Wikipedia:Utwählt Artikel dissen Maand/2014
2014
[Bornkood ännern]Januar
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
Nedderlandsch-neddersassische Wikipedia: „Artikel van de maond“ |
|---|---|
 Benoit Clapeyron weer en franzööschen Physiker, de sien Utbilln an de École Polytechnique un de École des Mines kregen hett. Tosamen mit den Mathematiker un Physiker Gabriel Lamé güng he eerst na St. Petersburg, keem aver later wedder na Frankriek torüch. Dor weer he 1935 as Boingenieur an’n Bo vun de eersten franzööschen Iesenbahn bedeeligt. Mitt vun de 1940er Johren is he Professer an de École des Ponts et Chaussées in Paris worrn. As Physiker is he sünners bekannt worrn för’t Opstellen vun de mathemaatschen Form vun de Tostandssglieken för ideale Gasen ut de Thermodynamik, de op de Arbeiten vun Sadi Carnot baseert.
|
 n Ploatsnoambred is n bred dij bie de iengaang van n ploats staait. Onder de ploatsnoam staait de noam van de gemainte woar of de ploats ien ligt, behaalve as de ploatsnoam liek is aan gemaintenoam. n Ploatsnoambred betaikent ook aaltieds n maximumsnelhaid van 50 km/u, môr voak wordt der veur de dudelkhaid nog n verkeersbred mit de maximumsnelhaid onder n ploatsnoambred zet. Sums wordt der toch n hogere toustoane snelhaid aangeven, bieveurbeeld op rondwegen. |
Februar
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
Nedderlandsch-neddersassische Wikipedia: „Artikel van de maond“ |
|---|---|
 Somalia (Somali: Soomaaliya; الصومال aṣ-Ṣūmāl) is en Land ganz in’n Osten vun Afrika, an dat Hoorn vun Afrika. In’n Osten grenzt dat an den Indischen Ozean, in’n Norden an den Golf vun Aden, in’n Westen an Dschibuti un Äthiopien un in’n Süden an Kenia. De Naam vun dat Land kümmt vun dat Volk vun de Somali vun her. Dor höört de meisten Inwahners to un ok in de Länner ümto leevt düt Volk. Somalia is tostanne kamen, as de beiden Kolonien Britisch- un Italieensch Somaliland tohopenslaten wurrn sünd. De beiden sünd 1960 unafhängig wurrn. Vun den Momang af an, dat Siad Barre sien autoritäre Regeerung 1991 afsett wurrn is, hett dat Land in en Börgerkrieg leevt un dat hett bit to’n Upstellen vun en Regeerung för’n Övergang in dat Johr 2000 keen Regeeren geven, de annerwegens gellen laten wurrn is.
|
Ne bekke of beake is nen min of meer natuurleken streum water dee vanuut nen eursprong, mangs ne bronne, streumofweerts vleujt. Wanneer meer beaken samenkomt en ne zekere greutte kriegt sprekt zie van ne reviere. Nen voestreagel um te bepoalen of nen waterlöp noo ne beake of ne reviere eneumd möt wödden, is dat ne beake op alle plaatsen deurwoadboar is en ne revier moar op enkele ploatsen. In laeglaandgebeeden in Europa, zoas Nederland, hebt völle beaken eure natuurleke uutstroaling verloaren deur ingriepende kanoalisaties.
|
März
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
Nedderlandsch-neddersassische Wikipedia: „Artikel van de maond“ |
|---|---|
 The Professionals (op plattdüütsch so veel as „De Professchonellen“; dt. Titel: Die Profis) is de Titel vun en britische Krimi- un Agenten-Actionreeg, de Enn vun de 1970er Johren na en Idee vun Brian Clemens produzeert worrn is. De Hööftrullen weern speelt vun Gordon Jackson, Lewis Collins un Martin Shaw.
|
 n Klompenmaker is iene die ambachtelik klompen maakt deur n blok holt te snieden en uut te hollen. De klompen wördt daornao vake versierd of beskilderd. Klompenmaken is n uutstarvend beroep. t Maken van klompen, uutslutend mit de haand, wördt allenig nog edaone deur enthousiaste amateurs, miestal veur tentoonstellings en evenementen. In t Aenterse klompenmuseum Buisjan wördt al jaoren kursussen egeven veur lu die t handwark wilt leren. Tegenwoordig wördt klompen bienao uutslutend fabrieksmaotig emaakt.
