person Genus unnerscheden: he (männlich), se (wievlich), dat/et (neutrum). In de Meertaal sind de Personaalpronomen in den Singulaar: wi, ji, se. Alle Dialekte kennt Formen för den Objektkasus van de Pronomens. De Objektkasus van ik un du is in den meesten Dialekten mi un di, in’n Oostföölschen heet dat mik un dik, dat Suurländsche unnerscheed faken noch den olen Dativ mi un di un den Akkusativ mik un dik. De Objektformen för de 1. Person Pluraal (wi) is uns oder us, dat us in Westen, inn Oostfööalschen üsk/ösk, de twede persoon is ju oder juug mit velen Varianten as jü, jau, jo, jö, de oostflöösche Form juck oder jück.

Possesivpronomen

De Possesivpronoemn sind in de Eentall: min (1. Persoon), din (2. Persoon), sin/eer (3. Persoom m./f.), de dialektaal in verscheden Luudvarianten uptreed. In de Meertall sind dat: uns/us (1. Persoon) un ju(w)/jo (2. Persoon), eer (3. Persoon). De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektive, faken givt dat man ook unböögte Formen: Ik see minen/min Vadder.

Reflexivpronomen

Een egen Form för dat Reflexipronomen kennt alleen de 3. Persoon Eentall un Meertall. Dat Reflexivpronomen is sik (sük in’n Oostfreeschen, sek in’n Oostföölschen, sich in’n Vöörpommerschen un Brannenborgschen), to’n Bispeel: he höögt sik, se höögt sik. De anner Personen bruukt de oblique Form van dat Personaalpronomen, to’n Bispeel: ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük. Slewswig un ddelwiese un Holsteen bruukt sik ook för de 2. Persoon Singulaar: Ji freut sik. Dat Refelxivpronomen is uut den Hoogdüütschen uutleent, dat Ooldsassische, so as ook Engelsch un Freesch vandage noch, het keen egen Refelxivpronomen kennt un dat eenfache Personaalpronomen bruukt.

Interrogativpronomen

För Saken is dat Interoogativpronomen wat. För dat Interrogativpronomen, dat na Personen (hd. wer) kennt dat Plattdüütsche vele regionale FOrmen: we in Süüdwestfalen, wer inn Noordneddersasisichen, Oostföölschen, Middel un Süüdmark. Dat givt man ook wecker vööral in Mäkelborg, Noordmark un Noordwestfalen, dat Middelpommersche het wem bruukt un dat westlike Plattdüütsche kennt ook well , dat Noordneerdassiche ok keen ivan wookeen.

Vokabular (de Wöör)

→ Kiek ook bi: Plattdüütsch Vokabular

Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken

→ Kiek ook bi: Plattdüütsch Inwark op annere Spraken

In de Hansetiet hett dat Plattdüütsche dull op de skandinaavschen Spraken (Sweedsch, Norweegsch, Däänsch) inwarkt. So gaht vele Skandinavisten dörvun ut, dat bet to de Half vun de sweedsche Woortschatt en plattdüütschen Ursprung hett. Dat Norweegsche hett to de Hansetiet nich so veel Wöör övernahmen, man de Grammatik worr bannig dull an de plattdüütsche anneegt. Ok na’t Baltikum, na Russland, na England un Iesland sünd dör de Hanse veel plattdüütsche Wöör kamen. Later sünd mit dat Opkamen vun de hoochdüütsche Standardspraak, an dat ok Lüüd ut plattdüütsche Rebeden Andeel harrn, dör Schrievers ut’n Noorden ok welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn: dröge, Achterdeck to’n Bispeel. Annere Wöör ut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de Ümgangsspraak vun Noorddüütschland worrn: schnacken, küern, Trecker, duun to’n Bispeel.

Schrievwies

→ Kiek ook bi: Plattdüütsche Orthographie

Dat Plattdüütsche het kene eenheidlike Schrievwiese, de för allen Dialekten geld. De Spraakwetenschop bruukt meest ene phoneetsche Transkriptschoon, also ene Schreivwiese, de Luden weddergivt, man för Laien swaar to lesen is. De verscheden Schrievwiesen in Düütschland kiekt meest na hoogdüütsche Orthografie, de Schrievwiesen in den Nedderlannen na de nedderländsche Schreivwiese. Dat Plautdietsche het ene egen unafhängigen Schreivwiese uutdacht, de sik man ook meest na dat Hoogdüütsche kikt. För dat Noordneddersassische is de Schrievwiese na Johannes Saß, de sik stark nat Hoogdüütsche richt, wied verbreed. In Mäkelborg-Vörpommern raadt dat Kompetenzzentrum für Niederdeutschdidaktik de Schrievwiese na Renate Herrmann-Winter an, de Sunnerteken so as å un œ bruukt. De westföölschen un oostföölschen Dialekte bruukt vele verscheden regionale Schrivwiesen.

