Blie

Hööftartikel: Isotopen vun Blie
Iso	VN	t_½	VO	VE (MeV)	VP
²⁰⁴Pb	1,4 %	>10¹⁷ a	α	2,186	²⁰⁰Hg
²⁰⁵Pb	nee	1,53 · 10⁷ a	ε	0,051	²⁰⁵Tl
²⁰⁶Pb	24,1 %	Pb is mit 124 Neutronen bestännig.
²⁰⁷Pb	22,1 %	Pb is mit 125 Neutronen bestännig.
²⁰⁸Pb	52,4 %	Pb is mit 126 Neutronen bestännig.
²¹⁰Pb	Sporenisotop	22,3 a	α	3,792	²⁰⁶Hg
²¹⁰Pb	Sporenisotop	22,3 a	β^-	0,064	²¹⁰Bi

Blie (lat.: plumbum) oder ok Loot is en cheemsch Element mit dat Atomteken Pb, wat vun de latienschen Naam afleidt is, un de Atomtall 82. Blie is en Metall ut de 4. Hööftgrupp vun dat Periodensystem, wat to de Swormetallen rekend warrt. Vunwegen dat so week is, kann een dat goot verformen. Bito hett Blie ok en sieten Smöltpunkt un is dorüm en vun de an’n längsten bruukten Metallen vun all. As veele Swormetallen, is ok Blie teemlich giftig.

De Blieisotopen ²⁰⁶Pb, ²⁰⁷Pb un ²⁰⁸Pb sünd de sworsten bestännigen Atomkarns. Dat liggt an de sünnere magische Protonentall vun 82. Bi dat Isotop ²⁰⁸Pb ist dat sogor en dubbelt magischen Karn. Blieisotopen kommt as Endprodukten vun de natürlichen Verfallsregen vun de radioaktiven Elementen op. Dordör gifft dat vundaag teemlich eel Blie. In de Eerdköst gifft dat in’n Vergliek to annere swore Elementen as t. B. Quecksülver oder Gold recht veel Blie.

Historie

In de fröhe Bronzetiet weer Blie mit Arsen un Antimon verwennt, üm Bronzen hertostellen, bit sik later dorvör dat Tinn dörsett hett. Al de Babylonier hebbt Vasen ut Blie kennt un de Römer hebbt Blie verwennt, üm dorut Fatten, Sleudergeschaten, Waterrohren oder Plomben (dor kummt ok de Naam vun weg). Sünners bedenklich ut de hüütige Sicht weer dat Togeven vun den so nöömten „Bliesucker“ (kiek ok Blieacetat) as Söötmaker to’n Wien. In Westfalen hebbt de Römers bit jemehrn Torüchtog na de Varusslacht Blie afboot. De Tohopensetten vun de Isotopen hett wiest, dat dat Blie, wat för’t Herstellen vun röömsch Bliesargen, de in’n Rhienland funnen weern, ut de nöördlichen Eifel stammen mööt.

Enige Blieierzen bargt ok en weertschopplich bruukboren Sülverandeel, dorüm is de Afbo vun Blie un Sülver al siet de Antike faken mitenanner verbunnen. De röömsch Blieverarbeiden hett bit vundaag nawiesbor to Ümweltversmudden föhrt: Ieskarns, de in Gröönland bohrt worrn is, wiest twüschen dat 5. Johrhunnert v. Chr. un dat 3. Johrhunnert n. Chr. en meetbor Anstiegen vun’n Blieandeel in de Atmosphäär. Blie harr aver ok later en grote Bedüden. So is dat weke Element t. B. to’n Infaten vun Finster oder för’t Dachdecken bruukt worrn.

En sünnere Rull hett Blie speelt, as de Füerwapen utfunnen weern, un för dat Militär as Projektilen för Handfüerwapen bruukt weer. Wiel de Soldaten jemehr Patronen sülvst maken müssen, weer dat begäng, dat se all’ns Blie klaut hebbt, wat se finnen künnen, üm dorut Munitschoon to maken.

Blie harr ok Bedüden in de Alchemie. Vunwegen sien lieke Oort vergleken mit Gold (lieke week un swor), weer Blie as en goten Utgangsstoff ansehn för’t Herstellen vun Gold.

As de industriell Revolutschoon anfüng, is Blie dennin grote Mengden in de cheemschen Industrie bruukt worrn, so t. B. för de Swevelsüürprodukschoon in’t Bliekamerverfohren. To de Tiet weer Blie dat bedüdenste Nichiesenmetall.

Vundaag liggt de Mengde vun dat wunnen Blie an veerter Steed vun de Nichiesenmetallen achter Aluminium, Kopper un Zink. Bruukt warrt Blie vör allen för Autobatterien (Blieakkumulaters). Dor gaht 60% vun de Samtprodukschoon hen.

Vörkamen

In de Eerdkrust kummt Blie mit en Andeel vun 0,0018% vör^[1]. Blie tellt to de Element-Mineralen (kiek ok Systematik vun de Mineralen), kummt aver blots ganz roor gediegen vör. In Blieierzen finnt sik dat Swormetall tomeist as Galenit (Bliesulfid PbS, Bliegleem) an. Dat is togliek ok de bedüdenste kommerzielle Born för’t Winnen vun Blie. Annere Bliemineralen sünd Cerussit (Blei(II)-carbonat, PbCO₃), Krokoit (Blei(II)-chromat, PbCrO₄, ok Rootblieierz) un Anglesit (Blei(II)-sulfat, PbSO₄). De natürlich vörkommenden Blieverbinnen sind jümmer tweeweertig

De weertschopplich afboboren Vörkamen warrt weltwiet op 67 Millionen Tunnen schätzt (Stand 2004)^[2]. De gröttsten Vörkamen gifft dat in de Volksrepubliek China, de USA, Australien, Russland un Kanada. In Europa sünd Sweden un Polen de Länner mit de gröttsten Vörkamen.