|
April
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
Nedderlandsch-neddersassische Wikipedia: „Artikel van de maond“ |
|---|---|
 De Eiffeltoorn (frz.: la tour Eiffel [la tuʀ ɛˈfɛl) is en Wohrteken vun de franzöösch Hööftstadt Paris un steiht weltwiet as Symbol för ganz Frankriek. He wurr in de Johren 1887 bit 1889 to dat hunnertjohrig Jubiläum vun de franzöösch Revolution un de ünner dit Motto afhollen Weltutstellung Paris 1889 baut. De Stahlfakwarktoorn is nah sien Erbauer Gustave Eiffel nömmt un steiht an de glieknaamig Avenue Gustave Eiffel in’ Parc du Champ de Mars, direkt an de Stroom Seine. De 10.000 Tünnen swoor Toorn is 300 Meter, wenn man de Feernsehantenn noch mitreken deiht sogor 324 Meter, hooch. De Touristenattraktion wurrd vun mehr as söss Million Personen jedes Johr besöcht. 2002 wurr de insgesamt 200-millionste Besöker empfangen.
|
 n Fotografie is het met hulpe van lech en andere vormen van straling maken van afbeeldingen van veurwarpen en verschienselen. Het woord is af-eleid van het Grieks en betekent letterlek schrieven met lech. (φωτος phootos=licht, γραφειν grafein=schrieven) Iemand den (beroepsmoateg) fotografie verricht wördt fotograf enuumd. Veur et maken van nn foto wöd gebruuk emaakt van nen kamera. Nen afdruk van een veurwarp dat direct op lichtgeveuleg materiaal elegd is en doarnoa belicht, is een fotogram.
|
Mai
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
Nedderlandsch-neddersassische Wikipedia: „Artikel van de maond“ |
|---|---|
 De Flagg vun de Bundsrepubliek Düütschland oder Bundsflagg is en Trikolore ut dree gliekgroot horizontaal Balken in Swart, Root un Gold (van baben; heraldisch: „Deelt to Swart, Root un Gold“) mit en Proportschoon 3:5. De heraldisch Kombinatschoon vun Swaart, Root un Gold is all siet dat Middelöller betüügt. En Vörlöper vun de düütsch Flaggen is dat Rieksbanner vun dat Hillig Röömsch Riek. In‘ Kriegsfall keemen wiedere Flagge, as de Rieksstormfahn oder, wenn de Kaiser involveert weer, de Rieksrennfahn, dorto.
|
Een autorodeo is een evenement daoras ze in Oost-Nederlaand drok op bint, waorbi'j een stok of vieftien olde auto's rondriedt op een deur een gröppel umringd grösveld en tègen mekare anknalt. De leste auto die as nog rieden kan, is de winnaar.
't Evenement is vake köppeld an een karmse, een feesttent mit meziek, enzowieder.
|
Juni
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
Nedderlandsch-neddersassische Wikipedia: „Artikel van de maond“ |
|---|---|
 De Rhodesian Ridgeback is en vun de FCI anerkannt Hunnenrass ut Süüdafrika un Simbabwe (FCI-Gruppe 6, Sektion 3, Standard Nr. 146). De Rass wurrd in völ Deelen vun de Welt to de Jagd vun Wild bruukt, aber ok as Waakhund un Familienhund hollen. De Rhodesian Ridgeback is de eenzig anerkannt Hunnenrass, de ut dat süüdlich Afrika entstammt. Se baseert up oll Rassen vun de ehmalge Kapkolonie.
|
 De eeknprosessieroepe (Thaumetopoea processionea, ook wal es stekkelroepe neumd) is de roepe van n nachtuulken den't völle vuurkeump in België, mer seend 1990 ook in Neerland ne vaste stea hef. Disse roepe hef gevöarlike höare dee't bie n meanske breanderige jökkerieje geewt. Um de zovölle tied he'j dr ne ploage van. Nöast eeknbeume zitt ze ook gearne in baarkn- kastanje- en beuknbeume.
