Wikipedia:Utwählt Artikel dissen Maand/2019
2019
[Bornkood ännern]Januar
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Weener ok Weiner is en Lüttstadt in' Noordwesten vun dat Bundsland Neddersassen. Se is de eenzige Stadt vun de historsch Region Rheiderland un erstreckt sück linkssiets vun de Eems. Politisch hörrt Weener siet 1932 to'n Landkreis Leer un weer tovör de Kreisstadt vun den Kreis Weener, de mit dat Rheiderland meest identisch is. De Kreis weer to'n Tietpunkt vun de Uplöösen de lüttste vun Preußen. In Weener leven 15.430 Minschen (Stand 31.12.2013) up en Rebeet vun 81,24 km². In de Karnstadt Weener leven mit rund 6700 Inwahner knapp 43 Perzent vun all Weeneraner. De Stadt is dör Ingemeenden in dat Johr 1973 stark wussen. 4,4 Perzent vun de Inwahner vun de grensnah Stadt sünd ut de Nedderlannen. In verleden Johrhunnerten harr Weener en Hafen an de Eems un leeg an de linkseemsch Hannelsroute in dat südlich liggen Mönsterland. Weener weer vör allen dör sien Veeh- un Peermärkte bekannt un hett landwertschaplich Hannelsgöder exporteert. Intüschen spelen Hafen as Worenumslagsoort un Veehhannel kien Rull mehr. Wertschaptlich is Weener vun' Eenzelhannel för de Region Rheiderland, vun de Landwertschap un vun' Tourismus präägt. In de Stadt gifft dat ok eenzelt Industriebedrieven. Up kulturell Rebeet hett Weener dör dat Organeum Bedüüden. Dorbi hannelt sück dat um en Kultur- un Billenszentrum mit en Museum för Tasteninstrumente, dat inmidden vun de Örgellandschap Oostfreesland liggt, en vun de bedüüdenst Örgellandschapen weltwiet. In de um 1230 baut St.-Georgs-Kark befind sück doröver herut en Örgel vun Arp Schnitger, de as en vun sien Laatwarken gellt. Neben de Georgskark is ünner de Sakralbauwarken de Stapelmoorer Kark to nömmen: De romano-gotische Krüüzkark gellt as en vun de herutragendst Karkenbauwarken vun Oostfreesland.
|
Februar
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 De Nedderelvbahn is en 103,6 Kilometer lange Iesenbahnlien twüschen Hamborg-Horborg un Cuxhoben. Se löppt von Horborg na Noordwesten parallel to de Ünnerelv dör Hamborg un Neddersassen. Von Horborg dör Oolland bet Stood is de Bahnlien över Fohrwieren elektrifizeert (Bahnstroom 15 kV/16,7 Hz) un dor föhrt ok de Lien S3 von de S-Bahn Hamborg. De Drievwagens von de Horbörger S-Bahn, de bet bis Neegraven föhrt, warrt mit Gliekstroom (1.200 V) ut en Stroomschien versorgt, de blangen dat Gleis anbrocht is. De Afsnidd Stood–Cuxhoben feddert wiederhen Dieseltrakschoon.
|
März
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 De Kartuffelkäver oder Tüffelkäver, in Oostfreesland Tuffeltiek(e), (Leptinotarsa decemlineata) is en Aart ut de Familie vun de Blattkävers. De Tüffelkäver is 7 bit 15 Millimeters lang. He is geel, mit swatte Placken up sien Halsschild un tein dunkere Striepen langs de Deekflunken. Bi Gefohr kann de Käver en Wehrsekret afgeven, vun dorher warrt sien Farv as Wohrschau un Alarmfarv ankeken. Hüdigendags kümmt de Kartuffelkäver up de ganze Welt vör. An un vor sik weer he in de hüdigen USA, in’n Bundsstaat Colorado tohuse. Vundeswegen warrt de Käver in de USA ok „Colorado beetle“ nömmt.
|
April
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Gips (cheemsch as Calciumsulfat betekent) is en bannig faken vörkamen Mineral ut de Mineralklass vun de waterholligen Sulfaten ahn frömme Anionen. Gips kristalliseert int monokline Kristallsystem un hett de cheemsch Tohopensetten Ca[SO4] • 2 H2O. Dorbi emtwickelt dat Mineral tomeist tafelige, prismaatsche bit nadelige Kristallen, aver ok körnige bit massige Aggregaten. Gips is inn Allgemenen witt oder ahn Klöör, kann aver dör Opnahm vun Frömdionen oder Verunreinigen ok en geele, rötliche, graue oder brune Farv annehmnen. De Streekklöör is aver witt. De Begreep Gips warrt synonym ok för den monomineralschen Steen bruukt.
|
Mai
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Pierce Brendan Brosnan, OBE (* 16. Mai 1953 in Drogheda, Irland) is en irischen Schauspeler. Bekannt worrn is he in de 1980er Johren mit de Feernsehreeg Remington Steele un vun 1994 af as föfften Dorsteller vun de Figur James Bond, den he bit 2002 veermol speelt hett. Mit de Krimireeg Remington Steele keen sien internatschonalen Dörbrook. De Feernsehreeg is 1986 na de veerten Staffel instellt worrn as dat Problemen mit den Produzenten, aver ok mit de Partnersche vun Brosnan, Stephanie Zimbalist, geev. To de glieken Tiet weer Albert Broccoli, de Produzent vun de Bond-Reeg, op de Söök na en ne’en Hööftdorsteller weer.