Ok in Düütschland is in de Vergangenheit Blie afboot worrn. Dat weer in de nöördlichen Eifel, in’n Swartwoold, in’n Harz (Goslar/Rammelsbarg), in Sassen (Freebarg) un in Westfalen (Ramsbeck/Suerland). Hüüt is de wichtigste Born för Blie dat Recycling vun oole Blieprodukten. In Düütschland gifft dat dorüm blots noch twee primäre Bliehütten, de Blie ut Ierz herstellen doot. Dat sünd die Bliehütt Binsfeldhammer in Stollbarg bi Aachen un Metaleurop in Nordenham bi Bremen. All anneren Hütten tüügt dat so nöömte Sekundärblie, wobi oole Blieprodukten ut t. B. Autobatterien wedder insmölt warrt.

Grote Blieföddernatschonen

**Länner mit de gröttsten Blieföddern** (2004)^[3]
Rang	Land	Föddermengde (in Dsd. t)	Rang	Land	Föddermengde (in Dsd. t)
1	China	950	11	Sweden	33,9
2	Australien	642	12	Kasachstan	33
3	USA	445	13	Marokko	31,3
4	Peru	306,2	14	Russ’sche Föd.	24
5	Mexiko	118,5	15	Iran	22
6	Kanada	76,7	16	Noordkorea	20
7	Irland	65,9	17	Bulgarien	19
8	Indien	39,8	18	Törkie	18,7
9	Polen	38	19	Rumänien	15
10	Süüdafrika	37,5	20	Brasilien	14,7

De weltwiet bedüdensten Födderlänner för Blieierz weern in’t Johr 2004 de Volksrepubliek China (950.000 t), Australien (642.000 t) un de USA (445.000 t), de tohopen en Andeel vun ungefähr twee Drüddel vun de weltwiete Gesamtprodukschoon hebbt. In Europa sünd Irland, Sweden un Polen de gröttsten Produzenten.

De wichtigsten Produzenten vun raffineert Blie (Hüttenweekblie mit 99,9% Reinheit) sünd de Volksrepubliek China (1,8 Millionen t), de USA (1,2 Millionen t) un Düütschland (403.000 t). Dat maakt tohopen üm un bi de Hälfte vun dat tüügte Blie weltwiet ut. Wietere Produzeten vun rafineert Blie in Europa sünd Grootbritannien, Italien, Frankriek un Spanien.

Winnen un Dorstellen

Galenit is mit Afstand dat bedüdenste Bliemineral. Faken kummt dat in Sellschop mit Sulfiden vun annere Metallen vör as Kopper, Wismut, Zink, Arsen, Antimon usw., de as natürlich Verunreinigen mit en Andeel vun bit to fief Prozent in dat Ierz wesen künnt.

Dat Ierz warrt eerst lütt maakt, klassert un floteert bit en Mineralandeel vun 60% tostannen kommen is. Dorna warrt dorut dör dree verscheeden industriell Vörgäng in metallsch Blie wunnen. De Verfohren vun’t Rösten un Röstreduzeeren warrt aver jümmer mehr un mehr dör dat direkte Smölten aflöst, de to’n een weertschopplicher ümsett warrn künnt un sik to’n annern ok beter mit de Ümwelt verdreegt.

Röstredukschoon

Dit Verfohren löpt in twee Stopen, dat Rösten un de Redukschoon. Bi’t Rösten warrt dat fiene Bliesulfid op en Wannerrost leggt un mit 1000°C hitte Luft dörpüstert. Dorbi reageert dat mit den Suerstoff ut de Luft in en exotherme Reakschoon to Blei(II)-oxid (PbO) un Sweveldioxid, wat över de Röstgasen utdreven warrt un denn för’t Herstellen vun Swevelsüür verwennt warrn kann. Die Blieoxid is ünner de Bedingen fletig un löpt na ünnen, wo dat denn sintert warnn kann.

\mathrm {2\ PbS\ +\ 3\ O_{2}\ \longrightarrow \ 2\ PbO\ +\ 2\ SO_{2}} \ \ \Delta H_{\mathrm {r} }^{0}=-836\ \mathrm {kJ\ mol} ^{-1}

(Röstarbeit)

In’n Ansluss warrt dat Blieoxid mit Help vun Koks to metallsch Blie reduzeert. Dat passeert in en Schachtaven liek as dat bi’n Hoochaven maakt waart. Dorbi warrt Tosatzstoffen as Kalk bigeven, de denn Slacken billn künnt.

\mathrm {PbO\ +\ C\ \longrightarrow \ Pb\ +\ CO} \ \ \Delta H_{\mathrm {r} }^{0}=+107\ \mathrm {kJ\ mol} ^{-1}

\mathrm {PbO\ +\ CO\ \longrightarrow \ Pb\ +\ CO_{2}} \ \ \Delta H_{\mathrm {r} }^{0}=-66\ \mathrm {kJ\ mol} ^{-1}

(Reduktschoonsarbeit)

Röstreakschoon

Dit Verfohren warrt vör allem bi hooch mit PbS anriekert Ierz to’n Anwennen un maakt dat Winnen in een eenzigen Vörgang mööglich. Dat sulfidisch Ierz warrt dorbi blots unvullstännig röst. Dorna warrt de Bliesulfid/Blieoxid-Mischen ünner Luftafsluss hitt maakt, wobi sik dat Oxid mit dat restliche PbS ahn wietere Tosätz to Blie un Sweveldioxid ümsett:

\mathrm {2\ PbS\ +\ 3\ O_{2}\ \longrightarrow \ 2\ PbO\ +\ 2\ SO_{2}}

(Röstarbeit),

\mathrm {PbS\ +\ 2\ PbO\ \longrightarrow \ 3\ Pb\ +\ SO_{2}}

(Reaktschoonsarbeit).