|
Juli
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
Nedderlandsch-neddersassische Wikipedia: „Artikel van de maond“ |
|---|---|
 De Eerste Weltkrieg weer en Krieg, de vun 1914 bet 1918 in Europa, den Nohen Osten, Afrika un Oostasien föhrt worrn is un in den över negen Millionen Minschen doodbleven sünd. Dat weer de eerste Krieg, in den massiv Maschinen, as Panzer, Fleger un Luftscheep to'n Insatz kamen sünd un in den Giftgas insett weer. De Fronten bewegen sik ober kuum; in'n Stellungskrieg reven sik de Truppen gegensietig op. Sünnerlich op de Slachtfeller vör Verdun un in Flannern bleven op beide Sieten Millionen vun Soldaten dood, ahn dat sik an de militärische Laag wat ännern dei. Ok dorüm is de Eerste Weltkrieg en Krieg, de an Grugen allens achter sik laten hett, wat dormals bekannt weer. De Krieg keem in Gang dör den Anslag vun Sarajevo op Franz Ferdinand an'n 28. Juni 1914. He weer de Thronfolger vun Öösterriek-Ungarn. Utöövt wurr de Anslag dör den Serben Gavrilo Princip. Dat weer Grund noog för Öösterriek, en Ultimatum to stellen, wat de Souveränität vun Serbien angriepen dö. As de Serben dat Ultimatum nich vull inhollen wullen, verkloor Österriek-Ungarn an'n 28. Juli Serbien den Krieg. Russland verkloor dorop Österriek-Ungarn den Krieg un Düütschland muss vun wegen de Blankovullmacht, de dat Land gegen Österriek-Ungarn över afgeven harr, ok in den Krieg instiegen. Düütschland fung nu an, in Belgien intomarscheern, üm Frankriek antogriepen. De Düütschen weern bang, dat Frankriek op de Siet von Russland an den Krieg deelnehm, so dat dat to'n Tweefrontenkrieg kömen kunn. No den Angreep op Belgien verkloor ober ok Grootbritannien Düütschland den Krieg, vun wegen dat de Neutralität vun Belgien angrepen worrn weer. Dat Enn vun'n eersten Weltkrieg weer an'n 11. November 1918.
|
Apokope is in de fonologie n benaeming veur n stielfiguur waorbi'j de laeste lettergrepe van n woord vortvaalt, veural bi'j onbeklemtoonde lettergrepen. t Begrip apokope komt van t Griekse apokoptein, dat "ofknippen" betekent, t is in feite n starke vorm van elisie.
Apokope komt ok veur in de dichtkeunst (mar dan hiet t elisie), t wordt vaeke toepast om n goed ritme, riem en/of metrum te kriegen, t diel dat dan vortvaalt wordt dan angeven mit n ofkappingsteken (') of n dakkien (^), bv. (...), meer hebt ge niet noô (noô = neudig, J. Nolet de Brauwere van Steeland) aandere veurbielden binnen: dees' aard' of Neêrlands vreê.
|
August
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
Nedderlandsch-neddersassische Wikipedia: „Artikel van de maond“ |
|---|---|
 Heidi Kabel, verehelichte Mahler (* 27. August 1914 in Hamborg; † 15. Juni 2010 in Hamborg; eegentlich Heidi Bertha Auguste Kabel) weer en vun de bekanntste düütsche Volkschauspelersche. Heidi Kabel is in dat Huus an de Groten Bleeken Nr. 30 in Hamborg, direkt tegenöver van dat Huus wo later dat Ohnsorg-Theater drin weer, boren. Hör Vader harr een Druckeree (sien Bedriev un sien Verlag gifft dat vandaag noch), ehr Moder weer Huusfru. Se harr eenig Klaveerspelen leern sullt, harr aber kien Talent dorför. 1932 hett se bi de Nedderdüütsche Böhne vörspraaken un is nahmen wurrn. Ut dat Theater is nahst dat Ohnsorg-Theater wurrn. Dornah hett see Ünnerricht in Schauspeel nommen un hett 66 Johr up de Bühn stahn. Hör Schauspeelkarriere düer sogor 75 Johr.
