Wikipedia:Utwählt Artikel dissen Maand/2018
2018[Bornkood ännern]
Januar[Bornkood ännern]
| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Schach (van persisch: Rajah, later henn Schah, för „König“ – dorüm ok de Metapher: „das königliche Spiel“) is een strategisch Brettspeel, bi dat twee Spelers ümschichtig Speelfiguren up een Spelbrett bewegen. De Bewegungsmögelkeeten van de verscheeden Figuren is dör Regeln definiert. Teel van dat Speel is, de as König betekend Speelfigur van de gegnerisch Speler so antogriepen, dat disse kien Afwehrmöglichkeeten hett, weder dör dat Slaan (Wegnemmen) van de angriepend Figur, noch dör dat Schütten van de König dör een eegen Figur oder dat de König utwieken kann up een nicht bedroht Feld. Wenn de Tostand intreden is, snackt man van Schachmatt. Disse Utdruck kummt ut dat Arabische aš-šāh māta, wat soveel heeten deiht as = der Schah ist gestorben). Dormit is dat Speel denn to Ennen un de angriepend Speler hett wunnen. Dorbi is dat Können van de Spelers entscheedend un nich de Tofall.
|
Februar[Bornkood ännern]
| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 John Marwood Cleese (* 27. Oktober 1939 in Weston-super-Mare, Somerset) is en britsch Komiker un Schauspeler, Filmproduzent un Dreihbookschriever, de as Liddmaat vun de Komiker-Grup Monty Python un mit de Fernsehserie Fawlty Towers beropen worrn is. De Nanaam vun sien Vörfahren weer „Cheese“, aver sien Vadder (Reginald Francis Cheese) hett den Naam in „Cleese“ ännern laten, as he 1915 in de Armee intreden is. John Cleese hett in Cambridge an’n Downing College Juristeree studeert, sien Talent as Komiker hett sik aver ok to de Tiet al wiest.
|
März[Bornkood ännern]
| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Pforzheim is en Stadt in' Noordwesten vun Baden-Württemberg un liggt an' Noordrand vun den Swaartwald, wo de Strööms Enz, Nagold un Würm tosommenfleeten. Mit ca. 120.000 Inwahner tellt se as Grootstadt un is de achtgröttste Stadt vun Baden-Württemberg. De Stadt is en Zentrum vun den Verdichtensruum Karlsruhe/Pforzheim, de etwa 650.000 Inwahner tellt. Nächstgröötere Städer sünd Karlsruhe, etwa 25 km noordwestlich, un Stuttgart, rund 37 km süüdöstlich. Pforzheim is en eegenständig Stadtkreis un togliek Sitt vun den Enzkreis, vun de dat Stadtrebeet meest vullständig ümslooten is. Se is dorneben Böverzentrum vun de Region Noordswaartwald, un dor gifft dat tallriek wiederführend Scholen as ok en Hoochschool för anwendt Wetenschap (Hoochschool Pforzheim).
|
April[Bornkood ännern]
| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Koffie, ok Kaffe, (törksch: kahve ut araabsch: قهوة qahwa „anregen Drunk“, oorsprünglich ok „Wien“, mit Anlehnung an de Oorsprungsregion Kaffa is en swaart, psychotropes, koffeinhollen Heetdrunk, dat ut röst un mahlen Koffiebohnen, de Samen ut de Früchten vun de Koffieplant, un heet Water herstellt wurrd. Röst- un Mahlgrad sünd je nah Tobereitensaart ünnerscheedlich. Koffie enthollt dat Vitamin Niacin. De Beteeknung Bohnenkoffie bedüüd nich, dat de Koffie noch nich mahlt is, sonnern steiht för de Reinheit vun dat Produkt (äthioopsch ቡና, bunaa = Koffie) un deent de Ünnerscheeden vun so nömmt Ersatzkoffie (ut Zichorien, Garstenmalz usw.). De Koffiebohnen wurrn ut Steenfrüchten vun verscheeden Plantenaarten ut de Familie vun de Rubiaceae wunnen. De beid wichtigst Aarten vun de Koffieplanten sünd Coffea arabica (Arabica-Koffie) un Coffea canephora (Robusta-Koffie) mit völ Sorten/Varietäten. Je nah Soort tun Anbau gifft dat ünnerscheedlich Qualitätsstufen. Koffie wurrd hüüd in över 50 Länner weltwiet anbaut. Koffie is en Genootmiddel.