Direktsmölten

Moderne Verfohren för’t Herstellen vun Blie baseert op Direktsmöltverfohren, de verbetert worrn sünd ünner de Bedingen vun Weertschopplichkeit un Verdregen mit de Ümwelt (t. B. dat QSL-Verfohren^[4]). Wat vun Vördeel is, is de stännig wieterlopende Vörgang mit de Beschränken op en Reakschoonsruum, in den as eenzigen Schadstoffen utstött warrt. In’n Vergliek dorto warrt bi de klassischen Verfohren ok bi dat Sintern noch mol Schadstoffen afgeven. Dat Rösten un de Redukschoon lopt dorbi parallel in en Reakter af. Liek as bi de Röstreakschoon warrt dat Bliesulfid ok hier nich vullstännig röst. En Deel vun dat Blie entsteiht dorüm dör de Reakschoon vun dat Bliesulfid mit dat Blieoxid. Wiel de Reakter ’n beten scheef steiht, kann jümmer fletig Blie un de blieoxidholltig Slack aflopen. De Slack passert dorbi de Redukschoonszoon, in de Kohlenstoff inblost warrt, wat denn dat Blieoxid to Blie reduzeert. Bi dat Rösten warrt an Steed vun Luft reinen Suerstoff verwennt. Dordör warrt dat Volumen an Afgas bannig rünnersett, de op de anneren Siet aver en högere Konzentratschoon an Sweveldioxid bargt in’n Vergliek to de klassischen Verfohren. Dordör kann dat Afgas noch weertschopplicher för de Produkschoon vun Swevelsüür bruukt warrn.

Raffinatschoon

Dat Warkblie, wat bi de Herstellen rutkummt bargt 2-5% Verunreinigen dör Kopper, Sülver, Gold, Zink, Antimon, Arsen un Wismut in wesselnde Andelen. Dat Oparbeiten vun disse Verunreinigen, sünners Sülver, wat mit bit to 1 % in dat Warkblie vörkummt, hett groten Andeel an de Weertschopplichkeit vun’t Bliewinnen.

De Raffinatschoon vun Blie is en mehrstopigen Vörgang. Dör Smölten in Biwesen vun Natriumnitrat/-carbonat oder vun Luft warrt Antimon, Tinn un Arsen oxideert un künnt as Blieantimonaten, -stannaten un -arsenaten vun de Bavenflach vun de Metallsmölt aftogen warrn. Annere Metallen as Kopper, Zink, Nickel un Kobalt warrt dör Seigern vun’t Warkblie ut dat Metall rutmaakt. Dorbi geiht ok de Swevelandeel düchtig rünner. Sülver warrt na dat Parkes-Verfohren, manchmol ünner Togaav vun Zink un dat Utseigern vun de entstahnden Zn-Ag-Mischkristallen ut dat Blie afscheedt („Parkeseeren“), wiel dat öllere Pattinson-Verfohren bannig torüchgahn is. Wismut kann mit dat Kroll-Betterton-Verfohren dör Legeeren mit Calcium un Magnesium as Wismutschuum vun de Bavenflach vun de Smölt aftogen warrn.

En wietere Reinigen kann dör elektrolytisch Raffinatschoon maakt warrn, man dit Verfohren is teemlich düer vunwegen de hoge Energie, de dorbi bruukt warrt. Blie is en uneddel Metall, dat in de elektrocheemsch Spannungsreeg en negativeret Standardpotential as Waterstoff hett. Man, de Waterstoff hett an Blieelektroden en hoge Överspannung, so dat en elektrolytisch Afscheeden vun metallsch Blie ut waterige Lösen mööglich warrt.

Raffineert Blie kummt as Weekblie, btw. as normt Hüttenblie mit 99,9 bit 99,97 %ige Reinheit (t. B. Eschweiler Raffiné) oder as Fienblie mit 99,985 bit 99,99 % Blie in’n Hannel. Na’t Verwennen warrt ok Beteken as Kavelblie för de Legeeren mit ungefähr 0,04 % Kopper bruukt.

Egenschoppen

physikaalsch

Kuubsch-flachenzentreert Gidder vun’n Blie (a=494 pm).

Blie is en diamagneetsch Swormetall, dat in en kuubsch-flachzentreert Kristallsystem kristalliseert un dorüm en kuubsch dichtst Kugelpacken opwiest. Dorop baseert de bannige Duktilität vun dat Metall un de lütte Mohshard vun blots 1,5. Dat natürlich vörkamend Blie is vunwegen de Verunreinigen ’n beten harder.^[5]. Blie lett sik dorüm licht to Blick utwalzen oder to Dröhd formen, de aver man vunwegen de lütte Hard nich sünners bestännig sünd. En diamantoortig Modifikatschoon, as se von de lichteren Elementen ut de 14. Grupp bekannt sünd, gifft dat vun da Blie nich. Dat liggt an de relativistisch bedingten Unbestännigkeit vun de Pb-Pb-Binnen un an de Vörleev, nicht veerweertig vörtokamen.