|
 Marken (Markers: Mereke) is n vuurmaolig eilaand, in nou n skiereilaand, in t Markermeer dat sinds 1957 via n dik mit t vastelaand verboenden is. t Beoort tot de gemiente Waoterlaand van de Nederlaandse provinsie Noord-Ollaand. t Eilaand ad in 2004 1.846 inwoeners. Al minstens n ieuw is t vuurmaolige vissersdörp n belangrikke toeristiese trekpleister. De opvallende kliederdracht et daoran bijedroegen. Karakteristiek binnen de outen euzen op paolen. Nog ouwer binnen de zogenaamde "warven", kunstmaotige verogingen waorop ewoend worde. In godsdienstig opzicht is de bevolking van Marken protestants. Der binnen twie protestantse karken op t eilaand.
|
September
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
Nedderlandsch-neddersassische Wikipedia: „Artikel van de maond“ |
|---|---|
 De Euskadi Ta Askatasuna (Up Platt: Baskenland un Freeheit), beter bekannt unner ehren korten Naam ETA is en Bewegung, de för de Unafhängigkeit vun dat Baskenland mit Hölp vun Terrorismus un Ansläge strieden deit. Se hett dat afsehn up en unafhängigen, sozialistischen, baskischen Staat. De schall sik tohopensetten ut de sülvstännigen Kuntreien vun dat Spaansche Baskenland, vun Navarra un ok vun dat Franzöös'sche Baskenland. Grünnt wurrn is se 1959 as en Grupp to'n Wedderstand gegen de faschistische Diktatur vun Franco. De ETA geiht in ehren Striet tokehr gegen de spaanschen Eenheiten vun Polizei un Militär, de na ehre Meenung dat Baskenland besett' hefft. Just so, as de IRA ut Irland, warrt vör de Bombenansläge tomeist Wohrschau geven, so dat de Schaden faken nich so dull is. Vun den Dag af an, wo se grünnt wurrn is, bit 2003 hett de ETA 339 Zivilisten un 478 Lüde vun de Polizei un dat Militär ümbröcht. Dat Teken vun de ETA is en Slang, de üm en Biel ümto wickelt is. De Wahlspröök vun de Bewegung is Bietan jarrai (Up Platt: Wi maakt wieder mit beiden). Dor is mit meent, dat de ETA mit den politischen Striet (sien Teken is de Slang) un mit den Striet unner Wapen (sien Teken is dat Biel) fuddermaken will bit to'n Sieg. De politische Twieg vun de ETA is de Batasuna.
|
 De geer is de naam van de melkklieren bie nerekers, vergeliekbaor mit borsten bie de mins. In de geer wort melk evormd waormee tiejens t zeugen t jong evoerd kan worren. De eerste melk die in de geer evormd wort heet biest of kolostrum en is iezig riek an ofweerstoffen. Naor n paor dagen komt de echte melk op gang. De melkvorming vient plaots in de melksellen. t Hormoon prolaktine, dat of-escheien wort deur de hypofyse, zörgt veur de melkproduksie. De groendstoffen veur de melk worren deur t bloed an-evoerd en deur diffusie in de melksellen op-eneumen. Hier worren de groendstoffen um-ezet in melk. Um één kilo melk te maken moen der hoenderden liters bloed deur de geer stromen. De melk wort op-esleugen in de melkboezem, n sponsachtige ruumte oender in de geer. De melk verlaot de geer deur de speunen of titten. |
Oktober
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
Nedderlandsch-neddersassische Wikipedia: „Artikel van de maond“ |
|---|---|
 Mercosur (spaansch Utspraak: ˌmeɾ.ko.ˈsuɾ) is de afkört Beteken för den Gemeensamen Markt in Süüdamerika. De spaansch Bedüüden för de Afkörten is Mercado Común del Sur (Gemeensam Markt vun den Süüden). De jüst so offiziell portugiesch Beteken is Mercosul för Mercado Comum do Sul, un in dat in Paraguay snackt Guaraní is Ñemby Ñemuha de begäng Beteken. De Mercosur is dör dat Ünnerteken vun den Verdrag vun Asunción van‘ 26. März 1991 tostannen kommen. Dat hannelt sück um en Binnenmarkt mit mehr as 260 Millionen Minschen (Stand 2006), de to Tiet 12,8 Millionen Quadratkilometer umfaat, wat ungefähr 72 % vun de Flach vun Süüdamerika bzw. 56 % vun de Flach vun Latienamerika is. De Mercosur schafft en Bruttoinlandsprodukt vun etwa 1 Billion US-Dollar (rund 75 Perzent vun dat gesamt BIP vun den latienamerikaanschen Kontinent, in’ Butenhannel bedrocht de Weert vun de Exporte üm 200 Mrd. US-Dollar un de för Importe ruchweg 130 Mrd. Dollar.
