Plattdüütsch

Plattdüütsch Plattdüütsk, Plattduitsk Neddersassisch Nedersaksisch, Neddersass’sch
Snackt in	Düütschland Düütschland Nedderlannen (Europa) Nedderlannen Danemark Däänmark In Spraakeilannen: Belize Belize Brasilien Brasilien Bolivien Bolivien Kanada Kanada Kasachstan Kasachstan Kirgisistan Kirgisistan Mexiko Mexiko Paraguay Paraguay Russland Russland Vereenigte Staaten Vereenigte Staaten
Sprecher	4–8 Millionen weltwied Düütschland: ≈ 2,2 Mio. gode Sprekers, ≈ 5 Mio. Sprekers allens tohoop^[1] Nedderlannen: ≈ 1,6–2,15 Mio.^[2] Brasilien: ≈ 0,3–0,4 Mio. Plautdietsch: ≈ 0,5 Mio.
Klassifikatschoon	Ιndoeuropääsch Germaansch Westgermaansch Plattdüütsch
Offitschell Status
Minnerheden/ Regionaalspraak in	Düütschland Düütschland Nedderlannen (Europa) Nedderlannen Brasilien Brasilien
Spraakkoods
ISO 639-1	–
ISO 639-2	nds
ISO 639-3	För de ganze Spraak: nds^[3] För enkel Dialekten: Achterhooksch: act Drents: drt Grönnegs: gos Oostfreesch: frs Plautdietsch: pdt Sallandsch: sdz Stellingwarfs: stl Twentsch: twd Veluws: vel Westföölsch: wep

Plattdüütsch, kort Platt, ook Nedderdüütsch oder Neddersassisch un Sassisch heten, is ene Regionaalspraak un Dialektgrupp, de rund twee Millionen Minschen in Noorddüütschland un an de twee Millionen Minschen in Oostnedderland snackt. Besünners mit dat mennistsche Plautdietsch het sik de Spraak ook weltwied uutbreedt. Se höört to’n Westgermaansch, het den hoogdüütschen Luudwannel nich mitmaakt, un is so ene nedderdüütsche Spraak, de tohoop mit’n Freeschen un Engelschen to de noordseegermaanschen Spraken tellt.

Dat frömiddelöllerlich Ooldsassisch is de öllste överlevert Spraakform vun dat Plattdüütsche. Later het de Spraak as middelsassische Hansespraak Inflood op Noordeuropa namen un weer Schrievspraak för Recht un Hannel. In de fröhe Neetied hebbt Hoogdüütsch un Nedderlandsch de Rull as Schrievspraken övernamen, so dat Plattdüütsch, nu sünner Standard- un Schrievspraak un in verscheden Dialekten – so as Märksch, Mekelnborg-Vöörpommersch, Noordneddersassisch, Oostfäälsch un Westfäälsch – deelt, wieder besteit.

Striedig blivt de Stand as Spraak. Op de enen Sied warrt Platt je na Dackspraak as hoogdüütschen oder nedderlandsschen Dialekt bekeken, annersieds behanndelt een Deel Spraakwetenschoppers un Kultuurorganisatschonen Plattdüütsch as ene egen Spraak. Ook mang den Spraakgemeenschop is de Ansicht, dat Plattdüütsch ene Spraak is, wied verbreedt.

Vundaag laat Düütschland un de Nedderlannen de Regionaalspraak Plattdüütsch na de Europääsche Charta vun de Regionaal- oder Minnerheidenspraken gellen. Liekers is de Spraak bedroot, denn de Präzens in dat Alldagsleven un de Apentlichkeid is ring. Hoogdüütsch un Nedderlandsch hebbt allerwegens de Överhand.

Versöök, de Spraak to bewaren un wedder in’t Leven to halen, ümfaat plattdüütsch Schoolünnerricht, Literatuur un Musik in de Spraak, seltener ook Medien so as Feernseen oder Radio op Platt. Verscheden regionale Organisatschonen stütt de Spraak mit Events, Spraakkursen un Publikatschonen. Doch blivt de Tokumst vun dat Plattdüütsch unseker. Öllern geevt eer meist nich meer an de Kinner wieder. So is Platt in Delen vun dat Spraakrebeed al meist uutstorven, un in wieden Delen vun dat Spraakrebeed bloot ünner de öllste Generatschoon begäng.

Klassifikatschoon

Spraakverwandschop

Dat westgermaansche Plattdüütsch tellt to’n germaanschen Telg vun de indoeuropääsche Spraakfamilie. De Spraak het den hoogdüütschen Luudwannel, de Hoogdüütsch vun annern westgermaanschen Spraken ünnerscheedt, nich mitmaakt un is so ene nedderdüütsche Spraak.^[5]^[6] Plattdüütsch is een Deel vun dat kuntinentaalwestgermaansch Dialektkuntinuum, dat sied den Schrievsprakenwessel vun Middelsassisch to’n Hoogdüütschen un Nedderlandschen un besünners sied dat 19. Jhd langs de Grenz vun de modernen Standardspraken uuteenbrickt.^[7]^[8] So sünd besünners in dat 20. Jhd dat Plattdüütsch in Düütschland un dat Neddersassisch in de Nedderlannen uuteenannerdreven.^[9]

Plattdüütsch stünn in den Verloop vun de Tied besünners mit Hoogdüütsch, Freesch un Nedderfranksch in Kuntakt. Ooldsassisch, dat Plattdüütsche sienen Vöörlöper, Ooldengelsch un Ooldfreesch hebbt so vele Gemeensamkeiden, dat se de noordseegermaansche Ünnergrupp binnen dat Westgermaansche billt. Striedig is, of de noordseegermaanschen Spraken vun enen gemeensamen Vöörlöper afstammt, wat in de verleden Tied as Annaam begäng weer, oder mit Spraakkuntakt langs de Noordseeküst opkamen sünd, wat vundaag de verbreedt Ansicht is.^[10]

Vergleken mit Engelsch un Freesch, de wedder ene engere anglofreesche Ünnergrupp billt, wiest Ooldsassisch avers minner noordseegermaansche Kennteken.^[10] Sachtens het sik dat noordseegermaansche Ooldsassisch mit anner Varietäten vermischt, as de Sassen in’t 4. Jhd. vun Holsteen na Süden tögen un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. Villicht weer aver ook heel dat sassische Stammland noordseegermaansch un den Ooldsassischen sünd wegen den Kuntakt mit dat Ooldnedderdfranksch un Ooldhoogdüütsch noordseegermaansche Kennteken verlüstig gaan.^[11] Plattdüütsch steit so twüschen de vun öllers her noordseegermaansche Grundlaag un den hoogdüütschen Inflood.^[12]

Stand as Spraak

Wieldes Oold- un Middelsassisch allgemeen Spraken heten warrt, is de Stand as Spraak för’t Plattdüütsche vundaag striedig.^[13] Dat Plattdüütsch in öllere Tieden op’n Weg weer regionale Varianten in de Schrievspraak uuttoglieken, warkt vundaag as „plattdüütschen Spraakmythos“ na un bringt de Fraag na dat Plattdüütsche sienen Stand jümmers wedder op.^[14]^[15] Dat givt allgemeen dree Positschonen:

Plattdüütsch as Spraak: De Historie na is Plattdüütsch ene westgermaansche Spraak, de den hoogdüütschen Luudwannel nich mitmaakt het un egenstännig ranwussen is, ook wenn se jümmers in Kuntakt mit de Süsterspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch stünn.^[16] Ook de Status as Schrievspraak in de fröhe Neetied is een anner Argument för den Stand as egen Spraak. De Ünnerscheden in Luudstand, Grammatik un Woordschatt twüschen Plattdüütsch, Nedderlandsch un Hoogdüütsch sünd groot noog Plattdüütsch as egen Spraak antospreken.^[17]
Plattdüütsch as Dialekt: Na de sotscholinguistschen Begevenheiden vundaag is Plattdüütsch ene Spraak för dat private Ümfeld mit verminnert Funktschonen. Se is stark regionaal opdeelt un het kenen överegionalen Standard.^[17] Hoogdüütsch un Nedderlandsch sünd je na Staat Dackspraken un överneemt de Funktschoon as Schrift- un Standardspraak. So kann Plattdüütsch för enen düütschen oder nedderlandschen Dialekt gellen, denn de Sprekerschen un Sprekers bruukt Platt jüst so, as ook anner Dialektsprekerschen un -sprekers dat doot, de ünner dat Dack vun ene Standardspraak staat.^[18] De Afstand twüschen Plattdüütsch un sienen Dackspraken warrt jümmerto lütter. Se billt vundaag een Kontinuum vun Dialekt na Standardspraak, in dat sik Plattdüütsch den Dackspraken anglieken deit.^[19]
Plattdüütsch as Afstandsspraak un Schiendialekt: Ene Middelpositschoon, de versöcht de Historie un de Begevenheiden vundaag mittobedenken, is Plattdüütsch as ene Afstandsspraak un togliek enen Schiendialekt to beschrieven. De Begrepen gaat op Heinz Kloss torügg un beschrievt, dat Plattdüütsch in de verleden Tied as ene egenstännige Spraak ranwussen is un ook vundaag noch noog Afstand to sienen Dackspraken Hoogdüütsch un Nedderlandsch het, dat as egen Spraak antospreken. Liekers bruukt de Sprekerschen un Sprekers Plattdüütsch vundaag so, dat de Spraak so as enen Dialekt schient.^[20]^[21]

Naams vun de Spraak

Egennaams

In’n Alldag bruukt de Plattdüütschen mit Hoogdüütsch as Schriftspraak Plat(t)dü(ü)tsch – mit regionalen Varianten so as Pla(t)dü(ü)ts(k), Plat(t)duitsk oder kort Plat(t).^[22] Wo Nedderlandsch Schriftspraak is, sünd Naams för den regionalen Dialekt, so as Drents Plat oder Twents Plat, begäng. Ook de Uutdruck Nedersaksisch is in’n Nedderlannen verbreedt.^[23]

De düütsche Spraakwetenschop bruukt Nedderdüütsch. Op Platt is de Begreep bloots in formalen Kontexten begäng, so as in de Egennaam Bunnsraat för Nedderdüütsch.^[22]

Neddersassisch un Sassisch – de olen Egennaams to Hansetieden – schöölt dat „düütsch“ in Platt- un Nedderdüütsch ümgaan, dat de Lüüd buten Düütschland nich uutslaten warrt. Se schöölt ook den gemeensamen Oorsprung vun de noorddüütschen un oostnedderlandschen Dialekten ünnerstrieken. Beide Naams sünd vundaag in Düütschland raar un meist alleen bi spraakaktivistischen Gruppen begäng. Wieldes sett sik Nedersaksisch as Egennaam för de oostnedderlandschen Dialekten jümmers starker döör.^[23]

Historie vun de Naams

Düdesch in de Meideborger Bibel vun 1554: De gantze Hillige Schrifft, Vordüdeschet
Sassisch as Naam in de Bibel vun 1614: De gantze hillige Schrifft / Sassisch

Uut de ooldsassische Tied is keen Egennaam överlevert. In latienschen Texten heet de Spraak lingua saxonica na de Sassen oder allgemeen lingua germanica un lingua theudisca,^[24] so as ook in de Prolog vun de Heliand (Theudisca poëmata).^[25]

In middelsassische Tied weer de Egennaam düdesch begäng, denn al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen as Deel vun de Düütschen seen.^[26] To de Tied stünnen Nedderdüütsch un Hoogdüütsch noch op den glieken Rang un düdesch kunn noch för beide Spraken jüstso good staan. Hüüd denkt de Lüüd bi düütsch direkt an de hoogdüütsche Standardspraak, wenn de Kuntext dat nich jüst uutsluten deit. Wenn dat doch wichtig weer, sik vun Nedderlandsch oder Hoogdüütsch aftosetten, weren Begrepen as unse düdesch, sassesch oder moderlike sprake begäng.^[27] De Nedderlandschen beteken de Spraak ook as ôstersch.^[26]

Later as dat at Hartogdom Sassen na Süüd to wanner, keem neddersassesch op, sik vun dat middeldüütsche Böversassen aftogrenzen.^[24] In moderne Tied versöchen to’n Bispeel Karl Scheller, Chrstian Hinrich Wolke, Georg Ruseler oder Reinhard Hahn de Naams Sassisch un Neddersassisch wedder opleven to laten. In Düütschland het sik dat avers nich döörsett. Dat nedderlandsche Nedersaksisch, dat to’n Beginn vun’n 20. Jhd. in de nedderlandsche Spraakwetenschop opkeem, het sik man sied de 1950-er Jahren mit dat Nedersaksisch Institut an de Universität Grönneng jümmers wieder verbreedt. Besünners sied dat de Nedderlannen Neddersassisch na de Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken as regionale Spraak gellen laat, hebbt Spraakverenen un -instutschonen den Begreep övernamen.^[23]

Plattdüütsch, Platt un Nedderdüütsch kaamt uut’n Nedderlandschen.^[28] Plattdüütsch is toeerst in’n 16. Jhd. bi Cornelis Lettersnijder as in goeden platten duytsche dokumenteert. De Begreep geit nich op dat „platte Land“ torügg, man op dat nedderlandsche plat, wat ‘klaar, düüdlich’ bedüdt un in de Tied noch nich minnächtig weer.^[27] Nedderdüütsch, dat as neder duutsche gegenöver den hoghen duutsche 1457 dat eerste Maal in enen middelnedderlandschen Text stünn, kümmt würklich vun de geograafsche Laag af.^[29] Ook de Naam Nedderlandsch kunn eerst noch Plattdüütsch jüst so as Nedderlandsch beteken.^[30]

In’n 17. Jhd. weer de Naam Plattdüütsch denn ook in Noorddüütschland as minnächtigen Begreep begäng.^[22] Dat öllere sassesch is denn grotendeels verdrängt worrn.^[31] Eerst mit de Dialektologie un Literatuur in dat 19. Jhd. kreeg Plattdüütsch wedder een neutraleren Klang.^[22] Nedderdüütsch weer to Anfang noch raar un eerst mit de Dialektologie, de den düütschen Spraakruum in Nedder-, Middel- un Böverdüütsch deelt, het sik de Begreep ook in de hoogdüütsche Wetenschop döörsett.^[32] In’n Verloop vun de Tied wurrn Platt- un Nedderdüütsch avers nich alleen as een neutralen Begreep ankeken, de dat Plattdüütsche siene geograafsche Laag beschrivt. Döör dat „düütsch“ wurr dat ook as enen Begreep uutleegt, de seggt, dat de Spraak nix Egenstännigs is un so den hoogdüütschen Anspröök ünnermuurt, dat Plattdüütsch as enen düütschen Dialekt tellt un minner gellen deit.^[27]

In’n Verloop vun dat 19. Jhd. het sik Platt denn ook in Westdüütschland uutbreedt. So betekent de Begreep vundaag nich alleen nedderdüütsche Varietäten oder Plattdüütsch an un för sik, man ook westmiddeldüütsche Dialekten.^[33]

Unklaarheiden vun de Naams

De Naams för’t Plattdüütsche sünd je na Tied, Kuntext un Definitschoon meerdüdig un unklaar.