Nedderdüütsche Philologie

→ Kiek ook bi: Nedderdüütsche Philologie

De Wetenschop de dat Plattdüütsche siene Dialekte, Literauur in den Spraakstufen unnersöket heet „Nedderdüütsche Philologie“ oder „Nedderdüütsche Spraakwetenschop“ un is een Deel van de düütsche Spraakwetenschop oder Germanistik.

Kultur

Plattdüütsche Literatur

→ Kiek ook bi: Plattdüütsche Schrieveree

Musik

→ Kiek ook bi: Plattdüütsche Musik

• De Tüdelband
• Godewind
• De Plattfööt
• Speelwark
• Timmerhorst
• Knut Kiesewetter
• Jan Willem („Löpt denn de ole Lanz Bulldog noch“)
• Torfrock
• De Wangeroogers
• De Drangdüwels
• dat Leed Hasch un Rock vun Fischmob
• Liekedeler („Rotten op’n Böön“)
• Hannes Flesner
• De fofftig Penns
• Rohrstock
• Lars & Dixi
• Ina Müller
• Windspeel

Plattdüütsch Theater un Film

→ Kiek ook bi: Plattdüütsch Film, Plattdüütsch Theater

Wenn dat Plattdüütsche in Filmen oder inn Feernseen to seen un hören is, dat meest een stark regionaal Programm (t.B. NDR, De Noorden op Platt), is dacht Plattdüütsch to leren (Ritter Trenk op Platt, 2018) oder is Parodie un Humor Ostfriesisch für Anfänger, 2016 oder Apparatspott – Gerangel in Ruum un Tied.

Institute

• Institut für niederdeutsche Sprache e.V. (hoochdüütsch)

Literatuur

Allgemeines

• Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.) Erich Schmidt Verlag, Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7.
• Klaas Hinrich Ehlers: Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch. In: Joachim Herrgen, Jürgen Erich Schmidt: Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation. Band 4: Deutsch (= Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft. Band 30.4). De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S. 590–615.
• Michael Elmentaler: Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch. In: Joachim Herrgen, Jürgen Erich Schmidt: Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation. Band 4: Deutsch (= Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft. Band 30.4). De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S. 550–590.
• William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten. In: Wolfgang Stammler (Ruutgever): Deutsche Philologie im Aufriss. 1. Band. 2. Auflage, Erich Schmidt Verlag, Berlin 1957, Sp. 1730–1898.
• Jan Goossens (Ruutgever): Niederdeutsch. Band 1: Sprache. 2. Auflage. Wachholtz Verlag, Neumünster 1983, ISBN 3-529-04510-1.
• Klaas Heeroma: Niederländisch und Niederdeutsch. 3. Auflage. Bonn 1976 (Nachbarn 2).
• Willy Sanders: Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1982, ISBN 3-525-01213-6 (Sammlung Vandenhoeck).
• Dieter Stellmacher: Niederdeutsche Sprache. 2. Auflage. Weidler, Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (Germanistische Lehrbuchsammlung 26).

Wortschatz

→ Kiek ook bi: Wikipedia:Wöörböker

• Renate Herrmann-Winter: Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum. Hinstorff, Rostock 1985 (und weitere Auflagen).
• Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. Hinstorff, Rostock 1999 (und weitere Auflagen).
• Johannes Sass: Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch. 6. Auflage, Wachholtz Verlag, Neumünster 2011, ISBN 978-3-529-03000-0.

Grootlandschopswöörböker

• Hamburgisches Wörterbuch. 5 Bände. Wachholtz Verlag, Neumünster 1985–2006.
• Mecklenburgisches Wörterbuch. 7 Bände. Wachholtz, Neumünster, später Akademie, Berlin 1937–1992. Unveränderter, verkleinerter Nachdruck Wachholtz, Neumünster 1996. Nachtrags- und Registerband ebenda 1998.
• Niedersächsisches Wörterbuch. Band 1 ff. Wachholtz, Neumünster 1953 ff.
• Pommersches Wörterbuch. Band 1 f. Akademie, Berlin 1997 ff.
• Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch. 5 Bände. Wachholtz, Neumünster 1927–1935; Nachdruck ebenda 1985.