Vun de Klöör is Blie blau-witt bit blau-grau. Op Papeer lett Blie en grauen Streek torüch. Ut dissen Grund is fröher ok mit Blie schreven worrn. Bi de Entwickeln vun den Bliesticken weer dat ok verkehrt verstahn, wiel man dacht hett, de Graphit, de dorvör nütt worrn is, weer en Blieierz. De Smöltpunkt vun Blie liegt bi 327 °C, de Kaakpunkt bi 1740-1751 °C (De Angaven in de Fackliteratur sünd dor ünnerscheedlich: 1740 °C^[6], 1746 °C^[7], 1751 °C^[8]).

Blie leidt de Warms düchtig goot un hett ok en gote elektrisch Leddanlaag, wobi de aver düddlich slechter is as bi annere Metallen. Ünner 7,169 K wiest Blie keen elektrischen Wedderstand mehr op un warrt to’n Supraleider vun’n Tyyp I. De Schallsnelligkeit in Blie liggt bi ungefähr 1200 m/s. Ok disse Weert streiht in de Literatur en beten, wat villicht an de ünnerscheedlich Reinheit liggt.

cheemsch

Blie is uneddel mit en Standardelektrodenpotential vun ruchweg -0,13 V^[7]. Man Blie is eddler as veele annere Bruukmetallen as Iesen, Zink oder Aluminium. An de Luft warrt Blie dör dat Utbillen vun en Blieoxidschicht passiveert un schuult sik dormit sülvst vör wietere Oxidatschoon. Wo Blie frisch ansneden is, gleemt dat toeerst metallsch, löpt aver gau an, as sik de Oxidschicht billn deit. In’n fien verdeelten Tostand is Bliepulver licht to tünnern.

Blie is bestännig in Water, wo keen Suerstoff binnen is. Wenn Suerstoff vörhannen is, löst sik dat Blie langsom op, so dat Rohren för Drinkwater, de ut Blie maakt sünd, en Gefohr för de Gesundheit dorstellt. Wenn dat Water hard is, d. h. wenn dor veel Calciumhydrogencarbonat un Calciumsulfat binnen is, billt sik na en Tiet en dichte Schicht ut basisch Bliecarbonat un Bliesulfat. Disse Solten sünd in Water meist nich to lösen un verhinnert dormit, dat de Rohren wieter angrepen warrt.

Dör dat Passiveeren warrt Blie för veele Süren unlöslich. Blie is dorüm bestännig gegen Swevelsüür, Flaatsüür un Soltsüür, wiel sik dor jümmer en dichte Schicht vun dat jeweilig Bliesolt billn deit. Blie is dorüm ok vun Bedüden bi’t Boen vun cheemsch Redschoppen.

Lösen deit sik Blie aver in Salpetersüür (Pb(NO₃)₂ is neemlich waterlöslich wasserlöslich), in hitte, konzentreerte Swevelsüür (Billn vun’n löslichen Pb(HSO₄)₂-Komplex), in Etigsüür (blots wenn Luft rankommen kann) un in hitte Laugen.

Blieisotopen

In de Natur gifft dat veer Blieisotopen, von de drei bestännig sünd: to 52,4 % ut ²⁰⁸Pb, to 22,1 % ut ²⁰⁷Pb un to 24,1 % ut ²⁰⁶Pb. Dat veerte is ²⁰⁴Pb mit 1,4 %, dat ünner Alphaverfall mit en Halfweertstiet vun 1,4 · 10¹⁷ Johren²⁰⁰ Hg tweifallt.

²⁰⁸Pb wies en sünnere Bestännigkeit op, wiel dat en dubbelt magischen Karn opwiest. Dat is dormit da sworste bestännige Isotop. Lang hett man dacht, dat ²⁰⁹Bi de sworste stabile Karn weer, man na moderne meten^[9] is dat woll doch nich bestännig un verfallt mit en Halfweertstiet vun (1,9 +/- 0,2) · 10¹⁹ Johren ünner Utstöten vun Alphadeelken to ²⁰⁵Tl.

De stabilen Blieisotopen sünd de natürlichen Endprodukten vun de Uran- un Thoriumverfallsregen: ²⁰⁶Pb entsteiht ut de mit ²³⁸U anfangenden Uran-Radium-Reeg, ²⁰⁷Pb is dat End vun de Uran-Actinium-Reeg ut dat ²³⁵U un dat ²⁰⁸Pb kummt bi de Thorium-Reeg ut dat ²³²Th tostannen. Dör de Verfallsregen blifft de Proportschoon twüschen de Blieisotopen ünner Utsluss vun stofflichen Uttuusch mit de Ümwelt in en Proov nich kunstant över de Tiet. Disse Effekt kann to dat Öllerbestimmen in de Archäometrie un Geologie dör de Uran-Blie- oder Thorium-Blie-Methood nütt warrn. Vunwegen de hogen Halfweertstieten vun de beiden Isotopen sünd disse beiden Methoden sünners goot wenn dat üm bannig lange Tietrüüm geiht, de mehrere Millionen Johren torüchliggen doot.

Butendem gifft dat noch wietere 33 unbestännige Isotopen vun ¹⁷⁸Pb bit ²¹⁵Pb^[10], de künstlich maakt worrn sünd oder ut Verfallsregen entstaht. Dorünner hett ²⁰⁵Pb mit 1,4 · 10⁷ Johren de längste Halfweertstiet.