Platt betekent nich alleen Spraakvarietäten, de uut dat Ooldsassisch ranwussen sünd oder een Kolonisatschoondialekt vun so ene Varietät sünd, man is ook as Egennaam för de nedderfrankschen Dialekten in’n Nedderlannen un Düütschland un ook för den groten Deel westmiddeldüütsch Dialekten begäng.^[34]

Nedderdüütsch betekent in’n wiedsten Sinn alle nedderdüütschen Varietäten, also Neddersassisch un Nedderfranksch tohoop. So weer dat besünners is de düütsche Dialektologie in’n 19. Jhd. begäng. Vundaag is dat raar Plattdüütsch un Nedderlandsch ünner düssen Begreep tohooptofaten. In’n wieden Sinn ümfaat de Begreep de neddersassischen Dialekten in Düütschland un Nedderland. Vundaag is de Begreep avers meist in’n engen Sinn begäng un betekent alleen de neddersassischen Varietäten in Düütschland.^[35] De nedderdüütsche Süüdgrenz ünnerscheedt sik ook je na Definitschoon un liggt meist an de maken/machen-Isogloss (Benrather Linie) oder ook an de ik/ich-Isogloss (Uerdinger Lien), seltener ook an Isolglossen wieder in’n Süden, so as de Dorp/Dorf-Isogloss (Bad Hönninger Linie).^[35] So is ook unklaar, of Nedderrhiensch oder Bergisch, de as neddefranksche Varietäten mit to dat Nedderdüütsch in’n wiedsten Sinn tohöört, mit to dat Nedderdüütsch in’n engen Sinn, also dat Nedderdüütsch in Düütschland tellt.^[35]

Neddersassisch kann heel de Spraak vun Preußen bet Urk beteken.^[36] Fakener betekent Neddersassisch in de Dialektologie avers alleen Westnedderdüütsch, je na Definitschoon sünd de Varietäten in’n Nedderlannen inbegrepen oder nich.^[37] In de Ümgangsspraak kann de Begreep ook slicht de Dialekten in dat Bundsland Neddersassen beteken. So bruukt dat ook dat Niedersächische Wörterbuch för de Dialekten in Neddersassen un Bremen.^[38]

De Variant Nedersaksisch kann besünners in de nedderlandsche Dialektologie Oostnedderlandsch un Westnedderdüütsch tohoop beteken.^[39] Fakener betekent Nedersakisch avers de alleen de oostnedderlandschen Dialekten in’n Gegensatz to dat Nederduits op de düütsche Sied.^[40]

Historie

Översicht

De Spraakwetenschop deelt Plattdüütsch in dree Perioden: Ooldsassisch (ca. 750–1150), Middelsassisch (ca. 1150–1600) un Plattdüütsch (af 1600). De eerste wichtige Text is dat Heliand-Epos uut’n 9. Jhd. Groot is de Tall schreven Borns uut de middelsassische Tied, besünners to’n Hoogpunkt vun de Hansetied mit velen Texten üm Juristeree, Theologie un Historienschrieveree. Een wichtigen Wennpunkt för’t Plattdüütsche weer dat 16./17 Jhd., in den Hoogdüütsch un Nedderlandsch de middelsassiche Schrievspraak wegdrängt hebbt. Plattdüütsch is to’n groten Deel as mündliche Spraak mit velen verscheden Dialekten bestaan bleven. In’n 19. Jhd. begünnen Schrieverslüüd sik wedder op de Spraak to besinnen un schreven nu Literatuur op Platt. Vundaag leevt Plattdüütsch as mündliche Spraak un in schreven Dialektliteratuur wieder, is man in sienen Wiederbestand bedroot.^[41]

Oorindoeuropääsch un Oorgermaansch

As ene westgermaansche Spraak sünd de Vöörlöpers för’t Plattdüütsche Oorgermaansch un noch wieder torügg Oorindoeuropääsch. Mit Wannels in de kumplexe oorindoeuropääsche Flekschoon un Luudwannels so as de eerste germaansche Luudwannel het sik dat Oorgermaansche lütt bi lütt vun’n Oorindoeuropääschen un anner indoeuropääschen Spraken wegbeweegt un is to enen egen Telg binnen de Familie ranwussen.^[42]

Düssen Stremel in de Spraakhistorie is man nich daalschreven worrn un uut later schreven Texten rekonstrueert. In de Tied uut de eerste schreven Borns nableven sünd, harr sik Oorgermaansch al in verscheden Telgen un Spraken deelt: Noordgermaansch, Oostgermaansch un Westgermaansch mit Ooldengelsch, Ooldfreesch, Ooldhoogdüütsch, Ooldnedderfranksch un Ooldsassisch, de Vöörlöper för dat Plattdüütsche vundaag.^[43]

Ooldsassisch

Ooldsassisch weer de Spraak vun de Sassen, de sik sik in’n 3. un 4. Jhd. vun Holsteen na Süüd to uutbreeden un mit anner Stämm den sassischen Grootstamm billen. In’n 5. Jhd. tögen een Deel Sassen tohoop mit Angeln, Fresen un Jüten na Britannien un bröchen de egen Spraak, dat later Ooldengelsch, mit op dat Eiland.^[45] Uut düsse Tied, de fröhe ooldsassische Periood, sünd man een paar Egennamen un anners keen schreven Borns nableven. Uutnaam sünd villicht de Weserrunen.^[46] De Spraak weer tohoop mit Freesch un Angelsassisch Deel vun dat Noordseegermaansch. Mit de Tied het Ooldsassisch wat noordseegermaansche Kennteken verloren, indem dat sik de Spraak mit anner süüdlich Varietäten vermischt het oder de Spraakkuntakt mit dat Ooldhoogdüütsch starker worrn is.^[11]

In’n 8. Jhd. wurr de Kunflikt twüschen den Frankenriek un den Sassen eernster un keem opletst mit den Sassenkriegen 772–804 ünner Karl den Groten to Enn. Dat Ooldsassische an un för sik begünnt eerst üm 820/830, also na de Sassenkriegen, in den de Franken de Sassen betwungen un to’n Christendom bekeert un dat Stammland enen Deel vun’n frankschen Riek maakt harrn.^[47]

De meisten Texten in de ooldsassische Tied weren op Latiensch.^[48] De wenigen ooldsassischen Texten stammt uut Kloosters un sünd meist religiöse Texten, so as Dööplöövnissen, Bichtformels un een Genesisfragment, oder administrativ Översichten to Grundbesittafgaven. Dat gröttste un wichtigste Wark is man de Heliand, een Epos uut de Tied üm 830, dat in meist 6000 Versen Jesus sien Leven navertellt.^[49] Uut’n 10. un 11. Jhd., de late ooldsassische Tied, sünd noch lütter Spraakdenkmalen so as Glossen nableven, denn geit de ooldsassische Schrieveree avers to Enn.^[46]

Dat ooldsassische Spraakrebeed streck sik twüschen den Rhien un Elv un vun de Noordsee bet na Kassel un Merseburg. In’n Noorden weer de Eider de Grenz to dat Ooldnoordsch. In’n Noordwesten grenz de Spraak an dat Ooldfreesche, na West to an dat Ooldnedderfranksche. De Süüdgrenz mit dat Ooldhoogdüütsch leep de Grenz in’n Westen grotendeels langs de ik/ich- un de maken/machen-Isogloss vun Dössen – Essen – Wopperdaal – Äulpe över Waldegge – Kassel – Worbis, denn süüdlich vun de Horz na Nordhusen un Eisleben bet an de Saale bi Merseburg.^[50] Oosten de Elv un de Lien Kiel – Loonborg grenz dat Ooldsassische an slaawsche Spraken. Dat Wendland un de Ollmark weren man mischt sassisch-slaawsch Övergangsrebeden.^[51]

Middelsassisch

Uut’n Ooldsassischen is Middelsassisch, ook Middelnedderdüütsch heten, ranwussen. In dat 11. un 12. Jhd. weren, na dem nich meer op Ooldsassisch schreven worrn is, för rund 150 Jaren alle Texten in de Regioon op Latiensch.^[52]

De fröhe middelsassische Schrieveree begünnt eerst üm 1200 ^[53] In düsse Tied wunnen Städe Inflood un mit Oostkolonisatschoon breedt sik dat Sassis he na Oost to uut. De Sassenspegel, een Rechtsbook vun 1225 is dat eerste grote middelsassische Wark. In de Tied kümmt de grote Deel middelsassische Texten uut den elvoostfäälschen Ruum ööstlich vun’n Horz. Üm 1250 begünnt dat mit middelsassische Texten un Oorkunnen uut’n Städen. Üm 1350 het sik dat Middelsassische denn as Schrievspraak gegen dat Latiensche wiedhen döörsett.^[52]

De Tied vun dat klassische Middelsassisch begünnt nadem sik Sassisch gegen dat latiensch döösett harr üm 1350 un geit bet rund 1500/1530.^[53] Nu kaamt ook meer Texten uut’n Westen un Noorden vun dat Spraakgebeed un de Anhängers vun de Devotio moderna, ene religiöse Bewegung besünners in’n Westen vun dat middelsassische Rebeed, de sik stark för de Volksspraak insett het, faat vele religiöse Texten af. In den verscheden Regionen billt sik regionale Schrievspraken ruut.^[54] An de Westkant billt de Iessellandsche Schrievspraak enen Övergang na’t Middelnedderlandsch.^[55] Mit’n 15. Jhd. begünn de middelsassische Hoogtied, de Tied as „Hansespraak“ an un för sik. Nu harr sünnerlich Lübeek för den middelsassischen Bookdruck de Leidkraft un Kennteken för enen överregionalen Uutgliek in de Schrievspraak sünd to seen.^[54] De lüübschen Kennteken neemt man na Süüd un West to af un ene vullstännige Uutglieksspraak oder ene echte lüübsche Norm kemen nich tostann.^[55] Anners as Middelhoogdüütsch mit siene höövsche Literatuur bleev Middelsassisch to’n groten Deel ene Schriftspraak för Saaktexten üm Recht, Hannel, Historienschrieverie, Didaktik un Theologie.^[56] Eerst laat sünd ook literaarsche Warken so as Dyl Ulenspegel oder uut dat Middelhoogdüütsche översett Literatuur opkamen.

Üm 1530/1500 begünnt de late middelsassiche Tied un de Schreivsprakenwessel sett in.^[53] Mit de Reformatschoon weer Middelsassisch ook noch de Spraak mit de Reformaters nu dat Evangelium in Noorddüütschland verkünnen wullen. So kemen de Bugenhagenbibel un reformatersche Schriften op, de to de late middelsassische Tied tellt. Al frö richten de Reformaters man eren Blick na dat Oostmiddeldüütsch, dat mit de Reformatschoon starken Inflood winnen kunn. Nu begünnt ook allnagraad de Schrievsprakenwessel to’n Hoogdüütschen hen un de middelsassische Literatuur treckt sik na Noord to torügg.^[57]

Vergleken mit Ooldsassisch is dat Spraakgebeed in middelsassische Tied düüdlich grötter worrn. Mit de Oostkolonisatschoon het sik de Spraak vun’t 12. Jhd. an över dat ole Stammland hen uutbreedt. Sassische un nedderfranksche Kolonisten trocken na Oost to, grünnen Dörper un Städen un billen eerst Spraakeilannen, de sik later uutbreeden un de slaawschen Spraken ümto wegdrängen.^[52]^[56] As de lingua franca hebbt de Hansekooplüüd dat Middelsassische rund üm de Noord- un Oostsee uutbreedt. Vele sassische Handwarkers wannern na Däänmark, Norwegen, Sweden oder hebbt sik in Visby op Gootland daallaten.^[56] So harr Middelsassisch groten Inflood op de fastlandskandinaavschen Spraken, de enen groten Deel middelsassische Leenwöör afkregen hebbt.^[58] In Oost-Freesland un Grönneng begünn in’n 15. Jhd. dat Middelsassische de ooldfreesche Rechtsspraak un de oostfreeschen Mundaarden to verdrängen. In Sleswig is in’n 15. Jhd. Däänsch bet an de Slie un dat Danewark ran verdrängt worrn.^[58] Annersieds güngen in’n Süüdoosten vun dat Spraakrebeed al in’n 14. Jhd. Städen so as Halle, Mansfeld, Eisleben, Wittenberg un Merseburg to de oostmiddeldüütsche Schrievspraak över un ook de eenfachen Lüde sünd hier al in’n 15./16. Jhd. anfungen middeldüütsche Mundaarden to snacken.^[59]

Schrievsprakenwessel

Mit den Schrievsprakenwessel begünn de Wessel vun de middelsassische to de hoogdüütsche oder nedderlandsche Schrievspraak. In’n 16. un 17. Jahrhunnerd gung dat Prestige vun dat Middelsassisch daal, so dat de Spraak vun de oostmiddeldüütsche un fröneenedderlandsche Schrievspraak Middelsassisch verdrängt worrn is. Mit’n eersten Natschonaalstaten, de in de Tied starker warrt, de Kunkurrenz uut süüddüütschen Städen un de verscheden Interessen vun de Hansestäden sülvenst is de Hanse bilütten daalgaan un so ook de wichtigste Dreger för de middelsassische Schrievspraak.^[60] Annerster as in dat süüdliche Rebeed üm Halle, Wittenberg un ümto, wo Hoogdüütsch al in’n 14. Jhd. Schrievspraak weer, bleev dat Sassische annerwegens as plattdüütsche Dialekten bestaan.^[61] In’n Nedderlannen verdräng de hollandsche Schrievspraak dat Iessellandsche un dat Oostfreesche in Grönneng, as sik de Kuntreien daar meer na Holland to uutrichten.

De Schrievsprakenwessel begunn bi den Eddellüden un gung denn in de Kanzleen vun de Hansestäden wieder.^[62] Se begünnen na buten hen mit süüddüütschen Städen, den Institutschonen vun dat Hillige Röömsche Riek un den Landsförsten Hoogdüütsch to schrieven, bleven man eerst noch bi för egen Saken Middelsassisch to schrieven. De Schrievsprakenwessel begünn geograafsch in de Mark Brannenborg, besünners in Berlin un in Städen so as Danzig un Goslär. Al üm 1570, in Branneborg noch eer, weer de Wessel hier afslaten. Mekelnborg, Pommern un Oostfalen begünnen üm 1570 Hoogdüütsch na buten hen to bruken un geven twüschen 1620 un 1650 Middelsassisch ook för egen Saken op. Hamborg, Sleswig-Holsteen un Westfalen begünnen üm 1580/1590 Hoogdüütsch to bruken un geevt de middelsassische Schrievspraak eerst üm 1650 ganz op. Wieder op de Afsied schrievt Oostfreesland oder dat norweegsche Bergen ook noch kort vöör 1700 Middelsassisch. Daarna is de Schrievsprakenwessel to Enn brocht.^[63] In’n Nedderlannen het dat Iesselandsche, dat al vele middelnedderlandsche Kennteken harr, lütt bi lütt meer hollandsche un fläämsche Schrievwiesen övernamen un is opletst ganz vun de fröneenedderlandsche Spraak verdrängt worrn. Een beten later folgen de Gillen, Ämter un toletzt de Kark un de Pirvaatlüüd.^[64]

De Schrievsprakenwessel weer een Övergang, de eerst mit hoogdüütschen Wöör in middelsassischen Texten begünnt, so as ich statts ik. Denn begünnt de Schrievsprakenwessel un Schrievers överdreegt nedderdüütsche Formen na’t Hoogdüütsche, so as schriven to schreiben. Faken kümmt so ook hyperkorrekte Formen op, so as bref to Breiff statts Brief. Toletst is de schreven Spraak Hoogdüütsch, man middelsassische Rester sünd noch to finnen, so as Mittbörger oder karspell. Düsse Rester warrt mit de Tied minner, bet dat de Schrievsprakenwessel vullstännig afslaten is.^[65]

In Oostfreesland, Lingen oder Tekenborg dicht bi de düütsch-nedderlandsche Grenz weer de Vöörgang noch kumplexer. Eer dat sik Hoogdüütsch uutbreeden kunn, harr sik hier Nedderlandsch as Kultuurspraak döörsett; ook wegen de veel reformeerten Karken. Eerst vun 1815 an kunnen Preußen un de luthersche Meerheid Hoogdüütsch ook hier allerwegens döörsetten.^[66]

Fröhneenedderdüütsch

De Spraak- un Literatuurwetenschop deelt de Tied na den Schrievsprakenwessel deelwies in de fröhe neenedderdüütsche Tied (1600–1800/1850) un nedderdüütsche Tied an för sik (vun 1800/1850 an) in.

Na den Schrievsprakenwessel gellt nu ene mediale Diglossie, weer bi de betern Lüüd weer nu dat Hoochdüütsche un Nedderlandsche de feinere Spraak, tominnst bi Geschäftssaken, tohuus weer ook daar Plattdüütsch noch begäng.^[67] De middelsassische Uutglieksspraak, de sik ruutbillt harr, füll nu aver sünner de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten uutenanner.^[68] Dat Hoogdüütsche weer in de Teid ene Männerspraak, Fruenlüüd tohuus snnacken meist alleen Platt.^[69] Bloot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestaan. De Stadt Lübeck het ehr Oberstadtbook noch bet 1809 op Plattdüütsch schreven.^[68] Besünners in barocken Theaterstücken kümmt Plattdüütsch in den Twüschenspelen vöör un warrt bi Rullen bruukt, de Buren un lütte Lüüd vun’n Land wiest. In’n 17. un 18. Jhd. warrt Plattdüütsch besünners in Gelegenheidsdichtungen schreven, so as Hoogtiedsgedichten oder as Satire in Schimpschriften. Daar bi is dat Plattdüütsche jümmers Dialekt, de in’n Gegensatz to de hoogüütsche Schrievspraak steit. De Schrievnorm uut middelsassische Tied nimmt man noch lange Inflood op de fröhe neenedderdüütsche Schrieveree.^[62] Ook eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de Opklärung Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd anseen deen.

Modern Plattdüütsch

Klaus Groth gellt för een vun den wichtigen Begrünners vun de nee’e plattdüütsche Literatuur in’n 19. Jhd. (Portree vun Christian Wilhelm Allers)

Dat Neenedderdüütsche an un för sik begünnt eerst an’t Enn vun dat 18. Jhd., as de eersten Schrievers wedder anfüngen, Literatuur in de Spraak optoschrieven, de middewiel den Naam Plattdüütsch annamen harr. To de eersten höör Jan Hinrich Voß. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners Fritz Reuter un Klaus Groth in de Jaren 1850. Toglieks is aver ook dat Hoogdüütsche in düsse Tied vun de böverste Schicht in den Städen nich bloot as Schriftspraak begäng wesen, man ook as Ümgangsspraak keem dat bi düsse Lüüd nu ganz in Bruuk.^[70] Düsse Spraakverlust bi gooduutbillten börgerlichen Städers dat Plattdüütsche as idyllsch un oorsprünglich bekieken maakt. Mit düsse Sicht kemen ook rassistsche un antisemitsche Ansichten op, de Plattdüütsch nich alleen as Spraak man ook de Plattdüütschen as ene reine un oorsprüngliche Spraak- un Volksgemeenschop anseen deen, un sik as plattdüütsche Bewegung organiseert hebbt. Vertreders vun düsse völkische Bewegung hebbt so dinner dat Plattdüütsche, man eer Rassismus un Antisemtismus in Noorddüütschland vöörran bröcht un den Weg för den Natschonaalsotschalismus in dat 20. Jhd. free maakt.

