Beryll
| Beryll | |
 | |
| Cheemsch Tohopensetten |
Be3Al2Si6O18 |
| Mineralklass | Ringsilikat 9.CJ.05 (na Strunz, 9. Oplaag) 61.1.1.1 (na Dana) |
| Kristallsystem | hexagonal |
| Klöör | wesselnd, faken blau, gröön, geel rosa, root, witt, ahn Klöör |
| Streekklöör | witt |
| Mohshard | 7,5-8 |
| Dicht (g/cm³) | 2,6-2,9 |
| Gleem | Glasgleem |
| Transparenz | transparent bit dörschienend |
| Brook | musselig, sprööd, uneven |
| Splitten | unvullkamen |
| Indruck | prismaatsch, sülig, stengelig tafelig, radialstrahlig, körnig, massig |
| faken Kristallflachen | |
| Tweeschenbilden | |
| Kristalloptik | |
| Breektall | |
| Dubbelbreken (optisch Utrichten) |
Δ=0,004-0,007; eenassig negativ |
| Pleochroismus | geelgröön-blaugröön |
| Winkel/Dispersion vun de optischen Assen |
2vz ~ |
| annere Egenschoppen | |
| Phaaswesseln | |
| Smöltpunkt | |
| cheemsch Verhollen | |
| lieke Mineralen | Chrysoberyll, Apatit, Spinell Brasilianit, Turmalingrupp |
| Radioaktivität | nich radioaktiv |
| Magnetismus | nich magneetsch |
| sünnerlich Kennteken | |
Beryll is en faken vörkamend Silikat-Mineral ut de Mineralklass vun de Ringsilikaten (Cyclosilikaten), dat in ä.t hexagonale Kristallsystem kristaliseert. Sien cheemsch Tosamensetten is Be3Al2[Si6O18], de Dicht liggt twüschen 2,6 un 2,9 g/cm³ bi en Mohshard vun 7,5 bit 8. Beryll entwickelt vör allen lange, prismaatsche, sülige oder tafelige Kristallen, aver ok körnige oder massige Aggregaten, de licht mit Quarz to verwesseln sünd. De Klöör kann dorbi teemlich ünnerscheedlich wesen, ünner annern blau, gröön, geel, witt oder ahn Klöör.
Historie un Naam[ännern | Bornkood ännern]
Dat Woort „Beryll“ is vun’t Latiensch beryllus, berillus afleidt[1] un geiht över dat greeksche βήρυλλος, béryllos un dat syyrsche berulo [2], dat chaldääsche birula [2], Prakrit veruliya, op Sanskrit vaidurya torüch.[3] Anfänglich weer dat aver woll ut den dravidschen Spraakruum un vun’n Naam vun de süüdindischen Stadt Belur afleidt.[4]
Dat latiensche beryllus weer in’t Middelöller as Böverbegreep för all kloren Kristallen bruukt. Dorvun kummt t. B. de Begreep Brill („Ogenglääs“), wieldat de eersten Linsen ut Kristallen slepen worrn sünd. De Afleiden kummt vun parill to prill un brill.[5]
Ut dat latiensche berillus [2] is ok dat italieensche brillare „blank, strahlend sien; schienen“ un dat franzöösche briller „blank, strahlend sien; schienen“ afleidt, wovun dat Partizip brillant ok den Oorsprung för dat hoochdüütsche Brillant dorstellt, wat en Slieptyyp is un för en dormit slepenen Demanten steiht.
De Afbo vun de Beryll-Varietät Smaragd lett sik bit in’t 13. Johrhunnert v. Chr. na Ägypten torüchverfolgen. Aver ok in’t präkolumbische Süüdamerika is de Smucksteen wiet verbredt hannelt worrn.
Varietäten un Modifikatschonen[ännern | Bornkood ännern]
Von grote Bedüden as Smucksteen-Varietäten vun den Beryll sünd de gröne Smaragd, de blaue Aquamarin, de gele Helidor oder Goldberyll un de rosafarven Morganit.
Baning roor is de rode Varietät Root Beryll, de fröher ok as Bixbit betekent weer. Man, dör den ollen Naam bestünn de Gefahr, dat de Beryll licht mit dat Mineral Bixbyit verwesselt warrn künn.
Entstahn un Vörkamen[ännern | Bornkood ännern]
Beryll billt sik to’n een magmaatsch in Pegmatit un Granit oder hydrothermal in Griesen oder Quarz-Gäng. Aver funnen weern ok Beryllen, de metamorph tostannen kamen sünd, ünner annern in Gneis. Butendem billt sik dat Mineral as Mineralseep in Stroomsedimenten.
Ünner de velen Fundsteden vun Beryll sünd t. B. Minas Gerais un Pici in Brasilien, Coscuez un Muzo in Kolumbien, Antsirabé op Madagaskar, Spitzkopje in Namibia, Iveland in Norwegen, Habachtal in Öösterriek, Gilgit in Pakistan, Malyshevo un Murzinka in’n Ural in Russland, Adun Chilon in Sibirien as ok Keystone un Pala in de USA.
Beryll-Kristallen künnt ungewöhnlich groot warrn. In’n US-amerikaanschen Bundsstaat Maine sünd al söss Meter lange un annerthalf Tunnen swore Mineralen funnen worrn. Kristallen bit to 177 Tunnen weern in Navimo/Alto Ligonha in Mosambik opdeckt.
Verwennen[ännern | Bornkood ännern]
Beryllen, de dorto egent sünd, warrt as Smuckstenen hannelt, man bito deent Beryll as Hööftborn för dat Lichtmetall Beryllium, dat ünner annern in de Ruumfohrttechnik as Bestanddeel vun sünnere Legeren oder för stark beanspruchte Bodelen un sünneret Warktüüch insett warrt. Mehr as 80 % vun de Weltjohresprodukschoon kamt ut de USA. In fröhere Tieten weer Beryllen as Material för Linsen bruukt, de slepen weern un as een Oort „Brill“ verwennt weern.
Borns[ännern | Bornkood ännern]
- ↑ Begreep Brille, in: Kluge: Etymologisches Wörterbuch der deutschen Sprache. 24. Oplaag
- ↑ a b c §. 4. Grüne Gemmen B. Unser Beryll und Aquamarin. In: Christian Keferstein: Mineralogia Polyglotta. Halle, 1849 (eText, Project Gutenberg)
- ↑ Söökbegreep beryl, dictionary.reference.com
- ↑ Vgl. ok de nA Steenoort burallu in: v. Soden: akkadisches Handwörterbuch, S. 139b (akkaadsch burallu to aramäisch billurin). De indoarische Etymologie is vun wegen de dor nöömten twee Beleeg evtl. obsolet.
- ↑ Grimm: Deutsches Wörterbuch
Literatur[ännern | Bornkood ännern]
- Edition Dörfler: Mineralien Enzyklopädie, Nebel Verlag, ISBN 3-89555-076-0
