Wikipedia:Utwählt Artikel dissen Maand/2023

2023

Januar

Plattdüütsche Wikipedia:
„Utwählt Artikel“

Robert Falcon Scott (* 6. Juni 1868 in Devonport bi Plymouth, England; † 29. März 1912, Ross-Schelfies, Antarktis) weer en britisch Marineoffizier un Polarforscher. He weer de Baas vun de Discovery-Expeditschoon (1901–1904) un de Terra-Nova-Expeditschoon (1910–1913), twee Forschensreisen wiels dat so nöömt Golden Tietöller vun de Antarktis-Forschen. He hörr to de eerst teihn Minschen, de den geographischen Süüdpool reckt hemm.

Vör sien Tiet as Polarforscher hett Scott en Offiziersloopbahn in de Royal Navy inslahn. Sien Karriere in de britisch Kriegsmarine keem aber wegen fehlen Perspektiven nich richtig vöran. Dorum hett he de Gelegenheit greepen, dat Kommando up dat Forschensschipp Discovery to övernehmen. Nah sien eegen Angaven hett he dat ut persöönlichen Ehrgeiz makt un nich, wiel er geern Polarforscher wurrn wull.

Februar

Plattdüütsche Wikipedia:
„Utwählt Artikel“

De Blaue Glasemaker (Aeshna cyanea) is en Aart ut dat Familie vun de Glasemakers. De Glasemakers höört to de Ünnerorden vun de Echten Goldpeer (Anisoptera). Dor hannelt sik dat üm een groot Goldpeerd bi, dat siene Flunken över bit to 11 cm utspannen kann.

De blaue Glasemaker is bi 7 bit 8 cm lang. Siene Flunken spannt he över 9,5 bit 11 cm ut. Dor warrt he ungefähr so groot mit, as dat Grote Kaisergoldpeerd. De Bostafsnitt vun de Deerter is geel-gröön mit swarte Teken dorbi. Up de Achtersiet vun den Bostafsnitt dreegt beide Geslechter twee gröttere, ovale, gröne Placken. Bi de annern Glasemakers sünd düsse Placken lüttjer, oder anners formt oder gor nich to sehn. Dat Achterlief is bi de Heken swart. In de Segmenten 1 bit 7 sund an de Böversiete gröne Placken to sehn, bi de Segmenten 8 bit 10 sünd düsse Placken blau. Ok an de Sieten vun dat Achterlief gifft dat bi de Heken blaue Placken. Bi de Seken sünd de Placken dörgahns bruunswart-gröön. Bi junge Deerter, wo de Farv noch nich utriept is, seht ok de grönen Placken blau ut.

März

Plattdüütsche Wikipedia:
„Utwählt Artikel“

Beryll is en faken vörkamend Silikat-Mineral ut de Mineralklass vun de Ringsilikaten (Cyclosilikaten), dat in ä.t hexagonale Kristallsystem kristaliseert. Sien cheemsch Tosamensetten is Be₃Al₂[Si₆O₁₈], de Dicht liggt twüschen 2,6 un 2,9 g/cm³ bi en Mohshard vun 7,5 bit 8. Beryll entwickelt vör allen lange, prismaatsche, sülige oder tafelige Kristallen, aver ok körnige oder massige Aggregaten, de licht mit Quarz to verwesseln sünd. De Klöör kann dorbi teemlich ünnerscheedlich wesen, ünner annern blau, gröön, geel, witt oder ahn Klöör

April

Plattdüütsche Wikipedia:
„Utwählt Artikel“

Pablo Picasso, eegentlich Pablo Ruiz Picasso, (* 25. Oktober 1881 in Málaga, Spanien; † 8. April 1973 in Mougins, Frankriek) weer en spaansch Maler, Grafiker un Bildhauer. Sien umfangriek Gesamtwark, dessen Gesamttall up 50.000 schätzt wurrd, umfaat Gemälde, Teknungen, Grafiken, Plastiken un Keramiken. Dat is präägt dör en groot Völfalt vun künstlerisch Utdrucksformen. De Warken ut sien Blau un Rosa Periood, un de Begrünnen vun den Kubismus tosommen mit Georges Braque billen den Anfang vun sien besünner Künstlerloopbahn.

To den bekanntst Warken vun Picasso hörrt dat Bild Les Demoiselles d’Avignon (1907). Dat wurr to'n Slötelbild vun de Klassische Moderne.Mit Utnahm vun dat monumental Gemälde Guernica (1937), en künstlerisch Ümsetten vun de Schrecken vun den Spaanschen Börgerkrieg, hett kien anner Kunstwark vun dat 20. Johrhunnert de Forschung so herutfordert as de Demoiselles.Dat Motiv vun de Freedensduuv up dat Plakat, dat he 1949 för den Pariser Weltfreedenskongress schafft hett, wurr weltwiet to en Freedenssymbol.