Dat Plattdüütsche het vun dat 16. bet 20. Jhd. bloots as Spraak för neeg bi un Spraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer meer Hoogdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Midd vun dat 20. Jhd. an is dat Hoogdüütsche denn ook bi de eenfachen Lüüd op’n Land meer un meer indrungen. Hoogdüütsch harr dat gröttere Prestige. Dat leeg ünner annern daar an, dat de Lüüd mobiler worrn sünd un för’n Beroop un in’n Alldag meer rümkemen. Vöördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. As de moderne Mobilität mit Autos un Massenmedien in de Standardspraak opkemen un mit de velen Dörpslüüd, de na de Städen trocken sünd, het sik de Verkeersruum för de Lüüd vergröttert un de Naspraak Plattdüütsch het nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för düssen groten Kommunikatschoonsruum had.^[71]

För de Landlüüd begünn de Spreeksprakenwessel in Brannenborg, un Delen vun Westfalen un Ostfalen üm 1920.^[72]

In welk Delen vun dat Spraakrebeed is dat Plattdüütsche in de Nutied nu bloot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristsche Nischen so as Literatur un Theater, annerwegens is Platt tomindst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd. In wieden Delen vun dat Spraakgebeed kenntekent een Spraakverfall dat Plattdüütsche, indem sik Plattdüütsch meer un mer an de dat Hoogdüütsche oder Nedderlandsche angliekt un egen Kenntteken verlüstig gaat. Hinzu kommt der Dialektverlust: Regionen so Westfalen, Oostfalen un Brannenborg sünd vundaag meist kumplett dialektfree, hier is dat Plattdüütsche boold uutstorven. Man ook annerwegens striedt de Spraakverlust vööran. Plattdüütsch het minner un minner Situatschonen, in den dat spraken warrt un Kinners leert de Spraak meist nich meer tohuus. Mit de Spraakpleeg geit de Kumpetenz in den Basisdialekten verlüstig un mit Medien, Literatuur un Theater breedt sik deelwies een plattdütschen Kultuurdialekt uut. Düsse Spraakpleeg het mit de Opnaam in de Europääsche Charta för Minnerheiden un Regionaalspraken 1999 enen rechtlichen Ramen kregen.^[73] Vundaag leevt Plattdüütsch as Kultuurspraak wieder, ook in Regionen wo de spraken Dialekt meit uutstorven is.

Spraakrebeed

Karnrebeed

Dat plattdüütsche Karnrebeed liggt in’n Noorden vun Middeleuropa, in dat nöördliche Drüddel vun Düütschland un in de Oostnedderlannen. Dat Rebeed ümfaat de düütschen Bundslänner Bremen, Hamborg, Neddersassen un Sleswig-Holsteen un de Noorddeel vun Brannenborg, Noordrhien-Westfalen, Sassen-Anholt so as ook lütte Delen vun Noordhessen un Döringen.^[74] In’n Nedderlannen sünd Provinzen Drente, Grönneng un Overiessel so as ook de grote Deel vun Gelderland plattdüütsch.^[75]

De Grenz to dat Westfreesch löppt twüschen Grönneng un Freesland vun dat Lauwersmeer na Süüd to un knappt dat neddersassische Köllemerland un de Stellingwarven vun de Provinz Freesland af. De Spraakgrenz to dat Nedderfranksch folgt nu, dat ole Eiland Urk uutbenamen, de ole Waterkant vun dat Iesselmeer, bet na Bunschoten in de Provinz Utrecht un löppt denn döör de Provinz Gelderland mit de Landschoppen Veluwe un Achterhook op plattdüütsch Rebeed na de düütsche Grenz to, wo se twüschen Emmerik un Bokelt över de Staatsgrenz röverlöppt.

Nu folgt se de westfäälsche Eenheidspluraallinie bet na’t Siegerland.^[76] Hier folgt de Grenz nu de Benrather Linie bet Hessen,^[77] wo Waldegge un de nöördliche Landkreis Kassel noch plattdüütsch sünd.^[78] Denn knappt se bi Hedemünnen de süüdlichste Eck vun Neddersassen af.^[79] Se folgt de Grenz vun Döringen langs, bloots mit dat Neddereiksfeld op plattdüütsch Rebeed.^[80] De Spraakgrenz löppt wieder döör Sassen-Anholt an de Münn vun de Saale in de Elv langs na Brannenborg rin, maakt enen groten Bagen na Noorden üm Berlin rüm un geit denn een Stück noorden vun Frankfort an de Oder an de poolsche Grenz ran.^[79] Vunwegen dat’t Brannenborger Platt bloots noch swack vertreden is, givt dat hier vundaag kene klare Spraakgrenz meer.^[81]

Achter de Grenz na Polen to givt dat, sieddem de Düütschen na’n Tweden Weltkrieg verdreven worrn sünd, kuum meer Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de Oostsee. Vöör 1945 weren Hinnerpommern un Preußen, bet op dat middeldüütsch Hoogpreußsch,^[82] plattdüütsch.^[74]

De Noordgrenz is ook kene klare. In öllere Tieden weer Sleswig däänsch (Synnejysk un Rieksdännsch) un in’n Westen noordfreesch. Doch mit dat Middelsassische het sik dat Düütsche uutbreedt. Hüüd is grov de Staatsgrenz ook Spraakgrenz.^[83]

Binnen dat plattdüütsche Rebeed liggt in’n Noordoosten dat Saterfreesch as Spraakeiland un in’n Süden dat middeldüütsche oberharzisch Spraakeiland.^[84]

Uutwannerers un Spraakeilannen

Mit Uutwannerers is Plattdüütsch ook in annere Delen vun de Welt kamen un het sik daar in Spraakeilannen över meer oder minner lange Tied hollen. Vöör allen de Mennisten, de ethnischen Mennoniten, de uut dat Wiesseldelta stammt un dat nedderpreußsche Plautdietsch snacken doot, leevt in Argentinien, Brasilien (to’n Bispeel in Fernheim un Curitiba), Kanada, Mexiko, Paraguay un de USA.^[85] Dat givt aver ook Rebeden, in de kene Mennisten leevt un in de sik Plattdüütsch deelwies hollen het, so as dat US-amerikaansche Wisconsin Pommeranian oder in Brasilien Pomerano un Vestfaliano.^[86]^[87]

Ook de Bessarabiendüütschen, de vun 1814 af an uut Pommern, Mekelnborg un dat Hartogdom Warschau inwannert sünd, hebbt eer Plattdüütsch bibehollen. Ook wenn de Kolonisten uut Süüddüütschland daar in in de Övertall weren un dat Platt bedrängt hebbt, weren na Albert Eckert weren 1938 vun de söven vun de 24 düütschen Moderkolonien Plattdüütsch.^[88] 1940 sünd de Bessarabiendüütschen verdreven worrn, so as dat in de Hitler-Stalin-Pakt beslaten worrn is. Se kemen eerst in dat besett Polen un denn 1945 na Düütschland, wo de bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop uuteenfullen is.

1858 sünd Lüüd uut de Ümgegend vun Ankum un Steiwelt na de Slowakei trocken, hebbt daar twee Adelsgöder köfft un sik mit meer as 400 Lüüd in de Dörper Tscherman un Groß Rippen daallaten. Eer plattdüütsche Spraak hebbt se bibehollen, bet dat se na’n Tweden Weltkrieg verdreven worrn sünd.^[89]

Aver ook binnen Düütschland het dat een lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De Glashött in Gerresheim het vun 1864 af an siene Glasblasers vöör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de Elv anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeiderkolonien op de Hött in Gerresheim een plattdüütschen Dialekt döörsett het, dat Hötter Platt, dat vundaag aver meist uutstorven is.^[90]

Status

Algemeen

As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu in all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoogdüütsche bruukt, in de Nedderlannen jüstso dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is bloots ene Spraak för neegbi. Aver ook as Spraak för neegbi hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in groten vele Delen vun dat Spraakrebeed de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ook för de Spraakeilannen in annere Länner gellt dat to’n Deel, daar hebbt dat Hoogdüütsch, dat anner Uutwannerten mitbröchten oder de Landsspraken (meerstendeels Engelsch oder Spaansch) düsse Opgaven. Hoogdüütsch heerscht allerwegens vöör. Schreven Plattdüütsch find sik – ole Huusinschriften un Stratennaams uutbenamen – meist nich in dat apentliche Leven.^[91] Sied de 2000-er Jaren givt dat in Düütschland meer un meer tweesprakige Oordschiller.^[92] In den letsten Jaren sünd ook de Nedderlannen mit een paar tweesprakig Oordschiller anfungen. De Reklaam un de Tourismusbranch bruukt Platt af un an een oold, kommodig oder regionaal Gefööl to wiesen.^[93]

Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken

Düütschland un de Nedderlannen hebbt de Europääsche Charta för Regionaal- oder Minnerheidenspraken 1992 ünnertekent un 1996 ratifizeert, so dat Plattdüütsch sied 1999 in Bremen, Hamborg, Mekelnborg-Vöörpommern, Neddersassen un Sleswig-Holsteen na Deel III, in Brannenborg, Noordrhien-Westfalen un Sassen-Anholt un sied 1998 in’n Nedderlannen na Deel II vun de Sprakencharta schuult is.^[94]^[95] Mit Deel III verplicht sik de Verdragsstaat tomindsten 35 Maatregels uut den Katalog in de Charta för de Stütt vun de Spraak ümtosetten. Deel II verplicht ook de Spraak aktiv to schulen, avers de Verdragsstaat verplicht sik nich to konkreten Maatregels.^[94]

De düütschen Länner geevt dat Bundsbinnenministerium alle dree Jaren Bericht woans se Plattdüütsch föddern doot. Dat Ministerium verfaat op düsse Grundlaag den Statenbericht för den Europaraad. De Bunnsraat för Nedderdüütsch (BfN) vertriddt de plattdüütsche Spraakgemeenschop in Düütschland un begoodacht un kommenteert den Statenbericht. Op Grundlaag vun den Statenbericht, den BfN sien Kommentaar un Besöken in den düütschen Länner verfaat een Expertenkommitee den Expertenbericht, de begoodacht, of Plichten un Maatregels ümsett warrt. Na de Expertenbericht raadt dat Ministerkommitee vun de Europaraad de düütsche Regeren an, wat verbetert warrn kann.^[96]

In de Nedderlannen schrivt dat Binnenministerium den Statenbericht un stütt sik för’t Neddersassisch op de Streektaal-Organsisatie in het nedersaksisch Taalgebied (SONT).^[95] De Zentraalregeren versöcht eer Plichten an de Provinzen, de avers vergleken mit den düütschen Länner minner Kompetenzen hebbt, to övergeven un övernimmt wenig egen Initschativ för dat Neddersassisch. Andrääg dat Neddersassisch ook na Deel III vun de Charta to schulen, wiest de nedderlandsche Regeren af.^[97] 2018 hebbt de oostnedderlandschen Provinzen dat Convenant Neddersassisch ünnertekent un vereenbaart mit de Gesetten un Regels, de al bestaat, dat Neddersassische starker to föddern, statts de Spraak ünner Deel III vun de Charta to stellen un de Spraakpleeg ünner den Provinzen beter to koordineren.^[98]

Amtsspraak

In Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern un Sleswig-Holsteen, hier sogaar na dat Landsverwaltungsgesett, köönt Oorkunnen un Beweismiddel op Plattdüütsch vöörleggt warrn. Andrääg dörvt – mündlich un schriftlich – op Platt stellt warrn. In de Praxis weet Plattdüütschsprekers un Midarbeiders in Behöörden un op Ämter man nix vun düssen Rechten af, so dat Platt in so’n Kontext meist gaarnich bruukt warrt.^[99] De Gemeen Riessen-Hooltn verkünn 2008, dat se offitschell tweesprakig is un Börgers in dat Gemeenbüro Nedderlandsch un Neddersassisch bruken köönt. In de Praxis sitt avers meist kene Plattspekers in dat Gemeenbüro un Andrääg, de op Platt schreven sünd, warrt nich bearbeidt.^[100]

Een wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche bi Amtssaken weer de „Läägeünnerloage“, för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter in’t Jaar 2000 en Patent anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat Patentamt harr eer daarvun torüggwiest. De Bundsgerichtshov harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, een Patent op Plattdüütsch intogeven, aver gellen deit dat bloot, wenn de Patentschrift ook hoogdüütsch översett bigeven oder nalvert warrt.^[101] Na düsse Ansicht meent „düütsch“ alleen de hoogdüütsche Standardspraak.

Anner Juristen un Gerichten leggt „düütsch“ so uut, dat Hoog- un Plattdüütsch meent sünd un Platt so as Amtsspraak gellen schall.^[102] Se stütten sik op een öller Ordeel vun 1927 na dat „düütsch“ as Gerichtsspraak platt- un hoogdüütsch meent.^[103] Sleswig-Holsteen het düsse Sicht in de verleden Tied deelt.^[104] Dat weer man eer Behölperee.^[105] Mit de Norm § 82 b LVwG SH is sied 2016 Plattdüütsch explizit as Spraak nöömt in de – anners as § 82 a, de „düütsch“ as Amtsspraak fastleggt – Dokumenten vöörleegt warrn köönt. Plattdüütsch het liekers in’n Alldag as Amtsspraak in Sleswig-Holsteen meist kenen Belang.

Plattdüütsch in Kinnergaarn, School un Universität

Kinnergaarns in Noorddüütschland versöcht hier un daar Plattdüütsch an de Kinners wieder to geven. Dat langt an vun een paar plattdüütschen Ledern bet to’n dagdääglichen Plattsnacken mit de Kinners. Plattdüütsch in’n Kinnergaarn stütt sik op private Initschativen. Stütt oder Vöörgaven vun de düütschen Länner givt dat meist nich.^[106]

Lange Tied geev dat keen Plattdüütschünnerricht. 2010 is Hamborg mit Plattdüütsch in de Grundschool anfungen, 2014 sünd Sleswig-Holsteen un Bremen, 2016 Mekelnborg-Vöörpommern folgt. 2017 is Plattdüütsch een Schoolfack för dat Abituur worrn, dat betto man alleen in Mekelnborg-Vöörpommern anbaden warrt.^[106] In Neddersassen is Plattdüütsch keen Schoolfack, man een Deel vun anner Fäcker. In Noordrhien-Westfalen, Brannenborg un Sassen-Anholt is dat bloot een Arbeidsgemeenschop (AG) na de School. In kenen düütschen Bundsland givt dat allerwegens regulären Plattdüütschünnerricht.^[106] Ook in’n Nedderlannen givt dat Plaans Neddersassisch op de Basisschool to ünnerrichten.^[107]^[108]

Veel noordüütsche Universitäten befaat sik mit nedderdüütsche Philologie un beedt enen Studiengang Nedderdüütsch an, to’n Bispeel Flensborg, Hamborg, Griepswoold, Kiel, Mönster, Ollnborg un Rostock. Semianren to Plattdüütsch givt dat ook in Bremen, Frankfort an’e Oder, Chöttingen, Lümborg, Meideborg, Ossenbrügge, Paderbuorn un Potsdam.^[106] In dat nedderlandsch Grönneng geev mit dat Nedersaksisch Instituut bet 2010 een regulären Leerstool för Neddersassisch.^[109] Sied 2018 givt dat wedder irregulären Leerstool för Neddersassisch. De schreven un spraken Spraak in den Seminaren is Hoogdüütsch oder in Grönneng Nedderlandsch. As ene rare Uutnaam sünd avers een paar Bachelor-Arbeiden op Platt schreven worrn, de man meist Betog to’n Plattdüütschen hebbt.^[106]

Bi de Plattdüütschen

De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ook verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeed, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, daar is de Willen, de Spraak to bewaren minn stark as in’n Noorden, woneem de noordneddersassischen Dialekten spraken warrt. In Delen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen meer vörhannen, de Spraak to bewaren, dat givt keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süüt dat to’n Bispeel in Oostfreesland uut. Dar is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewaart. Ook in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twüschen Elv un Weser sünd daar noch Plattsnackers, de sik ook aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot.

Na de Ümfraag Status und Gebrauch des Niederdeutschen seet in Noordüütschland 59,2 % Plattdüütsch as enen Dialekt an, 39 % bekiekt Plattdüütsch as ene Spraak. De Ansichten ünnerscheed sik man na Regioon: Mit 52 % in Hamborg un 50,7 % in Sleswig-Holsteen seet hier de Meerheid Plattdüütsch as ene Spraak an. In Sassen-Anholt (80,7 %) un Brannenborg (80,5 %) is de Andeel Lüüd, de Plattdüütsch as enen Dialekt beteken besünners hoog. Groten Inflood op de Ansicht of Plattdüütsch een Dialekt oder ene Spraak is, het de Plattdüütschkompetenz: Lüüd, de sülvenst Plattdüütsch snackt, seet Platt eer as Spraak. Lüüd, de keen Platt snacken köönt, bekiekt dat as enen Dialekt. Ook Lüüd, de sik stärker mit de egen Regioon verbunnen föölt, seet Platt eer för ene Spraak as enen Dialekt an.

