Tweete Weltkrieg

De Tweete Weltkrieg weer de tweete up global Ebene führt Krieg vun sämtlich Grootmächte vun dat 20. Johrhunnert un stellt den bitlang gröttsten un verheerendsten Konflikt in de Minschheitsgeschichte dor.^[1] De Krieg düer van 1939 bit 1945. In' Kriegsverloop hebbt sück twee militärisch Allianzen bildt, de as Assenmächte un Allieerte betekent wurrn. Unmiddelbor weern över 60 Staaten an' Krieg direkt oder indirekt bedeeligt, över 110 Million Minschen stunnen ünner Wappen.^[2] De Opfertallen swanken afhängig vun de Born tüschen 60 un 70 Million Dooden. De Tweete Weltkrieg wurr ünner annern dör den Holocaust, Kriegsverbreken, Flachenbombardements un den eersten Bruuk vun Atomwappen kenntekent.

Groff Översicht

As Datum vun den Kriegsbeginn wurrd mit överwiegend Övereenstimmen de 1. September 1939 nömmt: de Dag vun den Överfall vun de Wehrmacht up Polen. Eenig Warken führen den Anfang vun de Mandschurei-Krise an' 18. September 1931 as Vörbedingen för den Pazifikkrieg as asiaatschen Kriegsschauplatz^[3] oder den 7. Juli 1937 an, „nachdem die japanische Armee sich gewaltsam Zugang zu der chinesischen Garnisonsstadt Wanping süüdwestlich von Peking verschafft hatte“^[4] un de Konflikt wurr immer schlimmer. Een anner These beschrifft dat eegenstännig Entstahn vun en europäischen un en asiaatsch Kriegsschauplatz, de beid 1941 in en globalen Konflikt münnen deen.^[5]

Bit Midden 1941 wurr de noch up Europa beschränkte Konflikt vun de Wehrmacht meest blots as Eroberungskrieg führt. Nah Polen wurr in kört, konzentreert führt Feldtüüg Däänmark, Norwegen, Belgien, de Nedderlannen, Luxemborg, de Grootdeel vun Frankriek, Jugoslawien un Grekenland erobert un besett. De Rebeeden wurrn deels in't Düütsch Riek ingleedert, deels mit vun dat Düütsch Riek afhängigen Regeeren beherrscht. De besett Rebeeden wurrn wertschaplich utbeut, Jöden, Oppositschonelle un Lüüd, vun de man annehm, dat se Wedderständler tegen den Natschonalsozialismus weern, wurrn plaanmäßig verschleppt, to Dwangsarbeit herantrucken un ümbrocht. Grootbritannien weer vun de Kapitulatschoon vun Frankriek (22. Juni 1940) bit to'n düütschen Angreep up de Sowjetunion (22. Juni 1941) Düütschland eenzig verbleeven europäisch Kriegsgegner. Dit Dörhollen vun de Briten, dat vun Churchill sien Standfestigkeit tegenöver Hitler anführt wurr, weer vun groot, woll entscheeden Bedüüden för den Verloop vun den Tweeten Weltkrieg.^[6] Dat natschonalsozialistisch Düütsch Riek führ den Krieg gegen de UdSSR as en Vernichtungskrieg.^[7] Hitler gellt dorbi as drievend Kraft. All in Mein Kampf harr he de Vörstellen vun de Eroberung vun „Lebensraum im Osten“ wiederentwickelt, indem he de mit Sozialdarwinismus, Rassenideologie, Antisemitismus un Antibolschewismus verknütten dee. Immer weer hett he betoont, dat he Osteuropa bit to'n Ural as Ergänzungs- un Siedlungsruum för en künftig „Großgermanisches Reich“ begriepen dee.^[8] De gröttste Deel vun Kamphandlungen vun den Tweeten Weltkrieg funn an de düütsch-sowjetsch Front, de gröttste Deel vun Kriegsverbreken achter disse Front statt. De Rood Armee kunn den Vörmarsch vun de Wehrmacht in' Winter 1941/42 kört vör Moskau eerstmals anhollen. Nahdem de Rood Armee in' Winter 1942/43 en wiederen Vörmarsch bi Stalingrad stoppen kunn, hett se de düütsch Wehrmacht ansluutend so nah un nah in dat Düütsch Riek trüggdrängt. Mit Dörhollensbefehlen dreev de politisch un militärisch Führung de düütsch Truppen noch in dat Fröhjohr 1945 in en sinnlosen Kamp, wordör up beid Sieden noch Hunnertduusende vun Minschen oppert wurrn.^[9] Am 8. Mai 1945 (VE-Day) is denn de bedingungsloos Kapitulatschoon vun de Wehrmacht in Kraft treden, de Krieg in Europa weer dormit to Enn'. Nah dat Enn vun den Tweeten Weltkrieg steeg de Sowjetunion neben den USA in den Rang vun en Supermacht up.^[10]

Mit den Kriegsinträe vun dat Königriek Italien an de Siet vun dat Düütsch Riek in’ Juni 1940 wurr ok Noordafrika to’n Kriegsschauplatz. Italieensch Truppen mussen in Ägypten gegen britisch Verbände düchtig Verluste hennehmen un verloren de Kontroll över Oostafrika. Dat af Februar 1941 an de Kämpen bedeeligt Düütsch Afrikakorps kunn woll de Nedderlaag vun de Assemächte in Noordafrika uphollen, aber nich afwennen.^[11] In’ November 1942 sünd anglo-amerikaansch Truppen in Noordafrika land un hebbt de düütsch un italieensch Truppen in Tunesien to de Kapitulatschoon dwungen (Mai 1943). Nah Lannen up Sizilien (Juli 1943), in de Normandie (Juni 1944) un in Süüdfrankriek (August 1944) hebbt US-amerikaansch, britisch un franzöösch Truppen ok in Kontinentaleuropa en Landkrieg gegen de Truppen vun de Wehrmacht führt. Italien stunn af Oktober 1943 offiziell up de Siet vun de Allieerten.^[12] Af Oktober 1944 drungen allieerte Truppen up dat Rebeet vun dat Düütsch Riek vör, wo US-amerikaansch Truppen an’ 25. April 1945 an de Elv up sowjeetsch Truppen stött sünd.

Nah den japaanschen Angreep up Pearl Harbor hebbt de USA an’ 8. Dezember 1941 dat Kaiserriek Japan den Krieg verkloort un de Konflikt wurr to’n Weltkrieg, as Hitler an’ 11. Dezember 1941 wedderum den USA den Krieg verkloort hett, ofschons he dorto nah den Dreemächtepakt nich verplicht weer. De UdSSR bleev nah dat Neutralitätsafkommen van 13. April 1941 tegenöver Japan vöreerst neutral. In de Arcadia-Konferenz (Dezember 1941/Januar 1942) wurr de Swoorpunkt vun de US-amerikaansch un britisch Kriegsanstrengungen up dat Bekämpen vun dat Düütsch Riek leggt, kört „Germany first“-Strategie.^[13] De US-Rüstungsindustrie hett in Rekordtiet nee Scheep för de Pazifikflotte vun de US-Navy baut, de af Midden 1942 in kombineert See-Luftschlachten de japaansch Marine swoor Verluste tofügen kunn. Japaansch Truppen harrn bit dorhen Hongkong, Britisch-Malaya^[14], de Philippinen, Deelen vun Burma, Niederländisch-Indien un Deelen vun Neeguinea erobert.^[15] Thailand wurr vun Indochina ut besett un to de Kriegsverkloren an de USA dwungen. Nah de Slacht um Midway Anfang Juni 1942, in de de japaansch Marine veer vun hör söss groot Floogtüchdräger verlor, weer de japaansch Överlegenheit in’ See-Luft-Krieg braken un de Wennen in’ Pazifik-Krieg intreden. Bit 1945 hebbt sück de US-Truppen in’ Toog vun de so nömmt Island Hopping immer dichter an de veer Hööfteilannen vun Japan rankämpt, wobi aber groot Deelen vun Süüdoostasien wiederhen vun japaansch Truppen besett bleven. Vun Tinian ut sünd denn de beid Bomber start, de de twee Atombomben in’ August 1945 up Hiroshima un Nagasaki afsmeeten hemm. An’ 2. September 1945 gung de Tweete Weltkrieg mit de Kapitulatschoon vun Japan to Enn’.

In den Johren nah den Tweeten Weltkrieg hebbt sück de Allieerten in de vun de UdSSR un de USA führt Machtblocken upspulten un de Ära vun den Kollen Krieg fung an.

Vörgeschichte

In de Johren siet 1920 bit to dat Enn' vun den Tweeten Weltkrieg keem in wiet Deelen vun Europa de Faschismus bzw. de Rechtsextremismus tonehmend to politisch Macht. In Italien reet Benito Mussolini all 1922 mit den Marsch up Rom de Macht an sück. In Düütschland weer de Natschonalsozialismus siet 1930 to en Massenbewegen heranwussen. An' 30. Januar 1933 wurr hör un hör rechtskonservativ Verbündeten de politisch Macht övergeven: Adolf Hitler wurr vun Riekspräsident Paul von Hindenburg to'n Riekskanzler nömmt. He hett denn ut Natschonalsozialisten un Düütschnatschonale Volkspartei dat Kabinett Hitler bild.

De Revision vun de internatschonal Ordnung nah den Versailler Verdrag, all en Teel vun fröhere düütsch regeeren, hörr to dat Programm vun de Natschonalsozialisten un hör Verbündeten. Mit de 1935 vulltrucken Weddervereenigung vun dat Saarrebeet mit dat Düütsch Riek, den Inmarsch in dat entmilitariseert Rhienland 1936, den „Ansluss“ vun Öösterriek un dat Aftrennen vun dat Sudetenland vun de Tschechoslowakei in dat Münchner Afkommen 1938 wurrn de beid eerst Teelen wietgahnd erfüllt. Begünstigt wurr dat dör de britisch un franzöösch Appeasement-Politik, de up en freedlich Verständigung mit dat natschonalsozialistisch Düütschland afteelen dee. Sülvst nah den Inmarsch in de so nömmt Rest-Tschechei in' März 1939 geev dat blots Proteste up britisch un franzöösch Siet. Kört dorup geev Litauen ünner den Druck vun de Verhältnisse dat Memelland an Düütschland torüch, de Slowakei wurr en eegen Staat un dör en Schuulverdrag eng an Düütschland bunnen. Grootbritannien un Frankriek wullen dat düütsch Expansionsstreven ingrenzen un hebbt Polen en Garantieverkloren geeven, de kört Tiet later in en förmliches Bündnis ümwannelt wurr.

All 1936 greep Italien, dat engere Beziehungen to dat Düütsch Riek plegen dee, Äthiopien an un hett an 7. April 1939 Albanien annekteert.

In Spanien hebbt sück van 1936 bit 1939 in' Spaanschen Börgerkrieg en hööftsächlich dör Republikaner, Sozialisten un Kommunisten führt Volksfrontregeeren un Anhänger vun en dör General Francisco Franco führt Militärrevolte bekämpt. De Sowjetunion un tonächst ok de franzöösch Volksfront hebbt an de „Volksfront“ Wappen un Kriegsmaterial leefert, wiels Italien un Düütschland de Truppen vun de Natschonalisten ünner Franco stütten deen. De düütsch Regeeren hett to dissen Zweck de Legion Condor un de italieensch de Corpo Truppe Volontarie (CTV) henschickt, de entscheeden to den Sieg vun den Franquismus bidragen hebbt.

De japaansch Expansionspolitik fung in de 1930er Johren an, as de Infloot vun de militärisch Führung up de kaiserlich Regeeren immer starker wurr. Japan versunn sück as Schuul- un Ordnungsmacht, de dorto vösehn weer, de anner ostasiaatsch Völker to beherrschen. De Rohstoffvörkommen un dat Reservoir an Arbeitskräften, dat de Nahberlänner harrn, sullen de japaansch Weertschap togoot kommen. Dat Hööftinteresse gullt tonächst de Republik China, deren stark industrialiseert Region Mandschurei all 1931 annekteert un to dat Protektorat Mandschukuo verkloort wurr. As Reaktschoon up de internatschonal Proteste is Japan 1933 ut den Völkerbund uttreden. Ende 1936 hebbt Düütschland un Japan den Antikominternpakt slooten. Midden 1937 fung Japan den Tweeten Japaansch-Chinesischen Krieg an.

In' August 1939 hebbt Düütschland un de Sowjetunion överraschend en Nichangreepspakt slooten, de later „Hitler-Stalin-Pakt“ nömmt wurr. In en geheim Tosatzprotokoll vun de Pakt wurrr dat Updeelen vun Europa in geographisch nipp un nau betekent, aber ansonsten nich dichter beschreeven „Interessensphären“ beslooten. Letztlich leep dat up dat Updeelen vun Polen tüschen Düütschland un de Sowjetunion as ok de eensiedig Erobern un Besetten vun wiederen Rebeeden (ünner annern vun de baltischen Staaten un Finnland) as ok groot Deelen vun Rumänien dör de UdSSR herut.

Kriegsteelen un -führen vun de Grootmächte

De Mögelkeit, dat en umfaaten Krieg intreden kunn, wurr vun de Grootmächte inkalkuleert, so dat se entsprekend Vörbereiten drapen deen. Dorto hörrn bispeelslwies de Vörhollen un Upstocken vun kriegswichtig Ressourcen un Göder as ok dat Utdehnen vun Zivilschuulprogrammen.^[16]

Assenmächte

Düütschland

In’ europäischen Kontext weer de Tweete Weltkrieg en vun dat natschonalsozialistisch Düütschland utlöst Roof-, Eroberungs- un Vernichtungskrieg mit dat langfristig Teel, en nich antogriepen düütsch Grootriek ut eroberten un afhängig Rebeeden to schaffen. Dat vun Anfang an utkeeken Teel weer en düütsch Weltmachtstellung un de „rassisch Neeordnung vun den [europäischen] Kontinent“.^[17] Dorbi hebbt sück klassisch machtpolitische mit rassenideologisch Motiven vermischt. Dorto hebbt up de een Siet de Gewinnung vun „Levensruum in’ Osten“ mit Umsiedlung oder Vernichtung vun de dor leven, as „rassisch minnerwertig“ ansehn, vörwiegend slawisch Völker tellt, un up de anner Siet de „Endlösung vun de Jödenfraag“, dat Tarnwoort för de Vernichtung vun de europäisch Jöden. Beid weer mitnanner verbunnen dör de antisemitische Vörstellung vun en „jöödschen Bolschewismus“ as Deel vun en Verswörung vun dat „Weltjödendom“, de in Gestalt vun de Sowjetunion de Levensgrundlagen vun de „arisch Rass“ un de dör de repräsenteert europäisch Zivilisatschoon bedrohen dee.

Nah den Willen vun de natschonalsozialistisch Führung sull de Volksgrupp vun de Slawen den Düütschen ünnerworfen un dat eroberte Osteuropa vun düütsch Siedlers, so nömmt Wehrbuern, nutzbar maakt wurrn. Nah de Vernichtung vun hör Elite sullen de slawisch Völker för immer en Reservoir an ungebildeten un gehorsamen Land- un Hülpsarbeiter stellen. De erobert Sowjetunion sull in verscheeden Rebeeden ünner de Leitung vun Riekskommissaren updeelt wurrn. Blots Wittrussen, Ukrainer un baltisch Völker wurrn as levenswert Völker instuuft, aber gull nah de Wöör vun Alfred Rosenberg, „dem Russentum werden sicher sehr schwere Jahre bevorstehen“.^[18]

De düütsch Strategie seech de Gebruuk vun en politisch un tietlich begrenzt Gelegenheit to en strategisch Offensive vör un hett dat ünner de Beteken „Blitzkrieg“ loopen laaten. Se droog militärisch, rassisch-hegemoniale, wertschaplich un diplomatisch Tüüg. In militärisch Hensicht seech de Blitzkrieg en gau un grooten Ruumgewinn, um de sück afteken Överlegenheit vun de gegnerisch Rüstung tovörtokommen. Dormit stell disse Strategie en spezielle Utpräägung vun den Bewegungskrieg in Kombinatschoon mit de Entscheedensslacht^[19] dor, de up de düütsch Erfohrungen in den Eersten Weltkrieg torüch greep. In wertschaplich Hensicht sull se de Ressourcen schonen, um de Industriekapazitäten nich to Ungunsten vun de Konsumwertschap to belasten. Bi de düütsch Bevölkerung sull nümms untofreeden ween dör en mögelk materiell Verknappung. To de Konsolidierung vun de „Heimatfront“ un in’ Sinn vun en optimal Gebruuk vun der eroberten Kapazitäten wurr en Tweefrontenkrieg tonächst verhinnert.^[20] Dartens sull dat Utplünnern vun de besett Territorien, vör allen in Ostmittel- un Osteuropa, de Slaveree vun hör Bewahners togunsten vun dat Düütsch Riek un sien „arisch“ Bevölkerung dat Wohrmaken vun de rassisch motiveerten Hegemonialvörstellungen vun den Natschonalsozialismus verwirklichen. Dat diplomatisch Gewinnen vun europäisch un butereuropäisch Verbündeten sull disse Hegemonialstellung afsekern, vör allen in’ Henblick up de plaant oder verwacht Utnannersetten mit de „Flögelmächten“ USA un Sowjetunion.

De Revanchismus, dat Upregen över den Versailler Verdrag, besünners de hart un as ungerecht vörkommen Reparatschonsforderungen, de siet 1931 nich mehr erhoben wurrn, as ok de eensiedig Schuldtowiesen an de Middelmächte, funnen sück in wiet Deelen vun de düütsch Bevölkerung weer. De Revision vun den Versailler Verdrag un de Trüggkehr vun dat Düütsch Riek in den Krink vun de Grootmächte weer immer mit besünnern Nahdruck vun de düütsch Generalität, den monarkistisch un antirepublikaansch gesinnten Deel vun dat düütsch Börgerdom un de wertschaplich Elite anstreevt wurrn. För de Natschonalsozialisten weer dat aber blots en Deelstreckenteel.

In sien geheimen Denkschrift to’n Veerjohresplan hett Hitler in’ August 1936 fordert, dat de Insatzfähigkeit vun de düütsch Armee un de Kriegsfähigkeit cun de Wertschap binnerhalv vun veer Johr hertostellen weern, um en kriegerische „Erweiterung des Lebensraumes bzw. der Rohstoff- und Ernährungsbasis“ för dat Düütsch Riek to recken.^[21] Dorför hett he twee ünnerscheedlich Szenarien beschreeven: Dat Eerste sull bit 1944/45 bi ungünstig politisch un militärisch Entwicklung, dat letzte bit 1941/42 bi entsprekend beter Utsichten reckt wurrn. An’ 5. November 1937 hett he vör de düütsch militärisch un butenpolitisch Führenskräften sien Kriegsteelen, nauer betekent, de sück in de Hoßbach-Daalschrift finnen dooht.

Japan

Siet sien Moderniseeren in' Toog vun de Meiji-Restauratschoon 1868 harr dat japaansch Kaiserriek en territorial Utdehnen up den asiaatschen Kontinent anstreevt, de hüm vör allen för dat Sekern vun wichtig Rohstoffen deenen sull. Sien Bemühungen hebbt sück besünners up China konzentreert, das vun Japan upgrund sien wertschaplich un binnenpolitsich Situatschoon as swaak ansehn wurr. Vun en expansiv Dynamik Moot kregen, de mit den Verdrag vun Tientsin anfung, sück dör den Sieg in' Russisch-Japaanschen Krieg fortsetten dee un den Tipp tonächst in dat Besetten vun de Mandschurei harr, hett Japan de tonehmen Spannungen in Europa as Gelegenheit sehn, den wassen Infloot vun de USA in tomööt to treden. To de geostrategisch Spannungen keemen de faken Inmischen vun de Strietkräfte in de Angelegenheiten vun de zivil Führung un en wesselsiedig kulturell Aversion tüschen breet Bevölkerungsschichten in Japan un den USA. Dat hett de Bundsregeeren vun de USA den ok dorto brocht, nahdem de Pazifikkrieg anfungen weer japaanschstämmig Amerikaner to interneeren.^[22]

Japan seech sück, ähnlich as dat Düütsch Riek in Europa, en sück in de Loop vun de Johren immer slechter wurrn strategisch Utgangslaag in Ostasien tegenöverstellt. Oorsaak weer vör allen sien bündnispolitische Isolatschoon. Den vörwiegend amerikaanschen Unwillen, de japaansch Utdehnen in de Region hentonehmen, hebbt sück China, de Sowjetunion un de Kolonialmächte anslooten. Konkret seech sück dat japaansch Kaiserriek in en veerfach geostrategischen Kontext bedroht.^[23] In' Osten weer dat de Pazifikflotte vun de USA, in' Norden de Sowjetunion. Ok en Mangel an Gegenwehr vun anner Grootmächte änner wenig an de latent Bedrohung dör China in' Westen as ok Australien, Neeseeland, Nedderlannsch-Indien un den Philippinen in' Süden. Se leegen up amerikaansch un britisch Marschrouten un weern wegen hör ruumlich Utdehnen as Operatschonsbasen to bruken.

Disse geostrategisch Utgangslaag hett de japaansch Führung, ähnlich as Düütschland, to en Mischung vun diplomatisch Instrumente mit en Bewegungskrieg brocht. Se hett dorher nah dat fehlslahn Vördringen up sowjeetsch Rebeet 1938/39 mit de UdSSR en Nichtangreepspakt afslooten. De Angreep vun de Kaiserlich Japaansch Marineluftstrietkraften up Pearl Harbor, deren Upbau angesichts vun de Inschränkungen dör dat Washingtoner Flottenafkommen qualitativ utricht weer, hett vör allen de Afsicht harrt, de Marine vun de USA mit hör tonehmend Rüsten en Slag vun strategisch Utmaat to versetten. Ok in Süüdoostasien sülvst hett sück Japan toeerst up dat Neutraliseeren vun konzentreert militärisch Ressourcen, bispeelswies de Ansammlung vun B-17-Langstreckenbombern up den Philippinen konzentreet un is up Australien vörrückt. De denn folgend umfangriek japaansch Inavsion vun Süüdoostasien deen to'n Eenen dorto, Rohstoffe, hööftsächlich Eerdööl, to beschaffen, un to'n annern, de USA den Nahschuufweg nah Australien aftosnieden.

Allieerte

An de Westfront hebbt de Kriegsplääns vun de Westmächte vörsehen, so as in' Eersten Weltkrieg ok, in' Wesentlichen dat Düütsch Riek dordör to schaden, indem man vör allen bombardeeren un de düütsch Wertschapskreisloop blockeeren wull.^[19]

Sowjetunion

De Sowjetunion hett de Lehren trucken, de sück ut dat düütsch Uprüsten to dat Ünnernehmen Barbarossa ergeven harrn. To Land sünd se den Bispeel vun de Heeresgrupp folgt, deren Karnstück mobile un swoor panzert Divisionen weern, un hebbt zentraal koordineert Luftflotten grünnd, de dör düütlich verbetert Informatschoonsfloot en teelricht Luftnahünnerstütten mögelk maken deen. Stalin hett nah den vörangahnd, politisch motiveerten Minneseeren vun dat Offizierskorps de operative Führung weer an en Flaggoffizier, Marschall Georgi Konstantinowitsch Schukow överdragen, de sien överdörsnittlich Kompetenzen de spoodriek Führung vun mehreren Millionen Mann mögelk maken dee.^[24]

Kriegsverloop in Europa

Vun den Angreep up Polen bit to de Nedderlaag vun Frankriek, September 1939 bit Juni 1940

In eenig Dorstellungen, aber geschichtswetenschaplich umstreeden, wurrd de Anfang vun den Tweeten Japaansch-Chineeschen Krieg an' 7. Juli 1937 as egentlich Anfang vun den Tweeten Weltkrieg angeven.

In de eersten Phase vun den Krieg hett Düütschland Polen (September 1939) as ok groot Deelen vun Skandinavien (vör allen April 1940) un vun Westeuropa (Mai/Juni 1940) erobert. Sünners de gau Nedderlaag vun Frankriek keem för de meest Minschen unverwacht, nich toletzt ok för Josef Stalin. Dennoch hett Hitler sien Hööftzteel, Grootbritannien ut den Krieg ruttohollen, to Upgaav to dwingen oder militärisch to besiegen, nich reckt. Dat wurr laatstens in' Oktober 1940 kloor. Grootbritannien bleev dat eenzig Land, dat vun' Anfang vun den Krieg an dörgahn hannelnsfähig Gegner vun Düütschland weer.

De düütsch Angreep up Polen 1939

Dat eerste unmittelbor Kriegsereignis weer de Angreep up Polen an' 1. September 1939, üm 4:45 Ühr.

De persönlich Anwiesen vun Hitler (Geheime Kommandosache Nr. 170/39) van' 31. August 1939 enthull folgende Passagen: Der Angriff gegen Polen ist nach den für Fall Weiß getroffenen Vorbereitungen am 1.9.39 um 4 Uhr 45 zu führen. […] Im Westen kommt es darauf an, die Verantwortung für die Eröffnung von Feindseligkeiten eindeutig England und Frankreich zu überlassen. […] Eröffnet England und Frankreich die Feindseligkeiten gegen Deutschland, so ist es Aufgabe der im Westen operierenden Teile der Wehrmacht unter möglichster Schonung der Kräfte die Voraussetzung für den siegreichen Abschluss der Operation gegen Polen zu erhalten. […] Die von uns Holland, Belgien, Luxemburg und der Schweiz zugesicherte Neutralität ist peinlich zu achten. […] Die Ostsee ist gegen feindlichen Einbruch zu sichern. Die Entscheidung, ob zu diesem Zweck die Ostsee-Eingänge mit Minen gesperrt werden dürfen, trifft Ob. d. M. [Abk. für: Oberbefehlshaber der Kriegsmarine, Anm.] […] Die Kriegsmarine führt Handelskrieg mit dem Schwerpunkt gegen England. […] Die Angriffe gegen das englische Mutterland sind unter dem Gesichtspunkt vorzubereiten, daß unzureichender Erfolg mit Teilkräften unter allen Umständen zu vermeiden ist.|ref=^[25] Dissen Angreep gung kien formale Kriegsverkloren vörut.

Um de Invasion vun Polen to rechtfertigen, hett de düütsch Siet mehrere Vörfälle vörtäuscht. De bekannteste is de vörtäuscht Överfall up den Senner Gleiwitz vun as poolsch Wedderstandskämper verkleedt SS-Liddmaate an' 31. August. Dorbi hebbt de in poolsch Spraak över Radio de Kriegsverkloren gegen dat Düütsch Riek verkünnd.

Den militärischen Angreep hett dat düütsch Lienschipp Schleswig-Holstein up de poolsch Stellung „Westerplatte“ in Danzig dörführt. De poolsch Armee weer vun de Tall her genauso stark as de vördringen Wehrmacht, aber technisch un in de Oord vun de Kriegsführung ünnerlegen. De poolsch Regeeren hett mit de Ünnerstütten dör Frankriek un Grootbritannien rekent, de an' 2. September wegen de „Garantieverkloren van' 30. März 1939“ en Ultimatum an dat Düütsch Riek stellen deen.

Dat Ultimatum forder den sofortigen Rücktoog vun all düütsch Truppen ut Polen. De britisch-franzöösch Garantieverkloren harr disse Staaten verplicht, laatstens 15 Daag nah en düütschen Angreep en eegen Offensive in' Westen vun Düütschland antofangen. Hitler hett hoopt, dat de beid Westmächte hüm ebenso as bi den Inmarsch in de „Rest-Tschechei“ gewähren laaten würrn un harr den Westwall blots swaak besett. Tatsächlich bleev de Angreep ut den Westen ut, aber Grootbritannien und Frankkriek hebbt an 3. September, nahdem dat Ultimatum afloopen weer, Düütschland den Krieg verklort.

An' 17. September, nahdem de organiseert poolsch Verteedigung dör de Wehrmacht slahn weer, den Tosommenbröök vun den poolschen Staat un de Flucht vun de poolsch Regeeren nah Rumänien, fung de sowjeetsch Besetten vun Ostpolen, as in dat geheim Tosatzprotokoll vun den düütsch-sowjeetschen Nichtangreepspakt afmaakt, an. Dorbi hett de Root Armee Deelen vun Ostpolen (in eerste Lien de Westukraine, den westlichen Deel vun Wittrussland un dat Rebeet um Wilno), ahn dorbi up organiseerten militärischen Wedderstand to stöten. Liekers sünd aber 3000 sowjeetsch Suldaten fallen. Disse Aktschoon harr eerst an' 18. Dezember 1939 dat Verkloren vun en Kriegstostand mit de Sowjetunion vun Sieden vun de poolsch Exilregeeren to Folge. Grootbritannien un Frankriek hebbt dorgegen kien Kriegsverkloren an de Sowjetunion maakt.

An' 28. September hebbt rund 100.000 poolsch Suldaten in de Hööftstadt Warschau kapituleert, nahdem se an' 18. September vullständig vun düütsch Truppen inslooten un an' 27./28. September en intensiven Bombardement utsett wurrn weern. Een Dag later hebbt se ok de Festung Modlin upgeven.

An' 8. Oktober hebbt sück dat Düütsch Riek un de Sowjetunion in dat Afkommen vun Brest-Litowsk dat erobert Rebeet dör en Demarkatschoonslien updeelt, wat as de „Veert Deelen vun Polen“ in de Historie ingung. Nich blots de nah den Versailler Verdrag aftreden Rebeeden wurrn weer in dat Riek ingleedert, sonnern doröver herut ok wiet Deelen vun Zentraalpolen, inslutend de Stadt Łódź. De Rest vun Polen wurr düütsch Generalgouvernement ünner de Leitung vun Hans Frank.

De anslutend Besattenstiet weer vun extrem Repressalien vun de Besetters gegen de Zivilbevölkerung präägt. Deportatschonen to Dwangsarbeit weern blots de sichtborste Utpräägen, sünners de poolsch Jöden wurrn Opper un de natschonalsozialistisch Rassenpolitik. In' östlichen Deel vun Polen wurrn tallriek „Klassenfeinde“ vun de sowjeetsch Besetter in den Gulag deporteert.

De up en gauen Sieg utleggt – un dorbi spoodriek – Taktik bi den Angreep up Polen hett dat Bruuken vun den Begreep „Blitzkrieg“ fördert un hett de wiedere Kriegsführung vun Düütschland bit Enn' 1941 fördert.

Stellungskrieg an de Westfront 1939

Premierminister Neville Chamberlain verklort Düütschland an' 3. September 1939 den Krieg
Text der Rede (englisch)

An' 3. September hebbt Frankriek un dat Vereenigte Königriek Düütschland den Krieg verklort. Doruphen fung an' 5. September en begrenzt un ehrder symbolisch Offensive vun de Franzosen gegen dat Saarrebeet an. De Düütschen hebbt kien Wedderstand leist un hebbt sück to den stark befestigten Westwall torüchtrucken. Dornah bleev dat an de Westfrot ruhig. Disse Phase wurrd as „Sitzkrieg“ (franzöösch: „drôle de guerre“,^[26] engelsch: „phony war“^[27]) betekent. Bit up enkeld Artiilleriescharmützel geev dat kein wiedere Angreep. Up de düütsch Siet rull de Propagandamaschinerie an. Mit Plakaten un Parolen över Luutspreker hett man den Franzosen „Warum führt ihr Krieg?“ oder „Wir werden nicht zuerst schießen“ toroopen.

An' 27. September hett Hitlers en Anwiesen an dat Böverkommando vun dat Heer to dat Utarbeiten vun en Angreepsplan, de so nömmten „Fall Geel“ herutgeven. Bit to'n 29. Oktober weern de Planungen afslooten. De hebbt vörsehn, dat twee Heeresgruppen dör de Nedderlannen un Belgien vörstööten sullen, um somit sämtliche allieerten Kräfte nördlich vun de Somme kört to slahn.

Letztlich funn 1939 aber denn doch kien Angreep statt, wiel wegen slecht Weer un völ gröttere Verluste in Polen as verwacht (22 % Verluste bi Kampfloogtüüch, 25 % bi Panzern) de Angreep all tosommen 29mal verschaven wurr.

Finnisch-Sowjeetsch Winterkrieg 1939/1940

An' 30. November 1939 hebbt soowjeetsch Truppen ünner Marschall Kirill Merezkow in' so nömmten Winterkrieg de 950 Kilometer lang Grenze to Finnland överrönnt. De Root Armee hett dorbi mit 1500 Panzern un 3000 Floogtüüch angreepen un hett en gauen Sieg verwacht, aber dorbi de Finnen gewaltig ünnerschätzt. De Russen hebbt 200.000 Man verloren, de Finnen man blots 25.000 Mann.

Sweden hett Finnland indirekt ünnerstütt, ahn dorbi aber sienNeutralität uptogeven. En Ingriepen vun dat Vereenigte Königriek un vun Frankriek gegen den Sowjetunion wurr woll plaant, aber nich dörführt, wiel de beid Staaten nich noch en wiederen Kriegsgegner hemm wull. Dat Düütsch Riek hett woll mit de Finnen sympathiseert, hett aber nich militärisch ingreepen, wiel se sonst den Nichtangreepspakt mit de Sowjetunion braken harr.

En Freedensverdrag, de an' 12. März 1940 ünnerschreven wurr, hett fastleggt, dat Finnland groot Deelen vun Karelien an de Sowjetunion aftreden muss, dorünner mit Wyborg ok de dormals tweetgröttste Stadt vun Finnland. As direkte Reaktschoon up den sowjeetschen Angreep nehm Finnland 1941 in' Fortsettenskrieg an den düütschen Krieg gegen de Sowjetunion deel, um de verloren Rebeeden torüch to eroberrn.

En wesentlich Folg vun den Winterkrieg weer, dat Stalin mit en Reorganisatschoon vun de Root Armee anfung, in deren Verloop ok weer Offiziere in Deenst keemen, de in' Rahmen vun den Grooten Terror nah Sibirien verbannt wurrn weern. Disse Reorganisatschoon hett denn bannig dorto bidragen, dat de Root Armee 1941 en grötter Kampkraft harr, as man up düütsch Siet annommen harr.

Besetten vun Däänmark un Norwegen April 1940

To'n Enn vun dat Johr 1939, nah den Utfall vun Iesenarzinfuhren ut Frankriek (lothringisch Minette), hebbt de Arzleefern ut dat neutral Sweden 40 Perzent vun den düütschen Bedraf deckt. De wurrn vun de sweedsch Afbaurebeeden mit de Arzbahn to den dat ganz Johr över iesfree Verladehaben Narvik in Nord-Norwegen brocht. Norwegen weer dorum för dat Düütsch Riek vun besünners wertschaplich un militärischen Wert. En anner wichtig Rohstoff weer Nickel ut Finnland. De Briten wullen disse wichtig Rohstoffleefern stören un so fröh as mögelk afsnieden (Oltmark-Tüschenfall), weswegen an' 5. Februar 1940 bi den böversten franko-britischen Kriegsrat de Plaan vun dat Anlannen vun veer Divisionen in Narvik beslooten wurrn weer. De vörsehn Besetten vun den norweegschen Haben dör de Briten hett dorto führt, dat dat Böverkommando vun de Wehrmacht en tosätzlich Staff för Norwegen upstellen dee. An' 21. Februar hett Hitler en direkte Anwiesen för de Planung vun bestimmt Operatschonen in' skandinavischen Ruum rutgeven. An' 1. März wurr dat Unternehmen Weserübung endgültig beslooten. Dat seech vör, Däänmark intonehmen un dat Land as „Sprungbrett“ förr de Eroberung vun Norwegen to bruuken. In' März keem dat to verscheeden Angreep tegen britisch Seeeenheiten.