Picasso ist neben Salvador Dalí en Künstler vun dat 20. Johrhunnert, för de sien Wark all to Levenstieden twee Museen inricht wurrn, dat Museu Picasso in Barcelona un dat Musée Picasso in Antibes.

Mai

Plattdüütsche Wikipedia:
„Utwählt Artikel“

De Deefholter Moorsnuck oder Moorsnuck is en ganz lüttjet Schaap un höört to de Familie vun de Heidsnucken. Anners as de Heidsnucken, de dat bi us gifft, is de Moorsnuck witt un hett keen Höörn.

De Moorsnucken kaamt ut de Moorlänner in Neddersassen. Dat warrt annahmen, dat se tostanne kamen is, as de Griese Heidsnuck mit Höörn krüüzt wurrn is mit en slichtwullen Landschaap ohn Höörn. Siet Johrhunnerten warrt se holen in de moorigen Sietlänner in Noorddüütschland. Vun 1922 af an warrt se as en egen Raass föhrt.

In de Hoochmooren un up magere Wischen in Noord- un Middeldüütschland gifft dat hüttodaags düsse Schaap.

Juni

Plattdüütsche Wikipedia:
„Utwählt Artikel“

Lars Nieberg (* 24. Juli 1963 in Wittingen) is en spoodriek düütsch Springrieder.

Nieberg fung mit söss Johr up den Riederhoff vun sien Öllern an to rieden. 1980 fung he sien Lehre as Berieder bi den lateren Bundstrainer vun de düütsch Springrieder, Herbert Meyer an. Nah en eenjohrig Tüschenstatschoon in’n Stall vun Paul Schockemöhle gung he nah Hamborg in den Stall vun Achaz von Buchwaldt, wo he bit 1990 as Berieder tätig weer. Dornah gung he up Vermittlung vun Herbert Meyer nah Hessen, wo he en Beriedertätigkeit in dat Gestüt Wäldershausen upnehm. In’n April 1994 hett he dor ok de Gestütsleitung övernommen.

De internatschonale Karriere vun Nieberg fung 1990 an. Midden vun de 1990er Johren reck he de Weltspitze.

Juli

Plattdüütsche Wikipedia:
„Utwählt Artikel“

Rudolf Christoph Eucken (* 5. Januar 1846 in Auerk (Oostfreesland); † 15. September 1926 in Jena) weer en düütsch Philosoph un Dräger vun den Literaturnobelpries.

Eucken sien Vader, de Postmeester Ammo Becker Eucken, un sien eenzig Bröer sünd fröh storven; ümso so enger weer de Bindung an sien Mutter Ida Maria (1814-1872) (boren Gittermann). Nah de Besöök vun dat Gymnasium Ulricianum in Auerk studeer he af 1863 Philosophie, klassisch Philologie un old Geschichte bi Gustav Teichmüller un Rudolf Hermann Lotze an de Universität Chöttingen, wo he sück en nich farvendragend Verbindung ansluuten dee, de latere Corps Frisia. Buterdem sung he in de Studenten-Gesangvereen Chöttingen. In‘ Ansluss studeer he in Berlin. En engere Fründschap pleeg he to den Philosophen Friedrich Adolf Trendelenburg. Nah sien Promotschoon 1866 över dat Thema De Aristotelis dicendi ratione („Över den Stil vun Aristoteles") hett he af 1867 as Gymnasiallehrer in Husum un Berlin arbeit. 1869 bit 1871 hett he Old Spraaken un evangeelsch Religion an dat Lessing Gymnasium in Frankfort an’n Main ünnerricht. To glieker Tiet hett he sück aber ok wiederhen mit philosophiegeschichtlich Fragen insbesünnere um Aristoteles un Thomas von Aquin befaat.

August

Plattdüütsche Wikipedia:
„Utwählt Artikel“

Schimon Peres (hebrääsch: שמעון פרס; araabsch: شمعون بيرس Šamʿūn Bīris, egentlich Szymon Perski; * 2. August 1923 in Wischnewa, Tweete Republiek Polen; † 28. September 2016 in Ramat Gan, Israel) weer en israeelischen Politiker, Fredensnobelpriesdräger un vun 2007 bit 2014 Staatspräsident.

Peres höör to de deenstöllsten Staatsbasen weltwiet un weer mit Ünnerbreken an mehrere Regeren bedeeligt. Blangento weer he mehrmols Vörsitter vun de israeelschen Arbeiderpartei, ut de he aver 2006 utpeddt is. In de Johren vun 1984 bit 1986 weer he de achte israeelsche Ministerpräsident un is ok na den Moord an Jitzchak Rabin vun 1995 bit 1996 wedder för en korte Tiet Premierminister. In de Regeren vun Ariel Scharon weer Peres vun 2001 bit 2002 Viez-Staatsbaas un Butenminister vun Israel. Vun 2005 an weer he noch mol wedder Viez-Ministerpräsident in de Regeren vun Scharon un Olmert. An’n 13. Juni 2007 is he vun de Knesset as Nafolger vun Mosche Katzav to’n negten Staatspräsident vun Israel wählt. Sien Amtstiet hett an’n 15. Juli 2007 anfungen un güng bit to’n 24. Juli 2014.