Sprekertall

Sprekertallen laat sik blot swaar angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twüschen Plattdüütsch un Hoogdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver daar von uutgaan, dat so teemlich all Minschen in Plattdüütschland ook Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz grov lett sik de Tall also för 1800 mit 7 Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20 Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Düt Rebeed het vundaag en Inwanertall von meist 30 Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver teemlich an to dalen. Alltohoop givt dat also dat vundaag so üm un bi 5 Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot.

Düütschland

An de 60 % vun’n Noorddüütschen snackt tomindst een beten Platt. Daar mang sünd man an de 25 %, de bloot een paar Wöör snacken könnt. Plattdüütsch verstaan könnt an de 76 %.

Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht het, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat Institut för nedderdüütsche Spraak, dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt het. Disse Ümfraag weer bloot in de Bundsrepubliek Düütschland ahn de Düütsche Demokraatsche Republik un sünner Nedderland. In düt Rebeed hebbt 20 % vun de Lüüd „sehr gut“Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.^[111]

Een anner Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is wiest, dat 6 % Platt „sehr gut“ snackt, 8,3 % good un 23,4 % en beten Platt snacken köönt. Dat sünd also so bi 3 Millionen Lüüd, de good oder „sehr gut“ Platt snackt. De nee’esten Tallen sünd uut de Telefoonümfraag Status un Gebrauch des Niederdeutschen 2016, bi de 1632 Lüüd in den noorddüütschen Bundslänner, Westfalen (uutbenamen de Süüddeel) un den plattdüütschen Deel vun Sassen-Anholt un Brannenborg fraagt worrn sünd.^[112] De Tallen sünd vergleken mit 2007 meist gliek: 6,2 % vun de Lüüd köönt „sehr gut“, 9,5 % good un 16,7 % een beten Platt snacken. 25,4 % snackt een paar Wöör un 42,2 % snackt gaar keen Platt.^[113] De passive Spraakkompetenz, also de Tall Lüüd, de Platt verstaan köönt, liggt bi 76,9 %.^[114]

Wer Plattdüütschen snackt, hangt vun verscheden sotschodemograafschen Faktoren af, dat sünd Schoolafsluss, Geslecht un besünners Öller. Je öller, je eer snackt de Lüüd Platt. An de 10 % (1,4 % „sehr gut“, 3,1 % good, 5,3 % „mäßig“) vun de Lüüd twüschen 16 bet 29 Jaren kunnen 2016 Platt snacken, bi den över 60 jaren Olen sünd dat mit 52,3 % fiev maal so vele. De Sprekertallen ünnerscheed sik stark na Regioon. De Bundslänner in’n Noorden, Sleswig- Holsteen un Mäkelborg-Vöörpommern wiest mit rund 50 % ene hoge aktive Spraakomptenz. In Neddersassen köönt rund een Drüddel Platt snacken. In den Stadstaden Bremen un Hamborg un wieden Delen vun Westfalen geevt rund een Veerdel an, dat se tomindst een beten Platt snackt. De Noorden vun Brannenborg bericht den ringsten Stand an Plattdüütschsnackers mit 11,6 %. Na Landkreisen opdeelt wiest de Sprekertallen, dat de Spraak in’n Noordwesten langs de Noordseeküst, so as Sleeswig, Noordfreesland, Dithamarschen, dat Elv-Weser-Dreeeck un Oostfreesland, op dat stärkste is un na Süüdoost to bet na Brannenborg, wo de Spraak op’t swäckste is, afnimt.^[114]

Spraakkompetenz na Bundsland (2016)
Spraakkompetenz na Öller (2016)

Nedderland

In Nedderland het dat 2005 en Ümfraag geven. Bi düsse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.^[115]

Aantal sprekers Nedersaksisch eind 2002 volgens Bloemhoff (2005)
Gebede	Sprekers Tohuus	Sprekers allens tohoop	Andeel Sprekers in Percent	Andeel Sprekers goed/zeer goed	Andeel zeer goed
Grönnen	262.000	446.400	77,7%	60,9%	40,5%
Twente	334.200	412.800	76,1%	52,6%	30,2%
West-Oaveriessel	326.100	378.500	73,0%	58,8%	34,5%
Drenthe	255.200	369.600	76,6%	59,8%	40,9%
Achterhook	211.000	258.400	73,0%	57,9%	42,1%
Veluwe	174.800	229.600	48,6%	33,0%	14,9%
Steenwiekerland	21.100	29.000	67,4%	48,1%	23,5%
Weststellingwerf	13.800	16.800	64,6%	48,1%	33,0%
Ooststellingwerf	6.400	10.500	48,8%	30,1%	18,4%
Allens tohoop	≈1,6 Millionen	≈2,15 Millionen	70,9%

De Tallen na een lütter Unnersöök vun 2011 unnerscheed sik man stark. De Andeel Öllern, de Neddersassisch mit eenanner snackt is vun 34 % 1995 op 15 % 2011 torüggegaan, de Andeel Kinner, mit de Öllern oder Broders un Sösters Platt snackt weer 1995 noch and 7 %, man is 2011 op 1 % torüggegaan. Vergliek de Tallen hier ünner:^[116]

	1995	2001	2011
Öllern	34%	24%	15%
Kind-Moder	7%	5%	1%
Kind-Vader	8%	6%	2%
Kind-Broder/Söster	7%	5%	1%
Kind-Frünnen	6%	5%	1%

Weltwied

Vun den 15.000 bet 20.000 Düütschen in dat Däänmark köönt man een lütten Deel noch Plattdüütsch snacken.^[117]

Den plautdietschen Dialekt von de Mennoniten snackt ook noch wedder so bi 300.000 bet 500.000 Minschen.^[118] Na de Ethnologue (Uutgaav 2016) verdeelt sik de Tall Plautdietsche so: 4.000 in Argentinien, een beten ünner 10.000 Minschen in Belize,^[119] 60.000 in Bolivien, rund 8.000 in Brasilien, 80.000 in Kanada, 2.000 in Costa Rica, 100.000 in Kasachstan, 40.000 in Mexiko, noch eenmaal 40.000 in Paraguay, 5.000 in Peru un üm de 12.000 in den Verenigten Staten.^[118] Vun den rund 200.000 Russlandmennoniten in Düütschland hebbt vele dat Platdietsch opgeven.^[120]

De plattdüütschen Dialekten in Brasilien, besünners dat Pomerano, snackt twüschen 100.000 un 300.000 Minschen.^[121]^[122] Dat Vestfaliano in Westfália snackt nich meer as 3000 Lüüd.^[121]

Dialekten un Varietäten

Översicht

Plattdüütsch is ene Spraak sünner Standard, de sik in verscheden Dialekten un Dialektgruppen deelt.

Märksch-Brannenborgsch

Märksch oder ook Brannenborgsch sünd de plattdüütschen Dialekten in Brannenborg, de Ollmark in Sassen-Anholt un den ööstlichsten Deel vun Meklenborg-Vöörpommern. De Dialektgrupp deelt sik wieder Noordmärksch, Middelmärksch un Middelpommersch.^[123] Typsch Kennteken is det statts dat,^[124] de Uutspraak vun /g/ as [j] un nedderfranksche Substratwöör.^[123] De märkschen Dialekten sünd al in dat 19.Jhd stark vun dat Middeldüütsch, besünners dat Berlinersch bedrängt worrn.^[81]

Mekelnborg-Vöörpommersch

Mekelnborg-Vöörpommersch is ene rlativ eenheidliche Dialektgrupp in Meklenborg-Vöörpommern, de avers deelwies wieder in Dialekten as Swerinersch, Strelitzsch un Vöörpommersch deelt warrt. Besünner Kennteken sünd de Diphthonge /au/ un /ei/ in Wöör as Kauken un hei un de Wannel vun Vokalen för /r/, so as Wuurd statts Woord un hüren statts hören. Typsch Meklenborgsch is ook de Diminutiv op -ing.

Nedderpreußsch

Nedderpreußsch is de ole Dialekt vun Preußen un Danzig un ook Grundlaag vun dat Plautdietsch. Kennteken sünd deelwies de Affall vun /n/ so as in moake un de unrunnen Vokalen, so as Kenig statts König.^[125]

Noordneddersassisch

Noordneddersassisch is en Dialekt in Noordneddersassen, Sleswig-Holsteen. Dat Neddersassisch in Grönneng is de Spraakhistorie na ook noordneddersassisch. De realtiv eenheidliche Dialektruum kann wieder in Oostfreesch un Grönnegsch, Eemslandsch, Ollnborgsch, Noordhannobersch, Holsteensch un Slewswigsch ünnderdeelt warrn.^[126] Vergleken mit Oost- un Westfäälsch is dat Luudsysteem starker vereenfacht.^[127] Noordneddersassiche Dialekten tellt to den vitaalsten plattdüütschen Dialekten un de grote Literatuur un Medien sünd in enen noordneddersassischen Dialekt.

Oostfäälsch

Oostfäälsch is ene Dialektgrupp in Süüdneddersassen un de Meideborger Böörd in Sassen-Anholt, de sik wieder in Elvoostfäälsch,Göttingsch-Grubenhagensch Heidoostfäälsch un Karnoostfäälsch deelt. Kennteken sünd to’n Bispeel Diphthongen uut olen Langvokalen, so as Stein (< stên), Faut (< fō₁t), mëin (< mîn), Hius (< hûs),^[128] dat e- bi dat Partizip, so as ekofft statts kofft un de Personaalpronomen mik/mek un dik/dek statts mi un di. Anners as de noordneddersassisch toonlangen Vokalen un de westföölschen braken Diphthongen het Oostfäälsch faken Kortvokalen, so as Pepper un Könnig statts Peper/Piäper un Köni(n)g/Küöni(n)g.^[129]

Oostpommersch

Oostpommersch is de ehmalige Dialekt vun Hinnerpommern. Vundaag leevt de Dialekt as Pomerano in Brasilien wieder.

Westfäälsch

Westfäälsch is de Dialektgrupp in Westfalen, de sik in Mönsterländsch, Oostwestfäälsch, Süüdwestfäälsch un Westmönsterlansch ünnderdeelt, un vergleken mit de anner Dialektgruppen veel konservative Kennteken het.^[130] De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten – Grönnegsch uutbenamen – tellt de Spraakhistorie na mit to dat Westfäälsch. Emslandsch gellt deelwies as een westfäälsch-noordneddersassisch Övergangsdialekt.^[131] Typsch sünd de braken Diphthongen, so as Biëke un Vuëgel statts de noordneddersassisch Langvokalen in Beek un Vagel.^[130]

Struktuur vun de Dialekten ünnerenanner

Paar vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche
    Apokoop vun dat e
    Eenheidsplural -en/-t
    dat/det
    Affall vun dat -n an’t Woortenn     Eenheidsplural -(e)t
    Partizip Verleden Tiet op e-

De plattdüütschen Dialekten unnerscheed sik ünner een man nich so stark, as de hoogdüütschen Dialekten. So is dat ook vergleken swarer de verscheden Varietäten in Gruppen intodelen.^[132]

Traditschonell ünnerdeelt de Dialektologie Plattdüütsch in Westnedderdüütsch un Oostnedderdüütsch. Westnedderdüütsch sünd de Dialekten in dat ole sassische Stammland – Oost-Freesland, Grönneng un Sleswig, wo sik Plattdüütsch eerst later uutbreedt het, inbegepen. Oostnedderdüütsch sünd de Dialekten in de Rebeden, in de sik Plattdüütsch mit de Oostkolonisatschoon hen uutbreed het. De Grenz löppt döör Oostholsteen, sniedt vun Neddersassen dat Wendland af un löppt denn dicht bi de Grenz twüschen Sassen-Anholt un Brannenborg na Süüd to. De grote Ünnerscheed twüschen düsse beiden Gruppen is de Eenheidspluraal op -(e)t, so as wi maakt/maket gegenöver -en so as in wi maken.^[133]

Nee’eren Unnersöök, de den Spraakafstand twüschen Dialekten meten deit, stellt man de traditschonelle Sicht in Fraag. Dat traditschonell oostnedderdüütsche Mekelborg-Vöörpommersch steit dichter bi dat westnedderdüütsche Noordneddersassisch, as bi dat even so oostnedderdüütsche Märksch. Oostwestfäälsch un Oostfäälsch hebbt meer Gemeensamkeiden mit eenanner as mit dat Noordneddersassisch. So kann de plattdüütsche Spraakruum ook in ene nöördliche Grupp mit Noordneddersassisch, Mekelnborg-Vöörpommersch un ene süüdliche Grupp mit Oostwestfäälsch un Oostfäälsch indeelt warrn. Märksch steit för sik is avers dichter bi nöördliche Gruppe.^[134]

Dackspraken un Varietätenspektrum

En wichtigen Ünnerscheed, de sik na de Dackspraken richt, liggt ook twüschen Nedderlandsch-Neddersassisch un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verscheel is nich vun öllers her un is eerst mit de letsten Jaarhunnerden un besünners in dat 20. Jhd. vun de nedderlandsche un de hoogdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnamen, de uut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt düsse ne’en Begrepen uut dat Hooddüütsche övernamen.^[135] De Dialekten langs de Genze sünd so jümmers wieder uut een anner dreven.^[136] De mennonitschen Dialekten hebbt ook Hoogdüütsch as Dackspraak had, je na Land hebbt aver ook Russ’sch, Engelsch oder Spaansch Inflood namen un veel technische Begrepen sünd daarvun bi de Plautdietschen teemlich verscheden.

Eensprakig Plattdüütsche givt dat vundaag nich meer, so dat alle Sprekerschen un Sprekerschen tomindsten ook de düütsche oder nedderlandsche Standardspraak snackt. Unklaar is, of een düsse Situatschoon beter os Tweesprakigkeid oder Diglossie beschrieven kann.^[137] För den noorddüütschen Ruum givt dat verscheden Modellen de Spraaksituatschoon to beschrieven. Dat Diglossie-Modell ünnerscheed Hoog- un Plattdüütsch as twee klaar scheden Spraakschichten. Dat Kunvergenzmodell, in dat Hoog- un Plattdüütsch een Diasysteem billt, beschrivt de noorddüütsche Spraaklandschop, in de Hoog- un Plattdüütsch op eenanner Inflood neemt un de Övergang twüschen den Varietäten verswümmt. So bruukt Plattsprekers to’n Bispeel Code Mixing un bruukt in eer Plattdüütsch hoogdüütsche Wöör, besunners Wöör, de in den Dialekt feelt oder ook Funktschoonswöör so as Abverbien, Kunjunktschonen oder Partikeln. Morphologie un Syntax blievt annersieds grotendeels plattdüütsch. In dat spraken Hoogdüütsch in Noordüütschland sliekt sik man plattdüütschen Kennteken in so Preposition stranding oder de oblique Kasus. So gliekt sik Plattdüütsch un dat noordüütsche Hoogdüütsch jümmer starker an.^[137]

Mischspraken

Na de Schreivsprakenwessel sünd sied dat 17. Jhd. hoogdüütsch-plattdüütsche Mischspraken so as Missingsch, dat Flensborger Petuh, Ruhrdüütsch un Berlinsch, opkamen. Plattdüütsch weer in de Tied spraken Spraak, Hoogdütsch meist rein schreven Spraak. Wenn Plattsprekers nu Hoogdüütch snacken wullen, kemen plattdüütsche Kennteken in de Spraak, so dat een Hoogdüütsch mit starken plattdüütschen Inflood opkeem. Eerst weren düsse Mischspraken noch de Spraak vun Lüüd, de plattdüütsch opwussen weren, un Hoogdüütsch snacken versöken. Later is dat ook de Ümgangsspraak vun Minschen worrn, de meist keen Platt snacken kunnen, un de Mischspraak as ere enige hoogdüütsche Varietät snacken. Sied de twede Halve vun dat 20. Jhad sünd de Mischspraken tohoop mit Plattdüütsch döör dat Hoogdüütsch verdrängt worrn. Mit Theater un Literatuur sünd de Mischspraken so as Missingsch un ook Ruhrdüütsch bekannt worrn un is vundaag een Deel vun de Identität in Städen so as Hamborg, Bremen un Flensborg oder in de Ruhrpott, ook wenn dat meist nich meer snackt warrt.^[19]

Phonetik un Phonologie

Kunsonanten

De Kunsonanten sünd in den verscheden plattdüütschen Dialekten to’n groten Deel gliek. Allophonen steit in kantigen Klamers ([ ]), periphere Phonemen in runnen Klamers: ^[138]

	bilabiaal		labio- dental		alveolaar		post- alv.		palataal		velaar		uvulaar		glottaal
	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.	stl.	sth.
Plosiven	p	b			t	d					k	g			[ʔ]
Nasaalen		m				n						ŋ
Vibranten						r
Taps/Flaps
Frikativen			f	v	s	z	ʃ	(ʒ)	[ç]	ʝ	[x]	[ɣ]			h
Lateralen						l

An’n Woordenn warrt de stemmhaftigen Kunsonaten stemmloos,
/p t k/ köönt aspireert [pʰ tʰ kʰ] oder unaspireert [p t k] sien,
/b/ kann twüschen Vokalen ook [v] sien,
/d/ kann twüschen Vokalen uutfallen, so as Tieden /tiːdn̩/ → [tiːn],
/g/ is an’n Woordenn een Frikativ, na Vöörvokalen [ç], na Achtervokalen [x], westföölsch, angelsch un nedderlandsch-neddersassisch in allen Positschonen,
/m n ŋ/ un /l/ köönt sülvsche Kunsonanten sien,
/ŋ/ kann ook för een Kunsonantenkluuster [ŋg] gellen,
/r/ is je na Dialekt [r~ɾ] oder [ʀ]. De uvulare Uutspraak warrt in Düütschland jümmers fakener,
Dat /s/ is an’n Woordanfang stemmloos [z],in Westfalen stemmloos [s],
/ʃ/ kümmt vun öller *sk un is in welk Dialekten as [sk~ʃk~sx] bewaart,
Dat /ʒ/ kann in Frömdwöör opkamen, so as Garage [ga.ra:ʒ], oder warrt as [ʃ] uutsnackt. Welk noordneddersassischen Dialekten snackt /ʝ/ as [ʒ] uut,
Dat /l/ kann an’n Woordenn velaar uutspraken warrn: [ɫ].