An' 5. April funn de alieert Operation Wilfred statt, bi de de Gewässer vör Norwegen vermint un wiedere Truppen in dat Land brocht wurrn sullen. Een Dag later leep up düütsch Sie dat Unternehmen Weserübung an. Dorbi wurr meest de gesamte Kriegsmarine mobiliseert un de Hälft vun de gesamten düütsch Zerstörerflottille in Richt Narvik schickt. An' 9. April fung dat Ünnernehmen endgültig mit dat Lannen vun en Gebirgsjägerdivision in Narvik an.

In Grootbritannien is de militärisch Führen nich vun en Anlannen vun de Düütschen utgahn, se hebbt denn man ok blots minn Gegenmaatnahmen drapen. De Düütschen kunnen hör Brüggkopp ahn grötteren Wedderstand utwieten, so dat an' 10. April all Stavanger, Trondheim un Narvik besett wurrn, nahdem all tovör Däänmark kamplos besett wurrn weer. Grootbritannien hett denn an' 12. April ut strategischen Grünnen de däänschen Färöer in' Nordatlantik.

An' 13. April hebbt negen Zerstörer un dat Slachtschipp HMS Warspite bi en tweeten britischen Angreep de restlichen acht noch in' Ofotfjord vör Narvik befindlichen düütsch Zerstörer versenkt. Twee Lichte Krüüzer vun de Kriegsmarine un tallriek Frachter kunnen vun britisch U-Bööt un Floogtüüch vun de Royal Air Force versenkt wurrn.

An' 17. April sünd de Allieerten denn bi Narvik lannd un hebbt de Truppen vun de Wehrmacht to glieker Tiet dör massiv Bescheeten dör Scheep vun de Royal Navy ünner starken Druck sett. Bit to'n 19. April wurrn umfangriek allieerte Verbände, dorünner poolsche Suldaten un Deelen vun de Fremdenlegion, in Norwegen anlannd. De Allieerten hebbt Narvik erobert un de Gebirgsjäger vun de Wehrmacht in de Bargen torüchdrängt.

Intüschen beter sück aber dat Weer in Norwegen, so dat de Wehrmacht hör Fronten festigen kunn. Bi Angreep vun de düütsch Luftwappen wurrn an' 3. Mai vör Namsos en britisch un en franzöösch Zerstörer versenkt.

Noch in den sülvigen Maand hett Churchill wegen den düütschen Spood in Frankriek beslooten, de Allieerten ut Norwegen aftotrecken. Bevör de 24.500 Suldaten evakueert wurrn kunnen, hebbt se dat noch schafft, in Narvik intodringen un den wichtigen Haben kört un kleen to haun. An' 10. Juni hebbt denn de verbleven Suldaten vun de norweegsch Strietkraften kapituleert, worup dat Unternehmen Weserübung afslooten weer.

Norwegen ünner düütsch Besetten wurr Riekskommissariat un Deel vun dat dütüsch Herrschaftsrebeet, sull aber nah den Willen vun Hitler as sülvständig Staat bestahn blieven. In den wiederen Verloop wurr Norwegen stark befestigt, wiel Hitler en Invasion befürchten dee: In' Februar 1942 wurr en Marionettenregeeren ünner Vidkun Quisling insett.

Westfeldtoog Mai/Juni 1940

Regeeren un Militärs in Frankriek hebbt up de stark befestigt Maginot-Lien vertroot. De Ardennen gullen as natüürlich Verlängerung vun disse meest 130 Kilometer lang Verteidigungslien. De franzöösch Generalität hett nich an en düütsch Vörstööten dör dit Rebeet glöövt, wiel dat besünners för Panzerkräfte as nich to överwinnen gull. De oorsprünglich düütsch Plääns, de en Umgahn in' Noorden ähnlich as de „Schlieffenplaan“ vorsehn de, fullen aber in' Januar dör en verflagen Kurierfloogtüüch de Belgiers in de Hann'.

En nee Plaan för en Feldtoog in' Westen wurr vun Generalleutnant Erich von Manstein mit sien beid Mitarbeiter, Oberst Günther Blumentritt un den dormaligen Major i.G. Henning von Tresckow utklamüüstert. De seech en flinken Vörstööt dör de Ardennen vör, um dann de Allieerten in' Norden to en Slacht mit verkehrt Front to dwingen. Mit de Masse vun de hier to versammeln Panzer- un motoriseert Divisionen hett he sück vörstellt, dör dat „Lock in den Ardennen“ to'n „Sichelsnitt“ – as hüm Churchill later betekent hett – bit to de Kanalküst hen antosetten.

An' 10. Mai 1940 fung de Angreep vun düütsch Verbände („Fall Gelb“) mit insgesamt söben Armeen up de neutral Staaten Nedderlannen, Belgien un Luxemborg an. 136 düütsch Divisionen stunnen rund 137 allieerten tegenöver. Glieks an den eersten Dag wurr de för nich intonehmen hollen belgisch Eben-Emael dör düütsch Fallschermjäger innommen. An' 14. Mai hett General Guderian mit sien Panzergrupp de Maas överschreeden. De Royal Air Force hett mit vertwiefelt Angreepen versöcht, de Pionierbrüggen över den Stroom kört un kleen to haun, hett dorbi aber en Grootdeel vun sien Floogtüüch verloren. Eerst an' 17.Mai is de franzöösch 4. Panzerdivision ünner Charles de Gaulle zto en Gegenangreep up Montcornet antreden, de aber nah Spood to'n Anfang wegen stark Attacken vun düütsch Störtkampbomber afbraken wurrn muss. An' 17. Mai wurr Brüssel ahn Kamp övergeven.

De Nedderlannen weer, bedingt dör hör Neutralität in' Eersten Weltkrieg, noch weniger as Belgien up en Krieg instellt, so dat hör Armee relativ lich slahn wurrn kunn. Nahdem de düütsch Angreep anfungen harr, is Königin Wilhelmina mit de Regeeren an' 13. Mai 1940 nah London översiedelt. De Befehl to de Kapitulatschoon vun der nedderlannsch Armee wer an' 14. Mai 1940 ünnerwegens; de Nahricht keem aber an de düütsch Kommandostellen to laat, um dat Bombardeeren vun Rotterdam an den sülvigen Dag to verhinnern.^[28] De nedderlannsch Strietkraften hebbt an' 15. Mai 1940 upgeven. As Riekskommissar för de Nedderlannen hett Hitler Arthur Seyß-Inquart insett, de sien Amt an' 19. Mai 1940 antreden hett.

An’ 19. Mai reck de düütsch 6. Armee den Stroom Schelde un is bit Abbeville vörstött. De Vörmarsch in disse Rebeeden weer so gau, dat de britisch un franzöösch Eenheiten bi Düünkarken inkesselt wurrn. De Panzerstrietkraften vun de Heeresgrupp A kreegen aber an’ 24. Mai den Befehl, den Vörmarsch antohollen. De Befehl wurr eerst nah mehr as dree Daag uphaben. De Grünnen för dissen Anhollensbefehl weern dormals nich klor, un ok noch hüüd is dat „Radsel Düünkarken“ in de historsch Forschung umstreeden. Man hett dat to verkloren versöcht, dat dat Gelände för Panzer nich besünners to bruuken weer, dat man Hermann Göring sien Luftwapen den Vörtritt laaten wull, oder de Briten bewusst schoont hett. Man nimmt aber an, dat de Grund Kompetenzgerangel weer un Hitler sien eegenmächtig Generäle en Denkzettel verpassen wull.

An’ 27. Mai fung de Operation Dynamo an, de Evakueeren vun de allieerten Suldaten, an de etwa 1.200 Seefohrtüüch deelnommen hebbt. Över 366.000 Suldaten, dorünner 139.911 Suldaten vun de franzöösch Armee, kunnen trotz düchtig Angreep dör Bomber vun de düütsch Luftwapen bit to’n 4. Juni evakueert wurrn.^[29] Ut militärisch Sicht stell de Anhollensbefehl, de dat Evakueeren vun dat meest gesamte britisch Expeditschoonskorps mögelk maken dee, en swooren taktischen un vör allen in de Rückschau folgenriek Fehler dor. De Fähigkeit, de Krieg forttosetten, weer nah den Verlust vun dat Expeditschonskorps för Groootbritannien düütlich swoorer wurrn, wiel sück dat um erfohren Beropssuldaten hanneln dee So gun den Allieerten blots dat an’ Strand torüchlaaten Kriegsmaterial verloren, dat man lichter ersetten kunn.

As sück de Briten torüchtrucken, hett sück Frankriek up de Afwehr vörbereit. De „Fall Rot“, so de düütsch Decknaam för de tweet Offensive in Frankriek, de eegentliche Slacht um Frankriek, fung an' 5. Juni mit en düütsch Offensive an de Aisne un de Somme an. An' 9. Juni hebbt de Suldaten vun de 6. Infanteriedivision de Seine överschreeden. An' 10. Juni is Italien up Sieden vun Düütschland in den Krieg intreden un fung an' 21. Juni en Offensive an de Alpenfront an, ofschons de Regeeren Pétain an' 20. Juni Italien um Wapenstillstand beden harr.

An' 14. Juni hebbt Deelen vun de 18. Armee de franzöösch Hööftstadt Paris besett. Um to verhinnern, dat se kört un kleen haun wurr, wurr se to en apen Stadt verklort un ahn Kamp vun de franzöösch Truppen rüümt. To glieker Tiet hett de Heeresgrupp C de Maginot-Lien dörbraken, un de symbolträchtige Festung Verdun kunn ok innommen wurrn.

As an' 17. Juni en Wapenstillstandsgesöök vun Philippe Pétain, den Ministerpräsidenten vun de nee bild franzöösch Regeeren, in Hitler sien Hööftquartier indrapen weer, wurr de Führer vun Keitel^[30] as „der größte Feldherr aller Zeiten“ betekent.^[31] De Wapenstillstand wurr an' 22. Juni 1940 in' Wald vun Compiègne vun Keitel un den franzööschen General Charles Huntziger ünnerschreeven.^[32] De is denn an' 25 Juni üm 01:35 Ühr in Kraft treden. Dormit de franzöösch Flotte nich in düütsch Hann' fallen kunn, hebbt de Briten de an' 3. Juli in den algerischen Haben Mers-el-Kébir bi Oran ünner Füer.

Blots söss Week un dree Daag harr der Blitzkrieg in' Westen düert, in de över 135.000 allieerte un etwa 46.000 düütsch Suldaten to Dood keemen. De Swiez kunn hör Unafhängigkeit wohren un wurr nie Teel vun en düütsch Offensive. Frankriek wurr in twee Zonen deel: De Norden un Westen vun Frankriek weer düütsch besett; hier leegen de wichtig Floogfelder un Marinebasen för den Krieg gegen Grootbritannien. De Haben an' Atlantik, sünners Brest un La Rochelle wurrn de wichtigst Operatschoonsbasen vun de düütsch U-Boot-Flotte. De östlich un süüdlich Deel vun Frankriek bleev ünner franzöösch Kontroll. Marschall Philippe Pétain regeer vun Vichy ut den so nömmten „État français“ as Marionettenstaat vun dat Düütsch Riek. Pétain wurr as Kollaborateur nah den Tweeten Weltkrieg to'n Dood veroordeelt, later aber begnadigt.

Charles de Gaulle (1890–1970) weer Organisator vun den Wedderstand as „Führer vun dat free Frankriek“ vun dat Exil in London ut.

Vun de Kapitulatschoon vun Frankriek bit to'n Angreep up de Sowjetunion, Juni 1940 bit Juni 1941

Trotz de Kapitulatschoon vun Frankriek gung de Krieg wieder, wiel Grootbritannien dat so nömmt Freedensangebot vun Hitler van' 19. Juli 1940 nich annehm.^[33] Ofschons de Utgang vun den Krieg mit Grootbritannien noch völlig apen weer, hett Hitler all an' 31. Juli sien Generälen sien Afsicht mitdeelt, för 1941 en Angreep up de Sowjetunion vörtobereiten. Kört dorup, an' 17. September, hett he aber dat Unternehmen Seelöwe up unbestimmt Tiet verschaven.^[34]

Hitler weer doran gelegen, sien Herrschaft över dat „Nee Europa“ to konsolideeren un dör wiedere Bündnisse mit Spanien, Frankriek (Vichy-Regime), Ungarn, Rumänien un Bulgarien aftosekern. Franco un Pétain wullen aber kien formell Bündnis mit Düütschland ingahn.

Luftslacht um England 1940/1941

As „Luftschlacht um England“ hett de natschonalsozialistisch Propaganda dat Vörbereiden vun en Invasion vun Grootbritannien (Unternehmen Seelöwe) dör dat Utschalten vun de Royal Air Force dör de düütsch Luftwapen betekent. Hitler hett nich an den Spood vun en sückser Ünnernehmen glöövt un truck en Freedenssluss mit Grootbritannien vör, aber blots, wenn de de ehmalg düütsch Kolonien torüchgeven un vun Infloot in Europa affsehn wullen.^[35]

In de twee Johren tüschen dat Münchner Afkommen un de „Luftslacht um England“ harrn de Briten intensiv an den Upbau vun en modern Luftverteidigung arbeit. Vör allen an de Süüd- un Oostküste vun de Britisch Eilannen wurrn „Chain Home“-Radarstatschonen installeert. Alleen in den dree Maand för de Upnahm vun de Kamphandlungen hett dat de britisch Industrie henkregen, över 1400 Jagdfloogtüüch fardigtostellen. Probleme geev dat mit dat Personal. So mussen vun de Royal Air Force (RAF) Piloten ut den Commonwealth, Frankriek, USA, Polen un de Tschechoslowakei insett wurrn, denn up en Pilot vun de RAF keemen söss düütsch Piloten.^[36]

An' 2. Juli fung Göring de Luftschlacht mit en begrenzt Offensive gegen de Schippfohrt in' Ärmelkanal an. Dowding nehm de Herutforderung nich an. De eerste Hööftphase fung Midden August an. De RAF sull dör de Vernichtung vun hör Floogtüüch in de Luft körtslahn wurrn, wiels dat Bekämpen vun de Schippfohrt wieder gung. In de eerste Slach an' 13. August hebbt britisch Jäger 45 düütsch Floogtüüch vernicht un sülvst blots 13 verloren. Van' 16. bit to'n 18. August verlor de düütsch Luftwapen 296 Floogtüüch wiels de Briten blots 95 verlesen deen. De RAF harr den Vördeel, dat de Piloten vun de afschaaten Maschinen nich jedes Mal för hör verloren weer, sofeern se sück mit den Fallscherm retten kunnen. Jetzt hett Göring ok sien Fehler sehn, dat he nich all dran sett harr, de RAF in de Luft to slahn. Dat wurr nu in de tweet Phase van 19. August bit 6. September sien Operatschonsteel. Düütsch Jäger (vun belgisch Floogplatzen ut) keemen bi Daag un Bomber (vun nordfranzöösch Floogplatzen ut) in de Nacht. De RAF hett sück up de Afwehr vun de düütscg Bomber konzentreert. Anfang September gung de darte Phase los. Ditmal hett sück de Luftwapen mit hör Angreep up London konzentreert. Hitler hett betekenderwies vun Vergeltung un völlige Vernichtung snackt, nahdem in de Nacht to’n 26. August de RAD up Befehl vun Churchill en Angreep mit 60 Bomber up Berlin flagen harrm de aber meester kien Schaden maakt harr. An’ 7. September greep de Luftwapen de Londoner Docks mit 300 Bombern un 600 Jäger an, aber de Luftwapen verlor wedder mehr Floogtüüch as de 21 britisch Jagdstaffeln, de London verteidigt hemm. An’ 15. September hebbt de düütsch Angreep, vun de Briten The Blitz nömmt, ehrn Hööchpunkt mit twee Dagangreepen reckt. De RAF hett praktisch all insett, wat se noch so harr. De düütsch Bomber wurrn minneseert un de Jäger afwiest. De Entscheidung, London antogripen, gellt as groot strategisch Fehler vun Hitler un Göring mit wiet recken Folgen, denn völ wieder Angreep up London bit to dat Johresenn’ mit dörsnittlich 160 Bombern hebbt, militärisch ankeken, wenig bewirkt, weern aber för de Luftwapen bannig verlustriek. An’ 17. September 1940 hett Hitler de Operatschoon „Seelöwe“ up unbestimmt Tiet verschaven. An’ 13. Februar 1941 hett Grootadmiral Erich Raeder hüm dorto brocht, dor kumplett vun afftosehn.^[37]

De Luftwaffe hett in’ Winter un Fröhjohr hör Nachtangreep fortsett, aber nich um de Invasion vörtobereiten, sonnern um de Industrie to drapen un de Bevölkerung to demoraliseeren. In de Nacht van’ 14. up den 15. November 1940 weern de Motorenfabriken in Coventry Teel vun en Angreep vun de Luftwaffe, wobi dör Brandbomben ok dree Veertel vun de Wahnrebeeden drapen wurrn.^[38] De Begreep „coventrieren“, Woortschöpfung vun Joseph Goebbels, funn doruphen Ingang in den düütschen Militärjargon.^[39]

De Bombardements vun London, Coventry^[40] un wiedere engelsch Städer hebbt bit to dat Johresenn’ 1940 etwa 23.000 Zivilisten dat Leven köst. Alleen in London sünd bi 57 Nachtangreep tüschen den 9. September 1940 un den Neejohrsdag 1941 14.000 Minschen ümkommen. In' Oktober 1940 harr de Luftwapen 1733 Kampfloogtüüch verloren, de RAF 915.^[41] „Eine vorsätzliche Bombardierung ziviler Ziele ist den Luftwaffenakten nicht zu entnehmen. […] Die politischen Führungen allerdings wussten, daß ihre Waffe Produktion und Produzenten, Industrie und Stadt, Industrie und Industriearbeiterkind nicht unterschied.“^[42]

„Die Luftschlacht endete als militärisches Patt, war aber eine politische und strategische Niederlage ersten Ranges für Hitler, dem es zum ersten Mal nicht gelungen war, einem Land seinen Willen aufzuzwingen.“^[43] Mitentscheedend för den Misserfolg vun de Luftwapen weern dat falsch inschätzen vun de Effektivität vun de britisch Radaranlaagen un vun dat Leitsystem as ok de to minn Reckwiet vun de düütsch Jagdfloogtüüch. Buterdem harrn de britisch Flooogtüüchwarken mehr Maschinen fgertigt as de düütschen.

Mit dat Enn' vun de Luftslacht „war auch die Invasion geplatzt.“^[44] An' 18. Dezember 1940 geev Hitler sien formell Anwiesen för dat Unternehmen Barbarossa herut, „auch vor Beendigung des Krieges gegen England Sowjetrussland in einem schnellen Feldzug niederzuwerfen.“^[45] Hitlers Entsluss weerr ok dordör präägt, „London via Moskau“ doch noch to besiegen.^[46] Af Mai 1941 gungen de düütsch Luftangreep up Grootbritannien düütlich torüch, wiel Bomber un Jagdfloogtüüch för den bevörstahn Angreep up de Sowjetunion bruukt wurrn.

Hitler sien Bündnispolitik

Nahdem de Kriegsgegner Grootbritannien nich besiegt wurrn kunn, hett Hitler nah en Utweg söcht. Wor weer England buten en Lannen noch to slahn? In Hitler sien Vörstellen hebbt sück twee Mögelkeiten anboden: en Angreep up de Positschonen vun England in de Middellannsche See oder en Angreep up de Sowjetunion, deren Utbeuten as „Lebensraum im Osten“ siet lang Tiet fast Bestanddeel vun Hitler sien Ideologie weer.^[47]

Tonächst hett he sück de Middellannsche Optschoon towendt. Diktater Franco ut Spanien weer in' Juni 1940 noch bereit ween, in den Krieg an düütsch Siet intotreden. He hett dorför Gibraltar, Franzöösch-Marokko, Oran un de Vergrötterung vun de Kolonien Spaansch-Sahara un Spaansch-Guinea as ok vörherige umfangriek Leefern vun Wappen, Rohstoffen un Nehrensmiddel fordert. Hitler hull de Ünnerstütten dör Spanien dormals nich för nödig un hett utwiekend antworten laaten. As he sück an' 23. Oktober in Hendaye mit Franco drapen dee, wies Hitler nu aber en völ grötter Interesse an den Kriegsinträe vun Spanien, de he för Januar 1941 vörslahn dee. Spaansch un düütsch Truppen sullen bi dat Unternehmen Felix Gibraltar erobern. Franco weer aber nich mehr dorvan övertüügt, dat Grootbritannien all bald verleesen dee, leet sück nich to unbedocht Träen verleiten un hett sien övertrucken Forderung nah dat Leefern vun Wappen noch mal stellt. Hitler seet wegen de spaansch spaansch Kolonialwünsche in Noordafrika wat in de Klemm, muss he doch Rücksicht up Vichy-Frankriek nehmen. Franco weer blots mit dat Ünnerschrieven vun en Protokolls invertahn, in dat Spanien sück bereit erklären dee, Liddmaat in den Dreemachtenpakt to wurrn un in den Krieg intotreden – ünner den Vörbehalt, dat de Tietpunkt noch gemeensam fastsett wurrn sull. Dormit weer dat Afmaaken för Hitler praktisch wertlos.^[48] In' internen Krink hett Hitler nahderhen över dat „Jesuitenschwein“ [Franco] schullen.^[49]

As in Hendaye hensichtlich Spanien, bleev ok in Montoire hensichtlich Frankriek de Fraag vun de konkreten Tosammenarbeit apen. Hitler wull, wenn all nich en Kriegsverkloren an England, so wenigstens de Verteedigung vun de franzöösch Kolonien in Noordafrika gegen Angreep vun de Gaulle un vun de Briten henkriegen as ok dat Överlaaten vun Stüttpunkten an de afrikaansch Küst von Middellannsche See un Atlantik för den Kamp gegen Grootbritannien. Marschall Pétain hett in' Prinzip en Tosommenarbeit mit dat Düütsch Riek tostimmt, aber indirekt en Kriegsinträe vun Frankriek mit Kriegsverkloren gegen Grootbritannien aflehnt, indem he sien Ministerpräsidenten Laval dorup henwiesen leet, dat ok nah de nee franzöösch Verfaaten en Kriegsverkloren blots dör Parlamentsbesluss utspraken wurrn kunn, dat aber woll slecht wegen de Tosommensetten vun dat Parlament noch ut der vergahn Äre mit antonehmen bannig binnenpolitisch Schwierigkeiten, gahn dee. (Begegnung in Montoire, 24. Oktober 1940).^[50]

Italien dorgegen weer in' Juni 1940, kört vör de franzöösch Kapitulatschoon, Kriegsverbündeter vun Hitler wurrn. Tosommen mit Japan hebbt Mussolini un Hitler an' 27. September 1940 in Berlin den Dreemachtenpakt slooten, de gegensiedigen Bistand bi dat Gewinnen vun de Hegemonie över Europa (Düütschland un Italien) beziehungsweise Asien (Japan) vorseech. De Bestimmungen hebbt sück nich gegen de Sowjetunion richt; vör allen sullen de USA dorvan afhollen wurrn, in den Krieg intotreden. Ofschons de Pakt en groot propagandistisch Spood weer, bleev he för de Bildung vun en aktiv Front gegen Grootbritannien ahn sofortige Wirkung.^[51]

In Osteuropa wunn Hitler Rumänien as Verbündeten dorto, dat för hüm wegen de strategisch Laag un de Eerdöölfelder düchtig wertvull weer. Woll hett he de Sowjetunion dat nah den Eersten Weltkrieg verloren Bessarabien infordern laaten, as dat ok in den Hitler-Stalin-Pakt vörsehn weer. Hitler hett aber in' Sömmer 1940 dat Bestahn vun Rumänien garanteert, dat sienersiets ut den Völkerbund uttreden dee.

Italieensch Parallelkrieg in' Middellannschen Ruum un Ostafrika 1940/1941

Mussolini, de dorup hoopt hett, den Spood vun den düütschen Assenpartner eegen Spood to Siet to stellen, leet nah den Kriegsinträe vun Italien an' 10. Juni 1940 britisch Positschonen in de Middellannsche See^[52] as ok in Nord- un Ostafrika antogriepen, ofschons König Viktor Emanuel III. noch 1939 de realistisch Inschätzung vertreden harr, dat sück dat Heer in en erbärmlichen Tostand befinnen dee un de Offiziere nichts döögen deen.^[53] Nah minn italieensch Anfangsspood (Ivasion vun Ägypten un Britisch.Somaliland) gung in den Laatsömmer un Harvst 1940 de Initiative verloren, un de Gegenoffensiven vun britisch un Commonwealth-Truppen hbbt to en verheerend Nedderlaag in Ägypten un to'n Verlust vun Italieensch-Ostafrika führt. In' Februar 1941 hett Hitler mit de Entsendung vun dat Düütsch Afrikakorps reageert, um tominst den Verlust vun Libyen to verhinnern.

De Grootmachtambitschonen vun den Duce weern siet de 1930er Johren ok up den Balkan richtet. An' 28. Oktober 1940 hebbt italiiensch Verbände vun dat siet 1939 italieensch okkupeert Albanien ut Grekenland angreepen. Hitler weer vun Mussolini sien Entsluss nich informeert wurrn, de de ok ut Arger över de körtens vörnommen Statschoneeren vun düütsch Truppen in Rumänien to dat Afsekern vun rumääsch Öölrebeeden, drapen harr.

Mussolini hett an en gauen Sieg glöövt, doch stattdessen hett sück de Krieg to en Fiasko entwickelt. De greeksch Truppen weern good organiseert un hebbt sück in dat swoor Gelände utkennt. Binnen veerteihn Daag harr sück de verwacht Triumph in en Demütigung för dat Regime vun Mussolini wannelt, as de Angrieper bit över de Grenzen Albanien torüchdränggt wurrn weern. Noch bedüüdsamer aber weer, dat de Positschoon vun de Ass in' Wüstenkrieg (Nordafrika), dat dormals wichtigst Kriegsgeschehen, ernstlich swäächt wurr, wiel in Sicht vun dat sück anbahnen Debakel dringend bruukt Truppen vun dort nah Grekenland verleggt wurrn. „Weern de swaach britisch Truppen ut Ägypten un vun den Suezkanal verdreeven wurrn, harr de Weltkrieg en annern Verloop nommen.“^[54] Eerst im Balkanfeldtoog (kiek ünnern) kunn 1941 de Situatschoon in Grekenland in' Sinn vun de Assenmächte bereinigt wurrn (Fall Marita).

Balkanfeldtoog 1941

Anfang vun dat Johr 1941 hett dat Düütsch Riek versöcht, in' Balkankonflikt to vermiddeln. So hett Hitler dat Königriek Jugoslawien den Vörslag maakt, den Dreemachtenpakt bitotreeden, wat aber aflehnt wurr. Greken wull kien Vermiddeln, wiel sien Armee de italieenisch Suldaten an jeder Front to'n Rücktoog dwingen kunn. En italieensch Grootoffensive an' 9. März wurr to'n Desaster. An' 27. März is Jugoslawien denn doch den Dreemachtenpakt bitreeden. De Folg weern aber antidüütsch Demonstratschonen un en Putsch vun dat serbisch Offizierskorp gegen de Regeeren vun Prinzregent Paul, worup de Biträe weer weer rückgängig maakt wurr.

Disse nich verwacht Wennen hett Hitler düll maakt un führ to sien Entscheeden Jugoslawien to „bestraafen“.^[55] An' 6. April hebbt düütsch Wehrmachtsverbände de Grenze nah Jugoslawien överschreeden, un de Luftwapen fung an, Belgrad mit swoor Bombardements in Schutt un Asch to leggen. De wiedere Vörmarsch leep af as in en Manöver. An' 10. April weer de kroaatsch Hööftstadt Zagreb all besett. Belgrad full twee Daag later ünner den Druck vun düütsch Panzerverbände. An' 17. April hebbt de jugoslaawsch Befehlshebber denn de bedingungsloos Kapitulatschoon ünnerschreeven.

Ebenfalls an' 6. April fung de düütsch Feldtoog gegen Grekenland an. Anners as in Jugoslawien weer de greeksch Wedderstand deelwies bannig hart. Besünners in bargig Rebeeden un in dat Rebeet vun de stark verteidigt Metaxas-Lien keemen de Suldaten man blots langsam un ünner hooch Verluste dör dat bargig Nordgrekenland in dat Binnere vun dat Land vöran. An' 9. April full Saloniki. To glieker Tiet wurr de greeksch Armee in Ostmazedonien afsneeden un de Metaxas-Lien stärker bedrängt. De greeksch Verstärkungen vun de albaansch Front wurrn bi hör Vörmarsch dör de bargig Landschap un vun düütsch un italieensch Panzereenheiten as ok dör Luftangreep behinnert. An' 21. April mussen 223.000 greeksch Suldaten kapituleeren.

De in Grekenland statschoneerten britschen Verbände heebt ünnerdessen en Verteidigung an de Thermopylen upbaut. De wurr aber an' 24. April överrönnt, worup de Allieerten en amphibisch Evakueerensoperatschoon inleiden mussen, in de 50.000 Suldaten nah Kreta un Ägypten verschippt wurrn. De düütsch Wehrmacht is an' 27. April in Athen inrückt.

An' 25. April hebbt de Führer vun de Assenmächte en Luftlandeinvasion vun Kreta to maaken (Unternehmen Merkur). An den Invasionsdag, den 20. Mai 1941, hebbt 593 Transportfloogtüüch de düütsch Luftlandeeenheiten nah Kreta brocht. De düütsch Fallschermjäger weer aber dör hör Fallscherms en licht Teel för de Luftafwehr, sodat völ all in den Floog to Dood keemen oder versehrt wurrn. De denn heel ünner ankommen weern, kunnen tonächst kien Floogplatzen för Nahschuuv un Verstärkungen (besünners Artillerie un Fohrtüüch) erobern. Buterdem geev dat kien Funkverbinnen to dat düütsch Hööftquartier in Athen, wiel völ Funkgeräte bi de Lannen körrt gungen. Eerst mit mehr Insatz vun de Luftwapen un eenig spoodriek Lannen up umkämpt Floogplatzen wurr de Sitautschoon för de Angriepers stabiler. De Allieerten, dorünner Neeseeländer un Australier, hebbt Kreta een Week lang verteidigt, bit se sück mit etwa 17.000 Mann afsetten mussen. Wegen de hooch Verluste hett Hitler beslooten, in Tokunft kien Luftlannen mehr to maaken.

Vun dat Enstahn vun de Ostfront bit to de Westfront Juni 1941 bit Juni 1944

De Afsicht, de Sowjetunion to överfallen, hett Hitler all in' Juli 1940, parallel to de Invasionsplääns gegen Grootbritannien, mit den Wehrmachtführungsstaff besnackt. To dissen Tietpunkt hett he noch hoopt, dat Grootbritannien över kört oder lang upgeven würr un he up de Grundlaag vun en „Verständigung mit England“ alle Kraft nah Oosten smieten kunn, um sien groot Teel antogahn, „Lebensraum im Osten“ to erobern.^[56] An' 18. Dezember 1940 keem de Anwiesen herut, in' Mai 1941 de Sowjetunion antogriepen. Achtergrund vun disse Entscheeden weer ok der Erkenntis, dat en Lannen up de britisch Inseln nich mögelk weer, so lang Luftwapen un Marine to swaak dorför weern. Wenn dat ok nich dat alleenig Motiv weer, so stunn aber ok de Wunsch dor achter, London via Moskau to'n Utscheeden ut den Krieg to dwingen. En Angreep up de Sowjetunion wurr vun Hitler as wenig riskant ansehn, wiel he de politische Stabilität vun de Sowjetunion un deren militärisch Potential ünnerschätzen dee.^[57] Mit sien Ünnerschätzen vun dat sowjeetsch Militärpotential stunn Hitler aber nich alleen dor; meest all vun sien Befehlshebers hebbt dat ok so sehn.^[58]

Mit den Angreep up de Sowjetunion, dat Unternehmen Barbarossa, entstunn an' 22. Juni 1941 en nee Front in' Oosten vun Düütschland. Se wurr (neben de japaansch-chinesisch) de an' längsten bestahn Front in' Tweeten Weltkrieg, de de meest Opper fordern dee. De düütsch Truppen hebbt riesig Rebeeden vun den europäischen Deel vun de Sowjetunion erobert; tosommen mit unmittelbor nahrücken Eenheiten vun de SS un Insatzgruppen hatrrn se den Updrag, de Rebeeden rücksichtslos uttobeuten, en Deel vun hör Inwahner ümtobringen un de annern as Arbeitsslaven to hollen. Dorbi wurrn systematisch völ Teihndusende Jöden ümbrocht.

En halv Johr later wurr ok de USA, de aber all tovör Grootbritannien indirekt ünnerstütt harrn, dör Hitler sien Kriegsverkloren offiziell Kriegsgegner vun Düütschland. Amerika bruuk aber Tiet, sien Wertschap up den Krieg ümtostellen. En Konfrontatschoon tüschen de düütsch un de anglo-amerikaansch Landstrietkraften geev dat dat eerste Mal in' November 1942 in Noordafrika (Operation Torch).

De Krieg gegen de Sowjetunion bit to de Slacht vun Stalingrad, Juni 1941 bit Oktober 1942

De Balkanfeldtoog harr de Angrieptietpunkt för en Överfall up de Sowjetunion üm veer Week verschaven. De Angreep funn eerst an' 22. Juni 1941 statt. Ofschons Bereknungen up düütsch Siet wiesen deen, dat de Versörgen vun de Wehrmacht blots bit to en Lien längs Pskow, Kiew un de Krim mögelk weer, hett Hitler de Eroberung vun Moskau in' Rahmen vun en eenzigen unünnerbraken Feldtoog befahlen. Hier wies sück sien gefährlich Ünnerschätzen vun de Sowjetunion, de all nah de Kapitulatschoon vun Frankriek in' Juni 1940 to'n Utdruck kommen weer (kiek baben). För den Överfall stunnen dree Heeresgruppen (Nord, Mitte, Süd) bereit. De Heeresgruppe Nord (von Leeb) sull de baltisch Staaten erobern un denn nah Leningrad vörstööten. Up de Heeresgruppe Mitte (von Bock) leeg de Hööftlast. Se sull nah Moskau vörrücken un weer entsprekend stark rüst. De Heeresgruppe Süd (von Rundstedt) sull de Ukraine erobern. Ebenfalls an de Feldtoog beddeligt weern Verbände ut befruend un erobert Länner vun de Assenmächte. Ok vun dat besett Norwegen ut wurrn Angreep gegen de Sowjetunion ünnernommen. De hebbt besünners up Murmansk un de Iesenbahnverbinnen dor, de „Murmanbahn“, as ok den Haben teelt.

