Zum Inhalt springen

Pegmatit

Vun Wikipedia
Dör denn Stratenbo freeleggt: En Pegmatitlins (hell).

Pegmatit is en Begreep ut de Mineralogie. De steiht för en sünnerlich Varietät vun Magmatiten – unafhangig vun de mineraloogsch Tohopensetten. En Steen warrt Pegmatit nöömt, wenn de Koorngrött vun enkelte Mineralen, de den Steen opboot, över een Zentimeter liggt. Man, Mineralen grötter as’n Meter künnt dor ok bi wesen.

Egenschoppen

[ännern | Bornkood ännern]

De mehrsten Pegmatiten hebbt en granitisch oder alkaligranitisch Tohopensetten un bargt dorüm as Hööftbestanddelen de Mineralen Quarz, Felspaten (Orthoklas, Mikroklin un natriumriek Plagioklas) un Glimmern (Biotit, Muskovit oder Lepidolith). Vun de Mengden her gifft dat veel weniger syenitische oder mafische Pegmatiten, de aver to’n Deel weertschopplich vun Bedüden sünd. Tyypsch för Pegmatiten is dat Utbillen vun gang- oder linsenförmig Steenkörpers, de en poor Dezi- bit en poor Dekameter dick warn künnt. Disse Gäng künnt in sik rebeteert wesen. Dat heet, sünnere Mineralen kommt mehr an’n Rand vör, annere mehr in’n Karn vun den Pegmatit. Dat kummt dör de Magmendifferentschatschoon.

Tostannenkamen

[ännern | Bornkood ännern]
Granitische Pegmatiten. Dat witte is Quarz, dat rode is Kalifeldspat.

Smölten, worut Pegmatiten entstaht, künnt bi’t Utkristalliseeren vun en Pluton tostannen kommen, wenn sik so nöömte „inkompatible Elementen“ in de Restsmölt anriekern doot. Dat heet, disse Elementen (as t. B. Lithium, Thorium, Uran oder welke ut de Grupp vun de Lanthanoiden), passt nich so eenfach in de Gidderstruktur vun de Mineralen, de begäng sünd, un blievt bi’t Kirtallaliseeren torüch. Mit jem riekert sik ok de licht flüchtigen („volatilen“) Stoffen in de Smölt an as Water, Phosphor, Bor oder Fluor. En lieken Vörgang gifft dat bi’t partiell Opsmölten vun Stenen bi hoochgradig Metamorphoos.

Dat Biwesen un de lichtflüchtigen Bestanddelen sett den Smöltpunkt bannig rünner, wat dorför sorgt, dat de Restsmölt eerst bi ungefäähr 450 °C fast warrt. Bito warrt dör jem de Viskosität daalsett, wat de Smölt fletiger maakt. Dör de beiden Effekten tohopen kann sik die Smölt dör Kluften vun de Steed weggebewegen – faken sogor eenige Kilometer.

Klassifikatschoon

[ännern | Bornkood ännern]

Na jehmer cheemsch Tosamensetten, den Mineralinholt un de Umgeven bi’t Entstahn (metamorphe Fazies) künnt (granitisch) Pegmatiten in verscheeden Klassen ünnerdeelt warrn:

  • Abyssaal Pegmatiten: Se entstaht dör Anatexis in amphibolitisch bit granulitisch Fazies un bargt blots in rore Fäll Mineralen vun de Elementen Uran, Thorium, Zirkon, Niob oder Lanthanoiden. Vun disse Klass finnt man weltwiet veele in de hoochmetamorphen Rebeten in de präkambrischen Schiller.
  • Muskovit-Pegmatiten:De kommt dör Anatexis ünner amphibolitisch Bedingen tostannen. Se bargt mitünner Mineralen vun Lithium, Beryllium, Titan, Niob, Uran, Tantal, Thorium oder Lanthanoiden un sünd de Born för de industriell Muskovit-Herstellen.
  • Roorelement-Pegmatiten: De entstaht dör wietergahnd Fraktschoneeren vun granitisch Magma in de böveren Gröönschiver- un ünnere Amphibolitfazies. Mineralen vun inkompatibel Elementen sünd dorin faken t. B. ok vun Cäsium, Rubidium, Tinn, Hafnium un vele mehr. Na Mineralen warrt disse Klasse noch wieter ünnerdeelt in 1) Rooreerden-Pegmatiten (Allanit, Monazit, Gadolinit); 2) Beryll-Pegmatiten (Beryll, Columbit); 3) Komplex (Li-) Pegmatiten (Spodumen, Petalit, Amblygonit, Lepidolit); 4) Albit-Spodumen-Pegmatiten (Spodumen); 5) Albit-Pegmatiten.
  • Miarolitisch Pegmatiten: Disse Klass billt sik in nich ganz so deepe Plutonen un sünd sotoseggen en Sietdruckoort vun de Roorelement-Pegmatiten.

Ut Pegmatiten warrt industriell bedüdende Mineralen un rore Elementen as Bor, Beryllium oder Lithium wunnen. Mitünner sünd dorbinnen ok Smuckstenen inslaten as Topas, Rookquarz, ünnerscheedlich Turmalinen oder Beryll. Wegen jehmer gangförmig Utsehn, de tomeist nich gliekmatig Mineraliseeren un de faken blots lütten Volumen speelt Pegmatiten in’n weltwieten Vergliek as Lagersteden blots en lütte Rull. Pegmatiten sünd aver geern sehn bi Mineralensammlers vun wegen jehmer mitünner teemlich roren un faken afnorm groten Mineralen.

En sünnerlich Bispeel is de twee Kilometer lange Bikita-Pegmatit in Simbabwe, de 45 bit 60 Meter dick is un to de gröttsten Lagersteden vun Lithium, Cäsium und Beryllium weltwiet tellt. In de Mongolei gifft dat en Gördel in de Altai-Bargens, de 20 bit 70 km breed is un op en Läng vun üm un bi 450 km tallriek Felder vun Pegmatiten bargt. Dor warrt sünners Lagersteden vun Roor Eerden-Metallen afboot.