Verwennen

Blie warrt an meisten in de USA, Japan, Düütschland un de Volksrepubliek China verbruukt. Dat hangt jümmer stark ok vun de Konjunktur in de Autoindustrie af, de ungefähr 60% vun dat weltwiet verbruukte Blie verwennt. Wietere 20% gaht in de cheemsch Industrie. De Weltmarktpriesen för Blie sünd siet Anfang vun’t 21. Johrhunnert bannig stegen, wiel de Nafraag in China grötter worrn is.

Metall

Blie warrt tomehrst as Metall oder as Legeeren verwennt. Anners as fröher, as Blie noch een vun de wichtigsten un fakensten bruukten etallen weer, warrt vundaag mehr versocht, Blie mööglichst dör annere Metallen oder Legeeren uttotuuschen, de nich so giftig sünd. Vunwegen sien Egenschoppen, sünners de Korrisionsbestännigkeit un de hoge Dicht, un vunwegen sien lichte Herstellen un Verarbeiten is Blie aver jümmer noch vun grote Bedüden in de Industrie. Elementen mit lieke Dicht sünd tomeist noch gresiger (Quecksülver, Uran) oder sünd bannig roor un dorüm ok düer (Gold, Platin).

Dat meiste Blie warrt vundaag as cheemsch Energiespieker in Blieakkumulaters bruukt (t. B. in Autobatterien). En Autobatterie besteiht ut en Blie un en Blie(IV)-oxid-Elektrood un Swevelsüür as Elektrolyt. Bi de elektrocheemsch Reakschonen entstaht Pb²⁺-Ionen, de in de Swevelsüür dat nich lösliche Blei(II)-sulfat billt. Wedderopladen is dör de Torüchreakschoon vun Blei(II)-sulfat to Blie un Blie(IV)-oxid mööglich. En Vördeel vun Blieakkus is de hoge Nöömspannung vun 2,06 V.

Wiel Blie en hoge Dicht opwiest, warrt dat ok faken as Gewicht bruukt. Bliegewichten warrt ünenrn annern to’n Utgliek bi’t Utwuchten vun Autorööd nütt. Man dat is siet den 1. Juli 2003 bi PKW Neewagens un siet den 1. Juli 2005 bi all PKW bit 3,5 t verboden. An de Steed vun Blie warrt dorvör nu Zink- un Koppergewichten nahmen. Wietere Anwennen, wobi de hoge Dicht utnütt warrt, sünd: Bliekeden to’n Strammen vun Gardinen un Dukergewichten, üm bi’t Duken den Opdriev vun’n Duker un de Utrüsten uttoglieken. Bito warrt Blie to’n Dämpen vun Swingen in vibratschoonsempfindlich (Auto)delen, to’n Stabiliseeren vun Scheep un bi Sünneranwennen vun’n Schallschulen verwennt.

Dör sien hoge Dicht hett Blie ok en gote schulende Warken gegen hoochenergeetsch Strahlen, as t. B. Röntgenstrahlen un Elementardeelken (mit Utnahm vun Neutronen). Blie warrt dorüm to’n Schulen vör Strahlen in’n Röntgenapparat un för scharpere Röntgenbiller as Streihstrahlenraster insett. Butendem is dat in Blieschörten binnen, de to’n een den Radiologen gegen de Strahlen schulen doot bi Ünnersöken mit Röntgenstrahlen aver ok bi de Patienten as Gonadenschul to’n Schulen vun de Geslechtsdeelen anleggt warrt. En sünnere Anwennen is in den Tosamenhang dat Afschirmen vun Gamma-Spektrometers dor. Dor stört dat ²¹⁰Pb. Dat warrt aver jümmer weniger, je länger dat Verhütten torüchliggt. Bi’t Verhütten warrt neemlich dat Muddernuklid ²³⁸U ut dat Metall afscheed un dat ²¹⁰Pb warrt den langsom weniger, wiel dorvun nix mehr nieg ut den ranverfall nabillt warrt. Ut dissen Grund warrt för disse Reedschoppen vör allem de Saken vun de olen Römers as t. B. Gewichten för Scheep düchtig socht.

Wiel Blie dör dat Passiveeren cheemsch teemlich bestännig is un ü.a. ok vun Swevelsüür oder Brom nich angrepen warrt, warrt dat geern för Apparaten un as Material för Fatten bruukt. Fröher weer dorüm dat Bliekamerverfohren för de Swevelsüürherstellen en bedüdend Anwennen, wiel to de Tiet Blie dat eenzig bekannte Metall weer, den de Swevelsüür nix anhebben kunn. Ok för’t Ümmanteln vun Kavels warrt Blie verwennt, üm gegen Inwarken ut de Ümwelt to schulen. Bliemäntel geev dat bi Telefonkavels. Vundaag is dat Blie tomeist dör Kunststoff as PVC aflöst worrn. Man in Raffinerien warrt dat ok hüüt noch bruukt, wiel Blie gegen Kohlenwaterstoffen bestännig is.

Blie is licht to geten un to bearbeiten un weer dorüm fröher faken för metallsch Saken bruukt. Bedüdend weern ü.a. Blierohren. Man siet de 1970er Johren sünd Blierohren nich mehr in’n Insatz, wiel dat Metall ut de Rohren düchtig geiftige Verbinnen maken kann (Blievergiften). Trotz de Carbonatschicht, de sik in de Rohren utbillt, löst sik wieterhen Blie in’t Drinkwater, un man hett rutfunnen, dat al na wenige Meter der Grenzweert na de Drinkwaterverorden nich mehr inhollen warrt. Fröher weer Blie ok faken as Infaten bi Karkenfinster insett. Annere Anwennen in’n Huus un in’n Bo weer to’n Verbinnen vun Stenen dör ingaten Metallklammern oder -dübels oder to’n Indecken op Däcker (t. B. de Hööftkuppeln vun de Hagia Sophia) oder Dackafslutten (t. B. bi de beropen „Bliekamern“ in dat ehmolig Geängnis vun Venedig) oder Infaten vun Dackluken.