An' fröhen Mörgen vun den 22. Juni 1941, tüschen 3:00 Ühr un 3:30 Ühr, fung de Angreep gegen de Sowjetunion an.^[59] De wurr vun 153 düütsch Divisionen, dorünner 19 Panzer- un 12 motoriseert Divisionen, up en Frontlängt vun 1600 km tüschen de Oostsee un de Karpaten führt. Twee Divisionen hebbt vun Finnland her angreepen. Trotz völ Henwies weern de ünnere un mittlere militärisch Befehlshebber vun de Root Armee nich up disse bither gröttste militärisch Offensive in de Historie vun de Welt mit 3,2 Millionen düütschen Suldaten instellt. Dorto keemen 600.000 Suldaten ut de verbündet Staaten Ungarn, Rumänien, Finnland, Slowakei un Italien.^[60] De Root Armee harr in' Juni 1941 rund 5 Millionen Suldaten. Allerdings weern disse Truppen nich all an de sowjeetsch Westgrenze statschoneert. Völ vun de sowjeetsch Suldaten hebbt sück ahn Wedderstand ergeven, wiels de motoriseerten düütsch Truppen tonächst gau vörankeemen. De Fähigkeit vun de sowjeetsch Strietkraften, to'n dormaligen Tietpunkt en Angreep oder en Krieg gegen Düütschland to führen, moot ok nah nee'ere Erkenntnisse stark betwiefelt wurrn. De eerste Wehrmachtbericht an' Mörgen vun den 22. Juni 1941 maakt dorgegen den Indruck, dat sowjeetsch Truppen nah Ostpreußen indrungen weern.^[61] De hett dormit de Präventivkriegslegende vun de NS-Propaganda ünnerstütt, de den Angreep as Verteidigungskrieg dorstellen dee. Tatsächlich weer de Överfall up de Sowjetunion in' Wesentlichen en ideologisch verbrämt Eroberungs- un Vernichtungskrieg mit dat vun Hitler all Johren tovör beschreeven Teel vun de Gewinnung vun „Lebensraum im Osten“. Dormit weer „ein blockadefestes Großimperium“ bit to'n Ural un över den Kaukasus weg meent.^[62]

An' 22. Juni middags hett de sowjeetsch Butenminister Molotow in' Rundfunk en Reed hollen, in de he den Utbröök vun den Krieg bekannt maakt hett un de mit de Wöör: „[…] de Sieg sall de vun uns ween!“ to Enn gung. Elf Daag later hett Josef Stalin an' 3. Juli mit en Rundfunkanspraak persönlich an dat Volk wendt.^[63] Dorvör weer Minsk in de Keetelslacht bi Białystok un Minsk inslooten un later besett wurrn. An' 26. September funn de Slacht um Kiew hör Enn'. Doch all in' Oktober fung dat an to schneen un to regen. De düütsch Offensive keem nich mehr so gau vöran, se bleev immer fakener in' Schlamm fastsitten, un de Angreep up Moskau keem ok wegen de stiefer sowjeetsch Gegenwehr to'n Stillstand. An' 5. Dezember fung en sowjeetsch Gegenoffensive mit frisch, för den Winterkrieg utrüst Eenheiten ut Feernost ünner den Befehl vun General Georgi Konstantinowitsch Schukow an, wordör en Eroberung vun de Hööftstadt Moskau dör düütsch Truppen verhinnert wurr un „ein ungeheurer Rückschlag für die Wehrmacht war“.^[64]

Finnland hett in den Fortsetzungskrieg versöcht, mit düütsch Ünnerstütten, de in' Winterkrieg an de Sowjetunion verloren Rebeeden Karelien torüchto erobern. Nahdem dit Teel in' Sömmer 1941 reckt weer, bleev Finnland aber nich defensiv, sonnern hett bit Dezember 1941 ümstreeden, nie tovör finnisch ween kareelsch Rebeeden besett.

As Reaktschoon up den düütschen Angreep sünd britisch un sowjeetsch Truppen an' 25. August 1941 in' Rahmen vun de Anglo-Sowjeetsch Invasion in den Iran inmarscheert. Teel vun den Angreep weern to'n eenen dat Sekern vun de Öölförderung vun de Anglo-Iranian Oil Company un to'n annern de Övernahm vun de Transiraansch Iesenbahn, um de sowjeetsch Truppen ok up den Weg över den Iran mit britisch un US-amerikaansch Militärgerät versörgen to können.

De Root Armee harr sück nee organiseert. De wichtigsten Grootbedrieven vun de Rüstungsproduktschoon wurrn an den Ural in Städer as Ufa un Tscheljabinsk verleggt un weern för de düütsch Luftwapen nich mehr to recken. An' 16. Dezember geev Hitler den Befehl to'n Anhollen. Bit to'n Enn' vun dat Johr wurr de Wehrmacht aber noch wieder torüchdrängt.

Hitler sien „Weisung Nr. 41“ van' 5. April 1942 („Fall Blau“) hett för de Sömmeroffensive fastleggt, dat tonächst Stalingrad an de Wolga, denn de Kaukasusruum bit to de töörksch un iraansch Grenz erobert wurrn sull, um dor de Eerdöölzentren in de Hand to kriegen. Tonächst aber is in den Süüdafsnitt vun de Front de Root Armee to'n Gegenangreep antreden. In de Slacht bi Charkow wurrn in' Mai 1942 de angriepen sowjeetsch Verbände vullständig inslooten. Meest en Veertelmillion sowjeetsch Suldaten keem in Fangenschap. Vun Mai bit Juli wurrn Sewastopol un de Halfinsel Kertsch up de Krim erobert, de as Sprungbrett för de Offensive bit to'n Kaukasus deenen sullen. Dorbi keemen 150.000 Rotarmisten in Fangenschap. Wiel in' Juni 1942 ok Tobruk in Nordafrika full (Unternehmen Theseus), hett de NS-Propaganda nah de Krise in' Winter nu weer groot Hoopen un en bald kommen Gesamtsieg weckt.^[65]

Enn' Juni 1942 fung de Sömmeroffensive in' Süüden vun de Ostfront tüschen Kursk un Taganrog an dat Asowsche Meer an, deren Bedüüden Hitler noch eenmal an' 1. Juni 1942 up en Böverbefehlshebber-Bespreeken in Poltawa (Heeresgrupp Süd) herutstellt harr: „Wenn ich das Öl von Maikop und Grosny nicht bekomme, dann muß ich diesen Krieg liquidieren.“^[66] An' 3. Juli hebbt düütsch Kräfte den Don bi Woronesch överschreeden. Twintig Daag later kunn Rostow an' ünneren Don erobert wurrn, do bleev de Fangentall minn, wiel de Root Armee – in' Gegensatz to 1941 – en strategischen Rücktoog achter den Don, de Wolga bi Stalingrad un to'n westlichen un middleren Kaukasus inleiden dee.^[67] An den sülvigen Dag hett Hitler de „Weisung Nr. 41“ so afännert, dat statt dat vörsehn nah'nanner nunmehr to glieker Tiet gegen Stalingrad un in't Kaukasusrebeet vörstött wurrn sull. De Heeresgrupp Süd wurr dorher in de Heeresgrupp A (Kaukasus) un Heeresgrupp B (Stalingrad) deelt. De swaachere Heeresgrupp B kreeg de Upgaav todeelt, Stalingrad to erobern un dornah de Wolga rünner bit Astrachan an't Kaspisch Meer vörtodringen. De Heeresgrupp A, de nah de Operation Edelweiß de Öölborns vun Maikop, Grosny un Baku erobern sull, is bit Noworossijsk an’t Swaart Meer vörrückt, nehm ok den Westkaukasus un dat nördlich dorvan liggen Maikop in. De Öölanlagen dor weer aber systematisch un fachmännisch kört hauen wurrn. De Tatsache, dat de vullständig Zerstören vun de ökonoomsch Infrastruktur en Gebruuk vun de Öölborns in dat Nordkaukasusrebeet unmögelk maken dee, weer völ mehr as de latere Slacht um Stalingrad en strategisch Wennen för den Krieg in’ Osten.^[68]

Dat nächstliggen un wichtig Eerdöölrebeet vun Grosny, dessen Besitt Hitler as wesentlich för dat Wiederführen vun den Krieg ansehn dee, wurr nich reckt. Dormit wurr Midden August düütlich, dat dat operative Teel vun de Heeresgrupp A nich reckt wurrn weer, de Angreep up de Passhööchten vun den Kaukasus muss Enn' August 1942 instellt wurrn. De Weg to'n Persischen Korridor, över de amerikaansch Kriegsmaterial in de Sowjetunion brocht wurr, bleev sparrt. As Hitler mit Goebbels in dat Führerhööftquartier Werwolf bi Winniza (Ukraine) ünner veer Oogen snacken dee, weer he dorgegen överdreven optimistisch: Man dee ok Lüttasien erobern un dornah den Iran, den Irak as ok Palästina, um dordör de Briten vun hör Öölversörgen aftosnieden Bi den baldigen Angreep up Stalingrad hett he de Eroberung vun de Stadt binnerhalv vun acht Daag verwacht.^[69]

De gigantisch Överdehnen vun de Front, nich recken Nahschuuv un de massiv sowjeetsch Wedderstand leeten indes den Vörmarsch vun de Heeresgruppen A un B Anfang September 1942 to'n Stillstand kommen. Deswegen keem dat to en Führungskrise in dat düütsch Böverkommando, in deren Verloop de Böverbefehlshebber vun de Heeresgrupp A, Feldmarschall Wilhelm List, un de Generalstaffschef vun dat Heer, Generaloberst Franz Halder, vun Hitler entlaaten wurrn. Hitler övernehm sülvst (bit to'n 22. November 1942) den Böverbefehl vun de Heeresgrupp, Nahfolger vun Halder wurr General Kurt Zeitzler.^[70]

An' 4. Oktober 1942 hebbt Vertreder vun dat sowjeetsch Böverkommando, Georgi Schukow un Alexander Wassilewski, mit de Befehlshebber vun de um Stalingrad insett Fronten (sowj. Armeen) de plaant sowjeetsch Umfaatensoperatschoon besnackt, dör de de 6. Armee vun de Wehrmacht in den Ruum tüschen Wolga un Don inslooten un vernicht wurrn sull.

Partisanenkrieg

Mit den Inmarsch vun düütsch Truppen wurr in verscheeden Staaten in Europa en Umgestalten entsprekend den natschonalsozialistischen besettenspolitischen, rassenideologischen und bevölkerungspolitischen Vörstellungen inleit, de de Besetter mit all Middel vun de Repression dörtosetten versöcht hemm. Dat hett vör allen den politischen un militärisch-politischen Wedderstand un de jöödsch Minnerheit bedrapen, de in den gesamten düütschen Machtberiek to'n Objekt von Verfolgung un Vernichtung wurr.

Mit den Generalplan Ost entstunn ünner Heinrich Himmler as den Riekskommissar för de Festigung vun dat düütsch Volksdom en umfaaten bevölkerungs- un siedlungspolitisches Konzept to dekolonialistisch „Germanisierung“ vun de besett un noch to erobern Ostgebiete. Besünners de Bevölkerung vun Polen, Serbien, de Ukraine, Wittrussland un Russland sull „durchaus niedergehalten werden“. Ut de rücksichtslos Utplünnern vun disse Rebeeden ergeev sück, dat Millionen de Hungerdood drohen dee, wat vun de Planern hennommen, wenn ok nich begrött wurr. Nah de Entscheedung för den „Arbeitseinsatz“ as dat ökonoomsch mehr bringen Umgang mit de Bevölkerung vör allen de Sowjetunion wurrn Millionen Dwangsarbeiter nah Düütschland verschleppt.

Repression un Utbeutung sünd aber bald up Wedderstand stött. In de Nedderlannen hebbt bispeelswies de Polizei un de Iesenbahner streikt. In Frankriek keem dat to bewappneten Angreep. In de Balkanstaaten un in Osteuropa weer de Wedderstand besünners stark un hett sück faken up verscheeden Gruppen verdeelt. Jugoslaawsch Partisanen ünner de Führung vun Tito kunn eenzelt tosommenhang Rebeeden befreen, un in Grekenland hebbt Partisanen vun de ELAS, EDES un EKKA de Bargen kontrolleert. In de Sowjetunion hebbt kommunistisch un anarchistisch Gruppen dat düütsch Besettenregime bekämpt. De Partisanenkrieg in de Sowjetunion weer vun de Root Armee all vör den Krieg plaant wurrn, entspreken Eenheiten wurrn upstellt, de nah de Eroberung vun en Rebeet den Wedderstand gegen de Besetter in' Achterland vun de Front wiederführen sullen. In' Allgemeenen weer de Partisanenkrieg dör tallriek Verstöße gegen dat Kriegsrecht kenntekent. De Partisanen hebbt meest kien Fangen maakt oder se hebbt de to't Överloopen dwungen. Up düütsch Siet enthull de Kommissarbefehl de Anwiesen, Politkommissare vun de Root Armee nich as Kriegsfangen to behanneln, sonnern de „nach durchgeführter Absonderung zu erledigen“.^[71] So nehm de Partisanenkrieg in Osteuropa sien Anfang as systematisch Utrottenskrieg. In Grekenland (Kefalonia, Chortiatis), Frankriek (Oradour, Maillé) oder Italien (Marzabotto, Caiazzo) keem dat to vereenzelt Massakern an de Zivilbevölkerung.

Kriegseinträe vun de USA, Dezember 1941

De USA harrn in den Konflikt tonächst formal Neutralität gewohrt. De isolatschonistisch Grundstimmung in de US-Bevölkerung hett dat för Präsident Roosevelt nich mögelk maakt, direk an de Siet vun Grootbritannien un de Sowjetunion in den Krieg intogriepen.

Den Utbröök vun den Tweeten Weltkrieg in Europa hett Japan to dat Besetten vun den nördlichen Deel vun Franzöösch-Indochina bruukt, hett Grootbritannien dwungen de Burmastraat dicht to maken un hett in' September 1940 in Berlin den Dreemächtepakt mit Düütschland un Italien slooten, de dorto deenen sull, de USA vun en Kriegsinträe aftohollen. De Kongress vun de USA hett mit dat Lehn- un Pachtgesett van' 11. März 1941 de legale Grundlaag för de vörher all praktizeert Ünnerstütten vun Grootbritannien schafft. An' 31. Juli 1941 hebbt de USA, Grootbritannien un de Nedderlannen de finanziell Middel vun Japan infroren, wat gliektosetten weer mit en Embargo. Dat truck fehlen Rohstoffleefern ut Süüdoostasien un den USA nah sück, so dat de Führung vun dat japaanich Kaiserriek in en Krieg gegen de USA, Grootbritannien un de Nedderlannen de eenzig Mögelkeit seech, hör imperialistisch Ambitschonen in Richt Süüdoostasien aftosekern.

Nah den Angreep vun Japan up de amerikaansch Pazifikflotte in Pearl Harbor an' 7. Dezember 1941 un den an 11. Dezember folgen Kriegsverkloren vun Düütschland un Italien befunn sück dat Land nu ok offiziell in' Kriegstostand mit de Assenmächte. Trotz den japaanschen Angreep un glieks nah de Andrag up Kriegsverkloren an Japan in den Kongress hett Roosevelt sein Beraders doran erinnert, dat Düütschland dat Hööftteel blieven dee.^[72] De Grundsatz „Germany first“ wurr wiels de Arcadia-Konferenz mit den Entsluss, Düütschland as den gefährlichsten un vun England un Russland ok eenzigen direkt to recken Gegner toeerst to besiegen, bestätigt. Buterdem würr dat Daalringen vun Düütschland över kört oder lang ok to'n Tosommenbröök vun Japan führen.^[73] To eerst Kamphandlungen tüschen US-amerikaansch un düütsch Truppen keem dat Enn' 1942 in Nordafrika.

De Kriegsschauplatz Nordafrika 1940–1943

Ähnlich as up den europäischen Kriegsschauplatz harrn de Italiener in Nordafrika swoor Rückslääg gegen den Briten hinnehmen mussen. En italieensch Offensive to'n Enn vun dat Johr 1940 führ to de Vernichtung vun de eegen Verbände in Libyen.

De düütsche Generalleutnant Erwin Rommel kreeg dorüm in' Februar 1941 den Befehl, mit de twee Divisionen vun dat Düütsch Afrikakorps den spoodlosen Bündnispartner bi sien Verteidigung to ünnerstütten.

Rommel hull en defensiv Verhollen för nich anbrocht, stattdessen wull he angriepen. An' 31. März fung Rommel sien Vörmarsch an. All an' 10. April stunnen düütsch Panzer vör de ostlibysch Habenstadt un Festung Tobruk, de kört tovör noch vun de Italiener utbaut un denn binah ahn Kamp rüümt wurrn weer. Bit to'n 13. April hett Rommel dree Angreep up de Festung ünnernommen, de aber all fehlslahn sünd. Rommel kunn Tobruk vöreerst nich erobern. Wiedere Vorstöße kunnen wegen Versörgensengpassen ok nich dörführt wurrn, so dat beid Sieden to en Stellungskrieg övergahn deen.

In’ November 1941 hebbt de Briten weer angreepen. An’ 26. November geev dat den tweeten Angreep, wobi dat de Besatzung vun Tobruk endlich gelung, den Belagerungsring to sprengen. An’ 7. Dezember truck sück dat Afrikakorps to de Gazala-Lien torüch. Nahdem Tobruk in’ Moment nich erobert wurrn kunn, hett Rommel eerst weer in dat nächste Johr angreepen.

An’ 26. Mai 1942 hett Rommel dat Unternehmen Theseus befahlen, mit dat Teel, Tobruk to erobern. Nah swoor Panzergefechten gelung dat den Assenmächten, Bir Hacheim an’ 10. Juni intonehmen, um denn den Vörmarsch up Tobruk intoleiten. An’ 20. Juni wurrn Stadt un Festung besett, woför Rommel as jüngst Offizier vun de Wehrmacht to’n Generalfeldmarschall befördert wurr.

Dat Teel vun den wiederen Vörmarsch dör de Libysch Wüste weer Alexandria un de Sueskanal. Kört vör de ägyptisch Bahnstatschoon vun el-Alamein harrn de Briten en 65 Kilometer breeden Verteidigungsgörtel upbaut, in de in’ Juli 1942 bi de eerste Slacht vun el-Alamein de Offensive vun de Assenmächte stecken bleev. An’ 23. Oktober 1942 hett de nee britisch Befehlshebber Bernard Montgomery den Gegenangreep to de tweete Slacht vun el-Alamein befahlen. Dat vun de Tall her ünnerleegen Afrikakorps muss wieken.

De Laag vun de düütsch Truppen in Nordafrika wurr utsichtslos, as an’ 8. November in de Operation Torch allieerte Truppen in Casablanca un Algier an Land gungen un somit de düütsch un italieensch Truppen in Nordafrika vun twee Sieden in de Tang nommen weern. An’ 13. November fulll Tobruk weer in britisch Hand.

An’ 23. Januar 1943 hebbt de Briten Tripolis besett. In’ März un April wurrn de Truppen vun de Assenmächte in de Slacht um Tunesien inkeetelt. Blots an de Mareth-Lien wurr noch erbittert Wedderstand leist. An’ 12. Mai 1943 – Rommel weer intüschen ut Nordafrika afberopen wurrn – hebbt 150.000 düütsch un 100.000 italieensch Suldaten up de Halfinsel Kap Bon kapituleert. De düütsch Bevölkerung reageer völlig entsett up de hooch düütsch Verluste in Nordafrika, de as endgültig Kriegswennen düüt wurr. Achter vörhollen Hand hett man vun en „tweet Stalingrad“ oder vun „Tunisgrad“ snackt.^[74]

Stalingrad un de Wennen up den osteuropäischen Kriegsschauplatz, 1943–1945

Trotz de anspannt Kräfte- un Nahschuuvsituatschoon harr Hitler an' 23. Juli 1942 in Afännern vun sien oorsprünglich Plaan („Fall Blau“) un gegen deelwies düchtig Bedenken vun de Generalität neben de süüdlich Offensive in Richt vun dat Kaukasusrebeet en to glieker Tiet stattfinnen Offensive gegen Stalingrad befahlen (kiek ok Afsnitt De Krieg gegen de Sowjetunion bit Stalingrad). De Heeresgrupp Süd wurr deswegen in de Heeresgrupp A (Kaukasus) un Heeresgrupp B (Stalingrad) updeelt. Oorsprünglich sull toeerst Stalingrad as Verkehrsknüttpunkt un dornah dat Kaukasusrebeet mit sien Öölborns erobert wurrn. Ut dat Nah'nanner wurr denn aber en Angreep to glieker Tieden mit gefährlich överdehnt Flanken. En düütsch Panzerafdeelen reck an' Abend vun den 23. August 1942 die Wolga; an den sülvigen Dag hebbt 600 Maschinen vun de Luftwapen Stalingrad bombardeert un de eerst Eenheiten vun de 6. Armee kunnen in de Butenbezirke vun de Stadt indringen. In erbittert Eenzelkämpen in de Hüüs un Straaten keemen de Düütschen blots ünner hooch Opper bi de Eroberung vun Stalingrad vöran. Toletzt hett de Wehrmacht woll etwa 90 Perzent vun de in en Trümmerhoopen verwannelt Stadt beherrsch, de vullständig Eroberung hett man aber nich schafft. En schmalen Uferstriep vun de Wolga an' östlichen Stadtrand, an de permanent nee Truppen anlannd wurrn, kunnen de sowjeetsch Verteidiger ünner hooch Verlusten verbeeten hollen.

An' 19. November fung de Grootoffensive vun de Root Armee (Operation Uranus) gegen de rumäänsch un düütsch Lien nordwestlich un süüdlich vun Stalingrad an. Wenig Daag later hebbt sück de sowjeetsch sowjeetsch Panzertippen bi Kalatsch am Don vereenigt. Dormit weer de 6. Armee inkeetelt. De vun Göring verspraken Luftversörgen weer nich dörführbor. De düütsch Verbände weern recht unbeweglich un völlig ünnerversörgt. En Entsatzangreep vun de 4. Panzerarmee (Operation Wintergewitter), de bit to 40 Kilometer an de Stadt ranführen dee, muss an' 23. Dezember afbraken wurrn. Generaloberst Paulus hett en Utbreekensversöök wegen to wenig Drievstoffreserven as nich mögelk inschätzt, föhl sück aber an den Hollensbefehl vun Hitler bunnen un geev weder en Befehl, ut den Keetel uttobreeken noch wull he kapituleeren. An' 10. Januar 1943 hebbt doruphen söben sowjeetsch Armeen den Angriff up de Stadt anfungen. Bit to'n 23. Januar hebbt se de Floogplatzen Pitomnik un Gumrak torüch erobert. Een Dag later hebbt den Keetel in en nördlich un en süüdlich Hälft spalten kunnt. An' 25. Januar hett de letzte Ju 52 den Behelpsfloogplatz Stalingradski verlaaten. An' 31. Januar gung Paulus, in de Tüschentiet to'n Generalfeldmarschall befördert, angesichts de utsichtsloos Laag, in sowjeetsch Fangenschap, ahn en Gesamtkapitulatschon vun de 6. Armee uttospreeken. Dornah geev dat nich regelt Deelkapitulatschonen vun Eenheiten vun de Süüdkeetel, de Noordkeetel hett dorgegen noch bit to'n 2. Februar kämpt. Van 29. Januar bit to'n 2. Februar keemen etwa 91.000 düütsch Suldaten in Fangenschap. Schätzungen nennen 5.000 Wehrmachtssuldaten, de nah den Krieg nah Düütschland torüchkehren deen, dorünner Generalfeldmarschall Paulus, sien Staffschef un de meest anner hooch Offiziere. De verloren Slacht vun Stalingrad markeer in dat Düütsch Riek den psychologischen Wennenpunkt vun den Krieg. Af dissen Tietpunkt hett de Mehrheit vun de Düütschen nich mehr an den „Endsieg“ glöövt, ahn beachten vun de Sportpalastrede vun Goebbels an' 18. Februar 1943 mit de Uproop to'n „Totalen Krieg“ un de frenetisch Tostimmen vun de utwählt Tohörers. So kummt Heinz Boberach, de Herutgever vun de Meldungen aus dem Reich, to den Befund, „dass mit der Niederlage von Stalingrad 1943 ein Stimmungsumschwung begonnen hat, der durch die Kapitulation der deutschen Truppen in Nordafrika und die Steigerung der Luftangriffe noch verstärkt wurde“.^[75]

An' Mörgen vun den 16. Februar wurr de Stadt Charkow vun Truppen vun de Wehrmacht un Waffen-SS gegen den Befehl vun Hitler upgeven, um en drohen Inkeeteln to entgahn. An' 21. Februar fung aber en düütsch Gegenoffensive an. Bit to'n 5. März wurr dat Rebeet bit to'n middleren Donezk torüch erobert. Dorbi wurrn düchtig Geländegewinne schafft, den Gegner hooch Verluste bibrocht un weer en slooten Front herstellt. En in' Fröhjahr 1943 potentiell bevorstahn Tosommenbröök vun de Ostfront wurr so verhinnert. In de Schlacht um Charkow wurr de Stadt an' 14. März ünner Verlusten dör Truppen vun de Waffen-SS torücherobert. En wiedere Offensive in' Sömmer, de Operatschon Zitadelle, sull de Frontbalkon bi Kursk utrüümen un groot Deelen vun de Root Armee inkeeteln un vernichten. De Operatschoon führ to de gröttste Panzerslacht in de Historie. De Angreep weer aber vun de Root Armee vörutsehn wurrn, de sück dör deep Verteidigungsstellungen vörbereit harr, un bleev stecken. De düütsch Vörstööt wurr up den Hööchpunkt vun de Slacht afbraken. De sowjeetsch Gegenoffensive bi Orel, de wedderum dat Teel verfolgen dee, Deelen vun de Heeresgrupp Mitte intokeeteln un de Binnen vun düütsch Kräfte dör den an' 10. Juli dörführt Anlannen vun de Allieerten up Sizilien (Operation Husky) hebbt en Wiederführen vun de Offensive verhinnert. Nah mehreren sowjeetschen Gegenoffensiven in de folgen Maanden muss de Wehrmacht an de gesamt Front den Rücktoog antreden, wobi ok de Slacht um de Krim mit en düütsch Nedderlaag to Enn' gung. Bit to'n Enn' vun dat Johr 1943 weer Kiew weer in de Hand vun de Sowjetunion.

De mit de Operation Zitadelle verloren Panzerreserven kunnen nich ersett weern un bedüüden en afsehbar Sieg vun de Sowjetunion. Dornah sünd wieder gröttere Slachten folgt: Schlacht an' Dnepr un de Dnepr-Karpaten-Operation.

An' 14. Januar 1944 fung mit de sowjeetsch Leningrad-Nowgoroder Operation, den Angreep up den düütschen Belagerungsring um Leningrad an, en Reeg vun Angreepsoperatschonen, de de sowjeetsch Propaganda later as „Teihn Stalinsche Slääg“ betekent wurr. De Sowjetunion hett nahsett: Hör Fröhjohrsoffensive broch wiedere Rebeedengewinne, un de Wehrmacht muss sück bit to'n Peipussee torüchtrecken. An' 12. Mai weer de Krim weer fast in sowjeetsch Hand. An' 9. Juni fung de Offensive an de finnisch Front up de Kareelsch Landenge an. Enn' Juni keem disse Angreep up de Hööcht vun de olt Grenz van 1940 to'n Stillstand.

In' Juni un Juli 1944 gelung de Sowjetunion mit de Operation Bagration dat vullständig Slahn vun de Heeresgrupp Mitte. Se gellt mit en Verlust vun 28 Divisionen vun de Wehrmacht as de verlustriekste Nedderlaag in de düütsch Militärgeschichte. De Root Armee kunn nu bit kört vör Warschau un to de Grenz von Ostpreußen vörstööten. An' 3. Juli hebbt de Sowjets Minsk torüch erobert, wieder süüdlich drung af den 13. Juli in Galizien en wiedere sowjeetisch Offensive (Lwiw-Sandomierz-Operation) bit Lemberg an de Weichsel vör. Af dissen Tietpunkt weer de Wehrmacht blots noch to henhollen Wedderstand gegen de Root Armee fähig.

An' 1. August fung de Warschauer Upstand vun de Poolsch Heimatarmee an. An' 20. August is de Root Armee in de Operation Jassy-Kischinew in Rumänien inmarscheert, worup an' 23. August König Michael dör en Staatsstriek den Diktater Ion Antonescu störten dee un an' 24 August de rumäänsch Armee den Kamp an de Siet vun Düütschland instellen dee. De Spood vun de Sowjetununion dwungen de Wehrmacht to' Rücktoog ut Grekenland, an' 13. Oktober sünd britisch Eenheiten in Athen inrückt. An' 5. September nehm de Root Armee Bulgarien in; de Ünnerstütten dör de Sowjetunion seker, hebbt bulgaarsch Kommunisten an' 9. September en gewaltsam Ännern vun de Staatsform maakt un övernehm de Führung in dat Land.

Finnland hett an' 19. September en Wapenstillstand mit Sowjetunion slooten. An' 20. Oktober hebbt sowjeetsch Eenheiten un jugoslaawsch Partisanen ünner Tito de Hööftstadt Belgrad erobert. In' Norden truck sück de Heeresgrupp Nord an' 13. Oktober ut Riga nah Kurland torüch. In Ostpreußen keem de Offensive vun de Sowjetunion in' Oktober nah Spood to'n Anfang to'n Stillstand. In de Slacht um Budapest wurr de ungaarsch Hööftstadt belagert, kunn aber eerst an' 11. Februar 1945 vun de Root Armee innommen wurrn.

De Root Armee is Anfang 1945 vun Warschau (befreet wurrn an' 17. Januar) ut nah Norden vörstött un hett dormit Ostpreußen vun den Rest vun dat Riek afsneeden. Teihnduusende sünd wiels de Slacht um Ostpreußen över dat tofroren Frisch Haff nah Westen flücht. Över twee Million Flüchtlings sünd över dat Meer nah den Westen kommen. In' Toog vun disse Rettungsaktion (Operation Hannibal) wurr an' 30. Januar da ehmalige KdF-Schipp „Wilhelm Gustloff“ mit Duusenden vun Minschen an Bord vun dat U-Boot S-13 vun de Baltisch Flotte torpedeert un gung up Hööcht vun Stolpmünde ünner, wo 11 Daag later de „Steuben" ebenfalls en Opper vun S-13 wurr. De Versenken vun de Gustloff, Steuben, Goya (16. Februar 1945) un Cap Arcona (3. Mai 1945) mit tosommen mehr as 20.000 Oppern gellen as de gröttsten Katastrophen in de Schippfohrt.

In de Slacht um Königsbarg hebbt de russisch Angriepen an' 9. April de Stadt endgültig besett. An' 27. Januar reck de Root Armee dat KZ Auschwitz-Birkenau, dat vun de SS tovör upgeven wurrn weer. An den sülvigen Dag hebbt eerste sowjeetsch Eenheiten Küstrin un reckt un dormit ok de Oder.

Nah de sowjeetsch Weichsel-Oder-Operation stunn de Root Armee Enn' Januar 1945 längs de Oder un Neiße vun Stettin bit Görlitz knapp 80 Kilometer vör Berlin. De Hööchten vun Seelow weern dorbi en steil upstiegen, natüürlich Hinnernis, un um disse Hööchten wurr en vun de gröttst Slachten vun den Tweeten Weltkrieg slahn. De Slacht um de Seelower Hööchten fung an' 16. April an, in' Loop vun den 18. April wunn de tallenmäßig wiet överleegen Root Armee de Böverhand. Ünnerdessen wurr in' Süüden de sowjeetsch Belagerungsring um Breslau an' 15. Februar slooten, dat aber eerst an 6. Mai in de Hann' vun de Root Armee full. An' 25. April wurr de Belagerungsring um Berlin slooten, an' 28. April is de Versöök vun de 12. Armee ünner General Walther Wenck scheitert, de Hööftstadt to entsetten, an' 30. April hett sück Adolf Hitler in' Führerbunker ümbrocht. An' 2. Mai geev General Helmuth Weidling an de letzten Verteidiger vun Berlin den Befehl to dat Instellen vun de Kamphandlungen.

Nah dat Scheitern vun de Plattenseeoffensive in' Fröhjahr 1945 weer Ungarn an' 4. April vullständig vun de Root Armee erobert. Wien full an' 13. April, vun Osten ut wurrn Nedderöösterriek, dat Burgenland un de Steiermark erobert. An' 8. Mai 1945 is um 23:00 Ühr middeleuropäisch Tiet de bedingungslos Kapitulatschoon vun de düütsch Strietkraften in Kraft treden. An den glieker Dag reck de Root Armee Graz un hett in' Rahmen vun de Prager Operation Dresden besett. Anfang Mai weer de Personalstärke vun de Heeresgrupp Mitte (de fröher Heeresgrupp A), de ünner Generalfeldmarschall Schörner in dat Protektorat Böhmen un Mähren stunn, noch mit 900.000 Suldaten angeven wurrn. De wenigsten hebbt den Westen reckt; de Masse gung in sowjeetsch Fangenschap. Ok de an' 5. Mai anfungen Prager Upstand forder in' Tosommenhang mit de anfangs ungeordnet Verdrieven vun de Düütschen ut de Tschechoslowakei en nich bekannt Tall an Opper. An' 10. Mai sünd sowjeetsch Eenheiten in Prag inrückt.

Italien 1943 un 1944

An' 10. Juli 1943 sünd de Allieerten in Sizilien land (Operation Husky), worup de Groot Faschistisch Raat Mussolini Verseggen vörsmeeten hett. De Duce wurr doruphen up Befehl vun König Viktor Emanuel III. (Italien) verhaft. As nee Ministerpräsident wurr Pietro Badoglio insett.

An' 22. Juli kunn de siziliaansch Hööftstadt Palermo vun de Allieerten besett wurrn. An' 3. September sünd twee britisch Divisionen bi blots minimalem Wedderstand vun de Verteidiger up dat italieensch Fastland land. Fiev Daag nah de Lannen hett de nee italieensch Regeeren en Wapenstillstand mit de Allieerten slooten, worup de Fall Achse inleit wurr, in de de Düütschen all italieensch Verbände entwapen un an 10. September Rom besetten deen. An' 12. September gelung dat eenig düütsch Fallschermjägers, Mussolini ut sien Fangenschap in dat Hotel Campo Imperatore to befreen. Mussolini wurr nah Ostpreußen brocht, um wenig later en Marionetten-Regeeren in Norditalien leiten to können (Republiek vun Salò) un den Kamp an de düütsch Siet forttosetten. Nahdem sück de up de greeksch Eiland Kefalonia statschoneert italieenisch Suldaten wiegert harrn, sück hör Wapen afnehmen to laaten, wurrd tüschen den 18. un den 23. September etwa 5000 Italiener fangen nommen un vun düütsch Gebirgsjägertruppen doodschaaten.

An' 13. Oktober hett de Badoglio-Regeeren den Düütsch Riek den Krieg verklort. An de Siet vun de offiziellen italiensch Verbände weer ok noch en kampstarke Partisanenarmee vun 256.000 Fruen un Manlüüd, de 1944 mit hör Kamphandlungen teihn Wehrmachtsdivisionen bunn.

De Vörmarsch vun de Allieerten gung man blots ganz langsam vöran. De Düütschen hebbt hör Stellungen bit to'n Ütersten verteidigt, wiels in dat Achterland all de nächst Verteidigungsstellungen uthaben wurr. Eerst, wenn de Druck to stark wurr, trucken se sück torüch, um sück weer nee to verschanzen.

De Entscheeden vun de Allieerten, eerst in Sizilien un nich glieks bi Rom to lannen, hett den Krieg mögelkerwies düchtig verlängert. Dat gifft Inschätzen, dat de italieenschen Verbände un de Partisanen bi en Lannen vun de Allieerten bi Rom Süüditalien sülvst harrn befreen kunnt.

Wiels sück de Allieerten swoor Gefechte mit de Truppen vun de Wehrmacht leefern deen, kunnen sück de Düütschen nah en Lannen bi Anzio (Operation Shingle, 21. Januar) wieder in Bedrängnis bringen, worup de dwungen weern, tosätzliche Divisionen nah Italien to verleggen. De Allieerten hebbt in Italien entweet Front upbaut, hebbt aber nich de Gelegenheit wohrnommen, bit nah Rom vörtostööten.

An' 15. Februar wurr bi de Slacht um Monte Cassino dat vun de Düütschen nich besett Bargkloster Monte Cassino, dat en strategisch Laag in de Gustav-Lien harr, bombardeert un twee Daag later dör Artilleriebeschuss völlig zerstört. De düütsch Verteidiger, ehmalge Fallschermjäger vun de Lannen up Kreta, hebbt sück ansluutend in de Ruinen vun dat Kloster verschanzt. Eerst dree Maand later, an' 18. Mai, nehm dat 2. Poolsch Korps ünner Führung vun General Władysław Anders ünner hooch Verlusten nahdem se dat Kloster mehrere Daag angreepen harr, dat Kloster in, nahdem ok de vörhergahn Angreep vun de Allieerten scheitert weern.