Grammatiken

• Martin Durrell: Westphalian and Eastphalian. In: Charles V. J. Russ (Ruutgever): The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge, London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 59–90.
• Reinhard H. Goltz, Alastair G. H. Walker: North Saxon. In: Charles V. J. Russ (Ruutgever): The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge, London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 31–58.
• R[udolf] E. Keller: Westphalian: Mönsterlänsk Platt. In: German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts. Manchester University Press, Manchester 1961, S. 299–338.
• R[udolf] E. Keller: North Saxon: Lower Elbe. In: German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts. Manchester University Press, Manchester 1961, S. 339–381.
• Robert Langhanke: Niederdeutsch. In: Janet Duke (Ruutgever): EuroComGerm. Germanische Sprachen lesen lernen. Band 2: Seltener gelernte germanische Sprachen. Afrikaans, Färöisch, Friesisch, Jenisch, Jiddisch, Limburgisch, Luxemburgisch, Niederdeutsch, Nynorsk. Shaker, Düren 2019, ISBN 978-3-8440-6412-4, S. 225–266.
• Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik (= Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache. Reihe Dokumentation 20). Verlag Schuster, Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3.
• Helmut Schönfeld: East Low German. In: Charles V. J. Russ (Ruutgever): The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge, London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 91–135.
• Heinrich Thies: Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z (= Kiek mal rin – zum Nachschlagen). 2. Auflage. Wachholtz Verlag, Neumünster 2011, ISBN 978-3-529-03200-4.

Niederdeutsche Literatur

• Heinrich Karl Adolf Krüger: Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart. Stiller, Schwerin 1913.
• Wolfgang Stammler: Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart. Teubner, Leipzig 1920.
• Claus Schuppenhauer: Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur (= Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache. Reihe Dokumentation 7). Verlag Schuster, Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2.

Sprachsituation

• Birte Arendt: Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kontext von Laien, Printmedien und Politik (= Philologische Studien und Quellen. H. 224). E. Schmidt, Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3.
• Michael Elmentaler, Peter Rosenberg: Norddeutscher Sprachatlas. Olms, Hildesheim (2 Bände, 2015–2022). 
• Hans Joachim Gernentz: Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart (= Hinstorff-Bökerie. Niederdeutsche Literatur. 11). 2. Auflage. Hinstorff, Rostock 1980, Vörlaag:ZDB.
• Ulf-Thomas Lesle: Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas. In: Robert Peters, Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgever): Vulpis Adolatio. Festschrift für Hubertus Menke zum 60. Geburtstag. Heidelberg 2001, S. 429–449.
• Ulf-Thomas Lesle: Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses. In: Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte. Jg. 66, H. 1, 2014, S. 32–55.
• Ulf-Thomas Lesle: Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum. In: Robert Langhanke (Ruutgever): Sprache, Literatur, Raum. Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte, Bielefeld 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S. 693–741.
• Ulf-Thomas Lesle: Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus. In: Michael Fahlbusch et al. (Ruutgever): Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen. De Gruyter, Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S. 79–101.
• Hubertus Menke: Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta. In: Ursula Föllner (Ruutgever): Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region (= Literatur – Sprache – Region. 5). Lang, Frankfurt am Main u. a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S. 9–33.
• Hubertus Menke: Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache? In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgever): Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie. Jochen Splett zum 60. Geburtstag. Waxmann, Münster u. a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S. 171–184.
• Bernd Robben: Der Schwund der plattdeutschen Sprache in der Region Emsland/Grafschaft Bentheim – Zwei Untersuchungen von 1990 und 2011. In: Studiengesellschaft für Emsländische Regionalgeschichte (Ruutgever): Emsländische Geschichte 18. Haselünne 2011, S. 101–138.
• Bernd und Eva Robben: Mundartgebrauch im Emsland – Eine regionale Schüler- und Elternbefragung (1990). In: Studiengesellschaft für Emsländische Regionalgeschichte (Ruutgever): Emsländische Geschichte 18. Haselünne 2011, S. 62–99.
• Fritz Specht: Plattdeutsch (= Was nicht im Wörterbuch steht. Band IV). Piper Verlag, München 1934.

Weblenken

• List mit plattdüütsche Wöörböker
• Plattmakers-Wöörbook (plattdüütsch)
• plattdüütsch Wöörbook (hoochdüütsch, plattdüütsch)
• Plattmaster (hoochdüütsch, plattdüütsch, engelsch)
• Nu is de Welt platt!, wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (mehrsprakig)
• Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche), so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch)
• KDE op Platt (plattdüütsch)
• GNOME op Platt
• Diesel, dat oostfreeske Bladd up Platt (plattdüütsch)
• Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt (plattdüütsch)
• Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen (plattdüütsch)
• Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied (nedderlandsch)
• Bundesraat för Nedderdüütsch (plattdüütsch)

Anmarksels

Plattdüütsche Spraakperioden

Ooldsassisch | Middelsassisch | Neenedderdüütsch (Plattdüütsch)

 

Moderne germaansche Spraken

Westgermaansch:
Afrikaans | Düütsch | Engelsch | Jiddisch | Limborgsch | Luxemborgsch | Nedderlandsch | Noordfreesch | Saterfreesch | Scots | Plattdüütsch | Westfreesch

Noordgermaansch:
Däänsch | Färöersch | Islandsch | Norweegsch | Sweedsch