En groten Verbruker vun Blie weer un is ok vundaag noch dat Militär. Blie is en Grundstoff för Projektilen to’n Sleudern oder to’n Scheten in Füerwapen. In de so nöömten Kartätschen is hackt Blie verschaten worrn. De Grund för dat Verwennen vun Blie weer de hoge Dicht un dormit verbunnen hoge Dörslagkraft aver ok dat lichte Herstellen un Geten. Vundaag warrt dat Blie tomeist mit en Kopperlegeeren ümmantelt (dorüm ok „Mantelgeschoss“). De Vördeel is vör allen de högere Snelligkeit vun de Munitschoon, de bi en Projektil ahn Mantel nich to maken is, wiel dat Blie dorvör to week is.

En Bruukdom to Silvester is dat Bliegeten. Dorbi warrt Blie hittmaakt bit dat fletig is (hüüt faken ok Tinn an Steed vun Blie) un denn in kolt Water gaten, wo dat op’n Slag fast warrt. De dorbi dör’n Tofall tostannen kamend Formen un Figuren schüllt een denn wat över de Tokunft vertellen.

In Legeeren

Blie warrt ok bi enige wichtige Legeeren togeven. Dör dat tolegeeren vun annere Metallen ännert sik de Smöltpunkt, de Hard un de Korrosionsbestännigkeit jüst so, as man dat hebben will. De bedüdenste Legeeren is dat Hardblie ut Blie un Antimon, wat üm eniget harder un dordör mechaansch belastborer is, as dat reine Blie. Sporen sünd ok vun annere Elementen dor binnen (Kopper, Arsen, Tinn), de ok Influss hebt op de Hard und Fastigkeit. Verwennt warrt dat Hardblie in’n Apparatenbo, wo dat neven de cheemschen Bestännigkeit ok üm Stabilität geiht.

En wietere Blielegeeren is dat Letternmetall, en Blielegeeren mit 60-90% Blie, wo as wietere Bestanddelen noch Antimon un Tinn binnen sünd. Dat warrt insett för Lettern in’n Bookdruck. En wietere Anwennen vun Blie is in Lagers as so nöömt Lagermetall.

In Weekloot speelt Blie ok en Rull as Bestanddeel. Dat warrt vör allen in de Elektrotechnik insett. Neven Blie is Tinn in Weekloten de bedüdenste Bestanddeel. 1998 weer in Loten meist 20.000 t Blie enthollen. De Richtlien2002/95/EG RoHS ünnerseggt aver siet Juli 2006 dat Blie in de Lööttechnik.

Opletzt is Blie ok faken Bestanddeel vun Missing. Dor helpt en lütten Andeel (bit 3 %) de Spanborkeit to verbetern. Ok in annere Legeeren as Rootgaat kann Blie as Nevenebstanddeel binnen wesen.

Blieglas

Vunwegen de afschirmend Egenoort vun’t Blie, warrt Kathodenstrahlrohren för Reeknerbildschirms oder in’n Kiekschapp ut dörsichtig Blieglas herstellt. Dorbi absorbeert dat Blie de weken Röntgenstralen, de dwangslöpig in so’n Rohr tostannen kommt. Ut Blieglas warrt aver ok hoochweertig Glasworen herstellt.

Bliefree

Bliehollig Produkten un Anwennen warrt na un na entweder vullstännig utwesselt (as Tetraethylblie in’t Benzin) oder de Blieandeel dör Grenzwerten op en Maat begrenzt, wat en normale technisch Verunreinigen entspreken deit (Tinn oder Loot). To disse Produkten warrt denn geern „bliefree“ seggt. Grenzwerten gifft dat in de Gesettgeven üm de so nöömt RoHS (Richtlien 2002/95/EG), de 1000 ppm vörsütt. Noch strenger is de Richtlien 94/62/EG, de 100 ppm för Verpacken angifft.

De politische Will Blie uttotuschen is ok dor vörhannen, wo de Bruuk vun wegen de egenschoppen technisch un weertschopplich intressant, de Gesundheitsgefohr eher lütt un en Wedderverwennen dör Recycling mit vernünftigen Opwand to maken weer (t. B. as Dackindecken). Op de anneren Siet gifft dat aver kuum en Minnern vör dat Verwennen vun Blie bi de Jagd. Verboden is blots in direkte Neegd vun Waterflachen mit Blieschroot to scheten, un dat ofschonst de Jägers in Düütschland teihnmol so veel Blie in’t Johr verbruken doot, as dat de Elektronikindustrie ok för dat Verbod al verbruukt hett.

Giftigkeit

Hööftartikel: Blievergiften

Elementar Blie is in kumpakte Form för den Minschen nich giftig. Metallsch Blie billt an de Luft en dichte, swor lösliche Schuulschicht ut Bliecarbonat. Dorüm warrt bi metallsch Blie keen Gefohrenkennteken bruukt. Giftig sünd aver lösten Blie un Blieverbinnen un ok Bliestoff, de dör Verslucken oder Inaten in’n Lief kamen künnt. Sünners giftig sünd orgaansch Blieverbinnen as Tetraethylblie, de bannig lipophil sünd un gau över de Huut opnahmen warrt.