Nahdem dat Hinnernis Monte Cassino överwunnen weer, fung de Vörmarsch up Rom an. An' 25. Mai hebbt de allieeten Kräfte hör beid Fronten vereenigt un hebbt de düütsch Truppen up de „Gröön Lien“ tüschen La Spezia un Rimini torüchdrängt.

Generalfeldmarschall Albert Kesselring, Böverbefehlshebber vun de Heeresverbände in Italien, hett dat aflehnt in de „ewigen Stadt“ to kämpen un hett sien Eenheiten befahlen, Rom an' 4. Juni wedderstandslos to verlaaten. De Hoopnung vun de Allieerten, de Wehrmacht bit in de Alpen torüchtodrieven, wurr bi de Apennin-Verteidigungslien vöreerst stört, sodat dat1944 noch kien Entscheeden in Italien geev.

In dissen Tietruum fallen ebenfalls allieert Överleggen vun en wiedere Vörrücken över den Balkan, de aber, um Spannungen mit de UdSSR to verhinnern, nicht maakt wurr.

Vun de Westfront bit to'n Kriegsenn', Juni 1944 bit Mai 1945

Westfront 1944/1945

Mit Johresbeginn övernehm Erwin Rommel den Böverbefehl vun de düütsch Heeresgrupp B an de an der Westfront nöördlich vun de Loire. An' 21. Januar 1944 fung de düütsch Luftwaffe weer mit Angreep up London an, de bit to'n April fortsett wurrn.

Wiels de Allieerten dormit togang weern, riesige Mengen Versörgensmaterial antosammeln, hebbt de Düütschen hör Küstenbefestigungen an Atlantikwall utbaut.

An' 6. Juni 1944 sünd de Allieerten in de Normandie land. De Plaan för Operation Overlord foot up af 1941 utarbeit Invasionsplääsn un weer vun den britischen Lieutenant General (Generalleutnant) Sir Frederick E. Morgan in sien endgültigen Faaten utarbeit wurrn. De seech vör, mit veer Armeen to lannen un dee gau in't Landsbinnere vörtostööten. De Düütschen weern slecht up de Invasion instellt. De düütsch Plaanungsstaff un Hitler hebbt de Lannen immer in' Pas-de-Calais, de engst Stäe vun den Ärmelkanal verwacht. Dat Rebeet vun Calvados, wo de Allieerten denn toletzt an Land gungen, wurr stellenwies blots mit eenig Meter Stiekelwier un wenig MG-Nüsten verteidigt. Aber nich överall, denn trotz de falsch Inschätzen vun dat OKW över den Oort vun de Invasion weer de Normandieküst doch recht swoor befestigt. Dat Invasionsrebeet weer in fiev Lannensafsnitte updeelt mit de Decknaams Juno, Gold, Sword (britisch/kanaadsch Lannensafsnitte), as ok Utah un Omaha (US-amerikaansch Lannensafsnitte). De Bombardeeren vun de Küst ut de Luft un vun See verleepen nah Plaan, hebbt aber bi Omaha aber de eerst düütsch Lien verfehlt. Dat führ, tosommen mit de Tatsaak, dat de Düütschen dor twee Divisionen harrn (un nich, as de Allieerten dat glöövt harr, blots een), to ganz swoor Verlusten vun de eerste Welle (etwa 70 %).

An den so nömmten D-Day weern an de Operation Neptune, dat eegentliche Invasionsünnernehmen, meest 6700 Scheep un över 13.000 Floogtüüch bedeeligt. An' fröhen Mörgen vun den 6. Juni sünd mehrere Luftlandeeenheiten (de 82. un 101. US-Luftlandedivision) to hör Insatzen in dat Achterland start. Wegen Navigatschonsfehlers un överraschend stark düütsch Flakfüer hebbt aber völ Maschinen nich de vörsehn Afspringzoon reckt, so dat de Fallschermjäger över wiet Deelen vun de Halfinsel Cotentin verdeelt wurrn.

Ofschons des Allieerten gewaltig Kräfte upboden harrn, keemen se stellenwies man blots bannig langsam vöran. Up de anner Siet gelung dat de düütsch Siet wegen de allieert Luftöverlegenheitun dat grootflachig kört Schiennett nich, gau tosätzlich Eenheiten in dat Kamprebeet vun de Normandie to verleggen. Cherbourg in' Norden vun de Cotentin-Halfinsel, befehligt vun Festungskommandant Karl-Wilhelm von Schlieben, gung an' 26. Juni nah starken amerikaanschen Artilleriebeschuss un heftigen Straatenkämpe verloren.

De Innahm vun Caen, en Primärteel vun den eersten Lannensdag, wies sück för de allieert Truppen ( Briten un Kanadier) an de Oostsiet vun den Normandie-Brüggenkopp as ungliek stuurder. Eerst nah söss Week mit verlustriek Kämpe kunnen se de Stadt an' 19. Juli vullständig besetten.

An' 15. August fung en tweete Invasion in Süüdfrankriek an de Côte d’Azur tüschen Toulon un Cannes (Operation Dragoon, oorsprünglich bekannt ünner den Decknaam Anvil) an. An de Lannen weern 880 allieerte Seescheep, dorünner veer Floogtüüchdräger, söss Slachtscheep, 21 Krüüzer un över 100 Zerstörer, insgesamt 34 franzöösch Scheep un 1370 Lannensboote as ok ruch weg 5000 Floogtüüch bedeeligt. Dree amerikaansch Divisionen hebbt de Angreepstruppen bild. Der Franzosen un US-Amerikaner kunnen ahn entscheeden Wedderstand gau in dat Landsbinnere vörstööten.

In de Normandie hebbt de Amerikaner an' 25. Juli en Utbrööksversöök ut hör Brüggenkopp-Sektor (Operation Cobra) ünnernommen, de in de Folgedaag in' Westen to dat Afsnöören vun de Cotentin-Halfinsel bit nah Avranches führen dee. In' Osten kunnen US-amerikaansch Eenheiten bi Saint-Lô nahdem sück dat an' Anfang wat rutzögern dee gau de düütsch Front dörbreeken. An' 6. August hebbt de Düütschen woll ünner den leitenden OB West, Generalfeldmarschall Günther von Kluge, en Konterattacke bi Mortain (→ Unternehmen Lüttich) start, de wurr aber all nah twee Daag weer stoppt, wat toletzt mit Hülp vun de nördlich kämpenden Briten un Kanadier to'n Keetel vun Falaise führen dee.

An' 25. August wurr Paris befreet (→ Schlacht um Paris). De düütsche Stadtkommandant General Dietrich von Choltitz hett den Hitler-Befehl, de Stadt kört un kleen to slahn, verwiegert un hett sück mit sien Truppe ahn Kamp ergeeven. Dör de enorme Materialfülle un afsolute Luftherrschap kunnen düütsch Truppenansammlungen to jeder Tiet körtslahn wurrn, un de Allieerten keemen in de Folgetiet good vöran. Se hebbt woll bi hör gau Vörstööt to'n düütschen Westwall hör Versörgensliens överdehnt, aber dör den Upbau vun nee, un flink Nahschuuvweeg (→ Red Ball Express) gelung dat vör allen, den in groot Mengen bruukt Drievstoff nah to leefern. All an' 3. September full Brüssel un een Dag later kunn Antwerpen besett wurrn. Eenzig bi de Luftlandeoperatschoon Market Garden kunn dat II. SS-Panzerkorps den Briten un US-Amerikanern in Arnem noch mal en swoor Nedderlaag bibringen.

Nah den Verlust vun de Atlantikhabens an' Ärmelkanal un vör allen in de Bretagne (→ Schlacht um die Bretagne) hett de düütüsch Marine ehrn U-Boot-Krieg vun Norwegen ut fortsett. Bit to'n 1. September hebbt de Düütschen vun Afscheetrampen in Nordfrankriek ut mit Marschfloogkörper (V1) un Raketen (V2) London angreepen. Beide Typen weern för dat Bekämpen vun Enkeld Teelen to ungenau un kunne dorum blots gegen groot Städer insett wurrn. Mit Arbeiten an dat Projekt „Friesenwall“ sull dat direkt Indringen vun de Allieerten an de düütsch Noordseeküst verhinnert wurrn. De Wall wurr aber nich fardigstellt.

An' 21. Oktober hebbt US-Suldaten nah heftig Kämpen Aken as eerst düütsch Grootstadt erobert un sünd vun dor ut bit to de Rur vörstött, wurrn aber in' Hürtgenwald in bannig verlustriek Kämpe verwickelt. De Slacht in' Hürtgenwald wurr de längste Slacht (Oktober 1944 bit Februar 1945), de dat je up düütsch Grund geven hett. För de Amerikaner weer dat de verlustriekst Kamp up den europäischen Kriegsschauplatz.^[76] Dat hügelige Rebeet mit völ Wald un dat slecht un bannig kolt Weer hett dorbi de düütsch Verteidigers begünstigt, so dat de amerikaansch Suldaten hör ihre materielle Överleegenheit nich utspelen kunnen. Eerst in' Februar 1945 gelung dat de US-Armee, de düütsche Afwehr to överwinnen un wieder to'n Rhien vörtorücken. Ok in' Süüden, in Lothringen un in' Elsass, bleev dat bi deelwies Spood för de Allieerten: de Festung Metz un Straßburg wurrn besetzt. An' 16. Dezember hebbt de Düütschen denn mit de Ardennenoffensive anfangen, um de Böverhand in' Westen torüchtogewinnen. Dorbi wurrn de letzten düütsch Offensivreserven verbruukt. Dat Operatschoonsteel, de Liens vun de Allieerten to spalten, in breet Front nah Belgien vörtostööten un den allieerten Nahschuuvhaben Antwerpen to besetten, kunn aber nich mal halverans reckt wurrn. To'n Johreswessel 1944/45 weer nich mehr to översehn, dat de Offensive steeken bleeven weer, nahdem ok dat Unternehmen Bodenplatte scheitert weer.^[77] Wiel in de Ardennenoffensive ok de letzt Drievstoff-Reserven upbruukt wurrn weern, weern Luftwapen, Heer un Marine an all Kriegsschauplätzen dornah wietgahnd bewegungslos, wiel de düütsch Hydreerwarken in de tweet Johreshälft 1944 immer weer bombardeert wurrn. Panzer un Floogtüüch wurrn noch immer up hooch Touren nee baut, aber ahn Drievstoff weern de ok nich to bruuken.

An' 7. März 1945 hebbt US-Suldaten de noch heel Brügg vun Remagen süüdlich vun dat Ruhrrebeet reckt, an' 23. März fung die Rheinöverqueren nördlich vun dat Ruhrrebeet bi Wesel dör britisch Suldaten an. De Heeresgrupp B vun de Wehrmacht ünner Feldmarschall Walter Model mit över 320.000 Suldaten – mehr as in Stalingrad – wurr an' 1. April in den so nömmt Ruhrkessel inslooten. Dormit weer de Krieg in' Westen, militärisch bekeeken, endgültig verloren. De Heeresgrupp B hett an' 18. April kapituleert, wiel twee Drittel vun de Suldaten ahn Wapen weern un in hellen Scharen deserteeren deen.^[78] An den sülvigen Dag hebbt US-Truppen Madeborg innommen, een Dag later Leipzig.

In de Nacht van' 16. up den 17. April 1945 hebbt franzöösch Truppen ünner Befehl vun General Jean de Lattre de Tassigny, anführt vun Major Christian Marie de Castries un mit amerikaansch Luftünnerstütten, Freudenstadt erobert. Se hebbt dat Zentrum vun disse in' Swaartwald liggen Stadt meest vullständig kört und kleen hauen. Dat geev tallriek Övergreep vun Suldaten gegen de Zivilbevölkerung (Plünderungen, Massenvergewaltigungen). Denn trucken franzöösch Truppen in Richt Rottweil un Stuttgart wieder. Togliek rück de britische Armee van' Nedderrhien ut zügig nah Noorddüütschland vör.

Amerikaansch un sowjeetsch Truppen an de Elv

An' 25. April hebbt sück US-amerikaansch un sowjeetsch Truppen 30 km süüdlich vun Torgau an de Elv drapen. Dormit weern de up hör Heimatgrund un in de angrenzend Rebeeden kämpend düütsch Truppen in twee vunnanner trennt Kamprüüms spulten.^[79] An' 26. April full Bremen an de Briten. Glieks dornah wurrn Lübeck (2. Mai) un Hamborg (3. Mai^[80]) innommen, wiels britisch-kanaadsch Truppen in Wismer inmarscheert sünd.

An' 5. Mai hett Generaloberst Blaskowitz, de sien Truppen in Holland inkeetelt weern, kapituleert. Wiels de britisch Eenheiten Noorddüütschland erobern deen, sünd US-Truppen gau nah Süüddüütschland un wieder nah Tirol vördrungen, „oft als Befreier begrüßt […]. Viele Soldaten ließen sich einfach überrollen und gefangen nehmen.“^[81] De Amerikaner hebbt an' 30. April München besett. Stuttgart full an' 22. April an de franzöösch Armee, de nah Süüden bit Vorarlberg keem. De US-Armee droop an' 3. Mai an' Brennerpass mit hör Landslüüd tosommen, de vun Süüden her Böveritalien besett harrn.

In Italien full Bologna an' 19. April an de US-Truppen. An' 25. April is Benito Mussolini vör de Alliierten vun Salò in Richt Swiez flücht, wat as Enn' vun de Italieensch Sozialrepubliek gellt. Genua wurr an 27. April erobert, een Dag later hebbt sück italieensch Partisanen Mussolini in Dongo greepen un hüm dood schaaten. An' 2. Mai hebbt de düütsch Eenheiten in Italien kapituleert, an den sülvigen Dag is de britisch Armee in Triest inmarscheert.

Kriegsenn’ in Europa 1945

Een Dag bevör sück Hitler an’ 30. April dat Leven nehm, harr he in en politisch Testament Großadmiral Karl Dönitz to’n Riekspräsidenten un Böverbefehlshebber vun de Wehrmacht un Propagandaminister Joseph Goebbels to’n Riekskanzler bestimmt. Nahdem Goebbels sück an’ 1. Mai ok dat Leven nommen harr, hett Dönitz an’ glieker Dag in en Rundfunkanspraak de Fortsetten vun den militärischen Kamp gegen „den vordrängenden bolschewistischen Feind“ verklort. Dönitz wull de düütsch Suldaten in amerikaansch-britisch Fangenschap bringen un se vör sowjeetsch Fangenschap retten. Nahdem de letzt Eenheiten in Berlin an’ 2. Mai kapituleert harrn, hett he sien Hööftquartier an’ 3. Mai in Flensborg upslahn un hett en Geschäftsführen Rieksregeeren ünner Graf Schwerin von Krosigk insett.

An' 4. Mai hett de nee nömmt Böverbefehlshebber vun de Kriegsmarine, Generaladmiral Hans-Georg von Friedeburg, up den Timelobarg en Oorkunn to de bedingungslos Kapitulatschoon vun de Wehrmachtseenheiten, de in' Nordwesten gegen den britischen Feldmarschall Montgomery kämpt harrn, ünnerschreven – disse Deelkapitulatschoon is an' 5. Mai um 7 Ühr in Kraft treden.

Nahdem Eisenhower in dat operativ Hööftquartier vun den SHAEF in Reims dat Ansinnen vun en separaten Wappenstillstand mit den Westallieerten torüchwiest harr, hett Generaloberst Jodl in de Mörgenstünn vun den 7. Mai de bedingungslos Kapitulatschoon vun all düütsch Truppen ünnerschreven. Se is an' 8. Mai, 23:01 Ühr middeleuropäisch Tiet in Kraft treden. In en wieder Dokument wurr de Ratifizeeren vun disse bedingungslos Kapitulatschoon, denn dör dat Böverkommando vun de Wehrmacht as ok de Böverbefehlshebber vun Heer, Luftwapen un Marine afmaakt. Dat passeer dör dat Ünnerschrieben vun en wiedere Kapitulatschoonsoorkunn in dat sowjeetsch Hööftquartier in Berlin-Karlshorst. In de laat Avenstünn vun den 8. Mai wurr de Oorkunn vun Generalfeldmarschall Keitel (för dat OKW un dat Heer), Generaladmiral von Friedeburg (Kriegsmarine) un Generaloberst Stumpff (Luftwapen, as Vertreder vun den Böverbefehlshebber Generalfeldmarschall von Greim) ünnerschreeven. Dat truck sück bit nah Middennacht hen. Dor de Kapitulatschoon in Moskau ebenfalls eerst an 9. Mai bekannt geven wurr, wurrd in de Sowjetunion un hör Nahfolgestaaten de 9. Mai as Tag des Sieges begahn.

Bild:Bundesarchiv Bild 183-14059-0018, Berlin, Oberbefehlshaber der vier Verbündeten.jpg

De Böverbefehlshebber vun de veer Verbündeten, Montgomery, Eisenhower, Schukow un Lattre de Tassigny, in Berlin an' 5. Juni 1945 to de Övernahm vun de böverste Regeerensgewalt in dat Düütsch Riek.

To'n Kriegsenn in Europa an' 8. Mai, den Victory in Europe Day oder ok Tag der Befreiung, befunnen sück in' Westen noch de Kanalinseln un de Städer Lorient, Saint-Nazaire, La Rochelle as ok dat nördliche Kurland ünner Kontroll vun de Wehrmacht. Ok in Däänmark un Norwegen bleev af 1940 de düütsch Herrschap bit to de Kapitulatschoon bestahn. Dat düütsch Riek sülvst weer wietgahnd besett, blots de Alpenruum, Deelen vun dat Protektorat Böhmen un Mähren un de gröttste Deel vun Sleswig-Holsteen stunnen noch ünner Kontrolle vun de düütsch Truppen.

In Norwegen un to'n Deel ok in Nordwestdüütschland weern de düütsch Truppen in Gewohrsam vun de britisch Strietkraften. Se weern formal Kriegsfangen, aber nich entwaffnet un in hör militärisch Gleedern un Kommandostruktur unverännert. Se wurrn in Insatzbereitschaft hollen un to'n Deel ok wieder utbildt.^[82] De Truppendeelen ünnerstunnen britisch Kommando. Wiels de Potsdamer Konferenz wurr Churchill vun Stalin up disse nicht entwaffnet 400.000 düütsch Suldaten in Norwegen anspraken.^[83]

An' 8. un 9. Maihebbt nich to tellen düütsch Suldaten versöcht ut den sowjeetschen Machtberiek noch in de vun de Westallieerten kontrolleerten Rebeeden to gelangen, vör allen de ut den böhmisch-mährischen Ruum. De groot Mehrheit hett dat nich schafft, tomal sück de US-Armee strikt an de Wapenstillstandbedingungen hull un de in hör Beriek gelangen düütsch Suldaten in Lager (Pisek) fasthull un den Sowjets övergeev. Överhoopt kien Utsicht, de Fangenschap to entgahn, bestunn för de inslooten Heeresgrupp Kurland. Stalin hett an' 9. Mai den „Völkern der Sowjetunion“ verkünnd, dat man woll den Sieg fiern dee, aber man nich vör harr, „Deutschland zu zerstückeln oder zu vernichten“.^[84]

De Böverste Sowjet hett in en eensiedig Verkloren den Kriegstostand mit Düütschland eerst an 25. Januar 1955 uphaben.^[85]^[86]

Richard von Weizsäcker hett 1985 in sien Rede to'n 8. Mai seggt, dat Kriegsenn' würr siet 1945 in de Bundsrepubliek Düütschland as Befreen vun den Natschonalsozialismus in de natschonale Erinnerungskultur ingahn.^[87] Dorgegen vertrett bispeelswies Michael Wolffsohn de Upfaaten, dat de 8. Mai för de Ostdüütüschen kien Befreen ween weer, wiel se „bis 1989 unfreiwillig die braune gegen die rote Unfreiheit […] tauschten.“ – „Wie und weshalb hätten sich die Ostdeutschen befreit fühlen können – oder gar die 12 Millionen Flüchtlinge und Vertriebenen, die Vergewaltigten und unschuldig Verfolgten?“^[88]

Krieg in Asien un in' Pazifik

Japan sien Neeordnung vun Ostasien un de Weg nah Pearl Harbor

Japan weer vör den Tweeten Weltkrieg all an mehreren Kriegen bedeeligt. Ünner Tennō Yoshihito hett Japan an de Siet vun de Allieerten in' Eersten Weltkrieg kämpt, in de Japan Kolonien vun dat Düütsch Kaiserriek övernehmen kunn, dorünner en Deel vun Düütsch-Neeguinea (japaansch Süüdseemandat). Etwa teihn Johr tovör weer dat wegen en Striet um de Vörherrschap in de Mandschurei un in Korea to'n Russisch-Japaanschen Krieg (1904–1905) kommen.

To dat Överwinnen vun de Wertschapskrise af 1929 hebbt inflootriek Politiker un Militärs en territoriale Expansion vun Japan vörslahn. Af de 1930er Johren kreeg dat Militär verstärkt Kontrolle över de Regeeren, insluutend dat Amt vun den Premierministers, politisch Gegner wurrn verfolgt un Medien zenseert. De aggressiv Insatz för en Neeordnung vun de Pazifikregion harr vörgeven dat Teel, de Hegemonie över de asiaatsch Länner un deren Kolonien dör westlich, europäisch Staaten to beennen (Panasienbewegen). Tatsächlich weer aber dat Teel, dör gewaltsam Sekern vun Rohstoff- un Afsatzrebeeden as ok Siedlungsland för Utwannerer de chronisch wertschaplichen Schwierigkeiten vun Japan to lösen.^[89]

Dat Hööftinteresse vun de japaansch Expansion gull dat Rebeet vun de dormalig Republik China. Nah den Mukden-Tüschenfall an' 15. September 1931, de vermootlich vun de Japaners sülvst inszeneert wurr, keem dat dree Daag later to de Mandschurei-Krise, un in' Februar 1932 wurr en japaansch Vasallenstaat Mandschukuo erricht. Nah internatschonalen Protesten över dat Vörgahn in China is Japan 1933 ut den Völkerbund uttreden; 1936 hett sück Japan den Antikominternpakt anslooten.

An' 7. Juli 1937 kem dat to'n Tüschenfall an de Marco-Polo-Brügg in Peking, de de japaansch Armee to'n Anlaat nehm, ahn Kriegsverkloren in Nordchina intodringen un de Hööfthabens entlang de gesamt chinesischen Küst to besetten. Wiel se ok dat Achterland vun Hongkong und Macao besetzt hullen, hebbt se meest de gesamte chinesisch Küst blockeert, um de wertschaplich Verbinnen vun China nah Översee aftosnieden. Disse Ereignisse wurr vun eenig Historiker as de eegentliche Anfang vun den Tweeten Weltkrieg ansehn. Allerdings hett sück de „China-Tüschenfall“, as de Krieg mit China in Japan nömmt wurr, düchtig vun den Krieg in Europa, de in' September 1939 anfung, ünnerscheed. In' Fröhjohr un Sömmer 1940, as de düütsch Wehrmacht de Nedderlannen, Belgien un Frankriek överrennen de un „Großbritannien beinahe in die Knie zwang“, weer keen Enn' vun de asiaatschen Krieg in Sicht.^[90]

China stunn to disse Tiet vör en Scheedensweg, wiel de Kommunisten ünner Mao Zedong un de Natschonalisten vun de Kuomintang ünner Chiang Kai-shek um de Vörherrschap in dat Land kämpen deen. De Kommunisten harrn sück nah den Langen Marsch in dat Binnere vuin dat Land torüchtrucken un hebbt bi den Kamp gegen de Japaner blots of un to ingreepen.

Um den 8. Dezember 1937 hebbt de japaansch Truppen Nanjing, de Hööftstadt vun de Kuomintang, un hebbt de inkeetelt. Chiang Kai-shek leet de Hööftstadt in dat wiet weg liggen Chongqing verleggen. Bi de Besetten vun de Stadt keem dat in de folgen söss Week to dat Massaker von Nanking, in dat mindst 200.000 chinesisch Zivilisten un Kriegsfangen umbrocht un etwa 42.000 Fruen un Deerns vun all Öllersstufen vergewaltigt wurrn. „Die Berichte über die Mord- und Vergewaltigungsorgie erschütterten die Welt.“^[91] De apenlich Meenen in' Westen, besünners in den USA, hett sück scharp gegen Japan wend. In' Juli 1939 hett de Regeeren vun de USA en siet 1911 bestahn wichtigen Hannelsverdrag künnigt, dör den meest een Drüddel vun all japaansch Infuhren bedrapen weern. En Utweg ut de tonehmen Isolatschoon schien en Bündnis mit Düütschland to ween, dat ok vun den düütschen Bundsminister Ribbentrop beförwoort wurr.^[92]

De Weg nah Pearl Harbor weer woll kien Eenbahnstraat, aber in' Sömmer 1940 ünnernehm de japaansch Führung entscheeden Träen, so dat de beid Kriege in Europa un Asien to en eenzigen globalen Flächenbrand verschmülten deen.^[90] Japan hett de Nedderlaag vun de Westmächte bruukt un hett in' Juni 1940 vun Grootbritannien un Frankriek, rutpresst, dat de de levenswichtig Hülpsleefern an de chinesisch Natschonalisten över Burma un Indochina instellen deen. De nedderlannsch Exilregeeren in London wurr ünner Druck sett, Ööl ut Nedderlannsch-Indien nah Japan to exporteeren.^[93] Buterdem hett Japan in Nanking Wang Jingwei as Chef vun en Marionettenregeeren insett.

Fürst Konoe Fumimaro, de in' Juli 1940, nah de dramatisch Ereignissen in Europa, ton' tweeten Mal Ministerpräsident wurrn weer, harr in dat sülvig Johr in en Denkschrift argumenteert, de Krieg in China würr letztendlich to en „grootostasiaatsch Wohlstandssphäre“ führen, bildet Japan, Mandschukuo un China as ok ehmalge Kolonien vun Grootbritannien, Nedderlannen un Frankriek. Präägt harr dissen Utdruck Matsuoka Yōsuke, Butenminister in dat tweet Kabinett Konoe.^[94] De Dreemächtepakt mit Düütschland un Italien van' 27. September 1940 hett denn den bestahn Antikominternpakt um gegensiedig militärische Unterstütten wieder maakt. Dormit geev Japan sien in' September 1939 verkünnd Neutralität up un ünnerstreek sien aggressiv Butenpolitik vor allen gegenöver China. De Pakt hett sück aber nich gegen de Sowjetunion richt,^[95] sonnern sull vör allen de USA ut den Krieg ruthollen.^[96] De amerikaansch Reaktschoon wies aber gau, wu haltlos de Behauptungen vun Matsuoka un Ribbentrop, nah deren Ansicht de Dreemächtepakt afschreckend wirken dee, ween weer. In dat Witt Huus föhl man sück in de Ansicht bestärkt, dat Japan en aggressiv, kriegslüstern Macht weer, en asiaatsch Gegenstück to dat natschonalsozialistisch Düütschland, dat man uphollen muss. Bestätigt wurr disse Upfaaten, as Japan in' September 1940, as noch Verhandlungen mit de Franzosen leepen, in twee Dag lang düern Gefechten den nördlichen Deel vun Franzöössch-Indochina gewaltsam besetten dee.^[97] All in den folgen Maand hett de USA en total Utfuhrverbot för Iesen- un Stahlschrott nah Japan verhangt, un Grootbritannien hett weer de Burmastraat för den Nahschuuv nah China free geven.

De japaanisch Führung wull de Nedderlagen vun Frankriek un den Nedderlannen un de verwacht Nedderlaag vun Grootbritannien in' Krieg gegen Düütschland to en Süüdexpansion (Indochina, Nedderlannsch-Indien, Hongkong, Malaya un Singapur) bruuken. An' 25. Juni 1940 hett Heeresminister Shunroku Hata to sien Mitarbeiters seggtn: „Griept wi de golden Gelegenheit! Nichts sall uns uphollen!“^[98] Mit en japaansch Besittgriepen vun de engelsch, franzöösch un nedderlannsch Kolonien in Süüdoostasien weer ok de Mögelkeit vun en chinesisch Tosommenbröök nich wiet weg. De Errichtung vun en japaansch Hegemonialmacht in Oostasien un de Hegemonie vun en natschonalsozialistisch Düütschland in Europa harrn doröver herut bedüüd, dat Amerika sück en vun totalitär Mächten gemeensam beherrscht Olt Welt gegenöversehn harr. Denn ok de Sowjetunion schienen to disse Tiet hör Inflootspähre mit de Assenmächte un Japan up freedlich Oort un Wies aftogrenzen.^[99]

Dat Johr 1941 fung mit verstarkt Bemühungen vun de USA un Japan an, en drohen Krieg to verhinnern. To glieker Tiet nehmen aber ok de Kriegs- un Eroberungsplääns vun de Japaner för Süüdostoasien konkrete Formen an. In Verhandlungen tüschen den US-Butenminister Cordell Hull un den nee nömmt japaansch Botschaper Kichisaburō Nomura weern de Japaner dormit inverstahn, vun en wieder Vörgahn nah Süüden to afftosehn, wenn hör de Amerikaner mögelk maken deen, dat se China ünnerkriegen kunnen. Aber dat Wiegern, Japan free Hand in China to laaten, d. h. Den Pries to betahlen, de de Japaner för dat Erhollen vun den Freeden fordern deen, sull in' Dezember 1941 to good Letzt den japaanschen Angreep up Pearl Harbor utlösen.^[100] An' 2. Juli full in Japan de Entscheedung, den territorialen Anspöök ok nah Süüdoostasien uttowieden, wo de Bodenschatzen vun de nedderlannsch un britisch Kolonien en lohnend Teel weern. Twee Daag nah de Besetten ok vun de süüdlichen Deel vun Indochina, de as Sprungbrett för disse Süüdexpansion bruukt wurr, hebbt de USA, Grootbritannien un sien Dominions as ok Nedderlannsch-Indien an' 26. Juli 1941 de japaansch Utlandsgoothaben in hör Länner infroren, wat praktisch en völlig Exportembargo – ok vun Eerdööl – weer. Wegen dit Embargo bleev en Krieg de vermeentlich eenzig Alternative, wiel de Öölreserven vun Japan in laatstens twee Johr upbruukt ween weern. An 5. November 1941 full in Tokio de Entscheeden, den Krieg in den folgen Maand mit Angreep up Pearl Harbor, Malaya un die Philippinen uttolöösen. Dat strategisch Teel weer, binnerhalv vun acht Maand de Herrschap över Süüdoostasien un den Westpazifik to winnen, um vun disse Machtbasis ut längere Tiet gegen de Vereenigt Staaten to kämpen oder de USA to en Verhannelnsfreeden to’n Vördeel vun Japan dwingen to können. Togliek hett man ok dormit rekent, dat in’ Toog vun de Expansion ok de Hülpsleefern an China ünnerbraken weern deen.^[101] Letzt Verhanneln in Washington tüschen Nomura, den Sünnergesandten Saburō Kurusu un Hull, den Krieg to verhinnern, sünd an Hull sien kompromissloos Forderung nah Rücktoog vun all japaansch Truppen ut China un Indochina scheitert. In’ Gegentoog wullen de USA de japaansch Goothaben freegeven. As nich anners to verwachten weer, wurr Hull sien Teihnpunkteprogramm,^[102] as dat an’ 27. November in Tokio indrapen dee, as Ultimatum upfaat – praktisch as Beleidigung.^[103] De Kaiserlich Konferenz van’ 1. Dezember 1941 hett faststellt, dat Japan de „üterst hoochmoodig, starrsinnig un respektlos“ Hollen vun de USA nich dulden kunn.^[104]

Bi den Angreep up Pearl Harbor an’ 7. Dezember 1941 hebbt japaansch Floogtüüch, de vun söss Floogtüüchdrägers ut losflagen weern, in twee Wellen söss Schlachtscheep un 12 wiedere Kriegsscheep vun de USA versenkt. Admiral Yamamoto leet aber kien darte Angreepswell upstiegen, wiel he sük Sörgen um den Standoort vun dree amerikaansch Drägers maken dee, de nich anwesend ween un de en swoor Gegenslag führen kunnen. Dör disse Entscheeden bleeven Docks un Werftanlagen as ok Nahschuuvdepots un Drievstofflager heel, wat dat mögelk maken dee, dat de USA hör pazifisch Flotte binnerhalv vun söss Maand weer upbauen kunn.^[105] An’ nächsten Dag hett de amerikaansch Kongress Japan den Krieg verklort. Grootbritannien un sien Dominions un de Nedderlannen hebbt sück anslooten. In de nächst Maanden sünd de Japaners immer wieder nah Süüden vördrungen un hebbt, ideologisch vorbereit dör den Slachtroop „Asien den Asiaten“, europäisch un US-amerikaansch Kolonien as Hongkong, Deelen vun Burma bzw. Britisch-Indien, Britisch-Malaya, Singapur, Nedderlannsch-Indien un de Philippinen besett.

Vun Pearl Harbor bit to de japaansch Kapitulatschoon

Binnerhalv vun veer Maand (Dezember–März) harrn de japaansch Truppen wiet Deelen vun Süüdoostasien un en Grootdeel vun de Pazifikinseln mit etwa 450 Million Minschen ünner hör Kontroll brocht. Dat weer de gröttste Utdehnen vun japaansch Macht in de Historie vun dat Kaiserriek. De Eroberungen vun Malaya un vun Nedderlannsch-Indien weern besünners wichtig för Japan, wiel dat dor riek Arzvörkommen un en umfangriek Gummiproduktschoon bzw. Eerdöölfelder geev. 80.000 Briten mussen sück an’ 15. Februar 1942 in Singapur ergeven. An’ 15. Februar 1942 fung de Invasion vun Burma an. Up de Philippinen muss General Douglas MacArthur bold Manila rüumen un sück up de Insel Corregidor torüchtrecken, wo de letzt US-Truppen an’ 5. Mai 1942 upgeeven hebbt. Nedderlannsch-Indien full Midden März 1942. Nichts schien de Japaners uphollen to können.^[106]

Nah de Eroberung vun Rabaul an de Noordoosttipp up New Britain in’ Januar 1942 harrn de Japaners en hervörragend Utgangsbasis för en wieder Vördringen in Richt Oostpazifik un Süüdsee wunnen.

De Slacht in’ Korallenmeer (Anfang Mai 1942) gung unentscheeden ut (je een sunken un een swoor beschädigt Floogtüüchdräger up beid Sieden), aber de Japaner hebbt hör Afsicht upgeven, bi Port Moresby in’ Süüden vun Neeguinea to lannen, so dat de Allieerten en Vörfeld nördlich vun Australien hollen kunnen. Dat weer de eerste kombineerte See-Luft-Slacht in de Seekriegsgeschichte. Ok, wenn dat in’t Korallenmeer en Rückslag geven harr, kunnen de japaansch Strietkraften bither tofräe ween: 340.000 allieerte Suldaten weern in Fangenschap geraden, un de allieerten Flotten harrn acht Slachtscheep, söeben Krüüzer un tallriek lüttgere Kriegsscheep verloren.^[107] In de Slacht um Midway Anfang Juni 1942, in de Yamamoto annehm, dat de amerikaansch Navy blots noch twee Drägers harr – vun de he ok noch annehm, dat de in’ Süüdpazifik ween – hett he glöövt, de verbleven Pazifikflotte vun de USA to en Entscheedungskamp rutfordern to können. Aber de amerikaansch Flotte wuss dank hör Funkopklooren nipp un bau över de Plääns vun den Gegner Bescheed. Bi Luftangreep vun Floogtüüch vun dree amerikaansch Drägers verlor de japaansch Marine veer Floogtüüchdräger un tallriek Floogtüüch mit besünners erfohren Piloten un Pilotenutbiller.^[108] Hör Flotte weer so düchtig swächt wurrn, dat de japaansch Överlegenheit in’ See-Luft-Krieg verloren weer. De Schlacht „gilt mit Recht als der Wendepunkt des Krieges im Stillen Ozean.“^[109]

Nah den Bau vun en Floogplatz up Guadalcanal harr Japan den allieerten Schippsverkehr tüschen den USA un Australien bedrohen kunnt. De US Navy hett in’ August 1942 hör eenzig noch verfügbar un intakte Marine-Infanteriedivision (USMC) in, um den Floogplatz intonehmen, wat ok gau gelung. De Japaner hebbt immer weer versöcht, de Insel torüch to erobern. De Kämpen gungen över mehrere Maanden, bevör sück de Allieerten endgültig up de Insel dör- un fastsetten kunnen.^[110] Disse Spood markeer en wiederen Wennenpunkt togunsten vun de USA, de jetzt nich blots mehr Kriegsschepp un Floogtüüch harrn, sonnern ok taktisch överleegen weern.^[111]

De hartst Kämpe geev dat vun Enn' 1942 bit Midden 1944 up Neeguinea, up de Salomonen, de Gilbertinseln, de Marshallinseln un de Marianen. En spoodriek taktisches Middel weer dorbi dat „Island Hopping“, bi de de Amerikaner de stark japaansch Stüttpunkten, to'n Bispeel dat wichtige Rabaul mit sein Haben un Floogfelder, ümgahn deen un sück Eiland för Eiland dichter an de japaansch Hööftinsel Honshu herankämpen deen.