Vokalen

Kort- un Langvokalen

Plattdüütsch ünnerscheed seven Kortvokalen /a ɛ ɪ ɔ ʊ œ ʊ y/, enen Schwa-Luud /ǝ/ un meist ook /ɐ/ as Allophoon. Plautdietsch un dat Brannenborgsche to’n Deel hebbt de runnen Vokalen /œ/ un /y/ mit’n unrunnen /ɛ/ un /ɪ/ versmolten.

De gröttsten Ünnerscheden twüschen den Dialekten wiest de Langvokalen. Na de Afkumst ünnerscheed de Dialektologie twee Gruppen: de ooldlangen un de toonlangen Vokalen.

De ooldlangen Vokalen weren oorgermaansche Langvokalen oder Diphthongen un kriegt meist een Zirkumflex as Kennteken. Dat ooldlange /â/ is je na Dialekt [ɒː~ɔː~oː]. Ooldlang /î û ü̂/ sünd meist Monophthongen bleven; Düütsch un Nedderländsch hebbt eer diphtongeert. In’n Oostfäälschen, Oost- un Süüdwestfäälschen Mundaarden sünd dat aparte Diphthongen worrn.

De Dialektolgie ünnerscheed ooldlang ô₁, dat meist een Diphtong, so as [ɔʊ̯] oder [aʊ̯] is un ô₂, dat faken een Monophthong [oː] is. Beide fallt deelwies to enen Luud tohoop. Jüstso givt dat ooldlang ö̂₁, dat meist een Diphthong [œʏ̯~ɔʏ̯] is un ö̂₂, meist een Monophthong, so as [œː~øː].

Dat givt veer ooldlange ê-Luden: ê₁, ê₂, ê₃ un ê₄, de ja na Dialektgrupp verscheden to twee oder dree Luden tohoopfullen sünd. Dat ê₂ het sik in ê_2a un ê_2b spleten, de in welk Dialekten mit je ünnerscheedlichen ê-Luden tohoopfullen sünd. So sünd to’n Bispeel in dat westliche Noordneddersassisch, Noordmärksch, Westmönsterlandsch un Twentsch ê₁, ê₂ un ê₄ to enen Luud tohoopfullen, ê₃ is as enen Diphthong för sik bleven. Annersieds het dat Süüdwestfäälsche dree ê-Luden: ê_1, ê₂ sünd apart bleven, ê₃ un ê₄ sünd tohoopfullen. In’n Oostwestfäälschen un een Deel Oostfäälsch wedderüm is ê₁ mit ê_2a tohoopfullen un ê_2b is mit ê₃ un ê₄ versmolten.^[139]

De toonlagen Vokale kriegt enen Makron as Kennteken un sünd eerst mit’n Övergang vun Ooldsassisch na Middelsassich opkamen. In ooldsassische Tied weren dat noch korte Vokalen, de mit’n Övergang to’n Middelsassischen in apen Stammsülven mit Akzent to de toonlangen Vokalen deent worrn sünd. De acht verscheden ooldsassischen Kortvokalen /a e ë i o ö u ü/ sünd in’n Westfäälschen as söven Luden, de meist Diphtongen sünd, bewaart bleven. Oostfäälsch het dat to fiev Luden vereenfacht: /ā ē ī ō ȫ/. Noordneddersassisch un Oostnedderdüütsch ünnerscheed alleen dree toonlange Vokalen: /ā ē ȫ/.^[139]

Överlange Vokalen

Welk noordneddersassische Dialekten hebbt överlange Vokalen, de ook „Sleeptoon“ oder „Knick“ heet. Se kemen wegen de e-Apokoop op. As dat /ə/ wegfullen is, is een langen Vokaal in de Stammsülv daarför deent worrn un noch länger as een normalen langen Vokaal worrn. Dat givt wat Miminaalparen, de sik döör düssen Sleeptoon ünnerscheed, so as wied [viːt] mit eenfachen Langvokaal un Wied [vîːt] mit överlangen Vokaal.^[140]

Akzent

De Akzent in’n Plattdüütschen is dynaamsch, dat dat heet de Sülv mit den Akzent warrt luder uutsnackt. De Akzent liggt in’n Plattdüütschen allgemeen op de eerste Sülv, to’n Bispeel: bruken oder Backstuuv. Bi Verben mit enen Vöörföögsel kann de Akzent op den Stamm oder op dat Vöörföögsel sitten. De beiden ünnerscheelich betoonten Wöör bedüüdt denn avers ook wat anners, so as översetten ‘in een anner Spraak överdregen’ un översetten ‘wat överdweren’.^[141] Frömdwöör köönt den Akzent ook op de leste oder vöörletste Sülv dregen, so as blümerant oder verdeffenderen.^[142]

Luudstand

Kuntinentalwestgermaansch, dat op de Dialekten keken, ganz grov een Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerdelen, de düüdliche Ünnerscheden in de Phonologie hebbt: Nedderfränksch, Hoochdüütsch un Plattdüütsch. De Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche kemen vöör allen döör den Hoogdüütschen Luudwannel tostann, de vun dat Oorgermaansche uut de Plosiven in’n Ooldhoogdüütschen wannelt het. De böverdüütschen Dialekten hebbt den gröttsten Deel Luudwannels mitmaakt, de middeldüütschen Dialekten maken deelwies mit un de nedderdüütschen Spraken sünd bi de unverschaven Kunsonaten bleven.

Hoogdüütsch Luudwannel (Germ. → Ohd.)	Bispelen	Gebeed
/*p/→/ff/→/f/	nds. slapen, engl. sleep → schlafen; nds. Schipp, engl. ship → Schiff	Böver- un Middeldüütsch
/*p/→/pf/	nds. Peper, engl. pepper → Pfeffer; nds. Ploog, engl. plough → Pflug; nds. scherp, engl. sharp → hd. scharpf/scharf	Böverdüütsch
/*t/→/ss/→/s/	nds. dat, wat, eten, engl. that, what, eat → das, was, essen	Böver- un Middeldüütsch
/*t/→/ts/	nds. Tied, engl. tide → Zeit; nds. tellen, engl. tell → zählen; nds. Timmer → Zimmer^[143]	Böver- un Middeldüütsch
/*k/→/xx/→/x/	nds., nl. ik, ooldengl. ic → ich; nds. maken, engl. make → machen; nds., nl. ook, wfr. ek → auch	Böver- un Middeldüütsch
/*k/→/kx/ un →/x/	dt. Kind → süüdbair. Kchind, hoog- un höögstalem. Chind	Süüdbaiersch, Hoog- und Höögstalemannsch
/*b/→/p/	dt. Berg, bist → zimbr. Perg, pist	Baiersch un Alemannsch deelwies
/*d/→/t/	nds. Dag, engl. day → Tag; nds. Vader, nfri. faader → Vater	Böverdüütsch
/*g/→/k/	dt. Gott → bair. Kott	Baiersch un Alemannsch deelwies

De Ünnerscheed bi /b/, /v/ un /f/ steit vun’n hoogdüütschen Luudwannel apart: Engelsch het wives [waɪvz], Hoogdüütsch Weiber [ˈvaɪ̯bɐ] un Plattdüütsch kennt Wiever [viːvɐ], aver ook Wieber [ˈvibɐ]. De Eentall Wief [ˈvif] warrt aver jümmer as [f] spraken (Hoogdüütsch b, Weib). Ook dat Kluuster s + Kunsonant an’n Woortanfang is een Ünnerscheed to dat Hoogdüütsche: Swien un slapen hebbt op Hoogdüütsch een sch /ʃ/: Schwein un schlafen (s + Kunsonant warrt man ook in welk plattdüütsche Dialekten as sch + Kunsonant uutspraken). De ole westgermaansche velare Frikativ /ɣ/ is in’n Hoogdüütschen /g/ worrn, een groten Deel plattdüütsche Dialekten het den Wannel ook mitmaakt, Dialekten so as Westfäälsch hebbt man tohoop mit Nedderlandsch den Friaktiv bewaart.

Bi de Kunsonanten is also en groten Ünnerscheed twüschen Hoogdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfranksche geit bi de Kunsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheden givt dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. So as de Övergang vun old na oud, wat een wichtigen Ünnerscheed is, de Nedderfranksche vun dat Plattdüütsche scheedt.

Noordseegermaansche Kennteken verbinnt Plattdüütsch mit Engelsch un Freesch. Vergleken mit den beiden sünd man al in dat Ooldsassische un noch meer in dat moderne Plattdüütsch noordseegermansche Kennteken verlüstig gaan. To’n noordseegermannschen Kennteken tellt de Nasaalswund na dat Nasaal-Spirant-Gesett, so as in *uns > ūs, *gans > Goos, *fimf > fiev. Ooldsassisch harr noch meer Wöör mit Nasaalswund so as mūth ‘Mund’, man al dat Middelsassische het de Form mund wedderherstellt. So finnt sik ook in welk Dialekten vundaag Formen mit Nasaal, so as uns oder Gans un Formen sünner Nasaal in anner Dialekten, so as us un Goos. Noordseegermaansche Kennteken sünd ook de Wegfall vun /t/ in *ist > is, de Pronomen mi, di, he, wi, ji statts mir, dir, er, wir, ihr und de Eenheidspluraal. Anner Kennteken finnt sik bloot deelwies in’n Plattdüütschen, so as r-Metathees in *brinnan ‘brennen’ > engl. burn, un de Assibiliatschoon, de Ooldsassisch mitmaakt het, Middelsassich aver wedder torüggdreit het, so dat vundaag alleen wat Reliktwöör as „Sever“ oder Naams so as „Celle“ den Luudwannel noch wiest.^[144]

Grammatik

Verben

Dat Plattdüütsche bögt Verben na Persoon, Numerus (Antall), Tempus (Tied) un Modus (Uutsaagwies) un ünnerscheed so as anner germaansche Spraken starke un swacke Verben.

In dat Präsens (Nutied) markeert dat Plattdüütsche den Singulaar (Eentall) mit dree verscheden Suffixen (Nasülven): -(e) för de 1. Person (ik/ek), -(e)st för de 2. Persoon (du), un -(e)t för de 3. Persoon (he, se, dat/et). Dat -e is in’n Rebeden mit e-Apokoop wegfullen, ook dat /e/ in -et is meist uutfullen. In’n Pluraal (Meertall) bruukt dat Plattdüütsche enen Eenheidspluraal, dat heet de dree Personen kriegt dat lieke Suffix: -(e)t oder -en. Dat -(e)t is de Eenheidspluraal in’n olen plattdüütschen Stammland, in’n Oostnedderdüütschen, Oostfreesland, Grönnen un Sleswig is de Pluraal -en.^[145]^[146] Starke Verben un een paar unregelmatige swacke Verben verännert in de 2. un 3. Persoon Singulaar den Stammvokaal, maakt em kort sett wenn mööglich enen Ümluud op.

Präsens (Nutied)
	Swacke Verben (maken)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik/ek mak-e/maak-∅	wi, ji, se mak-et/maak-t/mak-en
2. Persoon	du mak-est/maak-st
3. Persoon	he, se, dat/et mak-et/maak-t
	Starke Verben (slapen)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik slap-e/slaap-∅	wi, ji, se slap-et/slaap-t/slap-en
2. Persoon	du slöp-st
3. Persoon	he, se, dat/et slöp-t

Dat Präteritum (verleden Tied) billt Plattdüütsch op twee verscheden Aarden: De swacken Verben billen dat Präteritum oorsprünglich met de Nasülven -e-de för de 1. un 3. Persoon, -e-dest för de 2. Persoon in’n Singulaar un -e-den för’n Pluraal .^[145] De Endsülven sünd man velen plattdüütschen Dialekten afslepen un in Gebeden mit e-Apokoop sünd de 1. un 2. Persoon Singulaar in dat Präsens un Präteritum ganz tohoopfullen.^[146] De starken Verben billt dat Präteritum mit Afluud; se wannelt den Stammvokaal un hängt för de 2. Persoon Eentall -(e)st un för de Meertall -en an, de 1. un 3. Persoon Singulaar kriegt kene Endsülv.^[146] De Afluud kann sik je na Dialekt ünnerscheden un is in’n Noordneddersassischen starker vereenfacht, as in’n Westfäälschen, dat deelwies noch verscheden Afluden binnen de Präteritumsformen kennt.

Präteritum (Verleden Tied)
	Swacke Verben (maken)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik/ek mak-(e)de/mak-e/maak-∅	wi, ji, se mak-(e)den/mak-en
2. Persoon	du maak-d(e)st/mak-est/maak-st
3. Persoon	he, se, dat/et mak-(e)de/mak-e/maak-∅
	Starke Verben (slapen)
	Singulaar	Pluraal
1. Persoon	ik sleep	wi, ji, se slep-en
2. Persoon	du sleep-st
3. Persoon	he, se, dat/et sleep

Anner Tieden billt Plattdüütsch mit Hülpverben: Dat Perfekt (tohoopsett verleden Tied) sett dat Plattdüütsche so as Hoogdüütsch un Nedderlandsch uut den Hülpverben hebben oder wesen/ween/sien un dat Partizip Perfekt vun dat Vullverb tohoop. Annerster as Hoogdüütsch bruukt dat Plattdüütsche fakener dat Hülpverb hebben, so as bi Verben, de angeevt, dat sik wat beweegt. Se bruukt op Platt hebben, wenn kene Richt angeven is, so as Ik heff lopen statts Ich bin gelaufen, man Ik bün na Huus lapen. Dat Plusquamperfekt bruukt ook de Hülpverben hebben un wesen/ween/sien, de man in dat Präteritum staat, un dat Partizip Perfekt, so as ik weer na Huus lopen.^[147] Dat Futuur (Tokumst) bruukt de Hülpverben schölen/sollen, warrn/werrn un willen/wollen, so as du schallst di wunnern oder he will woll noch kamen. Faken steit man dat Präsens för dat Futuur, besünners wenn een Adverb de Tied angivt, so as ik kaam glieks statts Ik schall glieks kamen.^[148] För dat Futuurperfekt bruukt Plattdüütsch de Hülpverben schölen/sollen, warrn/werrn, willen/wollen, dat Partizip Präteritum un den Infinitiv hebben oder wesen/ween/sien, so as ik will/schall/warr lopen hebben. Dat Futuurperfekt is raar un dat Perfekt kann, so as ook op Hoogdüütsch, för dat Futuurperfekt instaan un finnt sik meist alleen, ween een sik wat vermoden is, so as: Dat will he woll maakt hebben.^[149]

Plattdüütsch kennt twee Partizipien: Partizip Perfekt un Partizip Präsens. Dat Partizip Perfekt billt de swacken Verben mit dat Suffix -(e)d/-(e)t (so as riep-(e)t vun riepen, bruk-et/bruuk-t vun bruken), de starken Verben mit Afluud un dat Suffix -en (so as hulp-en vun hölpen, grep-en vun griepen). Dat Präfix (Vöörsülv) ge-, so as op Hoog un Nedderlandsch , is – dat brannenborgsche je- un dat oostfäälsche un geldersch-overiesselsche e- uutbenamen – kumplett affullen.^[145] Dat Partizip Präsens kriegt dat Suffix -d achteran, dat man in groten Delen vun dat Spraakgebeed affullen is, so dat hier Partizip Präsens un Infinitiv gliek klingt.^[150]