|
 n Naam Vikings (van t Ooldnoorse víkingr) wörd algemeen ebroekt as dr kuierd wörd oawer de Noordse Skandinaviese verkenners, kriegers, haandelsleu en piraatn dee't grote deeln van Europa, Azië en de Noord Atlantiese eilaandn verkenn, plundern, koloniseern of met haandeln deedn van n 8sten eeuw töt midn 11den eeuw. Disse Noormänne warn oonder mear bekeand um öare befaamde langbootn, woermet ze zovear oostweards konn voarn as Konstantinopel en de Wolgarivier in Ruslaand, en zovear westweards as Ieslaand, Greunlaand en Newfoundland en zovear zudelik as Al-Andalus. Disse tied van oetbreaiding steet bekeand as de Vikingtied. t Is n belangriek oonderdeel van de geskiedenisn van Skandinavië, Ierlaand, Groot-Brittanje en de rest van middeleews Europa in t algemeen. mehr lesen ...
|
November
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
Nedderlandsch-neddersassische Wikipedia: „Artikel van de maond“ |
|---|---|
 Metamorphe Stenen oder ok Metamorphiten sünd en Klass vun Stenen, de ut öllere Stenen – egal wat dat för’n Tyyp wesen is – dör Metamorphoos tostannen kamt. Se warrt af un to ok as Ümwannelstenen betekent. De Ümwanneln vun’n Utgangssteen kann ünner hogen Druck, hoge Temperatur, dör cheemsch Stoffverännern in’n fasten Tostand oder dör Kombinatschonen ut disse Möglichkeiten aflopen. Dör de Metamorphoos warrt de Mineraltohopensetten in’n Steen ännert, vun wegen dat sik Mineralen billt, de ünner de ne’en Druck- un Temperaturbedingen bestännig sünd. Butendem warrt bi den Vörgang normalerwies ok de Föög vun’n Steen ännert. Tyypsch för metamorphe Stenen is de Schivern.
|
De Hanze was een militair bondgenootskop van handelsgildes die in de late middelieuwen en de vrogmoderne tied (tussen de dartiende en zeubentiende ieuw) een handelsmonopolie vestigden en in de bienen hölden in de Oostzee, een diel van de Noordzee en ’t miest van Noord-Europa.
Oaver ’t algemien voert geschiedkundigen ’t begun van de Hanze terogge op de vestiging van de Noord-Duutse stad Lübeck, in 1158/1159 opericht naodet Hinnerk de Leeuw, de graaf van Saksen, ’t gebied veroverden op de graaf van Schauenburg en Holstien. |
Dezember
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
Nedderlandsch-neddersassische Wikipedia: „Artikel van de maond“ |
|---|---|
 Betlehem (ok Bethlehem, Broothusen; hebrääsch: בית לחם, Bet Lechem) is en Stadt in' Westjordanland mit 29.930 Inwahners. De Stadt hörrt to de Palästinensisch Autonomierebeden un grenzt in' Noorden an Jerusalem. Se hett twee Universitäten. To de Agglomeratschoon Betlehem hörrn ok Beit Dschala un Beit Sahur; de letzte Oort hett as Betlehem ok biblisch Bedüüden. Börgermeester vun de Stadt Betlehem is siet Mai 2005 de röömsch-kathoolsch Christ un Dokter in Ruhstand Victor Batarseh. För de 2,1 Mrd. Christen is de Stadt vun en besünner Bedüüden, wiel se nah de Överleefern nah as de Gebortsoort vun Jesus Christus gellt.
|
 Kìrsttied (ook: midwinter, kìrst, joul of karst) is n internatsjonoal feest, woarbie de geboorte van Jezus Kristus vaaierd wordt. Dochs wordt tegenswoordeg, deur de ontkìrkelken van de wereld, aal meer dizze betaikenis vergeten en gaait t veuraal om de noflekhaid en de kado's veur de leutjen. Op 25 dezìmber wordt de geboorte van t kindke Jezus vaaierd. t Feest wordt oetbundeg vaaierd mit kìrststaalken, n spesjoale mis en keerzen mit dennetoeksken der omhìn. |