To'n Anfang vun dat Johr 1943 gelung dat de Amerikaner, japaansch Funkcodes to entslöteln. Dormit wurr ok de Spood vun de US-amerikaanschen U-Boote höhger, deren stetig stiegen Versenkungsraten en wesentlichen Andeel an den Sieg över Japan harrn, denn se hebbt etwa een Drüddel vun 686 japaansch Kriegsscheep torpedeert.^[112] De japaansch Marine hett das wiels den gesamten Krieg nich schafft, en wirksam Schuulsystem för hör Transportschippfohrt to entwickeln. Dat leeg sowohl an dat Ünnerschätzen vun de U-Boot-Gefohr in de japaansch Militärdoktrin as ok an de groot technologisch Ünnerlegenheit vun Japan in' Beriek vun de Radar- un de Ünnerwaterschalloorten. Vör allen de dorut resulteeren Mangel an Drievstoff, hett dat notwendig maakt, Flottenverbände wiet buterhalv vun de Hööftkamprebeeden, dicht bi de Drievstoffborns, to statschoneeren, wat de taktisch un strategisch Optschonen vun de japaansch Flotte stark inschränken dee.

In' April 1943 gelung dat de Amerikaner, vun Guadalcanal ut fiev Begleitmaschinen vun Yamamoto sien Floogtüüch, de sück up en Inspektschonsfloog befunn, aftoscheeten. Admiral Yamamoto, Böverbefehlshebber vun de japaansch Marine, keem bi den Afstört vun sien Maschien in de Dschungel to Dood. De Verlust vun disse Führens- un Identifikatschoonsfigur weer för de japaansch Apenlichkeit en swoor Slag.

In' November 1943, kört vör dat Drapen mit Stalin in Teheran,^[113] hebbt Roosevelt un Churchill mit Chiang Kai-shek in Kairo afmaakt, dat de Krieg gegen Japan ebenso as de gegen Düütschland mit de bedingungslos Kapitulatschoon to Enn' gahn sull. Chiang Kai-shek wurr dormit nich blots as de Repräsentant vun China, sonnern ok as Staatschef vun en Grootmacht anerkannt.^[114]

Af 1944 fung de spoodriek Tiet vun de amerikaansch Task Forces an, de mit flink Trägerraids överraschend vör de Küst vun Japan upduuken dee un meest nah Belieben Teelen vun all Oord angriepen deen.^[115] De Japaner hebbt mit den Insatz vun Kamikaze-Fleger un bemannt Kaiten-Torpedos reageert, allerdings bleeven de dordör verwacht hooch Verluste vun amerikaansch Kriegsscheep ut.

In de af Midden Juni 1944 anfungen Slacht um Saipan, verbunnen mit de Slacht in de Philippinensee, hebbt de Japaner meest all insett Floogtüüch mitsamt Besatten un dör U-Boote dree Floogtüüchdräger verloren. De Verlust vun Saipan hett in Japan en politisch Eerdbeven utlöst: De Regeeren vun General Tojo muss torüchtreeden un wurr aflöst dör en Kabinett ünner General Koiso Kuniaki, de so tomal dat Wehrplichtöller up 17 Johren setten dee.^[114] Enn' Oktober bit Anfang November 1944 keem dat wiels de Lannen up Leyte (Philippinen) to de See- un Luftslacht in' Golf vun Leyte. Japan hett dorbi den gröttsten Deel vun sien Flotte insett un hett dormit ut de Kämpen um Leyte de gröttste Seeslacht vun den Tweeten Weltkrieg führt.^[116] De Japaner verloren mit veer Floogtüüchdräger, dree Slachtscheep, teihn Krüüzer un negen Zerstörer meest hör kumplett verbleeven Seestrietmacht.^[117]

Explosion vun „Fat Man“ över Nagasaki, 9. August 1945

Eerst nah de Eroberung vun de Marianen-Inseln in' Sömmer 1944 leeg Japan binnerhalv vun den Aktschoonsradius vun de nee Boeing B-29 vun de USAAF. De US-Luftwapen gung to nächtlich Flachenbombardements ut temelk leeg Hööcht up de överwiegen ut Holt baut japaansch Städer över, bi de hunnertduusende Minschen üm't Leven keemen. Bi de gröttsten Angreep vun disse Oord sünd in Tokio in de Nacht to'n 9. März 1945 etwa 85.000 Menschen to Dood kommen, mehr as bi jeden annern Luftangreep in' Tweeten Weltkrieg^[118] un meest so völ as dör den Atombombenangreep up Hiroshima. Mehrere japaansch Grootstäder sünd so bit Kriegsenn' kört un kleen bombt wurrn.^[119]

De Trüggerobern vun de Philippinen wies sück as lang un verlustriek, söss Maand düern Feldtoog (Oktober 1944 – März 1945). Den amerikaanschen Verlusten, 8.000 Mann, stunnen disproportschonal hööhgere japaansch Verluste as meest in' Pazifikkrieg gegenöver: Alleen up de Insel Luzon fullen 190.000 Japaner.^[115]

Ünnerteken vun de japaansch Kapitulatschoonsoorkunn an' 2. September 1945

Bi de Kämpen up de japaansch Inseln Iwojima un Okinawa wurrn US-Scheep vun en groot Tall vun Kamikaze-Flegers angreepen. De US-Strietkraften verloren meest 7.300 Marines un etwa 5.000 Seelüüd un Piloten. 36 Scheep vun de US Navy sünd sunken, un meest 400 Floogtüüch wurrn zerstört. De Japaner verloren 113.000 Suldaten un mit de Kamikazemaschinen rund 7.800 Floogtüüch.^[120]

Nah de Kämpen up Iwojima un Okinawa hebbt de Amerikaner mit en B-29-Bomber, de vun Tinian ut losflagen weer, an' 6. August 1945 de eerste Atombomb up Hirsohima af. Kört dorup, an' 9. August, wurr de tweet över Nagasaki zünd. Söss Daag later hett de japaansch Tennō in' Rundfunk de Kapitulatschoon vun Japan bekannt geven, de an' 2. September in de Bucht vun Tokio up de USS Missouri ünnertekend wurr.

De Sowjetunion, de in' April 1945 den Neutralitätspakt mit Japan künnigt harrn, harr an 8. August Japan den Krieg verkloort un bit to dat Inkrafttreden vun de Kapitulatschoon in de Operatschoon Auguststurm de Mandschurei besett. De Besetten vun de japaansch Hööftinseln wurr tonächst alleen dör amerikaansch Truppen dörführt, wiels de anner bedeeltigt Mächte (Grootbritannien, Sowjetunion un China) an de Besetten vun de vörmals japaansch Butenrebeeden bedeeligt wurrn.

Strategisch Aspekte

De Strategiehistoriker Colin Gray düüd den Tweeten Weltkrieg mit sien Operatschonen up dree Kontinenten, to Land, to Water un in de Luft as komplex Ereignis, dat allerdings vun en „eleganten Schlichtheit in seinem Ablauf und seiner Struktur“ dörtrucken wurr. Nah de Meenen vun Gray weern de beid wichtigst Kriegsschauplatzen, de Ostfront un de pazifisch Ruum, vun'nanner unafhängig. Allerdings hebbt wichtige Ereignisse as de düütsch Kriegsverkloren an de USA nah den japaansch Angreep up Pearl Harbor immer weer kriegswichtige Verbinnen herstellt. Gemeensam weer vör allen ween, dat sück dat bi de beid Feldtüüg um „riesige Belagerungsoperationen“ hannelt harr.^[121] Doröver herut ordnet Gray den Tweeten Weltkrieg trotz en in' Vergliek to'n Ersten Weltkrieg verstarkt verbunnen Gefechtsführen, as bispeelswies den Blitzkrieg, as Afnutzungskrieg in.

Luftkrieg

In' Polenfeldzug kreeg de Luftwappen gau de Luftherrschap, wiel de poolschen Luftstrietkräfte mit hör gröttstendeels olt Floogtüüch blots wenig Wedderstand leisten kunnen. De Luftangreep up Warschau an' 15. September 1939 weer en vun de eersten Angreep up vör allen ok zivile Teelen. An' 14. Mai 1940 full de Binnenstadt vun Rotterdam en Angreep vun de Luftwapen to'n Opper.

Wiels sück de Luftkrieg in de eerst Maanden in de Luftslacht um England noch ahn Utnahm gegen militärisch Teelen as Flegerhorste, Marinestüttpunkten un Radarstellungen richten dee un letztlich dat Erringen vun de Luftöverlegenheit to'n Teel harr, wurr de Luftkrieg dornah radikaler, as de düütsch Luftwapen an' 24. August 1940 en eersten Angreep up London floog un Churchill Vergeltungsangreep up Berlin befehlen dee. Bit Enn' vun dat Johr sünd in de britisch Hööftstadt 14.000 Minschen storven.^[44]

An' 14. November 1940 flog de düütsch Luftwapen en swoor Luftangreep up Coventry (Operation Mondscheinsonate). Dorbi keemen mindst 568 Minschen to Dood. Neben Fohrtüüch- un Motorenwarken wurrn Duusende vun Wahnhüüs drapen un de middelöllerich St Michael’s-Kathedrale zerstört. De natschonalsozialistisch Propaganda hett denn den Begreep „Coventrieren“ för dat Flächenbombardement utfunnen. De Royal Air Force greep af Mai 1940 nadelsteekoordig düütsch Städer (to'n Bispeel München Gladbach)^[122] un Industrieanlagen as de Deurag-Nerag-Raffinerie an). Nahdem de Luftwappen Anfang 1941 de Luftslacht um England afbraken un en Grootdeel vun hör Bomber un Jagfloogtüüch wegen den plaanten Angreep up de Sowjetunion nah Osten verleggt harr, flog de RAF mehr Nachtangreep up düütsch Grootstäder.

Bi den Luftangreep up Belgrad an' 6. April 1941 wurr de Stadt, de blots swaak verteedigt wurrn kunn, vun de Luftwapen in wiet Deelen zerstört. Bi de düütsch Offensive gegen de Sowjetunion speel de Luftwapen en bedüüden Rull, kunn aber weder de Slacht um Moskau noch de um Stalingrad för de düütsch Siet entscheeden. Düütsch Bomber un Jäger wurrn meest blots to de Luftnahünnerstütten vun de Heerestruppen insett. De United States Army Air Forces (USAAF) hebbt in' April 1942 den eersten Bombenangreep up Tokio flagen; af August 1942 geev dat ok in Europa Luftangreep vun de USAAF.

Wiel de Bombenangreep mit wenig Maschinen hooch Verlustquoten wiesen un todem hör Teel meestens verfehlen deen, gung de RAF af Frühjahr 1942 dorto över, groot Bomberpulks nah Düütschland to schicken, um grootflachig Städer to zerstören. Teel weer dat, neben de Zerstörung vun Industrieanlagen vör allen de Moral vun de Bevölkerung to breeken.^[123] Arthur Harris, af Februar 1942 Böverkommandeeren vun dat Bomber Command, kreeg vun dat Luftfohrtministerium de Erloovnis, dat he sien Luftstrietkraften af sofort ahn jeder Inschränken insetten drüff.

Dat Ümsetten vun disse „Area Bombing Directive“ fung mit den Luftangreep up Lübeck an’ 29. März 1952 an. Enn’ Mai 1942 folgen de 1000-Bomber-Angreep up Köln (Operation Millennium) un dornah tallriek Luftangreep up Städer ut dat Ruhrrebeet. De Zerstörung vun Hamborg in’ Juli 1943 (de eerste Füerstorm) weer de eerste Hööchpunkt in’ Bombenkrieg gegen düütsch Grootstäder. De USAAF hett sück överwegend in Dagangreep up Industrieteelen konzentreert, wiels Bomber vun de RAF bi Nacht de Städer bombardeeren deen. De US-Bomberverbände harrn tonächst temelk hooch Verluste, bispeelswies bi de Angreep gegen Schweinfurt un Essen. As af Fröhjohr 1944 Langstreckenjäger vun de USAAF de Bomber begleiten deen, gungen de Verlusttallen düütlich torüch. Mit de massiv Luftangreep hebbt de Allieerten ok hoopt, dat Wedderstand gegen de Führung utbreken dee un dordör de Krieg körter wurrn kunn.

Af Fröhjohr 1944 hett sück de Luftöverlegenheit so düchtig verschaven, dat binah jeden Dag allieert Bomber in dat Rieksrebeet inflegen kunnen. In de Big Week wurrn in’ Februar 1944 utwählt Teelen vun de düütsch Rüstungsindustrie mit 6.000 Bomber vun de RAF un der USAAF angreepen. As af Mai 1944 de kriegswichtig Raffinerien un Hydreeranlagen, ünner annern de Leunawarken, verstärkt bombardeert wurrn, wurr de Drievstoffversörgen vun dat Heer un besünners vun de Luftwappen düchtig inschränkt. Mit den Tosommenbröök vun de düütsch Benzinproduktschoon af Harvst 1944 weer de Krieg för dat Düütsch Riek ok „produktionstechnisch verloren“ (Albert Speer).^[124]

Bi de swoor Luftangreep up Dresden van’ 13. bit 15. Februar 1945 keemen 25.000 Menschen to Dood. Disse Angreep sünd bit hüüd Gegenstand vun kontrovers Betrachtungen tüschen militärisch Notwendigkeit oder Bröök vun dat dormalige Kriegsvölkerrecht. To glieker Tiet wurrn bit Enn’ März 1945 ok lüttgere Städer as Pforzheim, Swinemünn, Würzborg, Hanau, Hillmessen un Patterbuorn noch grootflachig zerstört.

Mit de Entwicklung vun de Floogbombe V1 un de Rakeet V2 hett de natschonalsozialistische Führung up en „Wunderwaffe“ hoopt. Wiel aber beid Wapen nich punktgenau insett weern kunnen, weern se för dat tellt Zerstören vun militärisch Teelen nich to gebruken. Jede veerte V1 weer en Blindgänger, annern wurrn vun britisch Jagdfloogtüüch afschaten. Aber in de düütsch Bevölkerung kunn dat Hoopen up en Wennen waakt oder waak hollen wurrn, etwa in de Flüsterpropaganda: „Da kommt noch was! Das ist noch nicht alles.“ Hör Funktschoon weer vör allen dat Terroriseeren vun de britisch Zivilbevölkerung. Etwa 4.000 Minschen keemen dör den Insatz vun disse nee Wapen to Dood. Tüschen Juni 1944 un März 1945 wurrn dormit vörwiegend London un later Antwerpen angreepen.

In’ Bombenkrieg sünd ruch weg 600.000 Düütschen storven.^[125] Vun de 125.000 Freewilligen vun dat britisch Bomberkommandos sünd över 55.000 Suldaten fallen, mehr as in jeder anner britisch Wappengattung.

Nah de anfangs spoodlos Präzisionsangreepe ut groot Hööcht gung de USAAF to Flachenbombardements ut relativ leeg Hööcht up japaansch Städer över. De amerikaansch Luftangreep up Tokio in’ Februar un März 1945 hebbt de Stadt meest vullständig zerstört, wobi över 100.000 Minschen ümkeemen. Bi de Bombardements vun anner Grootstäder keemen hunnertduusende Minschen to Dood.^[126] Den Slusspunkt hebbt de amerikaansch Atombombenafwürfe up Hiroshima un Nagasaki an’ 6. un 9. August 1945 bild. Se sullen Japan militärisch to de Kapitulatschoon dwingen aber ok en politisch Teken vun militärisch Stärke in de upkommen Blockkonfrontatschoon setten.^[127]

Atlantik- un U-Boot-Krieg

Mit dat Versenken vun den britischen Damper Athenia an’ 3. September 1939 fung de düütsch U-Boot-Krieg in’ Atlantik an. As Propagandaslag vun Konteradmiral Karl Dönitz plaant, gelung dat Kapitänleutnant Günther Prien, mit U 47 an’ 14. Oktober 1939 in de Bucht vun Scapa Flow intodringen un in’ Hööftstüttpunkz vun de Home Fleet dat Slachtschipp Royal Oak vun de britisch Marine to versenken, wobi över 800 Mann üm’t Leven keemen. Funnen bit to Midden 1940 hööftsächlich Aktschonen dör eenzelt U-Bööt statt, kunnen nah de Eroberung vun Frankriek in Brest, Lorient, Saint-Nazaire, La Rochelle un Bordeaux vöreerst provisorische U-Boot-Stüttpunkten an de Atlantikküst richt wurrn. Vun disse nee Habens keemen de U-Bööt bedüüdend gauer in de Operatschoonsrebeeden in’ Nordatlantik un vör den Ärmelkanal. De allieert Konvois weern ut Mangel an Geleitscheep blots swaak sekert. Buter dem hebbt de U-Boot-Kommandanten de nee Taktik vun en nächtlichen Överwaterangreep insett, bi de de blots Ünnerwaterteelen ortenden allieerten ASDIC-Sonargeräte vullkommen wirkungslos bleven.

De denn folgen Versenkungen dör düütsch U-Bööt wurrn vun de natschonalsozialistisch Propaganda bit in't Letzte utslacht un völ Kommandanten to Helden hochstiliseert. De Alliierten verloren 1940 ungefähr 4,5 Millionen BRT Schippsruum un 1941 rund 4 Millionen BRT.

Um den Druck up de britisch Nahschuuvtransporte to erhöhen un um den U-Boot-Krieg to ünnerstütten, leep in' Mai 1941 en Geschwader ut Gotenhafen mit Teel Atlantik ut. Dat bestunn ut den jüst in Deenst stellt Slachtschipp Bismarck, den sück ebenfalls eerst wenig Maand in' Deenst befinnen Swooren Krüüzer Prinz Eugen un eenig Zerstörer. De Aktschoon kreeg den Decknaam Unternehmen Rheinübung, führ to'n Ünnergang vun den britischen Slachtkrüüzer HMS Hood an' 24. Mai 1941 un gung dree Dag later mit de Versenkung vun de Bismarck to Enn'.

Nah de Kriegsverkloren vun Düütschland an de USA an' 11. Dezember 1941 hett Vizeadmiral Dönitz Langstrecken-U-Bööt to de Oostküst vun de USA schickt, wo se in de eerst Januardaag 1942 indrapen deen. De tonächst slecht organiseert US-Küstenverteidigung stunn den Angreep up de Hannelsschippfohrt hilflos tegenöver. As de Verteidigung in' Fröhjahr tonehm, hebbt de U-Bööt hör Insatzrebeet in de Karibik un den Süüdatlantik utwiet. Anner Bööt hebbt to glieker Tiet in' Nordatlantik in Rudeln opereert un kunnen so den Druck up de Konvois uprecht hollen. Dat keem in de Loop vun dat Johr to groot Geleitzugslachten. In' Harvst 1942 hett sück de Spood vun de U-Bööt noch steigert, wiel de Geleitkräfte för de Sekern in Nordafrika bruukt wurrn. 1942 wurrn över 8 Millionen BRT Schippsruum versenkt.

Enn' 1942 gelung dat britisch Kryptoanalytikern in Bletchley Park bi London, den mit Hülp vun de ENIGMA verslöötelt Funkverkehr vun de düütsch U-Bööt weer to breeken. In' Mai 1943 kunnen de Allieerten hör Luftöverlegenheit un hör Geleitkräfte in vull Utmaat bruken, so dat in dissen Maand 43 düütsch U-Bööt versenkt wurrn. Großadmiral Dönitz stell doruphen den U-Boot-Krieg vörövergahnd in un leet de U-Bööt torüchropen. Dör dat Entslöteln vun den düütschen Funkverkehr, Ünnerwaterschallortung vunn Scheep un Radarortung vun Floogtüüch ut weer af 1943 en katastrophale Situatschoon för de düütsch U-Bööt entstahn. De Atlantikslacht harr sück dorför endgültig dreiht.

Nah dat Lannen vun de Allieerten in de Normandie Anfang Juni 1944 (Operation Overlord) wurrn bald ok de düütsch U-Boot-Stüttpunkten an de franzöösch Atlantikküst erobert. De U-Bööt wurrn in de Nord- un Ostsee as ok norweegsch Küstengewässer torüchdrängt oder hebbt nu mehr vör de britisch Ostküste ehr Insatz harrt. Dat dormals modernste U-Boot, de Typ XXI, keem bit Kriegsenn' nich mehr to'n Insatz. Bi Bekanntwurrn vun de bevörstahn Kapitulatschoon vun de Wehrmacht wurr an' 4. Mai 1945 de Operation Regenbogen start: Ofschons de Befehl vun Dönitz an dissen Dag weer, all Scheep to övergeven, wurrn de meest U-Bööt vun hör Besatten sülvst versenkt. De restlichen Bööt hebbt nah den 8. Mai mehrheitlich britische oder US-amerikaansch Haven anlopen.

De Root Armee wurrd vörsmeeten, europawiet söllt veer Millionen Fruen, so Heinz Nawratil, „Opfer von Sexualverbrechen der Roten Armee und ihrer Verbündeten“ wurrn ween.^[128] De Tall de vun sowjeetsch Suldaten vergewaltigt düütschen Fruen wurrd vun Catherine Merridale un Norman M. Naimark up mehrere Hunnertduusende schätzt.^[129] Heinz Nawratil un Barbara Johr schrievt, dat twee Millionen Fruen dör Suldaten vun de Root Armee vergewaltigt wurrn sünd.^[130]

Japan gung besünners gegen Chinesen mit groot Brutalität vör. Dorbi keem dat to Kriegsverbreken vun japaansch Suldaten in China (Massaker von Nanking as ok greesig medizinisch Experimente an Fangenen). Nah chinesisch Angaven söllt tüschen fiev un teihn Millionen chinesisch Zivilisten dood maakt wurrn ween. Dat Bombardeeren vun Shanghai 1937 weer de Uptakt vun den japaanschen Eroberungsfeldtoog dör Süüdoostasien. Bit 1945 keemen dorbi ruch weg 20 Millionen Minschen to Dood. De Eenheit 731 führ in Lagern greesig Experimente an Fangenen dör; so sünd jepaansch Minschenversöök mit biologisch Krankheitserreger an Chinesen bekannt wurrn. Van 1932 bit 1945 keem dat to Vergewaltigungen vun Fruen un Deerns dör japaansch Suldaten in besett Rebeeden.^[131] Wu völ dat nipp un nau weern, hett man nie rutfunnen. Blots in wenig Fälle, as de Massenvergewaltigungen wiels dat Massaker vun Nanking, liggen genauere Ünnersöken vör.^[132] De vergewaltigt Fruen un Deerns wurrn nah de Vergewaltigung faken ümbrocht.^[133]^[134] En Straafverfolgen dör de japaansch Militärjustiz geev dat nich. De japaansch Armee hett tüschen 1932 un 1945 nach Schätzungen 100.000 bit 300.000 Deerns un Fruen, meest in dat Öller tüschen 14 un 25 Johren, as „Trostfruen” (ian-fu) in Militärbordelle verschleppt.^[135]^[136]^[137] Etwa 100.000 dorvan keemen ut de japaansch Kolonie Korea. Dorto keemen Deerns un Fruen ut China un meest all besett Rebeeden in Süüdoostasien, sünners ut Indonesien, Malaysia, Philippinen un Deelen vun Natschonalchina. Eenig Fruen stammen ok ut Japan un Australien, aber ok nedderlannsch Fruen ut Nedderlannsch-Indien (hüüd Indonesien) weern dorünner. De Fruen un Deerns mussen Dag för Dag etwa 30 bit 40 Suldaten to Deensten ween. Bit to dat Kriegsenn' sünd etwa 70 Perzent vun disse Fruen an Krankheiten, Folter oder Hunger storven. Noch in de letzt Kriegsweeken wurrn Duusende vun „Trostfruen” ermordet. De Gesamttall an Zivilisten, de vun de Japaner in' Tosammenhang mit hör kriegerischen Levensruum-Politik ümbrocht wurrn, wurrd up knapp söss Millionen schätzt.^[138]

Nah dat Enn' vun den Tweeten Weltkrieg wurrn 24 düütsch Hööftkriegsverbreker in' Nürnbarger Prozess gegen de Hööftkriegsverbreker anklaagt, dorvan twalf to'n Dood dör den Strang veroordeelt, twee wurrn freespraken. In twalf Nahfolgeprozessen wurrn 185 Personen ut de natschonalsozialistisch Führung, Dokters, Juristen un führen Personen ut de Wertschap un Offiziere ut dat Böverkommando vun de Wehrmacht anklaagt, dorvan 24 to'n Dood dör den Strang veroordeelt, worvan twalf in Haftstrafen mildert wurrn, 35 wurrn freespraken. Eerstmals in de Historie mussen sück Politiker, Militärs un anner Verantwortungsdräger persönlich för dat Planen un Führen vun en Angreepskrieg un för Verbreken gegen de Minschlichkeit verantwoorten. In de Nahkriegstiet vun völ düütsh Politikers as Siegerjustiz kritiseert, gellen disse Prozesse hüüd as Grundlaag för dat moderne Völkerstraafrecht. In wiederen 745 Kriegsverbrekerprozessen, ünner annern in Hamborg, Dachau un Rastatt, wurrn mindst 677 Doodsoordeelen utspraken, vun de 212 in Haftstrafen umwannelt wurrn.^[139] De Mehrheit vun de Kriegsverbreker ut SS un Wehrmacht wurr nie vör Gericht stellt.

Japaansch Kriegsverbreker wurrn vun dat International Military Tribunal for the Far East in de Tokioter Prozesse afoordeelt.

Politisch Aspekte

Kriegsverbreken

In' Kriegsverloop wurrn nah entspreken Befehlen vun düütsch Truppen tallriek Kriegsverbreken an Jöden, Sinti un Roma un an as „Ünnerminschen“ ankeeken Osteuropäer begahn. Wiels de Leningrader Blockade sünd mehr as een Million Minschen storven. In de düütsch Sammellagern funnen äver dree Millionen sowjeetsch Kriegsfangene den Dood. Man harr kien Vörbereitungen för deren existenzsekern Ünnerkunft un Versörgen drapen, ofschons dat Böverkommando vun de Wehrmacht all in' März 1941 för de Weeken nah den Överfall, den Sömmer un Harvst 1941, mit twee bit dree Millionen sowjeetsch Kriegsfangenen rekent harr.^[140] De Wehrmacht hett de ut Gliekgültigkeit oder mit Afsicht verhungern laaten; se wurrn ümbrocht oder sünd an Krankheiten, Misshandlungen un bi de Dwangsarbeit storven.

Dör de Truppen sowohl vun de Assenmächte as ok vun de Allieerten keem dat in de meest vun de vun den Krieg bedrapen Länner to Vergewaltigungen.^[141] Bi de Wehrmacht wurrn 5.349 Soldaten wegen Sexualverbreken veroordeelt.^[142] Wu groot de Tall vun de tatsächlich vun Wehrmachtssuldaten begahn Vergewaltigungen weer, lett sück wegen den minn Interesse vun de Wehrmachtsführung an Straafverfolgungen un de „dürren Quellenlage“ nich seriöös schätzen.^[143]

Massenmorde in den düütschten Machtberiek

De Entrechtung un Verfolgung vun de jöödsch Minnerheit weer en wichtig Bestanddeel vun de natschonalsozialistisch Politik. In tietlich Överinstimmen mit dat Utwieden vun den Krieg dör den Överfall up de Sowjetunion änner sück de Hollen gegenöver de Minnerheit hen to en Vernichtungspolitik. In den vun de Wehrmacht schuult Achterland in' Oosten hebbt de Insatzgruppen vun de Sekerheitspolizeit un den SD, Polizeireserveennheiten un Wehrmachtseenheiten ünner den Vörwand vun de Partisanenbekämpen Massentötungen vun Jöden dörführt. An' 18. Dezember 1941 hett Himmler in sien Deenstklenner noteert, dat Hitler up sien Nahfragen dat bitherige Vörgahn vun de Insatzgruppen bestätigt un befohlen hett: „Judenfrage / als Partisanen auszurotten“.^[144]

De „Kommissarbefehl“ van' 6. Juni 1941 hett dorto führt, dat Wehrmachtseenheiten un Insatzgruppen etwa 5000 kriegsfangen Rotarmisten mit tatsächlich oder annommen politisch Funktschoon ümbrocht hemm. In en Befehl vun [[Reinhard Heydrich|Heydrich] an de Insatzgruppen (17. Juli 1941) wurrn Jöden automatisch mit Politkommissaren glieksett. Bit Dezember 1941 wurrn vun Insatzgruppen un Suldaten vun de Wehrmacht entsprekend den Partisanen- un Kommissarbefehl ungefähr en half Million Minschen ümbrocht,^[145] meest 99 Perzent dorvan weern Jöden. An völ Öörd hebbt Wehrmachtseenheiten de Insatzgruppen logistisch ünnerstütt. All bevör de Geldtoog in' Oosten anfung, geev dat Anwiesen, in de „rücksichtsloses und energisches Durchgreifen besonders gegen bolschewistische Hetzer, Freischärler, Saboteure und Juden“ fordert wurr.^[146] De Wirklichkeit vun den Krieg gung aber noch doröver herut, as in de rückwärtig Heeresrebeeden faken ganz Dörper afbrennt un all Inwahner rücksichtslos doodschaaten wurrn, wenn se blots in Verdacht stunnen, Partisanen Ünnerschlupp un Eeten geven to hemm, wiels de Partisanen sülvst to rechte Tiet weern in de Wäldern verschwunden weern.^[147]

Enn' 1941/Anfang 1942 entstunnen söss Vernichtungslager in dat besett Polen (Kulmhof, Belzec, Sobibor, Majdanek, Treblinka, Auschwitz-Birkenau).^[148] In Auschwitz un Birkenau wurr en nee Tötungsmiddel utprobeert, dat vun Dokters in dat Euthanasieprogramm all in lüttgeren Ümfang bruukt wurrn weer: kristalliseert Blausüer (Zyklon B).^[149] Enn' 1942 leeven vun 2,3 Millionen Jöden in dat Generalgouvernement kien 300.000 mehr.^[150] In eenig Länner, as bispeelswies Däänmark, wor dat to de Rettung vun de däänsch Jöden keem, hebbt sück de Regeeren oder de Bevölkerung de Deportatschoon un Ermordung vun hör jöödsch Mitbörger weddersett.

Etwa 200.000 Düütsche, de meesten dorvan Liddmaaten vun de Insatzgruppen un anner SS-Formatschonen, weern an de Massenmorde bedeeligt.^[151] Laatstens in' Sömmer 1943 harr ok de groot Mehrheit vun de Düütschen tominst dormit rekent, dat de in' NS-Herrschaftsberiek leven Jöden ümbrocht wurrn sullen. Völ harrn Kenntnis vun de Massenmorde in Osteuropa.^[152]

Mindst 13 Millionen, wohrschienlich aber etwa 15 Millionen Zivilisten wurrn vun de Isatzgruppen, SS-Liddmaaten, Ordnungspolizei, Suldaten vun de Waffen-SS, Wehrmachtssuldaten oder ok verbündet Truppen vun de Assenmächte, as to'n Bispeel vun de kroaatsch Ustascha, ermordet.^[153] De meest Massenmorde geev dat in de Rügg vun de Ostfront up sowjeetsch Rebeet un in Ostpolen (mindst zwölf Millionen).^[154] Ünner de 15 Millionen Zivilisten in Europa weern fiev bit söss Millionen ermordet Jöden,^[155] dorto mindst 220.000 Sinti und Roma,^[156] etwa 275.000 „Euthanasie“-Opper^[157] as ok Homosexuelle, Tüügen Jehovas un Freimüerer. An de Ermordung vun Geisteskranken weern ok Dokters bedeeligt. In dat Generalgouvernement, in de besett sowjeetsch Rebeeden, in Jugoslawien un in Frankriek wurrn nich to tellen Partisanen nich nach dat Kriegsvölkerrecht behannelt. In allen besett Länner geev dat todem tallriek Geiseldoodscheeten.

De Befreen vun dat KZ Auschwitz dör sowjeetsch Suldaten an' 27. Januar 1945 is in de Bundesrepubliek siet 1996 offiziell „Tag des Gedenkens an die Opfer des Nationalsozialismus“; ok internatschonal wurrd siet 2005 an dit Datum docht. In de USA gifft dat siet 1980 de Days of Remembrance, de een Week düern. In Israel is Jom haScho'a („Dag vun dat Gedenken an Shoa un Heldendom“) en ernst Natschonalfierdag.

Zivilbevölkerung

Vun all bedeeligt Staaten harr de Sowjetunion de meest zivil Opper to beklagen. An dat Bispeel vun Leningrad laaten sück de Utmaaten vun den millionenfack Hungerdood exemplarisch düütlich dorstellen: Nahdem de Stadt Anfang September 1941 vun düütsch Truppen inkeetelt wurr, kunn de Bevölkerung nich mehr utreckend versörgt wurrn. Wiels de Leningrader Blockaad weern all bit to'n Sömmer 1942 ungefähr 470.000 Minschen storven. De Schätzungen vun de Gesamtoppertall recken vun 700.000 bit 1.500.000 Minschen bit to dat Enn' vun de Blockaad an' 27. Januar 1944. De meest Borns geevt en Tall vun etwa 1.100.000 Dooden an.^[158]

In de anner vun düütsch Truppen besett Länner vun Ost- un Süüdoosteuropa (Polen, Serbien, Grekenland) muss de inheimisch Bevölkerung ebenfalls en bannig hooch Bloottoll betahlen, wiel dor, vör allen in Polen, ebenso „ein Vernichtungskrieg geführt wurde“^[159] Dorto keemen in Serbien un Grekenland Geiseldoodscheeten nah tatsächlichen oder annommen Partisanenaktschonen]].