Plattdüütsch kennt dree Modi (Uutsaagwiesen): Indikativ (Würklichskeidsform), Konjunktiv (Mööglichkeidsform) un Imperativ (Befeelsform). De Indikativ beschrivt allens, wat echt un würklich is. De Formen sünd baven beschreven. De Konjunktiv beschrivt Wünschen, allens wat unwürklich is un ook de indirekte Reed. In’n groten Deel Dialekten sünd Konjunktiv un Präteritum gliek. Westfäälsch ünnerscheed bi velen starken Verben noch egen Konjunktivformen, so as ik gönk (Konjunktiv) vs. ik gonk (Präteritum).^[151] Man ook Modaalverben, so as warrn oder schölen/sollen, köönt den Konjunktiv ümschrieven.^[152] De Imperativ is in’n Singulaar de slichte Verbstamm, in de Meertall kümmt dat Suffix -(e)t achteran, so as griep! un griep-(e)t!^[148]

Dat Passiv bruukt op Platt dat Hülpverb warrn un dat Partizip Perfekt, so as He warrt vun enen Hund beten. Faken steit man dat Aktiv statts Passiv: Em het’n Hund beten. Een Tostandspassiv kann Plattdüütsch mit ween/wesen/sien un dat Partizip Perfekt billen, so as De Posten is al besett.^[153]

Substantiven

De Substantiven bögt dat Plattdüütsche na Kasus (Fall), Numerus (Antall) un Genus (Slecht). De Kasus sünd vergleken mit öller Spraakperioden, man ook mit dat Hoogdüütsche, stark vereenfacht. De meisten Dialekten hebbt man een beten meer vun’n Kasus bewaart as Nedderlandsch, dat Fastlandskandinaavsch oder Engelsch un ünnerscheed noch enen Subjektfall (Nominativ) un enen Objektfall (Obliquus/Dativ-Akkusativ/Akkudativ). Sleswiger, Oostfreesch un Oostnedderlandsch Platt hebbt enen Eenheidskasus. De ole Dativ find sik noch in Kortformen na Präpositschonen, so as in’n Jaar, man ook de Objektfall in dat Jaar is begäng. Na Süüd to neemt de olen Dativrester to. Dat Suurländsche ünnerscheed sogaar noch Dativ un Akkusativ as twee egen Fäll. De ole Genitiv find sik alleen in starren Uutdrücken so as Tieds genoog oder winterdages un warrt süss ümeschreven, to’n Bispeel mit vun, so as dat Enne vun de Straat, oder mit sien/eer, so as Vader sien Hov.^[154]^[155]

De Spraak ünnerscheed dree Genera (Slechter): maskulin (männlich), so as de Mann, feminin (wievlich), so as de Fru un neutrum (saaklich), so as dat Kind. An dat Substantiv sülvenst kann een meist nich seen, wat dat Genus is. Deelwies is dat Genus ook anners as op Hoogdüütsch oder ünnerscheed sik je na Dialekt, to’n Bispeel: dat Lief (neutrum) – hoogdüütsch der Leib (maskulin), de Beek/Beke (maskulin oder feminin), dat/de Spegel (neutrum oder maskulin).^[156]

Plattdüütsch ünnerscheed de Numeri (Antallen): Singulaar (Eentall) un Pluraal (Meertall). De Singulaar is unmarkeert, den Pluraal kenntekent verscheden Suffixen oder Ümluud. De Formen för de Pluraal wiest vele Ünnerscheden in den verscheden Dialekten. Oostfreesch Platt bruukt to’n Bispeel kenen Ümluud un markeert de Meertaal mit -en, so as Bispeel Bomen, Husen statt Bööm/Böme, Hüüs/Hüser.^[157] De meisten plattdüütschen Dialekten kennt man ook de Suffixen -er un -en un -s. Dat -e, dat sik so in’n Westfäälschen un Oostfäälschen find, is in Dialekten mit e-Apokoop affullen. De Ümluud, de deent Stammvokaal oder een stemmhaft Endkunsonant sünd man ook na de Apokoop vun -e as Pluraalkennteken nableven. Deelwies bruukt de Dialekten mit e-Apokoop man ook een anner Suffix (meist -en) oder de Pluraal blivt unmarkeert. De Suffixen -er un -e billt sowied mööglich enen Ümluud.

Översicht Pluraal op Plattdüütsch^[158]
		-(e)/-∅	-er	-s	-(e)n	-∅
-∅	m.	Dag > Dag-e/Daag-∅	Book >Bök-er	Keerl > Keerl-s	Oss(e) > Oss-en
	f.	Muus > Müs-e/Müüs-∅		Deern > Deern-s	Göre/Göör > Gör-en
	n.	Bredd > Breed	Kind > Kinn-er
-er	m.			Hamer > Hamer-s		Finger > Finger-∅
	f.			Moder > Moder-s
	n.			Fenster > Fenster-s
-el	m.			Düwel > Düwel-s	Appel > Appel-n
	f.
	n.			Buddel >Buddel-s

Artikels

Plattdüütsch het so as anner westgermaansche Spraken bestemmte un unbestemmte Artikels, de vöör dat Substantiv staat.

De bestemmte Artikel is in de Eentall de för maskuline un femnine Substantiven un dat (Brannenborgsch det, Oostnedderlandsch (h)et) för’t Neutrum. In de Pluraal hebbt alle Genera den Artikel de. De grote Deel plattdüütsche Dialekten ünnerscheed bi’n bestemmten Artikel ene oblique Form för dat Maskulinum den; de Artikels för dat Femininum un Neutrum blievt gliek. Dat Sleswiger, oostfreesche un oostnedderlandsche Platt hebbt enen Eenheidsfall; hier ännert sik de Artikels nich.^[159] In’n Süden givt dat Dialekten, de Dativ un Akkusativ bi den Artikels noch scheden.

Bestemmt Artikels op Plattdüütsch
Numerus	Kasus	Genus
Numerus	Kasus	maskulin	feminin	neutrum
Singulaar	Subjektfall	de	de	dat
Singulaar	Objektfall	den	de	dat
Pluraal	Subjektfall	de	de	de
Pluraal	Objektfall	de	de	de

De unbestemmte Artikel is een/en, staat bloot bi Substantiven in’n Singulaar un warrt na Kasus un Genus bögt: In’n Singulaar het de Subjektfall de Formen: een (maskulin/neutrum) un ene (feminin). In’n Objektfall het alleen dat Maskulinum ene egen Form: ene. Dat Suurländsche unnerscheed noch Dativ un Akkusativ, dat Brannenborgsche doot dat bloot bi’n Maskulinum. Faken is de unbestemmte Artikels verkört to ’n (maskulin/neutrum), ’ne (feminin) oder ’nen (maskulin Objektfall). De Achterföögsels för Kasus un Genus sünd man meist afslepen, besünners bi’n Plattsnacken, so is de unbestemmte Artikel faken alleen een/en oder afkört ’n för alle Genera un Kasus.^[160]

Unbestemmt Artikels op Plattdüütsch
	Vullformen			Kortformen
	maskulin	feminin	neutrum	maskulin	feminin	neutrum
Subjektfall	een-∅/en-∅	en-e	een-∅/en-∅	’n	’ne/’n	’n
Objektfall	en-en	en-e	een-∅/en-∅	’nen/’n	’ne/’n	’n

Adjektiven

Adjektiven stemmt na Kasus, Genus un Numerus mit dat Substantiv op dat se Beotg neemt övereen. So as anner germaansche Spraken kennt ook Plattdüütsch twee verscheden Deklinatschonen för de Adjektiven: de starke Deklinatschoon, wenn dat Adjektiv alleen vöör dat Substantiv steit, un de swacke Deklinatschoon, de na enen Artikel steit. De Endsülven, de verscheden Formen markeert, sünd -e, -en un je na Dialekt deelwies ook -(e)s, -(e)t un -er. Besünners bi dat Neutrum, wat minner bi Maskulinum un Feminum, givt dat ook Formen sünner Endsülv.^[161]

Deklinatschoon Adjektiven^[162]
Numerus	Genus	Kasus	stark	swack
Singulaar	maskulin	Subjektfall	dick-e Kopp	de dick-e Kopp
	maskulin	Objektfall	dick-en Kopp	den dick-en Kopp
	feminim	Subjektfall	ol-e Kann	de ol-e Kann
	feminim	Objektfall	ol-e Kann	de ol-e Kann
	neutrum	Subjektfall	oold-∅/-et Book	dat ol-e Book
	neutrum	Objektfall	oold-∅ Book	dat ol-e Book
Pluraal		Subjektfall	dick-e Köpp	de dick-en Köpp
Pluraal		Objektfall	dick-e Köpp	de dick-en Köpp

Adjektiven to stiegern bruukt dat Plattdüütsche dat Suffix -er för den Komparativ un -(e)st för den Superlativ. De Stamm kann enen Ümluud kriegen un Assimlilatschonen köönt opkamen, so as jung – jüng-er - jüng-st, oold – öll-er – öll-st. Een paar Adjektiven hebbt unregelmatige Formen, so as good – beter – best un veel – meer – meist/meerst. Annerster as op Hoogdüütsch bruukt Platt den Superlativ ook twee Grötten to verglieken: He is de jüngst vun de beiden gegenöver Er ist der jüngere von den beiden.^[161]

Pronomen

Personaalpronomen

De Personaalpronomen ünnerscheed dree Personen, de Numeri Singulaar un Pluraal un den Subjekt- un Objektfall. De drüdde Persoon Singulaar ünnescheed ook de Genera maskulin, feminin un neutrum. In’n Subjektfall sünd de Formen: ik/ek (1. Persoon), du (2. Persoon) un in de 3. Person na Genus ünnerscheden: he (maskulin), se (feminin), et/dat (neutrum). In’n Pluraal sünd de Formen: wi/we (1. Persoon), ji/je/i (2. Persoon), se (3. Persoon). Alle Dialekten kennt Formen för den Objektfall, de sik je na Dialekt un Dialektgrupp stark ünnerscheden köönt. För de 1. un 2. Persoon Singulaar sünd dat mi un di (oostfäälsch mik/mek un dik/dek). För de 3. Persoon Singulaar em/en/enne (maskulin un neutrum), eer/öör (feminin). Oostfreesch un de oostnedderländschen Dialekten hebbt ook Formen mit /h/ vöörn: hüm, hör. För de 1. Person Pluraal is dat us/uns (oostfäälsch üsk/ösk), för de 2. Persoon is dat ju mit velen regionalen Varianten as jü, jau, jo, jö, juug, u un oostfäälsch juck/jock/jück/jöck . De 3. Persoon Pluraal is eer, se, ennen oder jüm.^[163]

Possesivpronomen

De Possesivpronomen sünd in’n Singulaar: mien (1. Persoon), dien (2. Persoon), sien (3. Persoom maskulin/neutrum), eer (3. Persoon feminin) mit dialektaal verscheden Luudvarianten. In’n Pluraal sünd dat: uns/us (1. Persoon) un ju/jo (2. Persoon), eer (3. Persoon). De drüdde Persoon het ook regionale Varianten, so as se, jemeer, ennen etc. De Possesivpronomen bögt dat Plattdüütsche so as de Adjektiven, faken givt dat man ook unböögte Formen: Ik see mienen/mien-∅ Vadder.^[164]

Reflexivpronomen

Ene egen Form för dat Reflexipronomen kennt alleen de 3. Persoon Singulaar un Pluraal: sik (oostfreesch sük, oostfäälsch sek, brannenborgsch/oostnedderlandsch sich), so as he/se höögt sik. De anner Personen bruukt den Objektfall vun dat Personaalpronomen, so as ik höög mi, du höögst di, wo höögt u(n)s, ji höögt jo/ju/juug/jük.^[165] Slewswig un Delen vun Holsteen bruukt sik ook för de 2. Persoon Singulaar, so as: Ji freut sik.^[166] Dat Reflexivpronomen för de 3. Persoon is uut’n Hoogdüütschen uutleent, Ooldsassisch, so as ook Engelsch un Noordfreesch vundaag noch, harr keen egen Reflexivpronomen.^[167]

Syntax

De plattdüütsche Syntax stemmt grotendeels mit’n Satzbo in anner kuntinentaalwestgermaanschen Spraken övereen, is man präägt döör den Bruuk as ene Spraak, de vööral snackt man nich schreven warrt. So finnt sik op Plattdüütsch meist Satzregen, de nich mit Kunjunktschonen verbunnen sünd. Nevensätz sünd rarer un köönt faken ook sünner Kunjunktschonen begünnen.^[168] To’n Bispeel: He kümmt nich, he is bang oder Dat regent, ik bliev to Huus.^[169]

Ook as Kennteken vun spraken Spraak find sik ook in schreven Plattdüütsch eer een verbalen Stil as enen nominalen Stil, so as wat vundaag passeert is statts die Ereignisse des Tages.^[170]

Een Ünnerscheed to de düütsche Standardspraak is dat Preposition Stranding, dat will seggen dat Pronominaaladverbien scheden warrt, so as daar will ik nix mit to doon hebben statts hoogdüütsch Damit will ich (...).^[68] De scheden Pronominaaladverbien kümmt man ook in dat noorddüütsche Hoogdüütsch op.

Annerster as de düütsche Standardspraak kennt dat Plattdüütsche dubbelt Negatschoon, so as Dat hev ik nie nich seggt.^[68] Dat Phänomeen is ook in hoogdüütschen Dialekten verbreedt un so keen spetschell Kennteken för’t Plattdüütsche.

Annerster as de düütsche Standardspraak, man just so as hoogdüütsche Dialekten, kennt Plattdüütsch ene Periphraas uut doon + Infinitiv, de dat Verb betonen kann, so as Verköpen deit se mi nix.^[68]^[171] Se finnt sik allerwegens in dat Plattdüütsche, dat givt man regionale Ünnerscheed, doon in Nevensätzen is fakener in dat Noordneddersassische to finnen, dat Westfäälsche het meer doon-Periphrasen in Höövdsätzen.^[172] De doon-Periphraas geit man döör den hoogdüütschen Inflood torügg.^[173]

Anner spetschell plattdüütsche Periphrasen, sünd Kunstruktschonen de enen Aspekt uutdrückt, so as Beginn oder de Duur vun wat. Se finnt sik faken ook in de hoogdüütsche Ümgangsspraak vun Noorddüütschland. So kann de Periphraas uut Kopula + an/bi + Infinitiv de Duur vun wat uutdrücken, so as He weer an’t Studeren dat Dansen to leren oder Ik bün jüst bi’t Eten.^[148] As Rheinische Verlaufsform is de Kuntruktschoon ook in de düütsche un nedderlandsche Ümgangsspraak to finnen. Wenn wat anduurt, kann de Periphraas uut hebben + to + Infintiv dat uutdrücken, so as he het veel Kraam to liggen.^[148] Den Beginn vun wat kann de Periphraas kamen + Infintiv uutdrücken, so as denn keem he op’n Rüch to liggen.^[148]

Starker as Hoogdüütsch bruukt Plattdüütsch Topikalisatschoon, dat heet dat Satzleden na rechts oder links hen versett warrt, eer so to betonen un dat Topik vun’n Satz to maken. Bispelen sünd: Dat Peerd, dat schüdde mit’n Kopp, wo dat Peerd na links hen versett is, oder Nu hett he en Knecht had, de Buur, de het Hans heten, wo de Buur na rechts hen versett is un so as Topik starker betoont is.

Woordschatt

Woordformatschoon

Plattdüütsch kann nee’e Wöör mit Kompositschoon (Tohoopsetten), Derivatschoon (Afleiden) un Kunverschoon (Woordaarwessel) billen.