|
Juni
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Dat Königriek Makedonien (greeksch: Μακεδονία) weer in de Tied vun de Antike en Königriek in’n Norden vun Grekenland. Annahmen warrt, dat düt Königriek (wohrschienlich in dat 7. Johrhunnert v. Chr.) vun dat Huus vun de Argeaden grünnt wurrn is. In siene ganze Geschicht is dat Riek unner Alexander den Groten an’n gröttsten ween. 146 v. Chr. is Makedonien en röömsche Provinz wurrn. Dor weer dat Königriek denn mit toenne.
|
Juli
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Michail Moissejewitsch Botwinnik (russisch: Михаил Моисеевич Ботвинник, wetenschapliche Transliteratschoon: Michail Moiseevič Botvinnik) (* 17. August 1911 in Kuokkala in de Gemeend Terijoki, hüüd as Repino to de Stadt Sankt Petersburg gehörig; † 5. Mai 1995 in Moskau) weer en russisch-sowjeetsch Schach-Grootmeester un de sösste Schachweltmeester. He hett das as eenzig Weltmeester schafft, sien Titel nah Wettkampnedderlagen tweemal in Revanchekämpen torüchtowinnen.He gellt buterdem as en vun de wichtigst un inflootriekst Personen, de de Sowjeetsch Schachschool mögelk maakt un upbaut hemm.
|
August
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Aluminium is en cheemsch Element ut de 3. Hööftgrupp un tellt to de Metallen. Aluminium hett dat Atomteken Al un de Atomtall 13. De Naam leidt sik af vun dat latiensche Woort alumen för Aluun. Begäng is vundaag ok die kotte Form Alu. In dat Periodensystem höört Aluminium to de Borgrupp, de fröher ok as Eerdmetallen betekend weer. Dat Lichtmetall Aluminium is dat drüttfakenste Element in de Eerdkrust un togliek dat fakenste Metall. Man in de Eerdkrust liggt Aluminium blots bunnen vör, wiel dat Metall licht mit annere Elementen reageert.
|
September
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 De Rootkoppgoos (Chloephaga rubidiceps) is en Vagel ut de Familie vun de Aantenvagels. Dor warrt se to de Halfgöse rekent. De Deerter weert um un bi 45 bit 50 cm groot. De Vagel hett en bruunroden Kopp un en bruungraue Bost. Up de Flanken finnt sik regelmatige Dwarsstriepen. De Vagels swemmt man bloß hen un wenn mol. Eenmol in’t Johr leggt se 4 bit 11 Eier in ehr Nest in’t hoge Gras.
|
Oktober
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Dat Kraweel (middelnedderdüütsch) van (portugeesch): Caravela (so völ as „Karavelle“]) is de Beteeken för en glatt beplankten Schippstyp, de in Nordeuropa an’t Enn‘ van dat Middelöller upkeem, un wurr ok hüüd noch as Beteeken för de Beplankungswies mit glatt annannerstööten Kanten bruukt. De Kraweelbauwies stammt ut den Middelmeerruum un wurr all van de olt Ägyptern bruukt. In de eerst Hälft van dat 15. Johrhunnert hett sück in Frankriek, utgahnd van’n Nef, de Kraweelbauwies mit nebennanner liggend Planken dörsett, in’n Gegensatz to sück överlappend Planken van de Klinkerbauwies. Midden van dat 15. Johrhunnert hemm de Holländer van de bretoonschen Schippbaulüüd disse Technik mitbrocht, un in dat Johr 1459 wurr in Zierikzee van en Bretonen dat eerste „craweelschep“ baut.
|
November
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Koosfeld (düütsch: Coesfeld) is de westfälsche Kreisstadt von’n Kreis Koosfeld mit ca. 35.000 Inwahners in’t Mönsterland in den noorden Deel vun Noordrhien-Westfalen. 809 predigte de Bischop Liutger an den Dag vör sien Dood in en Koosfelder Kark. Koosfeld kreeg 1197 de Stadtrechten vun’n Bischop vun Mönster un weer inst de Residenz vun de Bischop vun Mönster. Dat Klooster Werden un ok de Grafen vun Cappenberg harrn hier en Hoff. An den Markt steiht nich blots dat Roothuus, män ok twee kathoolsche Karken: De Lambertikark un de Jesuitenkark St. Ignatius. In de ehrdem romanik Lambertikark steiht dat Koosfelder Krüüz ut dat Meddeloller un de gotisch Apostelfiguren vun Johann Düsseldorp. In Koosfeld gifft dat ok de Jesuitenkark St. Ignatius, wat en groten Saalbo in en Mischmasch vun Gotik un Barock ut dat 17. Johrhunnert is. In de Jesuitenkark steiht de Hoochaltar, de inst in de Sauster Minoritenkark vun 1668 weer.
|
Dezember
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Pierre-Auguste Renoir (* 25. Februar 1841 in Limoges; † 3. Dezember 1919 in Cagnes, faken blots Auguste Renoir nömmt) weer en franzöösch Maler ut den Impressionismus. Renoir wurr as Kind ut en Familie vun de Arbeiterklass boren. Sien Vader weer Snieder un sien Moder Tosniederin. As Pierre-Auguste dree Johr old is (1845), truck de Familie nah Paris un funn en Ünnerkunft dicht bi de Louvre, dat damals nich blots Museum weer, sonnern dor geev dat ok Büros un Wahnrüüm. Mit 13 Johren hett Renoir en Lehre as Porzellanmaler antreden. Mit 15 Johren weer he all so good, dat hüm de Manufaktur anspröökfull Malerarbeiten anvertruen de, de sonst de erfohren Porzellanmalers vörbehollen weern. Vun sien Lohn kunn he eegenstännig leven un sogor sien Öllern wat afgeven. Um disse Tiet hebbt sück aber de machinsch Druckverfohren för Porzellan dörsett un de Manufaktur muss dichtmaken, as he 17 Johr old weer.
|