In de besett Länner vun Nord- und Westeuropa (Norwegen, Däänmark, Nedderlannen, Belgien, Luxemborg, Noord- un Westfrankriek, britisch Kanalinseln) leeg dat Düütsch Riek ut politisch as militärisch Grünnen völ doran, sück as „korrekte Besatzungsmacht“ dortostellen, seker dat doch de Disziplin vun de Truppe un spoor Ressourcen. Aber ok dor wurrn Minschen, de as „rassisch minderwertig“ instuuft wurrn, un all dee, de dat Besattensregime as wedderständig inschätzen dee, nie nich „korrekt“ behannelt.^[160] Wiel in' Tweeten Weltkrieg weltwiet kien Suldat so good betahlt wurr as de düütsche,^[161] hebbt se de „die Länder Europas buchstäblich leer (köfft). Sie verschickten Abermillionen Feldpostpäckchen von der Front in die Heimat, Adressaten waren hauptsächlich Frauen. […] Schuhe aus Nordafrika, aus Frankreich Samt und Seide, Likör und Kaffee, Tabak aus Griechenland, Honig und Speck aus Russland, Heringe en masse aus Norwegen.“^[162] In den besetten Deel vun Frankriek kreegen de düütsch Suldaten de Binaam »doryphores« („Kantuffelkäfer“), de allens kahl freeten deen.^[163] De Besattensmacht broch Levensmiddel, Konsumgöder un Industrieprodukte nah Düütschland, „um auf diese Weise die Deutschen im Reich zu ernähren und bei Laune zu halten.“^[163] As Folg vun de umfaaten Utplünnern steegen in de düütsch besett Länner de Priesen, un nah un nah wurr meest allens ratschoneert. De Swaartmarkt bleu up.^[164] Eenzeln Sparten un Personen hebbt aber ok good an de Düütschen verdeent, eenig hebbt sück förmlich saneert. Renault kunn dör dat Motoriseerensprogramm vun de Wehrmacht sien Umsatz bit 1942 verfievfacken. Ok vö Baufirmen hebbt sück in grooten Stil beriekert, indem se för de Besattensmacht Baracken, Straaten, Floogplatzen usw. baut hemm.^[165]

För de düütsch Zivilbevölkerung harr de Krieg tonächst kien direkte negativ Konsequenzen. Ofschons in den wiederen Verloop meest all Woren vun den täglichen Bedarf mit Levensmiddelkoorten oder Bezugsschiens ratschoneert wurrn, geev dat in de eerste Kriegsjohren kien Mangelversörgen mit Göder. Dat leeg vör allen doran, dat meest to Ungunsten vun de dortig Bevölkerung völ Woren un Rohstoffen ut de besett Länner in dat Rieksrebeet brocht wurrn. To de Begünstigten tellen dormals 95 Perzent vun de Düütschen.^[166] Se empfunnen den Natschonalsozialismus nich as System vun de Unfreeheit un den Terror, sonnern as Regime vun sozial Warmt, as en Oort „Wohlfühl-Diktatur.“^[167] Unmiddelbor Utwirken up de düütsch Zivilbevölkerung geev dat eerst mit de tonehmen allieerten Luftangreep up düütsch Städer af Anfang 1942 un de „Totaliseeren“ vun de Kriegsführung in dat Johr dorup. Af Oktober 1944 wurr de Volkssturm, dat heet „alle waffenfähigen Männer im Alter von 16 bis 60 Jahren“, to'n Deenst an de Front inberopen. De Kulturbedriev wurr wiels den gesamten Krieg uprecht hollen, besünners Filme as „Die Feuerzangenbowle“ hebbt för dat Aflenken vun den Kriegsolldag deent. Aber Kriegsmödigkeit, Överarbeiten un Erschöpfung as ok dat Geföhl, dat man dat wat kummt ahn Hülp utsett weer, leeten in' Harvst 1944 en Afneegen gegen dat NS-Regime starker wurrn. Ok Hitler sülvst keem in de Kritik, wiel he för so völ Lied un Elend sörgt harr. Sichtbor Teken dorför weer, dat de Gruß „Heil Hitler“ jetzt verschwinnen dee.^[168] För de Zivilbevölkerung in' Osten vun dat Riek reckten de Kriegsinwirken ehrn Hööchpunkt mit den Inmarsch un de Besetten dör de Root Armee. In' Westen wurrn de inrücken britischen un US-amerikaanschen Truppen vun de düütsch Bevölkerung överwiegend mit Erleichterung begrööt.

Kriegspropaganda un Propagandakrieg

Düütsch Propaganda

Nedderlannsch Propaganda-Plakat vun de Waffen-SS

Wiels den Krieg beswöör Goebbels mit Hülp vun de gliekschalt Medien den bevorstahn Endsieg un glorifizeer den Spood vun de Wehrmacht, indem he tokünftig Positschonen vun dat düütsch Heer as all deelwies reckt dorstellt. Goebbels hett denn ok all vörher bekannt geven, dat Städer innommen wurrn sullen, wat denn ok tatsächlich eenig Daag later ok passeer. De Gegner vun Düütschland hett he dorggegen verhöhnt, so wurr bispeelswies Winston Churchill as Trunkenbold dorstellt.

As de NS-Führung 1941 en Rechtfertigung för den Feldttoog gegen de Sowjetunion finnen muss, hett se den Angreep mit de „Verteidigung des Abendlandes gegen den Bolschewismus“ un gegen de „jöödsch-bolschewistischen Untermenschen“ begrünnd. De SS leet de Broschüre Der Untermensch drucken, de mit Hetzartikel un fratzenhaft Biller de Russen as minnerwertig dorstellen dee.

Noch an' 18. August 1942 hett Goebbels in en Propaganda-Anwiesen de Besorgnis ütert, „daß sich das deutsche Volk zur Zeit in weiten Kreisen in dem Glauben wiegt, die militärischen Ereignisse im Osten […] würden zu einem baldigen Kriegsende führen“.^[169] Eerst nah de Stalingrader Nedderlaag Enn' Januar 1943 kann vun en „Talsohle der Stimmungslage“ in de düütsch Bevölkerung spraken wurrn.^[170] An' 18. Februar 1943 reep Goebbels de düütsch Bevölkerung in de Sportpalastrede ton' totalen Krieg up. Völ Düütsche hebbt sück ansluutend dorto entslooten ok hör letzt Reserven to mobiliseeren un hebbt wiederhen de Kriegsführung ünnerstütt. In' wiederen Verloop forder de NS-Propaganda den Wedderstandswillen vun de Bevölkerung „bis zum Endsieg“, gegen den „angloamerikanischen Bombenterror“ un de „rasende Rachsucht“ vun de Root Armee immer starker, je dichter de Allieerten up de Rieksgrenzen vörrücken deen.

Britisch un US-amerikaansch Propaganda

US-amerikaansch Propagandaplakat vun dat War Production Board

Ok in Grootbritannien wurr Propaganda gegen de Kriegsgegner maakt. 1940 gelung dat Churchill in mehreren berühmt Reden, dorünner de „Bloot-Schweet-un-Traanen-Rede“ un hör Fortsetten (We Shall Fight on the Beaches), dat Inverständnis vun de britisch Bevölkerung för en Krieg un den Wedderstand gegen Düütschland to winnen. Folglich hett he ok dat so nömmt Freedensangebot, dat Hitler Grootbritannien in sien Rieksdagsrede van' 19. Juli 1940 maakt hett, gor nich beacht.

De USA hebbt nah den japaanschen Överfall up Hawaii un de düütsch Kriegsverkloren in' Dezember 1941 de düppelte Bedrohung ut West un Ost herutstellt, sotoseggen de Gefohr vun en Tweefrontenkrieg ut amerikaansch Sicht.

Rundfunkpropaganda

Bi de Söök nah en bruukbor Middel, um gau bannig völ Minschen in dat Land vun den Kriegsgegner in deren Moderspraak antosnacken, full de Wahl up den Rundfunk, wiel dat en toverlässig un ahn markbor Tietverlust funktschoneeren Medium dorstellt. Wiels den Krieg nehm de Tall vun Propagandasennen in de bedeeligt Länner gau to. Up düütsch Siet wurrn de düütsch Politik nich afneegt britisch un amerikaansch Immigranten anhüert, um Briten perfekt up Engelsch ansnacken to können. De bekanntst Moderaatsche weer „Axis Sally“, deren Sendungen vun den Grootdüütschen Rundfunk in dat Studio Berlin utstrahlt wurr. Goebbels hett den Utlandsrundfunksenner „Germany Calling“ up den Weg brocht, de sien Moderatoren ünner den geringschätzig Ökelnaam „Lord Haw-Haw“ bekannt wurrn.^[171] Generalfeldmarschall Paulus hett nah de Nedderlaag vun Stalingrad över Radio Moskau to de düütsch Hörer snackt.

De Sennen vun de BBC, de „Stimme Amerikas“, dat NFD, vun Radio Moskau, Radio Vatikan un den Swiezer Senner Beromünster hebbt woll dorto führt, dat 16 Millionen Düütsche, de (1943) Rundfunkgebühren betallen deen,^[172] (plus wiedere Millionen Familienliddmaaten) utrecken genoog över de tonehmen hoffnungsloos militärisch un politisch Laag vun Düütschland informeert ween kunnen, aber kien een Senner gelung dat, dordör en Umstört in Düütschland hentokriegen. Wu völ Düütsche stillkens BBC, de wichtigst utlännsch Informatschonsborn (mit 11.500 Mitarbeiter in London), hörrn deen, lett sück nich seggen. Seker is blots, dat dat dat Regime nich gelungen is, sien Sicht vun de Dinge vullständig dörtosetten.^[173] Wiel dat Hören vun so nömmt Feindsenner streng verboden weer, geev dat meest nümms, de ut dat Radio Bescheed wuss, sien Weeten an annern wieder – wenn doch, kunn hüm sogor „in besonners swoor Fällen“ de Doodsstraaf drohen.^[174] Man hett sück denn anwehnt, nah dat Enn' vun en afhört Feindsennen den Sennenknoop to verstellen, um bi unverwacht Huusdörsööken sück nich sülvst to verraden. De britisch Suldatensenner Calais weer dorgegen so goot organiseert, dat he över en langen Tietruum vun de düütsch Bevölkerung för en Wehrmachtssenner hollen wurr. Bispeelswies wurr dat flögelt Woort „Wenn das der Führer wüßte…“, in Düütschland laatstens siet 1938 bekannt, in den Sennen so geschickt bruukt, dat de schillert Missstände in dat Darte Riek um so ehrder glöövt wurrn.

Ok in' Krieg in Ostasien (kiek baben) hebbt de Japaner af 1943 verstarkt up Propaganda gegen de Amerikaner sett, indem se över Radio Tokyo hör Sennen „The Zero Hour“ utstrahlen dee. För de överwiegend weiblich Moderatoren, de Amerikaansch mit en japaanschen Akzent snacken deen, börger sück in den GI-Spraakgebruuk de Begreep Tokyo Rose in.

Wedderstand gegen den Natschonalsozialismus

De düütsch Zivilbevölkerung stunn den Kriegsanfang tonächst skeptisch gegenöver, leet sück aber denn doch vun de Siegesmeldungen blennen. Ut Angst för Straafen hebbt sück blots wenig Minschen troot, sück aktiv gegen den Krieg uttospreeken. Zentren vun den zivilen Wedderstand weern de „Weiße Rose“, de „Kreisauer Kreis“ oder de „Rote Kapelle“.

Wenngliek de Wehrmacht prinzipiell achter Hitler sien Ideen stunn un sien Kriegsführung mitdragen dee, hebbt af 1943 eenig Generäle de dwangslööpig Nedderlaag düütlich vör Oogen sehn un hebbt dorher up en Wappenstillstand sett, um de Wehrmacht un de düütsch Bevölkerung Tiet to dat Umgruppeeren vun dat Heer un Neeorganisatschoon vun den Staat to geven. An' 20. Juli 1944 hebbt eenig Wedderständler en Anslag up Hitler in dat Führerhööftquartier Wolfsschanze veröövt. De Versöök, Hitler ümtobringen, gung aber scheev, ebenso as de ansluuten Versök vun en Staatsstriek in Berlin (→ Operatschoon Walküre). De Attentäter wurrn henricht. Eenig wenig Suldaten hebbt den Krieg ok ut ideologischen Grünnen aflehnt un hebbt versöcht, den Krieg dör Sabotagemaatnahmen to körten. De wiet överwiegen Mehrheit hett allerdings bit t'n Sluss wiederkämpt. Tallriek düütsch Suldaten un Hülpsverbände (Polizeireserve etc.) hebbt sück an Kriegsverbreken bedeeligt, wat den Wedderstand vun de Bevölkerung in den besett Rebeeden wieder rutfordern dee.

In Däänmark empfunn de Bevölkerung de düütsch Besattung nah de Wöör vun den Kdäänschen König as „Alpdruck“. In de Nedderlannen mussen de Düütschen de Polizei dor de Wappen afnehmen, wiel se bang för en Upstand weern. De pro-düütschen Bewegen vun den Vidkun Quisling in Norwegen folg kien Massenbewegen vun de Bevölkerung, de Mehrheit hett de Düütschen aflehnt. De scharpste Formen vun den westeuropäischen Wedderstand geev dat in Frankriek, wo de Résistance, dorünner de Maquis (nah dat mediterrane Buschgestrüpp „maquis“ nömmt), gegen de düütsche Besatten kämpen dee.

Nich to verglieken starker dorgegen weern de Wedderstandsbewegen in in Süüdoost- un Oosteuropa: In de Sowjetunion, in Grekenland (kiek: ELAS), in Albanien un in Jugoslawien (ünner Marschall Tito) hebbt groot Partisanenarmeen kämpt, meest mit kommunistisch, kommunistisch beinfloot, sozialistisch oder aber natschonalistischer Hollen. De poolsch „Heimatarmee“ allerdings kunn blots up wenig Ünnerstütten vun buten hoopen. Ut den ständigen Lüttkrieg gegen den düütsch Besetter gungen de Partisanen faken as Sieger herut. Gegen Enn' vun den Krieg kunnen gröttere Rebeeden vun de düütsch Besetters befreet wurrn, so etwa in Jugoslawien, wo Tito in' Ansluss de Macht övernehm oder in Grekenland, wo de Hegemonie vun de ELAS mit britisch Interessen in Klatten keem un to' Greekschen Börgerkrieg führ.

Internatschonale Blockbillen

Mit dat Ünnerschrieven vun den Antikominternpakt tüschen Düütschland un Japan wurr all 1936 de Grundsteen för de latere Ass Düütschland–Japan–Italien leggt. Dör den Hitler-Stalin-Pakt is dat Verhältnis to Japan tonächst schlechter wurrn, aber wiel sück Japan up Togreep up de franzöösch, nedderlannsch un britisch Kolonien in Asien hoopt hett, gung dat Enn' September 1940 mit Düütschland un Italien den Dreemächtepakt in, den denn noch fiev süüdoosteuropäische Staaten bitreden sünd. De Initiative dorto hett Japan all in Juni 1940 anfungen; aber eerst, nahdem Hitler kloor wurrn weer, dat dat nich to schaffen weer, Grootbritannien dör en Invasion militärisch uttoschalten, weer he dorto bereit, en Bündnis mit Japan aftosluuten. In dat Bündnis hebbt sück de dree Partner verpllicht, sück gegensiedig to ünnerstütten, falls een vun de Partner vun en Macht angreepen wurr, „die gegenwärtig nicht in den europäischen Krieg oder in den chinesisch-japanischen Konflikt verwickelt ist.“ Wiel de Verdrag „in keiner Weise den politischen Status berühren“ sull, „der gegenwärtig zwischen den drei vertragschließenden Teilen und Sowjetrußland besteht“, weer düütlich, dat de Verdrag in eerst Lien de USA vun en Kriegsinträe afhollen sull.^[175]

Grootbritannien kunn in' Harvst 1940 in de Luftslacht um England en düütsch Invasion verhinnern un hett up de wertschaplich un militärisch Ünnerstütten dör de USA vertroot. Sünners de amerikaansch Präsident Franklin Delano Roosevelt wull ut machtpolitisch un weltanschaulich Grünnen de USA to'n „Arsenal der Demokratie“ gegen dat natschonalsozialistisch Düütschland maken. Grootbritannien kreeg 1941 wegen dat „Zerstörer-för-Stüttpunkten-Afkommen“ 50 Zerstörer to de Afwehr vun düütsch U-Bööt. In' August 1941 hebbt sück Churchill un Roosevelt up en britisch Kriegsschipp in de Argentia-Bucht (Neefundland) drapen un de Atlantik-Charta bekannt geven: Aflehnen vun all territorial Verännern ahn Tostimmen vun de bedrapen Völker un Recht vun all Völker up dejenige Regeerensform, ünner de se leven willt. Nah den japaanschen Angreep up Pearl Harbor an' 7. Dezember 1941 hebbt de USA Japan den Krieg verklort. Düütschland un Italien hebbt doruphen den USA den Krieg verklort, ahn dorto verdragsrechtlich verplicht to ween (kiek baben.). De europäisch un de ostasiaatsch Krieg weern to'n Weltkrieg wurrn. Anfang 1942 wurr in Washington vun Roosevelt un Churchill de Konzeptschoon „Germany first“ in' Krieg gegen Düütschland un Japan fastleggt.

Allieerte Kriegskonferenzen un Reeten in de Anti-Hitler-Koalitschoon

Wiels den Krieg geev dat mehrere allierte Kriegskonferenzen:

Arcadia-Konferenz (22. Dezember 1941 bit 14. Januar 1942) in Washington D.C.
Moskauer Konferenz 1942 (12. bit 17. August 1942) in Moskau
Casablanca-Konferenz (12. bit 24. Januar 1943) in Casablanca, Marokko
Trident-Konferenz (12. bit 27. Mai 1943) in Washington D.C.
Quadrant-Konferenz (17. bit 24. August 1943) in Québec, Kanada
Moskauer Butenministerkonferenz 1943 (19. Oktober bit 1. November 1943) in Moskau
Kairo-Konferenz (22. bit 26. November 1943) in Kairo, Ägypten
Teheran-Konferenz (28. November bit 1. Dezember 1943) in Teheran, Iran
Tweete Québec-Konferenz (12. bit 16. September 1944) in Québec
Moskauer Konferenz 1944 (9. bit 20. Oktober 1944) in Moskau
Jalta-Konferenz (4. bit 11. Februar 1945) in Jalta, Krim, Ukraine
Dreemächtekonferenz vun Potsdam (17. Juli bit 2. August 1945) in Potsdam

Anfang 1943 hebbt sück in Casablanca Roosevelt un Churchill eenigt, Düütschland bit to de sien Kapitulatschoon to bekämpen. In' November 1943 sünd Roosevelt un Churchill mit Chiang Kai-shek in Kairo övereenkommen, dat de Krieg gegen Japan ebenso as de gegen Düütschland mit de bedingungslosen Kapitulatschoon enn' sull. Kört dorup funn in Teheran en eerste Konferenz vun de Groot Dree statt, up de Stalin, Roosevelt un Churchill över de Nahkriegstiet nah en Sieg över Düütschland snackt hebbt. Wiel aber de beid West-Allieerten to kien konkret Garantien oder Afkommen mit de Sowjetunion för de Nahkriegsordnung in Europa willens weern, geev dat all 1944 eerste Reeten in de Anti-Hitler-Koalitschoon. De Sowjetunion fung dorüm an, in hör Inflootberiek kommunistisch Regeeren intosetten. De Regeerenswessel in den USA 1945 führ ok to en Politikwessel, Präsident Harry S. Truman hett en strikt antikommunistisch un antisowjeetsch Kurs inslahn un hett sück dorbi up de wertschaplich Överlegenheit un later up dat Atomwappenmonopol stütt.

Disse Konflikte hebbt in de Folg to'n Kollen Krieg tüschen de USA un de Sowjetunion un to dat Deelen vun Düütschland, de eerst dör den Zwei-plus-Vier-Vertrag 1990 hör Enn' funn.

Kriegsfolgen un Opper

Oppertallen

Wiels den Tweeten Weltkrieg funnen nah Schätzungen över 63 Millionen Minschen den Dood (dorvan mehr as 45 Millionen in Europa un över 17 Millionen in Asien). Dat keemen mehr Zivilisten üm as Suldaten bi Kamphanneln. An' starksten bedrapen weer de Sowjetunion mit etwa 26,6 Millionen dood Minschen, dorünner 11,4 Millionen Suldaten, vun de dree Millionen in düütsch Kriegsfangenschaft storven sünd.

Tallen vun de bi oder infolge vun Kamphanneln ümkommen Suldaten un Zivilisten:^[176]

Land	Suldaten	Zivilisten	Gesamt
Europa (insgesamt)	17.622.580	27.800.000	45.422.580
UdSSR^[177]	11.400.000	15.200.000	26.600.000
Düütsch Riek	3.250.000	3.800.000	7.050.000
Polen	100.000	5.500.000	5.600.000
Jugoslawien	300.000	1.400.000	1.700.000
Großbritannien^[178]	452.580	60.000	512.580
Frankriek	250.000	350.000	600.000
Albanien^[179]	30.000	?	30.000
anner Länner	1.840.000	1.490.000	3.330.000

Afrika (insgesamt)	?	–	?
Marokko	?	–	?
Algerien	?	–	?
Tunesien^[180]	2.150	–	2.150
Senegal	?	–	?
Süüdafrikaansch Union^[178]	11.902	–	11.902

Asien (insgesamt)	?	11.800.000	17.687.033
China	3.500.000	10.000.000	13.500.000
Japan^[181]	2.300.000	800.000	3.100.000
Indien^[178]	87.033	–	87.033
Süüdoostasien^[182]	?	1.000.000	1.000.000

Amerika (insgesamt)	347.454	–	347.454
USA	300.000	–	300.000
Kanada^[183]	46.998	–	46.998
Brasilien	456	–	456

Australien (insgesamt)	52.585	–	52.585
Australien^[178]	40.655	–	40.655
Neeseeland^[178]	11.930	–	11.930
Fallen / Doode	23.923.704	39.600.000	63.523.704

All tosommen sünd vun de 5,7 Millionen Kriegsfangen vun de Sowjetarmee 3,3 Millionen üm't Leven kommen, de meesten dorvan verhungert, aber ok dör Krankheiten, Misshanneln, Doodscheeten oder KZ-Haft to'n Opper fallen. Dat bedüüd, dat 57 % vun de sowjeetsch Kriegsfangen in düütsch Fangenschap storven sünd.^[184] Vun de 3,1 Millionen düütsch Kriegsfangen in sowjeetsch Gewohrsam keemen 1,1 Millionen (35 %) üm.^[185] De Tall vun de in düütsch Gewohrsam to Dood kommen westallieerten Kriegsfangen weer in' Verhältnis düütlich minner. So sünd vun 1,8 Millionen in düütsch Kriegsfangenschap geraden franzöösch Suldaten knapp 50.000, dat sünd 2,8 % storven.^[186] Nah de Sowjetunion harr China, för dat de Krieg all Midden 1937 mit de japaansch Aggression anfung, mit ungefähr 14 Millionen in' Krieg ümkommen Minschen de gröttste Tall an Doodsopper to beklagen.

To de völ Verwund mööt ok tallriek as Deserteure veroordeelt Suldaten torekent wurrn, de depressiv oder geisteskrank un dorüm unfähig to'n Militärdeenst weern, aber liekers veroordeelt wurrn, um de „Moral der Truppe aufrecht“ to hollen. Dorto keem dat nich blots in Düütschland un bi de Assenmächte, sonnern ok in groot Tall bi de anner kriegsbedeeligt Staaten.

Dat geev völ dood Zivilisten dör de Bombardeeren vun de Grootstäder Warschau, Coventry, London, Köln, Düsseldörp, Hamborg, Tokio, Dresden un dat Ruhrrebeet. Bannig völ Zivilisten keemen bi de Slachten um Stalingrad, Breslau, Königsbarg, wiels de Leningrader Blockaad un dat Uthungern vun Charkow üm't Leven. Dat Versenken vun de Flüchtlingsscheep Armenija, Wilhelm Gustloff, Goya un Steuben forder Teihnduusende vun Opper. Bi de hart russisch Winter, in de Straaflager in de Sowjetunion un dör dat gewaltsam Verdrieven vun Minschen nah den Krieg sünd widere, nich to tellen Minschen storven (to'n Bispeel de Sudetendüütschen infolg vun de Beneš-Dekrete).

Völ Minschen kunnen ok eenfack nich ut den natschonalsozialistischen Herrschapsberiek flüchten, wiel Staaten as de USA oder de Swiez deelwies hör Grenzen dicht maakt hebbt un ok jöödsch Flüchtlinge torüch in de vun dat Düütsch beherrschten Rebeeden schickt hebbt.

De beid över Japan afsmeeten Atombomben hebbt direkt un indirekt mehr as hunnertduusend Opper fordert.

Kriegsfangene un Dwangsarbeiter

All tosommen sünd 11 Millionen Angehörige vun de Wehrmacht un de Waffen-SS in Kriegsfangenschap geraden, dorvan 7,7 up Sieden vun de Westmächte un 3,3 Millionen up Sieden vun de UdSSR. De Mehrtall vun de etwa 3,6 Millionen düütsch Kriegsfangen in britisch Gewohrsam befunn sück in Lagern in Grootbritannien, Düütschland un Kanada. Ungefähr 3,1 Millionen düütsch Fangene befunnen sück in amerikaansch Lagern, tomeest in den USA.

To Dwangsarbeit ünner dat Naziregime wurrn tüschen söben un elf Millionen Minschen meest överall in dat Düütsch Riek un de besett Rebeeden insett. To'n Deel hebbt se in Fabriken neben KZ-Häftlingen ünner ähnlich minschenunwürdig Bedingungen arbeit, to'n lüttgeren Deel weern de Levensbedingungen ähnlich as de in de Handwarker- un Buernfamilien, för de se arbeiten mussen. De dorför as böverste Verantwortlicher insett Goleiter Fritz Sauckel wurr 1946 in' Rahmen vun de Nürnbarger Prozesse to'n Dood veroordeelt un henricht.

Nah Kriegsenn' geev dat in Europa tüschen 6,5 un 12 Millionen as „Displaced Persons“ betekent Personen, bi de sück dat in de Mehrtall um befreet Kriegsfangene, Dwangsarbeiter un KZ-Häftlinge hanneln dee. Se wurrn bit to hör Repatrieeren oder Upnahm in Drittstaaten in so nömmt DP-Lagern ünnerbrocht.

Materielle Schaden un Kriegskösten

Ok de materiellen Schaden weern enorm.^[187] In Düütschland mussen 400 Millionen Kubikmeter Schutt wegrüümt wurrn. In Köln, wo vör den Krieg 750.000 Minschen leevt harrn, weern dat blots noch 40.000. De „Trümmerfruen“ wurrn to en Symbol vun dat Uprüümen un Wedderupbau. In Frankriek wurrn twee, in Japan dree, in Düütschland dree un in de Sowjetunion söss Millionen Wohnungen zerstört. Meest de Hälft vun de Iesenbahnschienen weer in Dutten: In Düütschland 34.000 km, in Japan 50.000 km, in Frankriek 37.000 km.

De lateren Siegermächte gungen in dat Afslussprotokoll vun Jalta dorvan ut, dat de Düütschen en Schaden vun 20 Milliarden Dollar in Europa anricht harr. De Sowjetunion sull dorum Reparatschonen in’ Wert vun 10 Milliarden Dollar kriegen.^[188] Betrucken up dat jährliche Sozialprodukt leeg de Schaden in Düütschland (4,8 Mrd. Dollar) bi 140 Perzent,^[189] in Frankriek (2,1 Mrd. Dollar) bi 130 Perzent, in Polen (2 Mrd. Dollar) bi 300 Perzent un in de UdSSR (12,8 Mrd. Dollar) bi 250 Perzent.

De Kriegskösten vun dat Düütsch Riek beleepen sück up 156 Mrd. Dollar gegenöver 206 Mrd. vun de USA un 78 Mrd. vun Grootbritannien. Wenn man to de Kriegsschaden in Düütschland (kiek baben) de düütsch Kriegskösten vun 156 Mrd. Dollar (to’n Bispeel Wehrsold för Millionen Suldaten, Kriegerwittfrurenten, Produktschonskösten för Panzer, U-Bööt un Floogtüüch) dorto rekent, kummt man up de gigantische Summ vun 160,8 Mrd. Dollar (entsprekend hüüdig (2012) Koopkraft un inflatschonsbereinigt: 2,2 Billionen US-Dollar).

Nahwirkungen

Infolg vun den Tweeten Weltkrieg sünd Düütschland, Italien un Japan ut den Krink vun de militärisch Grootmächte utscheeden. De westeuropäisch Staaten (Frankriek, Nedderlannen, Grootbritannien) wurrn sowiet swaaker, dat se nah den Krieg hör Kolonialrieken upgeven mussen. An de hör Stäe sünd de USA un de Sowjetunion as nee Weltmächte treden, wegen de Rüsten mit Atom deen sogor as so nömmt Supermächte.

Europa

Nah dat Enn' vun den Tweeten Weltkrieg in Europa hebbt de Siegermächte in' Juli/August 1945 in Potsdam över de wiedere Tokunft vun Europa un Düütschland beraden. De Teelricht vun de faat Potsdamer Beslüsse harr sück all up de Konferenz vun Jalta in' Februar 1945 andüüd.

Düütschland wurr doruphen in veer Besattenszonen indeelt; sien Ostrebeeden (Pommern, Schlesien, Ostpreußen) wurrn ünner Vörbehollen vun en endgültig Freedensregelung de Verwalten vun Polen un de Sowjetunion ünnerstellt.^[190] De Volksrepubliek Polen kreeg dordör eenstwielig en nee Grenz in' Westen (Oder-Neiße-Lien) un in' im Osten. Dat dör de Bestimmungen vun dat Münchner Afkommen van 1938 vun Düütschland ingleedert Sudetenland full an de Tschechoslowakei torüch, wiel de faktische Annexion in' Toog vun de „Zerschlagung der Rest-Tschechei“ dör dat Düütsch Riek nahderhen för nichtig verklort wurr. Öösterriek wurr as unafhängig Staat wedderherstellt – dat harrn de latere Siegermächte all 1943 in de Moskauer Deklaratschoon ankünnigt –, de Zweite Republik grünnd un ebenfalls in veer Besattenszonen indeelt, bit se 1955 mit der Öösterriekschen Staatsverdrag neutral wurr.

Wegen de dör de dree Hööftsiegermächte de facto beslooten Rebeetsminnern vun Düütschland wurrn nah ünnerscheedlich Angaven tüschen 12 un 14 Millionen Düütsche (Sudetendüütsche, Schlesier, Pommern, Polen un Ostpreußen) ut hör anstammt Heimat verdreeven. So keemen noch nah de düütsch militärischen Kapitulatschoon nah ünnerscheedlich Borns tüschen 2 un 3 Millionen Düütsche to Dood. 3,5 Millionen Polen verloren dör de ansluutend Westverschuuven vun de poolsch Ostgrenze hör Heimat.

De düütsch un japaansch Kriegsverbreken wurrn in mehreren Prozessen (to'n Bispeel den Nürnbarger Prozessen) verhannelt. Dat Stuttgarter Schuldbekenntnis vun eenig führen evangeelsch Christen to dat, wat se in de Tiet vun den Natschonalsozialismus versüümt harrn (Oktober 1945) bleev en selten Utnahm in dat anfangen, vun de Allieerten dwungen Entnazifizierungs-Geschehen.

De to'n grooten Deel kört Städer un de Mangel an Levensmiddel – besünners fehlen Rohstoff- und Düngemiddel – hebbt bi de Bevölkerung för en Leben in Armut sörgt. Wiel völ Mannslüüd in' Krieg fallen weer oder in Kriegsfangenschap geraden weern, hebbt „Trümmerfruen“ den Schutt in de Städer bi Siet maakt. Levensmiddel weern blots över Levensmiddelmarken oder ut eegen Anbau to kriegen, wat de Grund dorför weer, dat Stadtbewohner massenhaft up't Land fohren deen. Um Saakgöder tegen Levensmiddel intotuuschen. Dorto keem dat weltwiet führen düütsch Wertschapsünnernehmen to dormalig Tiet bedüüden Patente un Worenteeken. De Situatschoon änner sück eerst 1948 mit de Währungsreform un dör den bald dorup insetten un völfack as Wertschapswunner beteken rasanten Wertschapsupswung in de 1950er Johren.

Asien un Pazifik

Japan muss de besett pazifischen Inseln an Australien un Grootbritannien torüchgeven; wiederhen verlor dat Land Korea, Formosa (Taiwan), Süüdsachalin un de Kurileninseln. De allieert Besetten vun Japan gung to Enn' mit den Freedensverdrag vun San Francisco van 1951, in de de staatliche Souveränität vun Japan wedder herstellt wurr. Eenig japaansch Inseln, dorünner de Ryūkyū-Inseln, bleven to'n Deel bit 1972 ünner amerikaansch Kontroll.

Grünnen vun de Vereente Natschonen

Mit de Grünnen vun de „Organisatschoon vun de Vereente Natschonen“ (UNO) up de Konferenz vun San Francisco un den Inkrafttreden vun de UN-Charta an' 24. Oktober 1945 wurr de Versöök ünnernommen, dat informelle Kriegsbündnis vun de Anti-Hitler-Koalitschoon in en düersam Institutschoon to dat Wohren vun den Weltfreeden to maken. De Initiative dorto weer maatgevend vun den storven US-Präsidenten Franklin Delano Roosevelt utgahn. Karnpunkt vun de Charta weer, en System to schaffen, dat de freedlich Bileggen vun Striedigkeiten un de kontrolleert Interventschoon bi Verstößen mögelk maken as ok de internatsdchonal Tosommenarbeitn fördern sull. En besünner Rull as Garanten vun den Weltfreeden wurr dorbi för de Hööftsiegermächte USA, Sowjetunion, Grootbritannien, Frankriek un China vörsehn, de düersam Sitten un en Vetorecht in' Sekerheitsraat vun de Vereente Natschonen kreegen. An' 10. Dezember 1948 wurr de Allgemeen Verkloren vun de Minschenrechte verafscheed, up deren Grundlaag later wiedere internatschonal binnen Minschenrechtsafkommen entstahn sünd, dorünner de Konvention über die Verhütung und Bestrafung des Völkermordes.

Blockbillen un Koll Krieg

De Tweete Weltkrieg gung sowohl in Europa as ok in Asien relativ nahtlos in den Kollen Krieg över. All wiels den Krieg geev dat Differenzen tüschen de Sowjetunion un den westlichen Allieerten, de togunsten vun dat gemeensam Tell nich in den Vördergrund stellt wurrn. An disse Differenzen weer nich alleen de Sowjetunion schuld. In dissen Sinne weern Hiroshima un Nagasaki nich blots de letzt Bomben vun den Tweeten Weltkrieg, sonnern ok de eerst Bomben vun den Kollen Krieg. Ebenso weern dat gewaltig Utwieden vun de sowjeetsch Hemisphäre in den Westen un dat beständig kommunistisch Vördringen in Asien nich blots dat Ergevnis vun den Tweeten Weltkrieg, sonnern ok en Grund för den Kollen Krieg.

In en Rede in Fulton, Missouri, 1946 hett Winston Churchill eerstmals apenlich dat Bild vun den „Iesern Vörhang“ to dat Beschrieven vun dat nu in Inflootsphären deelt Nahkriegseuropa bruukt. Af etwa 1947 (Truman-Doktrin) keem dat tonehmend to Spannungen tüschen de vörmals Verbündeten, den westlichen Allieerten up de een un de Sowjetunion up de anner Siet. Wiels de Westmächte in hör Inflootzonen de parlamentarsche Demokratie inführen deen, hett de Sowjetunion in de Staaten vun Osteuropa so nömmt Volksdemokratien ünner Führung vun de Kommunisten inführt. De Spannungen wurrn dordör scharper un hebbt denn to en unversöhnlich Gegnerschap vun de eenstig Verbündeten, to en düersam Deelen vun Düütschland un Europa un den Anfang vun den Kollen Krieg. Als westlich Militärbündnis wurr 1949 de NATO grünnd, nah de westdüütsch Wiederbewaffnung un den NATO-Biträe vun de Bundsrepubliek Düütschland 1955 folg as Gegenstück vun de Ostblockstaaten de Warschauer Pakt. Mit den Tosommenbröök vun de osteuropäischen Diktaturen in' Toog vun de Revolutschonen in dat Johr 1989, de düütsch Weddervereenigung un de mit dat Uplösen vun de Sowjetunion folgen Wedderherstellen vun dat Sülvstbestimmensrecht vun de Völker vun de fröheren Sowjetrepubliken wurrn wiedere Nahwirken vun den Tweeten Weltkrieg afschafft.