Bi de Kompositschoon kann Plattdüütsch twee oder meer Substantiven to enen nee’en Woord tohoopsetten, so as Fack-wark-huus. Platt bruukt man vergleken mit Hoogdüütsch minner tohoopsett Wöör un billt daarför to’n Bispeel een Präpositschonaalattribut, so as Weg na Huus statts Nahuusweg. Besüners lange tohoopsett Wöör in’n Hoogdüütschen warrt oplööst oder kört, so as Automaat för’t Torüggeven vun Pandbuddels oder fakener Pandbuddelautomaat statts hoogdüütsch Pfandflaschenrückgabeautomat. Vergleken mit’n Hoogdüütschen bruukt Plattdüütsch fakener Wöör, de uut enen Imperativ (Befeelsform) maakt sünd, so as Kiek-in-de-Luft, Wüppsteert (vun wüppen un Steert).^[174]

Ene Besünnerheid, de so in’n Hoogdüütschen nich to finnen is, sünd tohoopsett Verben. Se köönt uut Substantiven, Adjektiven un Verben tohoopsett warrn oder uut twee Verben billt warrn, so as haartagen (Substantiv + Verb), geelsnacken (Adjektiv + Verb), smuustergrienen (Verb + Verb).^[175] Besünners sünd ook de Verben de sik uut den Verbstamm un denn enen Lievdeel tohoopsett, so as begriesmulen (begriesen + Muul), duuknacken (duken + Nacken), plinkögen (plinken + Oog).^[176]

Mit Affixen (Vöör- un Anföögsels) kann Plattdüütsch nee’e Wöör afleiden (Derivatschoon), so as ver-tellen uut tellen, een Woord de Woordaard wesseln maken (Kunverschoon), so as dat Adjektiv schiet-ig uut’n Substantiv Schiet mit dat Suffix -ig.^[177] Deelwies bruukt Plattdüütsch man anner Affixen as Hoogdüütsch dat sülve Woord to billen, so as Düüster-nis statts Dunkel-heit oder be-leven statts un er-leben.^[178]

Nee’e Wöör un Juxwöör

In modernen Tieden het Plattdüütsch veel Wöör för nee’e Technolgie uut sienen Dackspraken Hoogdüütsch oder Nedderlandsch övernamen. Statts Leenwöör uut den Dackspraken to övernemen, givt dat deelwies Versöök egen plattdüütsche Wöör uuttodenken.^[179] Een Deel vun so’ne Wöör kaamt uut de mündliche Spraak un het ook Ingang in de plattdüütsche Ümgangsspraak funnen, anner sünd künstliche Vöörslääg, de nüms bruken deit. Een groten Deel sünd Juxwöör, also kene seriösen Wöör un ook keen eernsthaftigen Versöök för plattdüütschen Spraakuutbo. Een Deel Plattdüütschsnackerschen un -snackers seet düssen Slag Wöör daarüm kritsch, denn se maakt Platt noch meer een „Spraak to’n Högen“.^[180] Bispelen för so’ne Wöör sünd Plüüschmoors för ‘Hummel’ oder Snutenpulli för ‘Mund-Neesdook’.^[181]

De Kategorie „beste aktuelle plattdüütsche Uutdruck“ bi dat Plattdüütsch Woort vun’t Johr tekent meist wenig eernsthaftige nee’e Wöör uut, so as Ankiekbook för ‘Facebook’, Brägenplietschmaschin för ‘künstliche Intelligenz’ oder fuurtsen-roewertrecken-Code för ‘QR-Kood’.^[180]

Plattdüütsche Wöör uut anner Spraken

Mit de Oostkolinsatschoon het besünners dat Oostnedderdüütsche slaawsche Wöör övernamen, de sik as Reliktwöör besünners in Oords- un Floornaams finnt. Dat Wendlandsche Platt het besünners veel Reliktwöör uut dat Polaabsche. As Leenwöör hebbt sik welk slaawsche Wöör, so as Döns, ook in dat ole Stammland hen uutbreedt. Al in’t Middelsassische setten sik wat slaawsche Leenwöör döör, so as Pietsch(e) för öller Sweep. Nedderpreußisch un Baltendüütsch harrn bet in de Neetied direkten Kuntakt mit’n Slaawschen un Baltschen, so dat sik hier besünners veel Leenwöör finnt.^[182]

Nedderlandsch as Kultuurspraak weer in de Neetied ook in Delen vun Westdüütschland begäng, so dat sik hier ook veel Nedderlandschs in’n Woordschatt finnt. In’n Mark-Brannenborger Platt finnt sik welk nedderlandsche Reliktwöör, de flaamsche Kolonisten in de Gegend bröchten.^[183] De nedderlandsch-neddersassischen Dialekten hebbt sünnerlich in dat 20. Jhd. veel nedderlandsche Wöör övernamen.

Langs de Noordseeküst, wo Plattdüütsch de freeschen Spraken verdrängt het, finnt sik freesche Reliktwöör, so as oostfreesche Wöör in dat Oostfreesch Platt oder een paar wenige Wöör uut dat Eidersteder Freesch op dat Halveiland Eidersteeed. Dat nedderlandsche Stellingwarvsch un Pompstersch hebbt Wöör uut dat Westfreesch övernamen.^[184]

In de Seemannsspraak het Plattdüütsch al frö wat engelsche Wöör övernamen, so as Boot oder Dock.^[185] In nee’ere Tied kemen över’t Hoogdüütsche oder Nedderlandsche ook anner engelsche Wöör in’t Plattdüütsche, so as Computer oder Notebook.^[186]

Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken

In de Hansetied het dat Plattdüütsche dull op de fastlandskandinaavschen Spraken inwarkt. So schull bet to de Halv vun de sweedsche Woordschatt enen plattdüütschen Oorsprung hebben. Ook na’t Baltikum, na Russland, na England un Iesland sünd döör de Hanse wat plattdüütsche Wöör kamen.^[187]

Na de överbleven Wöörlisten het dat uutstorven Polaabsch an de 20 % plattdüütsche Wöör uutleent.^[188] In’t Kaschuubsche kaamt rund de Halv vun’n germaanschen Leenwöör uut’n Plattdüütschen, vöör al uut dat Hinnerpommersche.^[189] Dat Poolsche het eer hoog- statts plattdüütsche Leenwöör. Man de Wöör üm de Seefaart, so as bak ‘Baak’, śluza ‘Slüüs’ oder sztymbort ‘Stüürboord’, sünd plattdüütsch. De masuurschen Dialekten hebbt wedder een beten meer Platt övernamen, so as brukować ‘bruken’ oder dek ‘Dack’.^[190] Ook Neddersorbsch, dat in öllere Tieden ene gemeensame Grenz mit dat Plattdüütsche harr, het Wöör övernamen. Een lütten Deel Platt is so över’t Neddersorbsche ook in’t Böversorbsche kamen, dat süss eer middeldüütsche Wöör uutleent het.^[182]

Al Ooldfreesch un later besünners de oost- un noordfreeschen Mundaarden stünnen sied de middelsassische Tied mit’n Plattdüütsch in engen Kuntakt, so dat se veel Wöör, deelwies ook Grundvokabulaar, övernamen hebbt.^[184] So sünd to’n Bispeel de Tallen sööwen, dörtig, sööwentig un hunnert in dat Amrumer Freesch plattdüütsch.^[191] Op dat Westfreesche harr Plattdüütsch kenen groten Inflood.^[184]

Later sünd, as de hoogdüütsche Standardspraak opkamen weer, wo ook Lüüd uut plattdüütsche Rebeden bi Andeel harrn, döör Schrievers uut’n Noorden ook welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn, so as dröge oder Achterdeck. Anner Wöör uut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de Ümgangsspraak in Noorddüütschland worrn, so as: schnacken, küern, Trecker oder duun.

Wöörböker

Den plattdüütschen Woordschatt dokumenteert besünners de Grootlandschopswöörböker.

Seggwöör un Wellerismen

Typsch för’t Plattdüütsch sünd Wellerismen. Se bestaat uut dree Delen: een Seggwoord, denn een, de dat seggt (…, see he/se/de …,), un opletst de Ümstänn in de dat seggt warrt. De letste Deel givt den Seggwoord meist enen komischen Drei.^[192] Een Bispeel is: Dubbelt höllt beter, see de Jung, daar streu he sik Zucker op’n Sirop.^[193]

Schrievwies

Plattdüütsch bruukt dat latiensche Alphabeet, in Düütschland fröher ook as gootsche Schrift. De eersten ooldsassischen Texten hebbt besünners na dat franksche Ooldhoogdüütsch keken. As middelsassische Hansespraak stünn dat plattdüütsche an’n Anfang vun ene överegionale Uutglieksschrievwies, so dat sik vergleken wenig Dialektkennteken in schreven Texten finnt. As Resultaat vun de lange Tied as ünnerdrückt Spraak, het Plattdüütsch vundaag kene eenheidliche Schrievwies meer un is in verscheden regionale Schrievtraditschonen opdeelt.^[194]

De Schrievwiesen in Düütschland kiekt meist na hoogdüütsche Orthografie; de in’n Nedderlannen na de nedderlandsche Schrievwies. Problemen maakt so avers Luden, de dat in’n Dackspraken nich givt, so as de Achtervokaal [ɑː~ɔː], oder Ünnerscheden, de Düütsch un Nedderlandsch nich kennt, so as de ö-Luden [œː] un [œʏ].^[195]

För dat Noordneddersassische is de Sass’sche Schrievwies, de sik stark na dat Hoogdüütsche richt, wied verbreedt. Brannenborgsch leent sik an de Schrievwiesen ümto an. För dat Mönsterlandsche givt dat man uutarbeidt Schrievwiesen, so as de Regels vun Klaus-Werner Kahl.^[196] Anner west- un oostfäälsche Dialekten bruukt vele verscheden regionale Schrievwiesen.^[197] För dat Mekelnborg-Vöörpommersche is de Schrievwies na Renate Herrmann-Winter begäng.^[198] Plautdietsch het egen Schrievwiesen uutdacht, de ook na’t Hoogdüütsche kiekt oder sik deelwies stärker afsetten wüllt.^[199] Dat Pomerano in Brasilien is lange nich schreven worrn, bruukt man vundaag meist ene Schrievwies, de op Ismael Tressmann torügggeit un sik mit Sünnerteken un lütt schreven Substantiven stärker vun dat hoogdüütsche Schriftbild ünnerscheidt.^[197] In’n Nedderlannen richt sik de Orthografie na dat nedderlandsche Vöörbild. För de verscheden Dialektgruppen bestaat egen Schrievtraditschonen. Versöök för överregionale Schrievregels so as de Vosbergenschriefwies uut’n 1950-er Jaren, de ook versöch Dialekten op de düütsche Sied mit to bedenken, de SONT-spelling uut’n 2000-er oder de Algemene Nedersaksische Schriefwieze uut de nedderlandsch-neddersassische Wikipedia kunnen sik nich wiedhen döörsetten.^[200]

Mit dat late 20. Jhd. un in’n 21. Jhd sünd besünners in’n Internett Initschativen för Intersassische Schrievwiesen opkamen, de versöcht den egen Charakter vun de Spraak ruuttostellen, sik vun de Dackspraken afsetten wüllt un ene gemeensame Schrievwies för de düütschen un nedderlandschen Dialekten to finnen versöökt. Bispelen sünd Snorre Björkson sien Nordlannsk,^[201] Reinhard F. Hahn siene Algemeyne Schrywys’ oder de Nysassiske Skryvwyse, de man buten dat Internett meist nich bruukt warrt.^[197]

Nedderdüütsche Philologie

De Wetenschop, de Plattdüütsch ünnersöcht, heet Nedderdüütsche Philologie. Se höört in Düütschland meist to de Germanistik, in’n Nedderlannen to de Nedderlandistik.^[202] Anners as to’n Bispeel de westfreesche Frisistik, de Westfreesch ook as Wetenschopsspraak bruukt, is nich Plattdüütsch man Hoogdüütsch un deelwies Nedderlandsch de Wetenschopsspraak in düsse Disziplin.^[203]

Wetenschoplich Interess an’t Plattdüütsche is in dat 18. Jhd. mit Idiotika, de Wöör uut den Volksmundaarden sammelt, anfungen, so as Michael Richey sien Idioticon Hamburgense oder Johann Carl Dähnert sien pommersch Platt-Deutsches Wörterbuch. So weer Lexikografie de Vöörlöper för de nedderdüütsche Philologie later.^[202]

Mit’n 19. Jhd. is de Germanistik as Wetenschop an un för sik opkamen. Eerst befaat sik de nedderdüütsche Philologie grotendeels mit de oold- un middelsassischen Spraakdenkmalen un geev kritische Textuutgaven ruut. To’n Enn vun dat 19. Jhd begünn de nedderdüütsche Philogie ook de modernen plattdüütschen Dialekten intensiver uuttoforschen. So stünn nu besünners de Dialektologie in’n Vöörgrund. 1874 grünn sik de Verein für niederdeutsche Sprachforschung mit de Afsicht de plattdüütsche Spraak mit eer Literatuur un Dialekten uuttoforschen.^[202] Mit de tweden Halv vun dat 20. Jhd. kemen in de nedderdüütsche Philologie sotscholinguistsche Fragen op, de to’n Bispeel ünnersöökt woans sik Plattdüütsch un siene Dackspraken mit eenanner verhöllt.

Eerst mit 20. Jhd. sünd egenstännige Leerstööl för nedderdüütsche Philologie inricht worrn, vöördem weer dat meist een Ünnerdeel vun de allgemene Germanistik oder mit Leeropdrägen afdeckt.^[202] Dat Nedersaksisch Instituut an de Rieksuniversität Grönneng is 1953 grünnt worrn, man 2010 oplööst worrn. Ook vundaag is de nedderdüütsche Philolgie an den meistenn Universitäten een Ünnerdeel vun de Germanistik un keen egen Leerstool.

Kultuur

Plattdüütsch Kultuurleven mit Verenen, Speeldelen un Schrieverslüüd richt den Blick meist op alleen de egen Regioon. Wenige Institutschonen sünd ook överregionaal opstellt, so as dat Institut för nedderdüütsche Spraak, de Tiedschrift Quickborn, de Beemsen-Dagfohrt oder de Organisation SONT in’n Nedderlannen. Ook Priesen för plattdüüsche Schrieveree un Kultuur sünd meist överegionaal uutricht, so as de Fritz-Reuter-Pries, de Freudenthal-Pries, de Klaus-Groth-Pries oder Literatuurpries vun de Stad Kappeln.^[204] Ook wenn sik alle acht noorddüütschen Bundslänner verplicht hebbt dat plattdüütsche Kultuurleven to föddern, givt dat meist givt dat nich noog Steden un Nettwarken an de sik Lüüd in plattdüütschen Kultuurvereen wennen köönt, de plattdüütsche Kultuurarbeid koordineert.^[205]

Literatuur

Klaus Groth (1884, vun Wilhelm Krauskopf)

Mit Misschoon bi den olen Sassen kemen literaarsche Warken as de Heliand oder de ooldsasssiche Genesis op. Nadem dat Sassisch lange Tied nich schreven worrn is begünnt mit dat 13. Jhd. de Schrievereee op Plattdüütsch, dat nu to’n Middelsassischen ranwussen is. Rechtsböker so as de Sassenspegel oder Chröönken so as de Sassische Weltchronik sünd hier besünners wichtig. Anners as de tallrieken Texten üm Recht, Hannel, Historienschrieveree, Didaktik un Religion, sünd besünners Warken so as Dill Ulenspegel, Reynke Voss un later de Bugenhagenbibel oder de De düdesche Schlömer wichtig. Mit’n 15. un 16. Jhd. geit de middelsassische Schrievspraak daal un Noorddüütschland överneemt Hoodgüütsch oder deelwies Nedderlandsch as schreven Spraak.

Na’n Schrievsprakenwessel geev dat schreven Plattdüütsch alleen af un an Dichtwarken to besünner Begevenheiden, so das Hoogtiedsgedichten oder ook as Twüschenspeel mit grodden Burenfiguren in barocken Theaterstücken. Mit’n Beginn vun dat 19. Jhd. un de Romantik versöchen Schrievers Plattdüütsch as schreven Spraak wedder in’t Leven to halen. Een Beginn al in’n 18. Jhd. weren Jan Hinrich Voß siene Vierländer Idyllen. Man eerst mit Klaus Groth sienen Gedichtband Quickborn kümmt dat 1852 to’n Döörbrook. Een beten later warrt de Romanen vun Fritz Reuter wiedhen bekannt. In’n Nedderlannen kemen besünners neddersassische Almanaken ruut. De Schrieveree vun Vertellsels un Gedichten güng denn wat later as in Düütschland loos, to’n Bispeel mit Dörpsnovellen. In’n 19. un 20. Jhd. folgt velen Warken un Schrievers in de Nafolg vun de plattdüütschen Klassikers Klaus Groth un Fritz Reuter. Wieldes warrt de plattdüütsche Literatuur vun dat 20. Jhd. jümmers rarer un höört in welken Regionen ganz op.^[206] De plautdietsche Schrieveree is eerst laat in dat 20. Jhd mit Schrievers as Arnolt Ditj un Ruben Ap anfungen.

Ene wichtige Positschoon hebbt de Autorensellschoppen, de enen groten Deel to plattdüütsche Kultuur bidreegt. Wichtig sünd de Fehrs-Gill, de Freudenthal-Sellschop, de Klaus-Groth-Sellschop, de Fritz-Reuter Sellschop oder de Augustin Wibbelt-Sellschop.^[204] Se geevt ook vele verscheden Priesen för plattdüütsche Literatuur ruut. Wichtig för de plattdüütsche Schrieveree weren Tiedschriften, so as de Quickborn oder Diesel un de nedderlandschen Tiedschriften, so as ’t Swieniegeltje, Krödde un Roet.

Musik

Plattdüütsche Musik is mit Gedichten, de Volksleder worrn sünd anfungen, so as Klaus Groth sien Lütt Matten de Has’ oder Fritz Reuter sien Eikboom.^[207] Bi anner Leder is de Schriever unkünnig bleven, so as Dat du mien Leevsten büst oder Herrn Pastor sien Kauh.

In de 1960-er un 1970-er Jahren hebbt Folkmusiker plattdüütsche Musik wedder in’n Leven haalt. Mit enen plattdüütschen Stück het Knut Kiesewetter den Anfang maakt un anner Musiker so as Hannes Wader inspireert. Ook in Mekelnborg weren Plattdüütsch in de Volksszeen vun de DDR populäär, so as dat Duo Piatkowski & Rieck oder de Singer Kurt Nolze. Populäre Folkgruppen geev dat ook in’n Nedderlannden, so as Törf, de op Grönnengsch süngen. Een beten later is hier mit de achterhooksche Band Normaal de Burenrock opkamen.