September

Plattdüütsche Wikipedia:
„Utwählt Artikel“

De Waag (lat. Libra, astronoomsch Teken ♎) is een vun de modernen 88 Steernbiller un is op de Ekliptik to finnen. Dormit tellt de Waag to de Deerkreisbiller.

De Waag is en Steernbild twüschen den Skorpion un de Jumfer. Blots twee vun ehr Steerns sünd heller as de 3. Gröttenklass, wat dat Steernbild ’n beten weniger opfällig maakt as de annern Deerkreisbiller. Liekers is de Waag mit Free Oog to sehn.

De Positschoon vun de Waag is op de Ekliptik, so dat de Sünn, de Maand un de Planeten dör dat Steernbild dörlopen dörtehn künnt. Dormit höört se na Definitschoon to de Deerkreisbiller. Wegen de Präzesschoonsbewegen vun de Eerdass hett sik de Tiet vun’n Sünndörgang dör de Waag siet dat Öllerdom ännert. To Tiet steiht de Sünn vun’n 31. Oktober bit to’n 23. November in de Waag.

Oktober

Plattdüütsche Wikipedia:
„Utwählt Artikel“

Grauwacken sünd grau bit grööngrau Sandsteene mit een hohgen Andeel an Feldspat un Matrix. De Begreep wurrd meest blots noch för Gesteene bruukt, de ut dat Paläozoikum entstammen oder noch öller sünd.

De Begreep Grauwacke stammt ut de Bargmannsspraak vun de Harzregion. De Gebruuk is siet mindst 1780 beleggt. In Düütschland is Grauwacke doröver herut en olt stratigraphisch Naam för Gesteene vun dat Ünnerkarbon vun de Kulmfazies. Grauwacken finnnen sück in Middeleuropa to’n Bispeel in de olt Rumpgebirge as Harz, Rhiensch un Döringsch Schiefergebirge. Ruch weg gliek olt Grauwacken gifft dat in de Alpen as schmal Striep nördlich vun de Zentralalpen, wobi disse so nöömmt Grauwackenzoon överwegend Sandsteen upwiest, de nich as Grauwacken in‘n eegentlichen Sinne antosehn sünd.

November

Plattdüütsche Wikipedia:
„Utwählt Artikel“

De Wäller is en nicht vun de FCI anerkannt Hunnenrass ut Düütschland. De Wäller is en nee schafft Hunnenrass, allerdings noch in‘ Upbau. De Tucht fung 1994 ünner de Führung vun Karin Wimmer-Kieckbusch an. Se hett Briard un Australian Shepherd krüüz. 1995 wurr de 1. Wäller-Club-Deutschland e. V. grünnd.

Besünner Wert wurr up Charakter, Gesundheit un Leistung vun de Hunnen leggt; Schönheit is in dissen Sinn tweetrangig un wurrd anner Idealen ünnerordnet. Ofschons de Antall de Tuchtdeerten noch lütt is, wurrd „Verwandtschaftstucht“, also Intucht verhinnert, wat to Folg hett, dat dat Utsehn vun de Rass stark varieert. All utwussen Wäller, mit de tücht weern sall, mööt de Tuchttolaatensprüfung afleggt hemm, de ut en Gesundheitstest, Gehorsam un Arbeitsleistung besteiht

Dezember

Plattdüütsche Wikipedia:
„Utwählt Artikel“

Patricia Lee „Patti“ Smith (* 30. Dezember 1946 in Chicago, Illinois, USA) is en US-amerikaansch Lyrikerin, Punk- un Rockmusikerin, Singer-Songwriterin, Fotografin un Malerin. Se gellt as „Godmother of Punk“.

Patti Smith stammt ut en armer Öllernhuus mit religiöös Nähe to de Tüügen vun Jehova. Se hett mit sössteihn Johr hör Schoolutbillen afslooten un dornah in en Fabrik arbeit. Mit 18 Johr kreeg se en Dochter, de se to Adoptschoon freegeeven hett.Se truck nah New York City, hett dor in’n Sömmer 1967 den Künstler un later as Fotograf berühmt wurrn Robert Mapplethorpe kennen lehrt un hett mehrere Johren mit hüm tosommen leevt. Vun hüm stammen tallriek Fotografien, de deelwies för hör latere Plattencover bruukt wurrn.