Wiederee Nahfolgekonflikte

As wiedere Nahfolgekonflikte, de direkt oder indirekt mit den Tweeten Weltkrieg in Beziehung staht, kann man nömmen:

de wedderupnommen Chinesisch Börgerkrieg (1945–1949), de mit den Sieg vun de Kommunisten un de Grünnen vun de Volksrepubliek China to Enn’ gung, as om de ansluuten Taiwan-Konflikt
de Indonesisch Unafhängigkeitskrieg (1945–1949)
de Irankrise (1945–1946)
de Greeksch Börgerkrieg (1946–1949)
de franzöössch Indochinakrieg (1946–1954)
de anfangen Nahostkonflikt, de nah de Grünnen vun den Staat Israel 1948 in’ Palästinakrieg (1948–1949) eerstmals eskaleeren dee
dr Konflikt in’ Tosommenhang mit dat Deelen vun Indien in de Staaten Indien un Pakistan nah de Unafhängigkeit 1947 a ok de dormit verbunnen Kaschmir-Konflikt (Eerste Indisch-Pakistaansch Krieg 1947–1949)
de eerstmals ünner Bedeeligung vun de UN führt Koreakrieg in dat deelt Korea (1950–1953)

In Deelen vun Osteuropa, so in’ Baltikum, in Polen un in de Ukraine, keem dat all vör Kriegsenn’ to vun natschonalistischen Organisatschonen (Waldbröers, OUN) führt, deelwies bit in de fröh 1950er Johre andüern Ünnergrundaktschonen gegen Sowjetiseeren un Staliniseeren. Nah den Dood vun Stalin in’ März 1953 hett sück de Wedderstand gegen de bestahn Systeme sowjetkommunistischer Präägen in mehreren, vun de Root Armee daalslahn Volksupstände utwirkt. (Upstand vun den 17. Juni 1953 in de DDR, Ungaarsch Volksupstand 1956).

Uparbeiten un Rezeptschoon

Dat Befaaten vun de europäisch un de düütsch Apenlichkeit mit de Tweeten Weltkrieg hollt wiederhen an.

Dat gewaltige Utmaat vun den Tweeten Weltkrieg hett sück in mehreren Spraaken daalslahn. So wurr he in Düütsch faken blots as „Der Krieg“ betekent. Ebenso is för de verhältnismäßig lang un prospereeren Freedenstiet, de in de Industrielänner nah den Krieg folgen dee, in’t Düütsche as ok in anner westlich Spraaken de Begreep vun de Nachkriegszeit (engelsch: postwar period) as spraaklich Afgrenzen to dat Kriegsgeschehen entstahn, de selten up anner Kriege bruukt wurr. Doröver herut hebbt völ kriegsverwandte Begreep ut hör Herkunftsspraak Ingang in de Spraaken vun de anner ehmalgen Kriegsdeelnehmer funnen, bispeelswies „Blitzkrieg“, „moral bombing“, „Baedeker Blitz“ oder „Ketsu-go“.

Eenig Historiker snacken vun en tweeten Dartigjohrigen Krieg, mit de se de Tietspanne tüschen 1914 un 1945 meenen, wiel Tweete Weltkrieg ahn Verloop un de Folgend vun den Eersten Weltkrieg nich to verstahn ween sall. De Führung vun den NS-Staat harr all doran sett, en Nedderlaag as 1918 dör Stabiliseeren vun de Heimatfront un Radikaliseeren vun de Kriegführung to verhinnern. Dolchstoßlegende, Diktatfreeden vun Versailles un militante Antisemitismus harrn över de Tüschenkriegstiet weg den Boden för de aggressiv NS-Butenpolitik to en Neeordnung vun Europa vörbereit. För beid Kriege drapt ok to, dat de Gegner dör Feindbiller verdüüvelt un de Grenz tüschen Suldaten un unklor wurr. Aber dat geev ok wichtige Ünnerscheede: To’n Bispeel de Eenzigortigkeit vun den Tweeten, de in’ Zivilisatschonsbröök vun de Shoa liggt,^[191] oder de bedenkenlos Insatz vun Massenvernichtungswappen gegen Zivilisten.

Literatur

Düütsch

Friedrich Battenberg: Das Europäische Zeitalter der Juden. WB, Darmstadt 1990, ISBN 978-3-534-11381-1.
Winfried Baumgart u. a. (Bearb.): Quellenkunde zur deutschen Geschichte der Neuzeit von 1500 bis zur Gegenwart. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt,
- 6/2 – Weimarer Republik, Nationalsozialismus, Zweiter Weltkrieg (1919–1945), 2003, ISBN 3-534-07659-1.
Alexander Brakel: Der Holocaust. Judenverfolgung und Völkermord. Augsborg 2012, ISBN 978-3-8289-4527-2.
Winston S. Churchill: Der Zweite Weltkrieg. Mit einem Epilog auf die Nachkriegsjahre. Fischer, Frankfurt/M. 2003, ISBN 3-596-16113-4.
Jörg Echternkamp: Der Zweite Weltkrieg – Die 101 wichtigsten Fragen. C.H. Beck, München 2010, ISBN 978-3-406-59314-7.
Jörg Friedrich: Der Brand. Deutschland im Bombenkrieg 1940–1945. Propyläen, München 2002, ISBN 3-549-07165-5.
Lothar Gruchmann: Totaler Krieg. Vom Blitzkrieg zur bedingungslosen Kapitulation. dtv, München 1991, ISBN 3-423-04521-3.
Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik (dtv-Weltgeschichte des 20. Jahrhunderts). dtv, München 1985, ISBN 3-423-04010-6.
Christian Hartmann: Unternehmen Barbarossa. Der deutsche Krieg im Osten 1941–1945. C.H. Beck, München 2011, ISBN 978-3-406-61226-8.
Manfred Hildermeier: Die Sowjetunion 1917–1991. Oldenbourg, München 2001, ISBN 3-486-56179-0. (Oldenbourg Grundriss der Geschichte. Band 31)
David Jordan, Andrew Wiest: Atlas des Zweiten Weltkrieges. Tosa, Wien 2005, ISBN 3-85492-972-2.
John Keegan: Der Zweite Weltkrieg. Rowohlt, Reinbek 2004, ISBN 3-87134-511-3.
Ian Kershaw: Das Ende. Kampf bis in den Untergang. NS-Deutschland 1944/45. DVA, München 2011, ISBN 978-3-421-05807-2.
Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg 1940/41. 2. Auflage, DVA, München 2008, ISBN 978-3-421-05806-5.
James Lucas: Die Wehrmacht von 1939 bis 1945. Tosa, Wien 2004, ISBN 3-85492-880-7.
Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen. Ausbruch.Verlauf. Folgen. Berlin 2007, ISBN 978-1-4054-8585-2.
Militärgeschichtliches Forschungsamt der Bundeswehr: Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg (10 Bände). DVA, 1978–2008.
Rolf-Dieter Müller: Der Zweite Weltkrieg. Klett-Cotta, Stuttgart 2004, ISBN 3-608-60021-3. (Handbuch der deutschen Geschichte; Bd. 21).
Rolf-Dieter Müller: Hitlers Wehrmacht. 1935–1945. Oldenbourg, München 2012, ISBN 978-3-486-71298-8.
Die Berichte des Oberkommandos der Wehrmacht 1939–1945. Verl. für Wehrwissenschaft, München 2004, ISBN 3-89340-063-X.
- Bd. 1. – September 1939 bis 31. Dezember 1940.
- Bd. 2. – 1. Januar 1941 bis 31. Dezember 1942.
- Bd. 3. – 1. Januar 1942 bis 31. Dezember 1943.
- Bd. 4. – 1. Januar 1944 bis 31. Dezember 1944.
- Bd. 5. – 1. Januar 1944 bis 9. Mai 1945.
Birgit Morgenrath (Hrsg.): Unsere Opfer zählen nicht. Die Dritte Welt im Zweiten Weltkrieg. Assoziation A, Berlin 2005, ISBN 3-935936-26-5.
Sönke Neitzel, Harald Welzer: Soldaten. Protokolle vom Kämpfen, Töten und Sterben. S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main 2011, ISBN 978-3-10-089434-2. („Eine erschreckende Innenansicht des Zweiten Weltkriegs“)
Rüdiger Overmans: Deutsche militärische Verluste im Zweiten Weltkrieg. R. Oldenbourg Verlag, München, 3. Auflage 2004, ISBN 3-486-20028-3.
Richard Overy: Die Wurzeln des Sieges: Warum die Alliierten den Zweiten Weltkrieg gewannen. rororo, Reinbek 2002, ISBN 3-499-61314-X.
Gerhard Schreiber: Der Zweite Weltkrieg. Beck, München 2002, ISBN 3-406-44764-3. (En relativ kört, aber profunde Gesamtdorstellen; Rezensionen bei Perlentaucher.)
Michael Sontheimer (Hrsg.): Bilder des Zweiten Weltkrieges. DVA, München 2005, ISBN 3-421-05872-5.
Hedley Paul Willmott: Der Zweite Weltkrieg. Gerstenberg Verlag, 2005, ISBN 3-8067-2561-6.
Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945. C.H. Beck, München 2011, ISBN 978-3-406-59236-2.
Adam Tooze: Ökonomie der Zerstörung. Die Geschichte der Wirtschaft im Nationalsozialismus. Siedler Verlag, 2007, ISBN 978-3-88680-857-1.
Christian Zentner (Hrsg.): Der Zweite Weltkrieg. Ein Lexikon. Tosa, Wien 2005, ISBN 3-85492-818-1.
John Zimmermann: Pflicht zum Untergang. Die deutsche Kriegsführung im Westen des Reiches 1944/45. Verlag Ferdinand Schöningh, Paderborn 2009, ISBN 978-3-506-76783-7 (Zeitalter der Weltkriege, Bd. 4).^[192]

Engelsch

Michael Armitage u. a.: World War II Day by Day. DK Publishing, London 2004, ISBN 0-7566-0296-3.
Robin Cross: World War II. DK Adult, New York 2004, ISBN 0-7566-0521-0.
Jon E. Lewis: The Mammoth Book of Eyewitness World War II. Carroll & Graf, London 2002, ISBN 0-7867-1071-3.
Kelly S. Tunney (Hrsg.): Memories of World War II. Photographs from the archives of the Associated Press. Abrams, New York 2004, ISBN 0-8109-5013-8.
Gerhard L. Weinberg: A world at arms. A global history of World War II. University Pr., Cambridge 2005, ISBN 0-521-85316-8. (wichtig un detailliert Gesamtdorstellen)

Weblenken

Tweete Weltkrieg. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Enkeld Nahwiesen

↑ Donald Sommerville: The Complete Illustrated History of World War Two: An Authoritative Account of the Deadliest Conflict in Human History with Analysis of Decisive Encounters and Landmark Engagements. Lorenz Books, ISBN 0-7548-1898-5, S. 5.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, ISBN 978-1-4054-8585-2, S. 299.
↑ Richard Maybury: World War II: The Rest of the Story and How It Affects You Today: 1930 to September 11, 2001 (Uncle Eric Book). Bluestocking Press, 2003, ISBN 0-942617-41-X, S. 81.
↑ Zit. nach Jörg Echternkamp: Die 101 wichtigsten Fragen – Der Zweite Weltkrieg, 2010, S. 22 f.
↑ Alan J. P. Taylor: Die Ursprünge des Zweiten Weltkriegs: d. Jahre 1933–1939. Gütersloh 1963.
↑ Rolf-Dieter Müller: Der Zweite Weltkrieg, Stuttgart 2004 (Handbuch der deutschen Geschichte; Bd. 21), S. 86.
↑ Rolf-Dieter Müller, Gerd R. Ueberschär: Hitlers Krieg im Osten 1941–1945. Ein Forschungsbericht. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2000, ISBN 3-534-14768-5, S. 225–271.
↑ Rolf-Dieter Müller: Der letzte deutsche Krieg 1939–1945. Klett-Cotta, Stuttgart 2005, S. 76–78.
↑ John Zimmermann: Pflicht zum Untergang. Die deutsche Kriegsführung im Westen des Reiches 1944/45. Schöningh, Paderborn 2009, S. 97; vgl. Stephan Burgdorff/Klaus Wiegrefe (Hg.): Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte, Deutsche Verlags-Anstalt, 2005, S. 29.
↑ Richard Overy: Russlands Krieg 1941–1945. Rowohlt, Hamburg 2004, ISBN 3-498-05032-X, S. 440.
↑ Basil Collier: Short History of the Second World War. Collins, London 1967, ISBN 0-00-211775-4, S. 190–199.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 108.
↑ Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. DTV, München 1985, S. 173 f.
↑ Britisch-Malaya bestunn bit 1946 ut dree Deelen: den Unfederated Malay States, den Federated Malay States un den Straits Settlements.
↑ De Besetten vun de süüdlichen Deel vun Indochina weer all nah en Ultimatum in’ Juli 1941 vun de Vichy-Regeeren afpresst wurrn. Vgl. Lothar Grundmann: Der Zweite Weltkrieg. München 1985, S. 157 u. 160. Noord-Indochina harrn de Japaner all in’ September 1940 besett.
↑ Richard Overy: Total War II: The Second World War, in: Charles Townshend (Hrsg.): The Oxford History of Modern War, Oxford University Press, Oxford 2005, S. 139.
↑ Gerhard Schreiber: Der Zweite Weltkrieg, 2. Uplaag, C.H. Beck, München 2004, S. 8.
↑ Ernst Piper: Alfred Rosenberg. Hitlers Chefideologe. Karl Blessing, München 2005, ISBN 3-89667-148-0, S. 521.
↑ ^a ^b Richard Overy: Total War II: The Second World War, in: Charles Townshend (Hrsg.): The Oxford History of Modern War, Oxford University Press, Oxford 2005, S. 140.
↑ Gabriel Kolko: Das Jahrhundert der Kriege. S. Fischer, Frankfurt am Main 1999, S. 183.
↑ Wilhelm Treue: Dokumentation: Hitlers Denkschrift zum Vierjahresplan. In: Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte. 3. Jg., 1955, Heft 2, S. 184–210, hier S. 206 u. 210 (online, PDF); vgl. Rolf-Dieter Müller: Der Zweite Weltkrieg. Klett-Cotta, Stuttgart 2004 (Handbuch der deutschen Geschichte; Bd. 21), S. 55 u. 109 f.
↑ Colin Gray, War, Peace and International Relations – An Introduction to Strategic History, Routledge, Abingdon 2007, S. 156 ff.
↑ Colin Gray, War, Peace and International Relations – An Introduction to Strategic History, Routledge, Abingdon 2007, S. 170.
↑ Richard Overy: Total War II: The Second World War, in: Charles Townshend (Hrsg.): The Oxford History of Modern War, Oxford University Press, Oxford 2005, S. 146 f.
↑ Akten zur Deutschen Auswärtigen Politik 1918–1945, Serie D, Band VII M 70604, S. 397, 1946; hrsg. v. Beauftragten der Siegermächte USA, GB und Frankreich.
↑ Etwa: komischen Krieg
↑ Etwa: künstlichen Krieg
↑ Blots de tweet Well vun de anfleegen Bomber kunn noch torüchbeordert wurrn. Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 41.
↑ Richard Collier, Dünkirchen, „Operation Dynamo“, Weltbild Verlag, Augsburg 1989, ISBN 3-89350-019-7, S. 328.
↑ Wegen sien Andeenen tegenöver Hitler ok „Lakeitel“ nömmt. Rolf-Dieter Müller: Hitlers Wehrmacht. 1935–1945. Oldenbourg, München 2012, S. 26.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 50. Later, nah Stalingrad (1943), wurr in' Flüsterwitz de Begreep to „Gröfaz“ as ironisch Anspeelen up Hitler sien militärisch Nedderlagen verballhoornt.
↑ Dorstellen vun de Begleitumstände bi Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. DVA, Stuttgart 2000, S. 404 f.
↑ To dat Freedensangebot kiek Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. Stuttgart 2000, S. 411.
↑ Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. München 2008, S. 97, 102.
↑ Kriegstagebuch der Seekriegsleitung (18. Juni 1940); Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 101.
↑ Siegfried Müller: Schmetterlinge des Todes im Tanz. Die Luftschlacht um England aus der Sicht der Beteiligten. FAZ, 3. Dezember 2005, S. 44.
↑ Winston S. Churchill: Der Zweite Weltkrieg. 2. Uplaag, Fischer, Frankfurt a.M. 2003, S. 409.
↑ FAZ, 3. Dezember 2005, S. 44.
↑ Websteed vun dat Düütsch Historsch Museum, afropen an’ 11. Juli 2011.
↑ De Briten hebbt sück 1943 mit de Operation Gomorrha gegen Hamborg rächt un hebbt denn vun „hamburgisation“ snackt.
↑ Jörg Friedrich: Der Brand. Deutschland im Bombenkrieg 1940–1945. Propyläen, München 2002, S. 73. Frederick Taylor: Dresden. Dienstag, 13. Februar 1945. Militärische Logik oder blanker Terror? Bertelsmann, München 2004, S. 140.
↑ Jörg Friedrich: Der Brand. Deutschland im Bombenkrieg 1940–1945. Propyläen, München 2002, S. 73. Zur Luftschlacht siehe Jörg Friedrich: Der Brand. Deutschland im Bombenkrieg 1940–1945. Propyläen, München 2002, S. 65 f., 69, 71–73. Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. DVA, Stuttgart 2000, S. 417–419.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 69.
↑ ^a ^b Jörg Friedrich: Der Brand. Deutschland im Bombenkrieg 1940–1945. Propyläen, München 2002, S. 73.
↑ Zit. n. Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 114.
↑ Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S 96.
↑ Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik, 8. Auflage, dtv, München 1985 (1967), S. 87.
↑ Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik, 8. Aufl., dtv, München 1985 (1967), S. 96–99.
↑ Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. DVA, Stuttgart 2000, S. 444.
↑ Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik, 8. Aufl., dtv, München 1985 (1967), S. 99–101.
↑ Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik, 8. Uplaag, dtv, München 1985 (1967), S. 95–96.
↑ Kriegsereignisse in' gesamten Middellannschen Ruum wurrd in de engelschsprakig Geschichtswetenschap ünner den Begreep Mediterranean Theatre of Operations (Middellannschen Kriegsschauplatz) tosammenfaat.
↑ Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2002, S. 179.
↑ Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 170. To'n Angreep up Grekenland kiek Ian Kershaw: Wendepunkte. 2008, S. 169–172, 215–227.
↑ Heather Williams, Parachutes, Patriots and Partisans: The Special Operations Executive and Yugoslavia, 1941–1945, C. Hurst & Co., 2003, ISBN 1-85065-592-8, S. 36.
↑ Rolf-Dieter Müller: Der Zweite Weltkrieg. Klett-Cotta, Stuttgart 2004 (= Handbuch der deutschen Geschichte; Bd. 21), S. 112.
↑ Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. München 2008, S. 96 f., 101 f.; Rolf-Dieter Müller: Der Zweite Weltkrieg. Klett-Cotta, Stuttgart 2004 (= Handbuch der deutschen Geschichte; Bd. 21), S. 113–116. Gegenöver Mannerheim hett he an' er am 4. Juni 1942 in en vertruelich URL/Pfad ungültig (Teil 1 und Teil 2 als MP3), dat ahn dat Weeten vun Hitler uptekent wurr, dit Ünnerschätzen ok togeven. To dat Gespräch kiek Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. S. 690 f.
↑ Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. Stuttgart 2000, S. 417.
↑ Ernst Klink: Der Krieg gegen die Sowjetunion bis zur Jahreswende 1941/42. Die Operationsführung. In: Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg. Bd. 4. Hrsg. v. Militärgeschichtlichen Forschungsamt. DVA, Stuttgart 1983, S. 451–712, hier S. 451 f., ok to dat Folgende.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 118.
↑ Vgl. Günter Wegmann (Hrsg.): „Das Oberkommando der Wehrmacht gibt bekannt …“. Der deutsche Wehrmachtbericht. Bd. 1, 1939–1941. Biblio Verlag, Osnabrück 1982, ISBN 3-7648-1282-6, S. 585.
↑ Vgl. Rolf-Dieter Müller: Der Zweite Weltkrieg, Stuttgart 2004 (Handbuch der deutschen Geschichte; Bd. 21), S. 108–154; siehe auch ders.: Hitler war kein Bismarck, in: Spiegel Geschichte Nr. 3, 2010, S. 64–67, hier S. 66.
↑ Richard Overy: Russlands Krieg 1941–1945. Rowohlt, Hamburg 2004, ISBN 3-498-05032-X, S. 127.
↑ Fritz Stern, in: Helmut Schmidt, Fritz Stern: Unser Jahrhundert. Ein Gespräch. 2. Uplaag., C.H. Beck, München 2010, ISBN 978-3-406-60132-3, S. 17.
↑ Vgl. Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 133.
↑ Utsaag vun Generalfeldmarschall Paulus in de Hööftverhandlungen vun den Nürnbarger Prozesses, Nachmittagssitzung am Montag, dem 11. Februar 1946 (56. Tag). Verapenlicht in: Der Prozeß gegen die Hauptkriegsverbrecher vor dem Internationalen Gerichtshof Nürnberg. Nürnberg 1947, Bd. 7, S. 283–310.
↑ Disse Rücktüüg laten vermooden, dat de sowjeetsch Führung up de Notlandung vun en düütsch Generalstaffsoffizier an' 19. Juni 1942 reageeren dee, de Koorten över de eerste Phase vun de düütsch Sömmeroffensive bi sück harr.
↑ Bernd Wegener: Defensive ohne Strategie. Die Wehrmacht und das Jahr 1943. In: Die Wehrmacht. Mythos und Realität. In’ Updrag vun dat Militärgeschichtlich Forschungsamtes herutgeven vun Rolf-Dieter Müller un Hans-Erich Volkmann. R. Oldenbourg Verlag, München 1999, ISBN 3-486-56383-1, S. 197–209, hier S. 198.
↑ Vgl. Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. DVA, Stuttgart 2000, S. 696.
↑ Zur Führungskrise vgl. Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 134; Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. DVA, Stuttgart 2000, S. 699–701.
↑ Blots mündlich an de Kommandeure wiedergeven, Version van' 6. Juni 1941.
↑ Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 536.
↑ Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik. 8. Aufl., dtv, München 1985, S. 174.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 105.
↑ Heinz Boberach: Stimmungsumschwung der deutschen Bevölkerung. In: Wolfram Wette/Gerd R. Ueberschär (Hrsg.): Stalingrad. Mythos und Wirklichkeit einer Schlacht. 4. Uplaag, Fischer, Frankfurt a.M. 2003, ISBN 3-596-11097-1, S. 65 f.
↑ Stephan Burgdorff/Klaus Wiegrefe (Hg.): Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte. Goldmann, München 2007, S. 312 f. All tosommen sünd 35.000 düütsch un amerikaansch Suldaten fallen.
↑ Ian Kershaw: Das Ende. Kampf bis in den Untergang. NS-Deutschland 1944/45. München 2011, S. 232.
↑ Ian Kershaw: Das Ende. Kampf bis in den Untergang. NS-Deutschland 1944/45. München 2011, S. 414.
↑ Vgl. Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. München 1985, S. 445.
↑ Weltkriegsende 1945 in Hamburg, Noorddüütsch Rundfunk, Sennendatum: 3. Mai 2010.
↑ Stephan Burgdorff/Klaus Wiegrefe (Hg.): Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte. Goldmann, München 2007, S. 19.
↑ Ut de Personalakte vun en Bundswehroffizier: „Vom 9.05.45 bis 30.09.45 Teilnehmer am 8. Generalstabslehrgang in Oslo“.
↑ Alexander Fischer: „Teheran – Jalta – Potsdam“, Die sowjetschischen Protokolle von den Kriegskonferenzen de „Großen Drei“, mit Fußnoten aus den Aufzeichnungen des US Department of State. Köln 1968, S. 322 ff. (kiek ok: Operation Unthinkable).
↑ Irene Gerlach: Bundesrepublik Deutschland. Entwicklung, Strukturen und Akteure eines politischen Systems. VS Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2009, ISBN 978-3-531-16265-2, S. 25.
↑ Text vun de eensiedig Verkloren vun de Sowjetunion
↑ Erlass des Präsidiums des Obersten Sowjets der UdSSR (russisch Text)
↑ Richard von Weizsäcker: Rede zum 8. Mai 1985.
↑ Publikatschonen vun Prof. Dr. Michael Wolffsohn
↑ Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. dtv, München 1985, S. 153.
↑ ^a ^b Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 121.
↑ Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 129. Opferzahlen nach Kershaw, ebda.
↑ Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 132.
↑ Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 121 un S. 145.
↑ Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 142 f.
↑ Artikel 5 des Dreimächtepaktes zwischen Deutschland, Italien und Japan vom 27. September 1940 (RGBl. 1940 II, S. 280 f.)
↑ Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 157.
↑ Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 161.
↑ Zit. n. Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 145.
↑ Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. dtv, München 1985, S. 155.
↑ Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. dtv, München 1985, S. 158.
↑ Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. München 2008, S. 459–461.
↑ U. a. Rücktoog ut China un Indochina, Anerkennung vun Chiang Kai-shek as chinesischen Regeerenschef un Künnigen vun de Dreemächtepakt.
↑ Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. München 2008, S. 465 f.
↑ Zitat nah Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. München 2008, S. 468.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 245 f.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 248.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 250 f.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 252 f.
↑ Winston S. Churchill: Der Zweite Weltkrieg. S. Fischer, Frankfurt a.M. 2003, S. 629. (Eerstutgaav Bern 1948).
↑ Vgl. James Jones: The Thin Red Line. Autobiographisch Roman, New York 1962; 1998 ünner den Der schmale Grat von Terrence Malick verfilmt.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 257 f.
↑ Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. 8. Uplaag, München 1985, S. 499 f.
↑ Kiek wieder ünnern Afsnitt to Allieerten Kriegskonferenzen.
↑ ^a ^b Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945. Beck, München 2011, S. 1070.
↑ ^a ^b Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 264.
↑ Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945. Beck, München 2011, S. 1071.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 263
↑ Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945. München 2011, S. 1071 f.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 268 f.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 267.
↑ Colin Gray, War, Peace and International Relations – An Introduction to Strategic History, Routledge, Oxon 2007, S. 127.
↑ Ein erster Angriff der Royal Air Force im Mai 1940 auf München-Gladbach blieb relativ bedeutungslos; vgl. dazu Bernd Lemke (Hrsg.): Luft- und Zivilschutz in Deutschland im 20. Jahrhundert (= Potsdamer Schriften zur Militärgeschichte; Bd. 5), MGFA, Potsdam 2007, ISBN 978-3-9808882-7-1, S. 97.
↑ Robin Neillands: Der Krieg der Bomber. Arthur Harris und die Bomberoffensive der Alliierten 1939–1945. Edition q, Berlin 2002, ISBN 3-86124-547-7.
↑ Schlacht um Sprit, in: Der Spiegel 14/1964.
↑ Stefan Burgdorff/Klaus Wiegrefe (Hg.): Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte. Goldmann, München 2007, S. 245.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 269.
↑ De Forschungsdiskurs beweggt sück um de Fraag, welker Gewicht welker Motiv harr. En gooden Överblick un Literaturhenwiesen sünd bi Bernd W. Kubbig, Hiroshima, Nagasaki und die Rolle der Naturwissenschaftler. Der gegenwärtige Forschungsstand im Spiegel neuerer Literatur to finnen. Jüngste Literatur: Tsuyoshi Hasegawa, Racing the Enemy. Stalin, Truman and the Surrender of Japan, Cambridge (Mass.) 2005.
↑ Heinz Nawratil: Massenvergewaltigungen bei der Besetzung Ostdeutschlands durch die Rote Armee. In: Franz W. Seidler, Alfred de Zayas: Kriegsverbrechen in Europa und im Nahen Osten im 20. Jahrhundert. Mittler, Hamburg 2002, ISBN 3-8132-0702-1, S. 122.
↑ Catherine Merridale: Iwans Krieg. Die Rote Armee 1939–1945. S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main 2006, ISBN 3-10-048450-9, S. 348; Norman M. Naimark: Die Russen in Deutschland. Die Sowjetische Besatzungszone 1945 bis 1949. Ullstein, Berlin 1997, ISBN 3-548-26549-9, S. 160.
↑ Barbara Johr: Die Ereignisse in Zahlen. In: Helke Sander, Barbara Johr (Hrsg.): BeFreier und Befreite. Krieg, Vergewaltigung, Kinder. Verlag Antje Kunstmann, München 1992, ISBN 3-88897-060-1, S. 46–73, hier S. 59; Heinz Nawratil: Massenvergewaltigungen bei der Besetzung Ostdeutschlands durch die Rote Armee. In: Franz W. Seidler, Alfred de Zayas: Kriegsverbrechen in Europa und im Nahen Osten im 20. Jahrhundert. Mittler, Hamburg 2002, ISBN 3-8132-0702-1, S. 122.
↑ Recherche International e.V. (Hg.): Unsere Opfer zählen nicht – Die Dritte Welt im Zweiten Weltkrieg. Assoziation A, Berlin/Hamburg 2005, ISBN 3-935936-26-5.
↑ Widespread Incidents of Rape, in: Japanese Imperialism and the Massacre in Nanjing, Chapter X.
↑ A Debt of Blood: An Eyewitness Account of the Barbarous Acts of the Japanese Invaders in Nanjing. In: Dagong Daily, Wuhan edition. 7. Februar 1938.
↑ Military Commission of the Kuomintang, Political Department: A True Record of the Atrocities Committed by the Invading Japanese Army. Juli 1938.
↑ Daniela Rechenberger: Keine Opfer? Keine Täter? Zur Darstellung der “Comfort Women”-Problematik in den japanischen Medien. In: Antje Hilbig/Claudia Kajatin/Ingrid Miethe (Hrsg.): Frauen und Gewalt, Würzburg 2003, S. 105–115, Anmerkungen S. 106.
↑ Kazuko Watanabe: Trafficking in Women’s bodies, then and now. The issue of military "comfort women". In: Women’s studies quarterly 27 (1999), New York, S. 19–31, Anmarken S. 21.
↑ Recherche International e.V. (Hg.): Unsere Opfer zählen nicht – Die Dritte Welt im Zweiten Weltkrieg. Assoziation A, Berlin/Hamburg 2005, ISBN 3-935936-26-5, S. 219–225.
↑ Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945. Beck, München 2011, S. 1069.
↑ Kriegsverbrekerprozesse in de SBZ un in Polen sünd in disse Översicht nicht enthollen.
↑ Christian Streit: Keine Kameraden. Die Wehrmacht und die sowjetischen Kriegsgefangenen 1941–1945, Bonn 1997 [1978], S. 76, mit Nahwiesen; Rüdiger Overmans: Die Kriegsgefangenenpolitik des Deutschen Reiches 1939 bis 1945. In: Die Deutsche Kriegsgesellschaft 1939–1945. Tweet Halvband: Ausbeutung, Deutungen, Ausgrenzung. Im Auftrag des Militärgeschichtlichen Forschungsamtes herutgeven vun Jörg Echternkamp. Deutsche Verlags-Anstalt, München 2005 (= Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg Bd. 9/2), ISBN 3-421-06528-4, S. 729–875, hier S. 804 f.
↑ Birgit Beck: Massenvergewaltigungen als Kriegsverbrechen. In: Wolfram Wette, Gerd R. Ueberschär (Hrsg.): Kriegsverbrechen im 20. Jahrhundert. Primus, Darmstadt 2001, ISBN 3-89678-417-X, S. 406–418, hier S. 409.
↑ Birgit Beck: Wehrmacht und sexuelle Gewalt. Sexualverbrechen vor deutschen Militärgerichten 1939–1945. Schöningh, Patterbuorn 2004, ISBN 3-506-71726-X, S. 326 f.
↑ Birthe Kundrus: Nur die halbe Geschichte. Frauen im Umfeld der Wehrmacht zwischen 1939 und 1945 – Ein Forschungsbericht. In: Die Wehrmacht. Mythos und Realität. In' Updrag vun dat Militärgeschichtlich Forschungsamtes herutgeven vun Rolf-Dieter Müller und Hans-Erich Volkmann. R. Oldenbourg Verlag, München 1999, ISBN 3-486-56383-1, S. 719–735, hier S. 734.
↑ Peter Witte und andere (Hrsg.): Der Dienstkalender Heinrich Himmlers 1941/42. Hans Christians Verlag, Hamburg 1999, S. 3. To dat folgende kiek to'n Bispeel Hannes Heer/Klaus Naumann (Hrsg.): Vernichtungskrieg. Verbrechen der Wehrmacht 1941 bis 1944. Frankfurt a.M. 1997; Walter Manoschek (Hrsg.): Die Wehrmacht im Rassenkrieg. Der Vernichtungskrieg hinter der Front. Wien 1996.
↑ Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945. C.H. Beck, München 2011, S. 960.
↑ Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 117.
↑ Jörn Hasenclever: Wehrmacht und Besatzungspolitik in der Sowjetunion. Die Befehlshaber der rückwärtigen Heeresgebiete 1941–1943. Schöningh, Paderborn 2010, S. 364, 384.
↑ Friedrich Battenberg: Das Europäische Zeitalter der Juden. WB, Darmstadt 1990, S. 299.
↑ Battenberg, Zeitalter, 1990, S. 300.
↑ Alexander Brakel: Der Holocaust, S. 108.
↑ Dieter Pohl: „Wir reden von 200.000 Tätern.“ Ders. u. a. (Hrsg.): Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutschland 1933–1945. Bd. 7: Sowjetunion mit annektierten Gebieten I. Oldenbourg, München 2011, ISBN 978-3-486-58911-5.
↑ Vgl. Bernward Dörner: Die Deutschen und der Holocaust. Was niemand wissen wollte, aber jeder wissen konnte. Propyläen, Berlin 2007. Dörner ünnerscheed tüschen teihnduusende unmiddelbor un hunnertduusende middelbor Täter un bi wieden mehr Oogentüügen un Mitweeter.
↑ Dieter Pohl: Verfolgung und Massenmord in der NS-Zeit 1939–1945. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2003, ISBN 3-534-15158-5, S. 153.
↑ Der Große Ploetz. WB, Darmstadt 1998, S. 802.
↑ Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. C.H. Beck, München 2011, S. 1108.
↑ Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. C.H. Beck, München 2011, S. 1051.
↑ Alexander Brakel: Der Holocaust. Judenverfolgung und Völkermord. Augsburg 2012, S. 178.
↑ Johannes Hürter: Hitlers Heerführer. Die deutschen Oberbefehlshaber im Krieg gegen die Sowjetunion 1941/42. Oldenbourg, München 2006, ISBN 3-486-58341-7, S. 500; Jörg Ganzenmüller: Das belagerte Leningrad 1941 bis 1944. Die Stadt in den Strategien von Angreifern und Verteidigern, S. 1 u. 254.
↑ Ebba D. Drolshagen: Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa. Droemer Verlag, München 2009, S. 9.
↑ Ebba D. Drolshagen: Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa. Droemer Verlag, München 2009, S. 10.
↑ Ebba D. Drolshagen: Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa. Droemer Verlag, München 2009, S. 145. 75 Mark Sold (stüerfree) bi vull Verpflegung + monatl. 100 Mark erloovt Överwiesen per Feldpost ut de Heimat.
↑ Ebba D. Drolshagen: Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa. Droemer Verlag, München 2009, S. 143.
↑ ^a ^b Ebba D. Drolshagen: Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa. Droemer Verlag, München 2009, S. 148.
↑ Vgl. Ebba D. Drolshagen: Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa. Droemer Verlag, München 2009, S. 149 f.
↑ Vgl. Ebba D. Drolshagen: Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa. Droemer Verlag, München 2009, S. 155. Dat is kien Tofall, dat dat norweegsch Woort för „Kriegsgewinnler“ wöörtlich översett „Barackenbarone“ bedüüd (ebda.). Vgl. ok Robert Bohn: Reichskommissariat Norwegen. Oldenbourg, Wissenschaftsverlag, 2000, S. 360.
↑ Vgl. Stephan Burgdorff/Klaus Wiegrefe: Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte. Goldmann, München 2007, S. 176.
↑ Stephan Burgdorff/Klaus Wiegrefe: Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte. Goldmann, München 2007, S. 176.
↑ Vgl. Ian Kershaw: Das Ende. Kampf bis in den Untergang. NS-Deutschland 1944/45. DVA, München 2011, S. 187.
↑ Aristotle A. Kallis: Der Niedergang der Deutungsmacht. Nationalsozialistische Propaganda im Kriegsverlauf. In: Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg. Hrsg. vom Militärgeschichtlichen Forschungsamt. Band 9/2: Ausbeutung, Deutungen, Ausgrenzung. DVA, München 2005, ISBN 3-421-06528-4, S. 203–250, hier S. 231 f.
↑ Aristotle A. Kallis: Der Niedergang der Deutungsmacht. Nationalsozialistische Propaganda im Kriegsverlauf, S. 231 f.
↑ http://archive.org/details/LordHawHaw-WilliamJoyce-GermanyCalling1-7of23
↑ Siehe Volksempfänger#Ökonomische Aspekte
↑ Jörg Echternkamp: Die 101 wichtigsten Fragen. Der Zweite Weltkrieg. München 2010, S. 101.
↑ „Verordnung über außerordentliche Rundfunkmaßnahmen“ (1939); zit. n. Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 141.
↑ Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. dtv, München 1985, S. 95 f.
↑ All Tallen, wenn nich anners angeven, nah Jörg Echternkamp: Die 101 wichtigsten Fragen. Der Zweite Weltkrieg. C.H. Beck, München 2010, S. 139 f. un (för Asien, USA) nach W. van Mourik: Bilanz des Krieges. 1978.
↑ Christian Hartmann: Unternehmen Barbarossa. Der deutsche Krieg im Osten. C.H. Beck, München 2011, S. 115 f.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Statistik von de Commonwealth War Graves Commission.
↑ Schätzung des UNRRA
↑ fr:4e régiment de tirailleurs tunisiens#bilan des pertes
↑ Der Zweite Weltkrieg – Teil 2. 1943–1945. GEO Epoche Nr. 44 – 08/10, Hamborg 2010, S. 175.
↑ Jörg Echternkamp: Die 101 wichtigsten Fragen. Der Zweite Weltkrieg. C.H. Beck, München 2010, S. 75 f.
↑ Canada at War
↑ Christian Streit: Keine Kameraden: Die Wehrmacht und die sowjetischen Kriegsgefangenen 1941–1945. Bonn 1997 (Neeutgaav), ISBN 978-3-8012-5023-2, S. 10 u. S. 244 ff.
↑ Albrecht Lehmann: Gefangenschaft und Heimkehr. Deutsche Kriegsgefangene in der Sowjetunion. C.H. Beck, München 1986, ISBN 3-406-31518-6, S. 29.
↑ Rüdiger Overmans: Die Kriegsgefangenenpolitik des Deutschen Reiches 1939 bis 1945. In: Die Deutsche Kriegsgesellschaft 1939–1945, Bd. 9. Tweet Halfband: Ausbeutung, Deutungen, Ausgrenzung. Im Auftrag des Militärgeschichtlichen Forschungsamtes, hrsg. von Jörg Echternkamp. DVA, München 2005 (= Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg, Bd. 9/2), S. 729–875, hier S. 770.
↑ Vgl. to dat Folgende Jörg Echternkamp: Die 101 wichtigsten Fragen – Der Zweite Weltkrieg. C.H. Beck, München 2010, S. 141 f. un 146 f.
↑ Ralf Berhorst: Der Preis des Friedens. In: Der Zweite Weltkrieg – Teil 2. 1943–1945. GEO Epoche Nr. 44, Hamborg 2010, S. 128.
↑ To’n Vergliek: 2011 bedroog de Staatsverschuldung vun de Bundsrepubliek Düütschland 79 % vun dat BIP.
↑ Helmut Müller: Schlaglichter der deutschen Geschichte, Bundeszentrale für politische Bildung (bpb), Bonn 1990, S. 305; Eckart Thurich: Die Sieger in Deutschland, in: Die Teilung Deutschlands 1945–1955, aus: Informationen für die politische Bildung Nr. 232, 1991, S. 9.
↑ To’n tweeten 30-jährigen Krieg kiek Jörg Echternkamp: Die 101 wichtigsten Fragen. Der Zweite Weltkrieg. C.H. Beck, München 2010, S. 137 f.
↑ Vgl. Wigbert Benz: Rezension zu: Zimmermann, John: Pflicht zum Untergang. Die deutsche Kriegführung im Westen des Reiches 1944/45. Paderborn 2009. In: H-Soz-u-Kult, 5. Februar 2010.