Bi eenmolig Opnahm vun metallsch Blie oder swor lösliche Bliesolten is blots bi bannig hoge Doseeren wat vun de Giftigkeit to marken. Aver ok lütte Mengden künnt sik in ’n lief anriekern, wenn se över en längeren Tietruum innahmen warrt, wiel se sik t. B. in de Knaken inlagert un dat Blie blots bannig langsom wedder utscheedt warrt. So kann Blie, liek dat Arsen, över de Tiet en chroonsch Vergiften utlösen, de sik ünner annern dör Kopppien, Mööd Wesen, Afmagern aver ok dör Defekten bi’t Bloodbillen, dat Nervensysteem un de Muskulatur wiest. Blievergiften sünd sünners för Kinner un Swangere gefährlich. Blie kann Fruchtschaden maken aver ok to Unfruchtborkeit föhren. Wenn dat ganz dull kummt, kann een an’n Blievergiften ok dood blieven. De Giftigkeit vun Blie baseert ünner annern op de Stören vun de Hämoglobinsynthees. Dorbi warrt mehrere Enzymen hemmt un de Inbo vun dat Iesen in dat Hämoglobinmolekül hinnert.

Ümweltbelasten

Luft

Blie kummt vör allen as Stoff in de Luft. Hööftbornen dorför is de blietüügend Industrie, dat Verbrennen vun Kohlen un sünners ok de Autoverkehr. Ok wenn Saken mit Sandstrahlen vun olle Mennigefarv reinigt warrt, geiht Bliestoff in de Luft. En wietere aver nich so bedüdende Oorsak is dat Opböten vun Huusmüll in Müllverbrennanlagen. In de Industrie kann veel vun den Stoff dör Filter ruthollt warrn. Bit vör enige Johren weer de Autoverkehr de gröttste Versmudder vunwegen de bliehollig Drievstoffen. Wiel Blie in Benzin nu aver siet enige Johren verboden is, is de Bliebelasten in de Luft düütlich torüchgahn.

Bodden

Ok in’n Bodden kann Blie binnen wesen. De middlere Andeel in de Eerdkrust liggt bi 15 mg/kg. De Boddens hebbt vun Natur ut en Bliegehalt twüschen 2 un 60 mg/kg. Wenn se ut Blieierz entstahn sünd. kann dat aver ok düchtig höger liggen.^[11] Man de gröttste Bidrag to de Belasten is vun Minschen maakt. To’n enen kummt de Bliestoff ut de Luft dör Regen in’n Bodden, to’n annern belasten Dünger un Mineraldünger, sünners Ammonsalpeter. Kloormudd un Kumpost dreegt ok to de Bliebelasten bi.^[12] In de Neeg vun olle Industriestandöört oder blieümmantelt Kavels kann de Bodden ok en högere Bliebelasten opwiesen

Water

Strööm un Seen warrt tomehrst mit Blie belast dör dat Utswemmen vun Blie ut belast Boddens. ok dat Utlösen vun Blie ut Warkstoffen (t. B. Dackplatten) hebbt ok jemehrn Andeel. De direkte Indrag dör de Industrie un Bargbo över Afwater speelt in Düütschland keen Rull mehr, wiel dat hier överall Klooranlagen gifft.

Eten un Drinken

Dör de Belasten vun Luft, Water un Boddens kann dat Metall över Poggenstöhl, Deerten un Planten in de Levensmiddel vun uns Minschen rinkamen. Sünners hooch is de Belasten in verscheeden Poggenstöhloorten. Blie lagert sik ok as Stoff op de Blöld vun Planten af. Dör goot Waschen kann dat aver wegmakkt warrn. Waterrohren ut Blie künnt dat Water belasten, gifft dat dorüm aver man blots noch ganz wenig. Ut bliehollig Eetgeschirr kann Blie dör sure Levennsmiddel rutlöst warrn (Wien, Aaft, Grööntüüch)

Nawies

Qualitativ

En Mööglichkeit, en mikroskoopsch Nawiesreakschoon för Blieionen to maken is de Nawies as Blie(II)-iodid. De Proov warrt dorto in verdünnt Soltsüür löst un vörsichtig bit to de Kristallisatschoon indampt. Wat torüchblifft warrt mit en Drapen Water opnahmen un denn mit den Krsitall vun en waterlöslich Iodid as t. B. Kaliumiodid versett. Na korter Tiet entstaht gele hexagonale Blöödken vun dat Blie(II)-iodid, de twüschen krüüzte Polarisaters intensive Interferenzklören wies Nedderslag wedder op un dat waterlöslich Tetraiodoplumbat(II) ensteiht ahn Klöör.

\mathrm {Pb^{2+}\ +\ 2\ I^{-}\ \longrightarrow \ PbI_{2}\downarrow } ,

\mathrm {PbI_{2}\ +\ 2I^{-}\ \longrightarrow \ [PbI_{4}]^{2-}} .

Bliekationen in Lösen kann man anners ok dör Fällen as swart Bliesulfid (PbS) nawiesen:

\mathrm {Pb^{2+}\ +\ S^{2-}\ \longrightarrow \ PbS\downarrow }

Disse Nawies warrt aver dör annere Swormetallkationen stört.

Mit sure, orangeklöörte Dichromatlösen fallt gelet Blie(II)-chromat (PbCrO₄) ut.

Blie farvt Flammen fahlblau.

Quantitativ

Möögliche quantitative Mööglichkeiten för’t Bestimmen vun Blie sünd gravimetrisch Fällen vun Blieionen as Blie(II)-sulfat oder Blie(II)-chromat:

\mathrm {Pb^{2+}\ +\ SO_{4}^{2-}\ \longrightarrow \ PbSO_{4}\downarrow }

\mathrm {Pb^{2+}\ +\ CrO_{4}^{2-}\ \longrightarrow \ PbCrO_{4}\downarrow }

Man kann ok de komplexometrische Titratschoon mit EDTA gegen Erio T as Indikater maken.