|
Mai[Bornkood ännern]
| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Gustav Mahler (* 7. Juli 1860 in Kalischt, Böhmen; † 18. Mai 1911 in Wien) weer en öösterrieksch Komponist in’ Övergang vun de Laatromantik to de Moderne. He weer nich blots en vun de bedüüdenst Komponisten vun de Laatromantik, sonnern ok en vun de berühmtst Dirigenten vun sien Tiet un as Operndirekter en bedüüdend Reformer vun dat Musiktheater.
|
Juni[Bornkood ännern]
| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Neurologie (vun greeksch νεῦρον neuron „Nerv“ un λογία -logia „Lehr, Wetenschop“) is dat Fackrebeet vun de Medizin, dat sik mit Krankheiten vun’t Nervensystem befaat. De Grenz to de Psychiatrie is deelwies nich kloor afgrenzt. In Düütschland is de Neurologie as en Deelrebeet ut de Binnere Medizin entstahn. De Organsystemen, de in de Neurologie behannelt warrt, sünd dat Zentralnervensystem, dat is de Bregen un dat Rüchmark, sien ümgeven Strukturen un de Fatten, de dat mit Blood versorgt, as ok dat periphere Nervensystem mit sien Verbinnen to de Muskeln un de Muskulatur.
|
Juli[Bornkood ännern]
| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Dat Amt Rodenborg weer en Verwaltungsrebeed in Bremen-Veern un in dat Königriek Hannover mit Seet in Rodenborg binnen de Landdrostie Stood. Dat Leid över dat Amt harr bet 1867 en Amtmann, de twete Beamte weer bet 1816 de Amtsschriever. In de Prüßentied na 1867 hett de eerste Beamte Amtshauptmann heten. Dat Amt is in’n Noorden an dat Amt Zeven grenzt, in’n Noordoosten an dat Amt Horborg, in’n Oosten dat Amt Winsen, in’n Süüdoosten de Amtsvaagdie Fambossel-Soltau, in’n Süden dat Amt Rethen, in’n Süüdwesten dat Amt Veern, in’n Westen dat Amt Achem un in’n Noordwesten dat Amt Otterbarg (Stand 1848).
|
August[Bornkood ännern]
| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Sparks sünd en noch hüüd aktive Pop-/Electro-Pop-Band um de Bröers Ron un Russell Mael, de as Rockband Enn‘ vun de 1960er-Johren in Los Angeles grünnd wurr. Ron Mael (Ronald David Mael, * 12. August 1945 in Culver City, Kalifornien) kreeg all as Kind Klaveerünnerricht. As Söhn vun en Grafiker un en Bibliothekarin is he in Pacific Palisades, Los Angeles upwussen. Enn‘ vun de 1960er Johren weer he Student an de UCLA. Tosommen mit sien jüngere Bröer Russell Mael (Russell Craig Mael, * 5. Oktober 1948 in Santa Monica, Kalifornien) speel he in verscheeden Bands, bevör se mit Earle Mankey (Gitarr) 1969 de Grupp Halfnelson grünnd hemm, ut de later de Sparks wurrn. Ron schreev de Leeder un speel Keyboards, wiels Russell singen dee. Utwiet dör Mankey sien Bröer Jim (Bass) un Harley A. Feinstein (Drums) hemm se 1971 hör glieknaamig Debüt för Bearsville herutbrocht. Produzeert wurr de Plaat vun Todd Rundgren. Musikalisch Infloot weern besünners engelsch Bands as The Kinks, The Move un de fröhen Pink Floyd mit Syd Barrett.