[1] Donald Sommerville: The Complete Illustrated History of World War Two: An Authoritative Account of the Deadliest Conflict in Human History with Analysis of Decisive Encounters and Landmark Engagements. Lorenz Books, ISBN 0-7548-1898-5, S. 5.

[2] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, ISBN 978-1-4054-8585-2, S. 299.

[3] Richard Maybury: World War II: The Rest of the Story and How It Affects You Today: 1930 to September 11, 2001 (Uncle Eric Book). Bluestocking Press, 2003, ISBN 0-942617-41-X, S. 81.

[4] Zit. nach Jörg Echternkamp: Die 101 wichtigsten Fragen – Der Zweite Weltkrieg, 2010, S. 22 f.

[5] Alan J. P. Taylor: Die Ursprünge des Zweiten Weltkriegs: d. Jahre 1933–1939. Gütersloh 1963.

[6] Rolf-Dieter Müller: Der Zweite Weltkrieg, Stuttgart 2004 (Handbuch der deutschen Geschichte; Bd. 21), S. 86.

[7] Rolf-Dieter Müller, Gerd R. Ueberschär: Hitlers Krieg im Osten 1941–1945. Ein Forschungsbericht. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2000, ISBN 3-534-14768-5, S. 225–271.

[8] Rolf-Dieter Müller: Der letzte deutsche Krieg 1939–1945. Klett-Cotta, Stuttgart 2005, S. 76–78.

[9] John Zimmermann: Pflicht zum Untergang. Die deutsche Kriegsführung im Westen des Reiches 1944/45. Schöningh, Paderborn 2009, S. 97; vgl. Stephan Burgdorff/Klaus Wiegrefe (Hg.): Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte, Deutsche Verlags-Anstalt, 2005, S. 29.

[10] Richard Overy: Russlands Krieg 1941–1945. Rowohlt, Hamburg 2004, ISBN 3-498-05032-X, S. 440.

[collier-11] Basil Collier: Short History of the Second World War. Collins, London 1967, ISBN 0-00-211775-4, S. 190–199.

[12] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 108.

[13] Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. DTV, München 1985, S. 173 f.

[14] Britisch-Malaya bestunn bit 1946 ut dree Deelen: den Unfederated Malay States, den Federated Malay States un den Straits Settlements.

[15] De Besetten vun de süüdlichen Deel vun Indochina weer all nah en Ultimatum in’ Juli 1941 vun de Vichy-Regeeren afpresst wurrn. Vgl. Lothar Grundmann: Der Zweite Weltkrieg. München 1985, S. 157 u. 160. Noord-Indochina harrn de Japaner all in’ September 1940 besett.

[16] Richard Overy: Total War II: The Second World War, in: Charles Townshend (Hrsg.): The Oxford History of Modern War, Oxford University Press, Oxford 2005, S. 139.

[17] Gerhard Schreiber: Der Zweite Weltkrieg, 2. Uplaag, C.H. Beck, München 2004, S. 8.

[18] Ernst Piper: Alfred Rosenberg. Hitlers Chefideologe. Karl Blessing, München 2005, ISBN 3-89667-148-0, S. 521.

[Overy_TotalWarII_140-19] Richard Overy: Total War II: The Second World War, in: Charles Townshend (Hrsg.): The Oxford History of Modern War, Oxford University Press, Oxford 2005, S. 140.

[20] Gabriel Kolko: Das Jahrhundert der Kriege. S. Fischer, Frankfurt am Main 1999, S. 183.

[21] Wilhelm Treue: Dokumentation: Hitlers Denkschrift zum Vierjahresplan. In: Vierteljahrshefte für Zeitgeschichte. 3. Jg., 1955, Heft 2, S. 184–210, hier S. 206 u. 210 (online, PDF); vgl. Rolf-Dieter Müller: Der Zweite Weltkrieg. Klett-Cotta, Stuttgart 2004 (Handbuch der deutschen Geschichte; Bd. 21), S. 55 u. 109 f.

[22] Colin Gray, War, Peace and International Relations – An Introduction to Strategic History, Routledge, Abingdon 2007, S. 156 ff.

[23] Colin Gray, War, Peace and International Relations – An Introduction to Strategic History, Routledge, Abingdon 2007, S. 170.

[24] Richard Overy: Total War II: The Second World War, in: Charles Townshend (Hrsg.): The Oxford History of Modern War, Oxford University Press, Oxford 2005, S. 146 f.

[25] Akten zur Deutschen Auswärtigen Politik 1918–1945, Serie D, Band VII M 70604, S. 397, 1946; hrsg. v. Beauftragten der Siegermächte USA, GB und Frankreich.

[26] Etwa: komischen Krieg

[27] Etwa: künstlichen Krieg

[28] Blots de tweet Well vun de anfleegen Bomber kunn noch torüchbeordert wurrn. Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 41.

[29] Richard Collier, Dünkirchen, „Operation Dynamo“, Weltbild Verlag, Augsburg 1989, ISBN 3-89350-019-7, S. 328.

[30] Wegen sien Andeenen tegenöver Hitler ok „Lakeitel“ nömmt. Rolf-Dieter Müller: Hitlers Wehrmacht. 1935–1945. Oldenbourg, München 2012, S. 26.

[31] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 50. Later, nah Stalingrad (1943), wurr in' Flüsterwitz de Begreep to „Gröfaz“ as ironisch Anspeelen up Hitler sien militärisch Nedderlagen verballhoornt.

[32] Dorstellen vun de Begleitumstände bi Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. DVA, Stuttgart 2000, S. 404 f.

[33] To dat Freedensangebot kiek Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. Stuttgart 2000, S. 411.

[34] Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. München 2008, S. 97, 102.

[35] Kriegstagebuch der Seekriegsleitung (18. Juni 1940); Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 101.

[36] Siegfried Müller: Schmetterlinge des Todes im Tanz. Die Luftschlacht um England aus der Sicht der Beteiligten. FAZ, 3. Dezember 2005, S. 44.

[37] Winston S. Churchill: Der Zweite Weltkrieg. 2. Uplaag, Fischer, Frankfurt a.M. 2003, S. 409.

[38] FAZ, 3. Dezember 2005, S. 44.

[39] Websteed vun dat Düütsch Historsch Museum, afropen an’ 11. Juli 2011.

[40] De Briten hebbt sück 1943 mit de Operation Gomorrha gegen Hamborg rächt un hebbt denn vun „hamburgisation“ snackt.

[41] Jörg Friedrich: Der Brand. Deutschland im Bombenkrieg 1940–1945. Propyläen, München 2002, S. 73. Frederick Taylor: Dresden. Dienstag, 13. Februar 1945. Militärische Logik oder blanker Terror? Bertelsmann, München 2004, S. 140.

[42] Jörg Friedrich: Der Brand. Deutschland im Bombenkrieg 1940–1945. Propyläen, München 2002, S. 73. Zur Luftschlacht siehe Jörg Friedrich: Der Brand. Deutschland im Bombenkrieg 1940–1945. Propyläen, München 2002, S. 65 f., 69, 71–73. Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. DVA, Stuttgart 2000, S. 417–419.

[43] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 69.

[Jörg_Friedrich_1945-44] Jörg Friedrich: Der Brand. Deutschland im Bombenkrieg 1940–1945. Propyläen, München 2002, S. 73.

[45] Zit. n. Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 114.

[46] Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S 96.

[47] Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik, 8. Auflage, dtv, München 1985 (1967), S. 87.

[48] Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik, 8. Aufl., dtv, München 1985 (1967), S. 96–99.

[49] Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. DVA, Stuttgart 2000, S. 444.

[50] Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik, 8. Aufl., dtv, München 1985 (1967), S. 99–101.

[51] Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik, 8. Uplaag, dtv, München 1985 (1967), S. 95–96.

[52] Kriegsereignisse in' gesamten Middellannschen Ruum wurrd in de engelschsprakig Geschichtswetenschap ünner den Begreep Mediterranean Theatre of Operations (Middellannschen Kriegsschauplatz) tosammenfaat.

[53] Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2002, S. 179.

[54] Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 170. To'n Angreep up Grekenland kiek Ian Kershaw: Wendepunkte. 2008, S. 169–172, 215–227.

[55] Heather Williams, Parachutes, Patriots and Partisans: The Special Operations Executive and Yugoslavia, 1941–1945, C. Hurst & Co., 2003, ISBN 1-85065-592-8, S. 36.

[56] Rolf-Dieter Müller: Der Zweite Weltkrieg. Klett-Cotta, Stuttgart 2004 (= Handbuch der deutschen Geschichte; Bd. 21), S. 112.

[57] Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. München 2008, S. 96 f., 101 f.; Rolf-Dieter Müller: Der Zweite Weltkrieg. Klett-Cotta, Stuttgart 2004 (= Handbuch der deutschen Geschichte; Bd. 21), S. 113–116. Gegenöver Mannerheim hett he an' er am 4. Juni 1942 in en vertruelich URL/Pfad ungültig (Teil 1 und Teil 2 als MP3), dat ahn dat Weeten vun Hitler uptekent wurr, dit Ünnerschätzen ok togeven. To dat Gespräch kiek Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. S. 690 f.

[58] Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. Stuttgart 2000, S. 417.

[59] Ernst Klink: Der Krieg gegen die Sowjetunion bis zur Jahreswende 1941/42. Die Operationsführung. In: Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg. Bd. 4. Hrsg. v. Militärgeschichtlichen Forschungsamt. DVA, Stuttgart 1983, S. 451–712, hier S. 451 f., ok to dat Folgende.

[Lüdeke118-60] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 118.

[61] Vgl. Günter Wegmann (Hrsg.): „Das Oberkommando der Wehrmacht gibt bekannt …“. Der deutsche Wehrmachtbericht. Bd. 1, 1939–1941. Biblio Verlag, Osnabrück 1982, ISBN 3-7648-1282-6, S. 585.

[62] Vgl. Rolf-Dieter Müller: Der Zweite Weltkrieg, Stuttgart 2004 (Handbuch der deutschen Geschichte; Bd. 21), S. 108–154; siehe auch ders.: Hitler war kein Bismarck, in: Spiegel Geschichte Nr. 3, 2010, S. 64–67, hier S. 66.

[63] Richard Overy: Russlands Krieg 1941–1945. Rowohlt, Hamburg 2004, ISBN 3-498-05032-X, S. 127.

[64] Fritz Stern, in: Helmut Schmidt, Fritz Stern: Unser Jahrhundert. Ein Gespräch. 2. Uplaag., C.H. Beck, München 2010, ISBN 978-3-406-60132-3, S. 17.

[65] Vgl. Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 133.

[66] Utsaag vun Generalfeldmarschall Paulus in de Hööftverhandlungen vun den Nürnbarger Prozesses, Nachmittagssitzung am Montag, dem 11. Februar 1946 (56. Tag). Verapenlicht in: Der Prozeß gegen die Hauptkriegsverbrecher vor dem Internationalen Gerichtshof Nürnberg. Nürnberg 1947, Bd. 7, S. 283–310.

[67] Disse Rücktüüg laten vermooden, dat de sowjeetsch Führung up de Notlandung vun en düütsch Generalstaffsoffizier an' 19. Juni 1942 reageeren dee, de Koorten över de eerste Phase vun de düütsch Sömmeroffensive bi sück harr.

[68] Bernd Wegener: Defensive ohne Strategie. Die Wehrmacht und das Jahr 1943. In: Die Wehrmacht. Mythos und Realität. In’ Updrag vun dat Militärgeschichtlich Forschungsamtes herutgeven vun Rolf-Dieter Müller un Hans-Erich Volkmann. R. Oldenbourg Verlag, München 1999, ISBN 3-486-56383-1, S. 197–209, hier S. 198.

[69] Vgl. Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. DVA, Stuttgart 2000, S. 696.

[70] Zur Führungskrise vgl. Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 134; Ian Kershaw: Hitler. 1936–1945. DVA, Stuttgart 2000, S. 699–701.

[71] Blots mündlich an de Kommandeure wiedergeven, Version van' 6. Juni 1941.

[72] Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 536.

[73] Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. Kriegführung und Politik. 8. Aufl., dtv, München 1985, S. 174.

[74] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 105.

[75] Heinz Boberach: Stimmungsumschwung der deutschen Bevölkerung. In: Wolfram Wette/Gerd R. Ueberschär (Hrsg.): Stalingrad. Mythos und Wirklichkeit einer Schlacht. 4. Uplaag, Fischer, Frankfurt a.M. 2003, ISBN 3-596-11097-1, S. 65 f.

[76] Stephan Burgdorff/Klaus Wiegrefe (Hg.): Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte. Goldmann, München 2007, S. 312 f. All tosommen sünd 35.000 düütsch un amerikaansch Suldaten fallen.

[77] Ian Kershaw: Das Ende. Kampf bis in den Untergang. NS-Deutschland 1944/45. München 2011, S. 232.

[78] Ian Kershaw: Das Ende. Kampf bis in den Untergang. NS-Deutschland 1944/45. München 2011, S. 414.

[79] Vgl. Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. München 1985, S. 445.

[80] Weltkriegsende 1945 in Hamburg, Noorddüütsch Rundfunk, Sennendatum: 3. Mai 2010.

[81] Stephan Burgdorff/Klaus Wiegrefe (Hg.): Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte. Goldmann, München 2007, S. 19.

[82] Ut de Personalakte vun en Bundswehroffizier: „Vom 9.05.45 bis 30.09.45 Teilnehmer am 8. Generalstabslehrgang in Oslo“.

[83] Alexander Fischer: „Teheran – Jalta – Potsdam“, Die sowjetschischen Protokolle von den Kriegskonferenzen de „Großen Drei“, mit Fußnoten aus den Aufzeichnungen des US Department of State. Köln 1968, S. 322 ff. (kiek ok: Operation Unthinkable).

[84] Irene Gerlach: Bundesrepublik Deutschland. Entwicklung, Strukturen und Akteure eines politischen Systems. VS Verlag für Sozialwissenschaften, Wiesbaden 2009, ISBN 978-3-531-16265-2, S. 25.

[85] Text vun de eensiedig Verkloren vun de Sowjetunion

[86] Erlass des Präsidiums des Obersten Sowjets der UdSSR (russisch Text)

[87] Richard von Weizsäcker: Rede zum 8. Mai 1985.

[88] Publikatschonen vun Prof. Dr. Michael Wolffsohn

[89] Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. dtv, München 1985, S. 153.

[Ian_Kershaw_2008-90] Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 121.

[91] Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 129. Opferzahlen nach Kershaw, ebda.

[92] Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 132.

[93] Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 121 un S. 145.

[94] Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 142 f.

[95] Artikel 5 des Dreimächtepaktes zwischen Deutschland, Italien und Japan vom 27. September 1940 (RGBl. 1940 II, S. 280 f.)

[96] Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 157.

[97] Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 161.

[98] Zit. n. Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. DVA, München 2008, S. 145.

[99] Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. dtv, München 1985, S. 155.

[100] Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. dtv, München 1985, S. 158.

[101] Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. München 2008, S. 459–461.

[102] U. a. Rücktoog ut China un Indochina, Anerkennung vun Chiang Kai-shek as chinesischen Regeerenschef un Künnigen vun de Dreemächtepakt.

[103] Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. München 2008, S. 465 f.

[104] Zitat nah Ian Kershaw: Wendepunkte. Schlüsselentscheidungen im Zweiten Weltkrieg. München 2008, S. 468.

[105] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 245 f.

[106] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 248.

[107] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 250 f.

[108] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 252 f.

[109] Winston S. Churchill: Der Zweite Weltkrieg. S. Fischer, Frankfurt a.M. 2003, S. 629. (Eerstutgaav Bern 1948).

[110] Vgl. James Jones: The Thin Red Line. Autobiographisch Roman, New York 1962; 1998 ünner den Der schmale Grat von Terrence Malick verfilmt.

[111] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 257 f.

[112] Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. 8. Uplaag, München 1985, S. 499 f.

[113] Kiek wieder ünnern Afsnitt to Allieerten Kriegskonferenzen.

[Winkler_Geschichte_des_Westens_1070-114] Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945. Beck, München 2011, S. 1070.

[Alexander_Lüdeke_2007-115] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 264.

[116] Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945. Beck, München 2011, S. 1071.

[117] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 263

[118] Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945. München 2011, S. 1071 f.

[119] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 268 f.

[120] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 267.

[121] Colin Gray, War, Peace and International Relations – An Introduction to Strategic History, Routledge, Oxon 2007, S. 127.

[122] Ein erster Angriff der Royal Air Force im Mai 1940 auf München-Gladbach blieb relativ bedeutungslos; vgl. dazu Bernd Lemke (Hrsg.): Luft- und Zivilschutz in Deutschland im 20. Jahrhundert (= Potsdamer Schriften zur Militärgeschichte; Bd. 5), MGFA, Potsdam 2007, ISBN 978-3-9808882-7-1, S. 97.

[123] Robin Neillands: Der Krieg der Bomber. Arthur Harris und die Bomberoffensive der Alliierten 1939–1945. Edition q, Berlin 2002, ISBN 3-86124-547-7.

[124] Schlacht um Sprit, in: Der Spiegel 14/1964.

[125] Stefan Burgdorff/Klaus Wiegrefe (Hg.): Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte. Goldmann, München 2007, S. 245.

[126] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 269.

[127] De Forschungsdiskurs beweggt sück um de Fraag, welker Gewicht welker Motiv harr. En gooden Överblick un Literaturhenwiesen sünd bi Bernd W. Kubbig, Hiroshima, Nagasaki und die Rolle der Naturwissenschaftler. Der gegenwärtige Forschungsstand im Spiegel neuerer Literatur to finnen. Jüngste Literatur: Tsuyoshi Hasegawa, Racing the Enemy. Stalin, Truman and the Surrender of Japan, Cambridge (Mass.) 2005.

[128] Heinz Nawratil: Massenvergewaltigungen bei der Besetzung Ostdeutschlands durch die Rote Armee. In: Franz W. Seidler, Alfred de Zayas: Kriegsverbrechen in Europa und im Nahen Osten im 20. Jahrhundert. Mittler, Hamburg 2002, ISBN 3-8132-0702-1, S. 122.

[129] Catherine Merridale: Iwans Krieg. Die Rote Armee 1939–1945. S. Fischer Verlag, Frankfurt am Main 2006, ISBN 3-10-048450-9, S. 348; Norman M. Naimark: Die Russen in Deutschland. Die Sowjetische Besatzungszone 1945 bis 1949. Ullstein, Berlin 1997, ISBN 3-548-26549-9, S. 160.

[130] Barbara Johr: Die Ereignisse in Zahlen. In: Helke Sander, Barbara Johr (Hrsg.): BeFreier und Befreite. Krieg, Vergewaltigung, Kinder. Verlag Antje Kunstmann, München 1992, ISBN 3-88897-060-1, S. 46–73, hier S. 59; Heinz Nawratil: Massenvergewaltigungen bei der Besetzung Ostdeutschlands durch die Rote Armee. In: Franz W. Seidler, Alfred de Zayas: Kriegsverbrechen in Europa und im Nahen Osten im 20. Jahrhundert. Mittler, Hamburg 2002, ISBN 3-8132-0702-1, S. 122.

[131] Recherche International e.V. (Hg.): Unsere Opfer zählen nicht – Die Dritte Welt im Zweiten Weltkrieg. Assoziation A, Berlin/Hamburg 2005, ISBN 3-935936-26-5.

[132] Widespread Incidents of Rape, in: Japanese Imperialism and the Massacre in Nanjing, Chapter X.

[133] A Debt of Blood: An Eyewitness Account of the Barbarous Acts of the Japanese Invaders in Nanjing. In: Dagong Daily, Wuhan edition. 7. Februar 1938.

[134] Military Commission of the Kuomintang, Political Department: A True Record of the Atrocities Committed by the Invading Japanese Army. Juli 1938.

[135] Daniela Rechenberger: Keine Opfer? Keine Täter? Zur Darstellung der “Comfort Women”-Problematik in den japanischen Medien. In: Antje Hilbig/Claudia Kajatin/Ingrid Miethe (Hrsg.): Frauen und Gewalt, Würzburg 2003, S. 105–115, Anmerkungen S. 106.

[136] Kazuko Watanabe: Trafficking in Women’s bodies, then and now. The issue of military "comfort women". In: Women’s studies quarterly 27 (1999), New York, S. 19–31, Anmarken S. 21.

[137] Recherche International e.V. (Hg.): Unsere Opfer zählen nicht – Die Dritte Welt im Zweiten Weltkrieg. Assoziation A, Berlin/Hamburg 2005, ISBN 3-935936-26-5, S. 219–225.

[138] Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945. Beck, München 2011, S. 1069.

[139] Kriegsverbrekerprozesse in de SBZ un in Polen sünd in disse Översicht nicht enthollen.

[140] Christian Streit: Keine Kameraden. Die Wehrmacht und die sowjetischen Kriegsgefangenen 1941–1945, Bonn 1997 [1978], S. 76, mit Nahwiesen; Rüdiger Overmans: Die Kriegsgefangenenpolitik des Deutschen Reiches 1939 bis 1945. In: Die Deutsche Kriegsgesellschaft 1939–1945. Tweet Halvband: Ausbeutung, Deutungen, Ausgrenzung. Im Auftrag des Militärgeschichtlichen Forschungsamtes herutgeven vun Jörg Echternkamp. Deutsche Verlags-Anstalt, München 2005 (= Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg Bd. 9/2), ISBN 3-421-06528-4, S. 729–875, hier S. 804 f.

[141] Birgit Beck: Massenvergewaltigungen als Kriegsverbrechen. In: Wolfram Wette, Gerd R. Ueberschär (Hrsg.): Kriegsverbrechen im 20. Jahrhundert. Primus, Darmstadt 2001, ISBN 3-89678-417-X, S. 406–418, hier S. 409.

[142] Birgit Beck: Wehrmacht und sexuelle Gewalt. Sexualverbrechen vor deutschen Militärgerichten 1939–1945. Schöningh, Patterbuorn 2004, ISBN 3-506-71726-X, S. 326 f.

[143] Birthe Kundrus: Nur die halbe Geschichte. Frauen im Umfeld der Wehrmacht zwischen 1939 und 1945 – Ein Forschungsbericht. In: Die Wehrmacht. Mythos und Realität. In' Updrag vun dat Militärgeschichtlich Forschungsamtes herutgeven vun Rolf-Dieter Müller und Hans-Erich Volkmann. R. Oldenbourg Verlag, München 1999, ISBN 3-486-56383-1, S. 719–735, hier S. 734.

[144] Peter Witte und andere (Hrsg.): Der Dienstkalender Heinrich Himmlers 1941/42. Hans Christians Verlag, Hamburg 1999, S. 3. To dat folgende kiek to'n Bispeel Hannes Heer/Klaus Naumann (Hrsg.): Vernichtungskrieg. Verbrechen der Wehrmacht 1941 bis 1944. Frankfurt a.M. 1997; Walter Manoschek (Hrsg.): Die Wehrmacht im Rassenkrieg. Der Vernichtungskrieg hinter der Front. Wien 1996.

[145] Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. Die Zeit der Weltkriege 1914–1945. C.H. Beck, München 2011, S. 960.

[146] Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Berlin 2007, S. 117.

[147] Jörn Hasenclever: Wehrmacht und Besatzungspolitik in der Sowjetunion. Die Befehlshaber der rückwärtigen Heeresgebiete 1941–1943. Schöningh, Paderborn 2010, S. 364, 384.

[148] Friedrich Battenberg: Das Europäische Zeitalter der Juden. WB, Darmstadt 1990, S. 299.

[149] Battenberg, Zeitalter, 1990, S. 300.

[150] Alexander Brakel: Der Holocaust, S. 108.

[151] Dieter Pohl: „Wir reden von 200.000 Tätern.“ Ders. u. a. (Hrsg.): Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutschland 1933–1945. Bd. 7: Sowjetunion mit annektierten Gebieten I. Oldenbourg, München 2011, ISBN 978-3-486-58911-5.

[152] Vgl. Bernward Dörner: Die Deutschen und der Holocaust. Was niemand wissen wollte, aber jeder wissen konnte. Propyläen, Berlin 2007. Dörner ünnerscheed tüschen teihnduusende unmiddelbor un hunnertduusende middelbor Täter un bi wieden mehr Oogentüügen un Mitweeter.

[Pohl_Verfolgung_und_Massenmord_in_der_NS-Zeit_153-153] Dieter Pohl: Verfolgung und Massenmord in der NS-Zeit 1939–1945. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2003, ISBN 3-534-15158-5, S. 153.

[154] Der Große Ploetz. WB, Darmstadt 1998, S. 802.

[155] Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. C.H. Beck, München 2011, S. 1108.

[156] Heinrich August Winkler: Geschichte des Westens. C.H. Beck, München 2011, S. 1051.

[157] Alexander Brakel: Der Holocaust. Judenverfolgung und Völkermord. Augsburg 2012, S. 178.

[158] Johannes Hürter: Hitlers Heerführer. Die deutschen Oberbefehlshaber im Krieg gegen die Sowjetunion 1941/42. Oldenbourg, München 2006, ISBN 3-486-58341-7, S. 500; Jörg Ganzenmüller: Das belagerte Leningrad 1941 bis 1944. Die Stadt in den Strategien von Angreifern und Verteidigern, S. 1 u. 254.

[159] Ebba D. Drolshagen: Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa. Droemer Verlag, München 2009, S. 9.

[160] Ebba D. Drolshagen: Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa. Droemer Verlag, München 2009, S. 10.

[161] Ebba D. Drolshagen: Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa. Droemer Verlag, München 2009, S. 145. 75 Mark Sold (stüerfree) bi vull Verpflegung + monatl. 100 Mark erloovt Överwiesen per Feldpost ut de Heimat.

[162] Ebba D. Drolshagen: Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa. Droemer Verlag, München 2009, S. 143.

[Ebba_D._Drolshagen_2009-163] Ebba D. Drolshagen: Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa. Droemer Verlag, München 2009, S. 148.

[164] Vgl. Ebba D. Drolshagen: Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa. Droemer Verlag, München 2009, S. 149 f.

[165] Vgl. Ebba D. Drolshagen: Der freundliche Feind. Wehrmachtssoldaten im besetzten Europa. Droemer Verlag, München 2009, S. 155. Dat is kien Tofall, dat dat norweegsch Woort för „Kriegsgewinnler“ wöörtlich översett „Barackenbarone“ bedüüd (ebda.). Vgl. ok Robert Bohn: Reichskommissariat Norwegen. Oldenbourg, Wissenschaftsverlag, 2000, S. 360.

[166] Vgl. Stephan Burgdorff/Klaus Wiegrefe: Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte. Goldmann, München 2007, S. 176.

[167] Stephan Burgdorff/Klaus Wiegrefe: Der 2. Weltkrieg. Wendepunkt der deutschen Geschichte. Goldmann, München 2007, S. 176.

[168] Vgl. Ian Kershaw: Das Ende. Kampf bis in den Untergang. NS-Deutschland 1944/45. DVA, München 2011, S. 187.

[169] Aristotle A. Kallis: Der Niedergang der Deutungsmacht. Nationalsozialistische Propaganda im Kriegsverlauf. In: Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg. Hrsg. vom Militärgeschichtlichen Forschungsamt. Band 9/2: Ausbeutung, Deutungen, Ausgrenzung. DVA, München 2005, ISBN 3-421-06528-4, S. 203–250, hier S. 231 f.

[170] Aristotle A. Kallis: Der Niedergang der Deutungsmacht. Nationalsozialistische Propaganda im Kriegsverlauf, S. 231 f.

[171] ttp://archive.org/details/LordHawHaw-WilliamJoyce-GermanyCalling1-7of23

[172] Siehe Volksempfänger#Ökonomische Aspekte

[173] Jörg Echternkamp: Die 101 wichtigsten Fragen. Der Zweite Weltkrieg. München 2010, S. 101.

[174] „Verordnung über außerordentliche Rundfunkmaßnahmen“ (1939); zit. n. Alexander Lüdeke: Der Zweite Weltkrieg. Ursachen, Ausbruch, Verlauf, Folgen. Berlin 2007, S. 141.

[175] Lothar Gruchmann: Der Zweite Weltkrieg. dtv, München 1985, S. 95 f.

[176] All Tallen, wenn nich anners angeven, nah Jörg Echternkamp: Die 101 wichtigsten Fragen. Der Zweite Weltkrieg. C.H. Beck, München 2010, S. 139 f. un (för Asien, USA) nach W. van Mourik: Bilanz des Krieges. 1978.

[177] Christian Hartmann: Unternehmen Barbarossa. Der deutsche Krieg im Osten. C.H. Beck, München 2011, S. 115 f.

[CWGC-178] Statistik von de Commonwealth War Graves Commission.

[179] Schätzung des UNRRA

[180] r:4e régiment de tirailleurs tunisiens#bilan des pertes

[181] Der Zweite Weltkrieg – Teil 2. 1943–1945. GEO Epoche Nr. 44 – 08/10, Hamborg 2010, S. 175.

[182] Jörg Echternkamp: Die 101 wichtigsten Fragen. Der Zweite Weltkrieg. C.H. Beck, München 2010, S. 75 f.

[183] Canada at War

[184] Christian Streit: Keine Kameraden: Die Wehrmacht und die sowjetischen Kriegsgefangenen 1941–1945. Bonn 1997 (Neeutgaav), ISBN 978-3-8012-5023-2, S. 10 u. S. 244 ff.

[185] Albrecht Lehmann: Gefangenschaft und Heimkehr. Deutsche Kriegsgefangene in der Sowjetunion. C.H. Beck, München 1986, ISBN 3-406-31518-6, S. 29.

[186] Rüdiger Overmans: Die Kriegsgefangenenpolitik des Deutschen Reiches 1939 bis 1945. In: Die Deutsche Kriegsgesellschaft 1939–1945, Bd. 9. Tweet Halfband: Ausbeutung, Deutungen, Ausgrenzung. Im Auftrag des Militärgeschichtlichen Forschungsamtes, hrsg. von Jörg Echternkamp. DVA, München 2005 (= Das Deutsche Reich und der Zweite Weltkrieg, Bd. 9/2), S. 729–875, hier S. 770.

[187] Vgl. to dat Folgende Jörg Echternkamp: Die 101 wichtigsten Fragen – Der Zweite Weltkrieg. C.H. Beck, München 2010, S. 141 f. un 146 f.

[188] Ralf Berhorst: Der Preis des Friedens. In: Der Zweite Weltkrieg – Teil 2. 1943–1945. GEO Epoche Nr. 44, Hamborg 2010, S. 128.

[189] To’n Vergliek: 2011 bedroog de Staatsverschuldung vun de Bundsrepubliek Düütschland 79 % vun dat BIP.

[190] Helmut Müller: Schlaglichter der deutschen Geschichte, Bundeszentrale für politische Bildung (bpb), Bonn 1990, S. 305; Eckart Thurich: Die Sieger in Deutschland, in: Die Teilung Deutschlands 1945–1955, aus: Informationen für die politische Bildung Nr. 232, 1991, S. 9.

[191] To’n tweeten 30-jährigen Krieg kiek Jörg Echternkamp: Die 101 wichtigsten Fragen. Der Zweite Weltkrieg. C.H. Beck, München 2010, S. 137 f.

[192] Vgl. Wigbert Benz: Rezension zu: Zimmermann, John: Pflicht zum Untergang. Die deutsche Kriegführung im Westen des Reiches 1944/45. Paderborn 2009. In: H-Soz-u-Kult, 5. Februar 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]