In de modernen Analytik, vör allen bi’t Meten vun Ümweltproven ut Blood oder Stroomwater speelt disse Methoden vunwegen jemehr lütte Nauigkeit un langsom Anspreken keen Rullmehr. Dor warrt vör allem de ünnerscheedlich Methoden vun de Atomspektroskopie nütt.

Verbinnen

Blieverbinnen kommt in de Oxidatschoonstallen +II un +IV vör. Vunwegen de relativistische Effekten is de Oxidatschoonstoop +II dorbi bestänniger als +IV – anners as bi de lichteren Elementen ut de cheemsch Grupp as Kohlenstoff oder Silizium. Blie(IV)-Verbinnen sünd starke Oxidatschoonsmiddel. In intermetallsch Verbinnen vun Blie (Plumbide: M_xPb_y), sünners mit Alkali- un Eerdalkalimetallen nimmt Blie ok de negativen Oxidatschoonsstopen bit -IV an. Blieverbinnen sünd tomeist [[[Solt (Chemie)|Solten]], man dat gifft ok en poor orgaansch Blieverbinnen, de kovalent bunnen sünd. As bi dat metallsch Blie warrt vundaag versocht, ok de Blieverbinnen dör ungiftige Stoffen uttotuuschen. Blie(II)-sulfat t. B. is as Farvpigment dör Titanoxid uttuuscht worrn.

Oxiden

Blie(II)-oxid PbO kummt in twee Modifikatschonen vör, as dat rote Blieglädd un as dat gele Massicolit. Beid sünd fröher as Pigmenten verwennt worrn. Dat Oxid warrt as Utgangstoff vör annere Verbinnen bruukt.

Blie(II,IV)-oxid Pb₃O₄, ok Mennige nöömt, is en lüchten root Pulver, dat fröher veel as Pigment un Rostschuulmiddel bruukt weer. In Düütschland un siet 2005 ok in de Swiez is Mennige aver as Rostschuul verboden. De Stoof warrt in de Glasherstellen för de Produkschoon vun Bliekristall verwennt.

Blie(IV)-oxid PbO₂ is en Swart-bruun Pulver, dat as Elektrodenmaterial in Blieakkumulaters un as Oxidatschoonsmiddel in de cheemsch Industrie bruukt warrt.

Swevelverbinnen

Blie(II)-sulfid PbS is as Bliegleem dat bedüdenste Bliemineral. Dorut warrt vör allen dat metallsch Blie wunnen.

Blie(II)-sulfat PbSO₄ kummt as Anglesit in de Natur vör un warrt as Wittpigment verwennt.

Annere Bliesolten

Blie(II)-acetat Pb(CH₃COO)₂ · 3H₂O warrt ok as Bliezucker betekend. Fröher weer dat en Söötmiddel, womit t. B. de Wien sööt worrn is. Vunwegen de Giftigkeit vun’n Bliezucker sünd fröher ’n ganze Reeg Minschen dood bleven vun dissen Wien.

Blie(IV)-acetat (Pb(CH₃COO)₄) billt Kristallnadels ahn Klöör, de an fuchtige Luft na Etig röken warrt. In de orgaansch Chemie warrt dat as stark Oxidatschoonsmiddel insett.

Bliewitt, basisch Bliecarbonat 2 PbCO₃ · Pb(OH)₂, weer fröher as witt Pigment begäng. Vundaag warrt an de Steed tomeist Titanoxid bruukt.

Blie(II)-nitrat Pb(NO₃)₂ is en giftig wittet Pulver, dat für Rietstickens un för Sprengstoffen verwennt worrn is.

Blie(II)-chlorid PbCl₂ is en Utgangsstoff to’n Herstellen vun Bliechromat.

Blie(II)-chromat PbCrO₄ is en orange-gelet Pulver, dat fröher as Pigment bruukt weer un vundaag vunwegen sien Giftigket ok nich mehr insett warrt.

Blieazid Pb(N₃)₂ is en wichtig Initialsprengstoff.

Orgaansch Verbinnen

Tetraethylblie Pb(C₂H₅)₄ (TEL) is en giftige Fletigkeit, de as Antikloppmiddel to dat Benzin mischt worrn is. Hüüt warrt Tetraethylblie blots noch in Flaagbenzin verwennt.

Literatur

Hans Breuer: dtv-Atlas Chemie, Band 1, dtv-Verlag, 9. Oplaag 2000 ISBN 3-423-03217-0
Holleman-Wiberg: Lehrbuch der Anorganischen Chemie, Verlag de Gruyter, Berlin, 101. Oplaag (1995) ISBN 3-11-012641-9
Jander, Blasius: Einführung in das anorganisch-Chemische Praktikum, S.Hirzel Verlag, Leipzig, 14. Oplaag (1995) ISBN 3-7776-0672-3
William H. Brock: Viewegs Geschichte der Chemie, Vieweg Verlag ISBN 3-540-67033-5
Stefan Meier: Blei in der Antike: Bergbau, Verhüttung, Fernhandel. Zürich 1995
Raymund Gottschalk, Albrecht Baumann: Material provenance of late-Roman lead coffins in the Rheinland, Germany. European Journal of Mineralogy 13, 2001, 197-2005.
Heiko Steuer, Ulrich Zimmermann: Alter Bergbau in Deutschland. Sonderheft Archäologie in Deutschland 1993.