|
September[Bornkood ännern]
| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
Oktober[Bornkood ännern]
| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 De Bargaante, ok Sandgoos oder Vossaant nömmt, (Tadorna tadorna) höört to de Halfgöse. Dat sünd Aantenvagels, de sotoseggen in’e Midden twuschen Göse un Aanten staht. De plattdüütschen Naams „Sandgoos“ un „Vossaant“ betreckt sik dor up, datt düsse Vagel in Löcker un (Voss-) Kuhlen unner de Eer bröden deit. „Bargaante“ warrt düsse Vagel up Nedersaksisch, Nedderlannsch, Westfreesch un Noordfreesch nömmt. Ob düsse Naam sik dor up betrecken deit, datt se ehre Eier good versteken (bargen) deit, oder datt se grote Tahlen vun Jungen groot trecken (bargen) deit, oder datt se sik unner de Eer in Kuhlen un Löcker bargen deit, oder, vunwegen datt se in de Dünen (Barge) leven deit, lett sik nich seggen. Up Hoochdüütsch heet se „Brandgans“. Dor an, datt se mol Aante un mol Goos nömmt warrt, kann een good sehn, datt se nich kloor na Göse oder Aanten hen insorteert weern kann. Vundeswegen warrt se na de hüdige Taxonomie to de Halfgöse rekent.
|
November[Bornkood ännern]
| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Anders Monsen Askevold (* 25. Dezember 1834 in Askvoll; † 22. Oktober 1900 in Düsseldörp) weer en norweegsch Landschaps- un Deertenmaler vun de Düsseldörper Malerschool. He weer de Söhn vun den Küster un Lehrer Mons Andersen Askevold un van 1847 bit 1854 Schöler vun Hans Leganger Reusch in Bergen un van 1855 bit 1858 Schöler vun Hans Fredrik Gude in Düsseldörp. Van 1861 bit 1866 sall he in Paris leevt hemm, denn bit 1880 överweegend in Bergen, wo he 1873/1874 Ole Juul Ünnerricht geven hett. 1877/78 weer he in München un bedreev Studien bi Friedrich Voltz. He hett 1862 in Bergen Katarina Maria Didrike Gran (1834–1917) heiraadt. He harr acht Kinner, vun de Ingolf (1875–1951) as Pädagoog bekannt wurr. Van 1883 bit 1900 weer Askevold Liddmaat vun den Düsseldörper Künstlervereen Malkasten.
|
Dezember[Bornkood ännern]
| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Papeer (vun latiensch papyrus, ut πάπυρος pápyros‚ Papyrusstaude‘) is en flachig Warkstoff, de in’ Wesentlichen ut Fesen meest mit Herkunft ut Planten besteiht un dör Waterenttog vun en Feesupswemmen up en Seev billt wurrd. Dat dorbi entstahn Fesenfilz wurrd verdicht un dröögt. Papeer wurrd eenersiets to’n Beschrieven un Bedrucken un up de anner Siet to'n Verpacken (Papp, Karton) bruukt. De Andeel vun disse beid Papeergruppen an de Papeerprodukschoon in Düütschland bedroog 2011 44 un 43 %. Mit groten Afstand folgen de Hygienepapeeren as Toilettenpapeer oder Huusholtdööker un de technischen Spezialpapeeren as Filterpapeeren, Dekorpapeeren oder Tapeten mit en Andeel vun 7 un 6 %. Hüüd wurrd Papeer in de Regel ut Zellstoff oder ut Holtstoff (ut Holtschliff) herstellt. Weddertobruuken Papeer in Form vun Ooltpapeer stellt mittlerwiel de wichtigst Rohstoffborn in Europa dor. Je nah flachenbetrucken Masse (ümgangsspraaklich Flachgewicht) wurrd tüschen Papeer, Karton oder Papp ünnerscheed. Wurrd de Rohstoff nich to flachig Papeer sonnern to massiv Objekten verarbeit, snackt man vun Pappmaché. Wegen de völfältig Kombinatschoons-Mögelkeiten bi de Rohstoffe, de Herstellung, de Verarbeitung un dat ünnerscheedlich Bruken gifft dat etwa 3.000 Papeersorten.
|