In de 1980-er kemen ook Gruppen op, de volkstümliche Musik op Platt maken, so as Godewind, De Plattfööt oder Speelwark. In de 2000-er Jaren weren Ina Müller ere Alben mit Covers vun Popsongs populäär. 2009 is de Hamborger Popgrupp De Tüdelband opkamen. Anner Musikstilen find sik hier un daar so as de Hardcore-Grupp COR mit dat Album Snack Platt orrer stirb oder De fofftig Penns mit elektroonschen Hip-Hop.

Een Pries för plattdüütsche Musik is de Bad-Bemsen-Pries, man ook anner plattdüütsche Priesen tekent Musikers uut. Mit Plattsounds un Plattbeats givt dat Musikweddstrieden, de sik an junge Lüüd richt un opmünnern schöölt plattdüütsche Musik to maken.

Theater

Een wichtigen Deel in’t plattdüütsche Kultuurleven neemt de Speeldelen in, so dat de UNESCO dat plattdüütsche Theater 2014 as immateriell Kultuurarv opnamen het.^[208]

Nadem dat de middelsassische Schrievspraak wegdrängt worrn is, find sik Plattdüütsch noch in Fastelavendstücken mit groffen un erootschen Humoor. In de Barocktied sünd plattdüütsche Twüschenspelen in anners hoogdüütschen Stücken begäng, wo groffe Burenfiguren Platt snackt. Mit dat 19. Jhd. kemen wedder eerste Dramen op Platt op un mit de nedderdüütsche Bühnenbewegung üm 1900 hebbt sik ook proffeschonellere plattdütsche Speeldelen grünnt.

De bekannteste plattdüütsche Speeldeel is dat Ohnsorg-Theater in Hamborg, dat mit’n Feernseen sied den 1950-er Jaren ook in ganz Düütschland bekannt worrn is (De Stücke sünd man för’t Feernseen in Missingsch överdregen worrn). Dat anner profeschonell Theater is de Fritz-Reuter-Bühne Swerin. Halvproffeschonelle Theaters givt an de 35, de in den dree Landsverbünnen vun’n Nedderdüütschen Bühnenbund organiseert sünd. Bavento givt dat an de 3000 Laienspeeldelen.^[208]

Radio un Höörspeel

De Höörfunk speelt ene wichtige Rull för dat Plattdüütsch.^[209] Een vull Radioprogramm op Platt givt’t in Düütschland man nich. De Initschativ Funklock stoppen het vun 2020 an versöcht een plattdüütsch Radioprogramm op de Been to stellen. Se mossten dat Programm Plattradio man wedder instellen.^[210] Hör mal ’n beten to sennt op de NDR jeden Dag plattdüütsche Dööntjes. De plattdüütschen Nahrichten op Radio Bremen sennt sössmaal de Week aktuelle Informatschonen op Platt.^[211] De nedderlandssche Internettradiosenner Alles Plat sennt Programm kumplett op Platt.^[212] Bet 2011 geev dat ook dat twentsche Radioprogramm Aksent op Radio Oost.^[213]

Besünners vun 1950 bet in de 1990-er Jaren sünd plattdüütsche Höörspelen in’t Radio geern anhöört worrn. Se hebbt man mit Maatregels to’n Geldsparen un den vundaag ringeren Tohörertallen een good Stück vun eer olen Stand verloren.^[208] In’n 1920-er Jaren begünn Hans Böttcher plattdüütsche Theaterstücken un Höörspelen in’t Radio to bringen, wat to’n Enn keem, as de regionalen Senner in’n Natschonaalsotschalismus gliekschalt worrn sünd. Na’n Tweden Weltkrieg senn de Landssenner Swerin eerst regelmatig wat plattdüütschs, bet dat de DDR de regionalen Senner vereent harr. Radio Bremen un de Hamborger Noordwestdüütschen Rundfunk (NWDR) arbeiden na den Weltkrieg wedder an plattdüütschen Höörspelen un hebbt later gemeensam an Stücken arbeidt. 1972 geev de Hamborger Redaktschoon de Höörspelen op, so dat se de plattdüütschen Stücken nu noch alleen in Bremen produzeert.^[214]

Film un Feernseen

Ofschoonst sik Bremen, Hamborg, Mekelborg-Vöörpommern Neddersassen un Sleswig-Holsteen in de Charta verplicht hebbt plattdüütsche Medien to föddern, is in dat düütsche Feernseen Plattdüütsch vundaag alleen een beten Nischenprogramm bi’n NDR.^[215]^[209] De nedderlandschen Regionaalsenners RTV Drenthe, RTV Noord un RTV Oost sennt deelwies een beten wat op Platt.

1954 begünn de NDR Ohnsorg-Theaterstücken op Missingsch statt Platt to sennen; een paar Stücken op anner Speeldelen sünd man op Platt uutstraalt worrn. In de DDR geev dat vun de Fritz-Reuter-Bühne ook plattdüütsche Stücken in’t Feernseen.^[215] De nedderlandsche-neddersassische Serie Bartje keem 1972 ruut.^[216] Vun 1977 an leep bi’n NDR Wi speelt op Platt, dat bet 1984 plattdüütsche Theaterstücken uutstraalt het. Vun 1977 bet 1982 geev dat 20 Folgen Platt in III. 1978 senn de NDR dat eerste Maal de Talkshow Klönschnack, bet 1982 Talk op Platt, dat Formaat aflööst het. De plattdüütsche Tatort Wat Recht is, mutt Recht bliewen keem 1981 ruut. Sied 1999 wiest de NDR op Ooldjaarsavend Dinner for one - op Platt.^[215] Regiosoaps so as Van Jonge Leu en Oale Grond un Boven Wotter sünd in’n 2000-er Jaren produzeert worrn.^[217] 2006 harr de NDR alle plattdüütschen Formaten instellt, as Uutgliek kemen Billerbook Düütschland oder Die Welt op Platt, de nu ook al wedder instellt sünd. Opstunds givt dat alleen De Noorden op Platt eenmaal den Maand.^[215]

As eersten plattdüütschen Film kann Wir fahren mit der U-Bahn nach St. Pauli vun 1970 gellen.^[218] De grote Deel plattdüütsche Films sünd Kummdien, so as Ostfriesisch für Anfänger, de Krimikomödien Boot un Dood un De Krooch an de Wiedau, de twentsche Tragikömodie De Beentjes van Sint-Hildegard oder de Sciene-Fiction-Parodien uut de Reeg Apparatspott. Anner Films weren dacht Kinners Platt to leren, so as Ritter Trenk op Platt. Uutnamen sünd de plautdietsche Film Stellet Licht un dat mönsterlandsche Drama 1000 Rosen.

Tiedschriften

Dat geev al in’n 19. Jhd kortwielig Versöök Tiedschriften op Platt ruuttogeven, so as so as de Plattdütsche Husfründ oder dat Weltblatt. Liekers givt dat vundaag nix an plattdüütsche Tiedschriften un Dagbläder. Vele noorddüütsche Dagbläder hebbt man Kolumnen op Platt, de meist wat Spaßigs oder uut de Regioon vertellt. Plattdüütsche Artikels in anners hoogdüütschen Blädern sünd raar un hebbt meist ook enen regionalen Betog. Uutnaam weer alleen dat Hamburger Abendblatt 2010 mit ene Uutgaav op Platt un 2016 enen plattdüütschen Titelbladd.^[219]

Internet, Technik un sotschale Medien

Bi de moderne Technik un in dat Internet is Plattdüütsch wenig präsent. Dat givt man Software so as Linux op Platt oder „Brann-Stuuv 7“ vun Ashampoo.^[220]^[221] Online sünd de gröttsten plattdüütschen Sieden de twee Spraakuutgaven vun de Wikipedia: de plattdüütsche Wikipedia för de düütsche Sied mit 85.487 Artikels un de nedderlandsch-neddersassische Uutgaav mit 8020 Artikels.

Spraaktechnologie givt dat meist alleen för dat Noordneddersassische.^[222]^[223] Allgemeen kriegt Plattdüütsch dat meist nich torecht de Spraaktechnologie achteran to lopen, denn de plattdüütschen Spraakkorpora, de dat för good Spraaktechnologie bruukt, sünd recht lütt un meist nich annoteert oder taggt.^[224] Op’t wichtigste sünd hier dat Zwirner-Korpus,^[225] dat Korpus Deutsche Mundarten: DDR,^[226] dat Korpus Ehemalige deutsche Ostgebiete^[227] un dat Korpus Russlanddeutsche Dialekte.^[228] Dat ümfangriekste Korpus is nich för dat moderne Plattdüütsch man för’t Middelsassisch, dat Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650).^[229]

Plattdüütsch in de Kark

Sied de 1960-er Jaren keem Plattdüütsch as Spraak wedder in de Predigt op. In velen Regionen givt dat tomindst eenmaal dat Jaar plattdüütsche Goddsdeensten. Översett Leder, Andachts-un Gebeedböker oder de översett Bibel geevt so Initschativen Stütt. In den Rebeden wo Platt noch Alldagsspraak is, het de Spraak ene wichtige Rull för de Seelsorg. De plattdüütschen Pasters un Laien sünd vergleken mit anner plattdüütschen Kultuurorganistschonen düchtig good vernett.^[230]

Spraken Bispelen

Noordneddersassisch (Holsteensch)	Fro vertellt op Holsteensch Platt
Mekelnborg-Vöörpommernsch	Mann leest op Meklenborg-Vöörpommersch
Süüdwestfäälsch	Mann vertellt op Süüdwestfäälsch
Oostwestfäälsch (Paderböärnsch Platt)	Mann vertelt op Paderböärnsch Platt
Oostfreesch	Mann vertellt op Oostfreesch Platt
Oostpommersch (Pomerano)	Mann vertellt op Pomerano
Plautdietsch (Mexiko)	Deern uut Mexiko Plautdietsch

Kiek ook bi

Portal: Plattdüütsch – Översicht to Artikels to’n Thema Plattdüütsch

Literatuur

Allgemeen

Gerhard Cordes, Dieter Möhn (Ruutgevers): Handbuch zur niederdeutschen Sprach- und Literaturwissenschaft. (NSL.) E. Schmidt: Berlin 1983, ISBN 3-503-01645-7.
Klaas-Hinrich Ehlers: Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch. In: Joachim Herrgen, Jürgen Erich Schmidt: Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation. Band 4: Deutsch (= Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft. Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S. 590–615.
Michael Elmentaler: Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch. In: Joachim Herrgen, Jürgen Erich Schmidt: Sprache und Raum. Ein internationales Handbuch der Sprachvariation. Band 4: Deutsch (= Handbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft. Band 30.4). De Gruyter Mouton: Berlin/Boston 2019, ISBN 978-3-11-018003-9, S. 550–590.
William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten. In: Wolfgang Stammler (Ruutgever): Deutsche Philologie im Aufriss. 1. Bands. 2. Oplaag, Erich Schmidt Verlag: Berlin 1957, Sp. 1730–1898.
Jan Goossens (Ruutgever): Niederdeutsch. Band 1: Sprache. 2. Oplaag. Wachholtz: Niemünster 1983, ISBN 3-529-04510-1.
Klaas Heeroma: Niederländisch und Niederdeutsch. 3. Oplaag. Bonn 1976 (Nachbarn 2).
Willy Sanders: Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch. Sprachgeschichtliche Grundzüge des Niederdeutschen. Vandenhoeck & Roprecht: Chöttingen 1982, ISBN 3-525-01213-6 (Sammlung Vandenhoeck).
Dieter Stellmacher: Niederdeutsche Sprache. 2. Oplaag. Weidler: Berlin 2000, ISBN 3-89693-326-4 (Germanistische Lehrbuchsammlung 26).
Henk Bloemhoff, Jurjen van der Kooi, Hermann Niebaum, Siemon Reker (Ruutgevers): Handboek Nedersaksische taal- en letterkunde (HNTL), Van Gorcum: Assen 2008.
Goltz, Kleene: Niederdeutsch, In: Rahel Beyer, Albrecht Plewina (Ruutgevers): Hand der Sprachminderheiten in Deutschland, Narr Francker Attempo Verlag: Tübingen 2020.

Wöörböker

Renate Herrmann-Winter: Kleines plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Sprachraum. Hinstörp: Rostock 1985 (un anner Oplagen).
Renate Herrmann-Winter: Neues hochdeutsch-plattdeutsches Wörterbuch für den mecklenburgisch-vorpommerschen Raum. Hinstörp: Rostock 1999 (un anner Oplagen).
Johannes Sass: Der neue Sass – Plattdeutsches Wörterbuch – Plattdeutsch – Hochdeutsch, Hochdeutsch – Plattdeutsch. 6. Oplaag, Wachholtz: Niemünster 2011, ISBN 978-3-529-03000-0.

Grootlandschopswöörböker

Hamburgisches Wörterbuch. 5 Bd.. Wachholtz: Niemünster 1985–2006.
Mecklenburgisches Wörterbuch. 7 Bd. Wachholtz: Niemünster, later Akademie, Berlin 1937–1992. Nadruck Wachholtz: Niemünster 1996. Nadrags- un Registerband ook daar 1998.
Niedersächsisches Wörterbuch. Band 1 ff. Wachholtz: Niemünster 1953 ff.
Schleswig-Holsteinisches Wörterbuch. 5 Bd. Wachholtz: Niemünster 1927–1935; Nadruck ook daar 1985.
Westfälisches Wörterbuch. 5 Bd. Wachholtz: Kiel/Hamborg 1969–2021.

Grammatiken

Martin Durrell: Westphalian and Eastphalian. In: Charles V. J. Russ (Ruutgever): The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 59–90.
Reinhard Goltz, Alastair G. H. Walker: North Saxon. In: Charles V. J. Russ (Ruutgever): The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 31–58
Rudolf Ernst Keller: North Saxon: Lower Elbe. In: German Dialects. Phonology & Morphology, with selected texts. Manchester University Press: Manchester 1961, S. 339–381.
Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik (= Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache. Reihe Dokumentation 20). Schuster: Leer 1998, ISBN 3-7963-0332-3.
Helmut Schönfeld: East Low German. In: Charles V. J. Russ (Ruutgever): The Dialects of Modern German. A Linguistic Survey. Routledge: London 1990, ISBN 0-415-00308-3, S. 91–135.
Heinrich Thies: Plattdeutsche Grammatik. Formen und Funktionen. A–Z (= Kiek mal rin – zum Nachschlagen). 2. Oplaag. Wachholtz: Niemünster 2011, ISBN 978-3-529-03200-4.

Plattdüütsche Literatuur

Heinrich Krüger: Geschichte der niederdeutschen oder plattdeutschen Literatur vom Heliand bis zur Gegenwart. Stiller: Swerin 1913.
Wolfgang Stammler: Geschichte der niederdeutschen Literatur. Von den ältesten Zeiten bis auf die Gegenwart. Teubner: Leipzig 1920.
Claus Schoppenhauer: Plattdeutsche Klassiker 1850–1950. Wege zur niederdeutschen Literatur (= Schriften des Instituts für Niederdeutsche Sprache. Reihe Dokumentation 7). Schuster: Leer 1982, ISBN 3-7963-0209-2.

Spraaksituatschoon

Birte Arendt: Niederdeutschdiskurse: Spracheinstellungen im Kuntextvon Laien, Printmedien und Politik (= Philologische Studien und Quellen. H. 224). E. Schmidt: Berlin 2010, ISBN 978-3-503-12223-3.
Michael Elmentaler, Peter Rosenberg: Norddeutscher Sprachatlas. Olms, Hilmessen: 2015–2022.
Hans-Joachim Gernentz: Niederdeutsch – gestern und heute. Beiträge zur Sprachsituation in den Nordbezirken der Deutschen Demokratischen Republik in Geschichte und Gegenwart (= Hinstörp-Bökerie. Niederdeutsche Literatur. 11). 2. Oplaag, Hinstörp: Rostock 1980.
Ulf-Thomas Lesle: Plattdeutsch zwischen gestern und morgen: Geschichtsbeschleunigung und die Suche nach der identitas. In: Robert Peters, Horst P. Pütz, Ulrich Weber (Ruutgevers): Vulpis Adolatio. Festschrift für Hubertus Menke zum 60. Geburtstag. Heidelberg: 2001, S. 429–449.
Ulf-Thomas Lesle: Das Eigene und das Fremde: ‚Der Fall des Niederdeutschen‘ – Beispiel eines Identitätsdiskurses. In: Zeitschrift für Religions- und Geistesgeschichte. Jg. 66, Heft 1, 2014, S. 32–55.
Ulf-Thomas Lesle: Identitätsprojekt Niederdeutsch. Die Definition von Sprache als Politikum. In: Robert Langhanke (Ruutgever): Sprache, Literatur, Raum. Festschrift für Willy Diercks. Verlag für Regionalgeschichte: Builefeld 2015, ISBN 978-3-89534-867-9, S. 693–741.
Ulf-Thomas Lesle: Germanistik und Niederdeutsch. Liaison im Schatten eines Essentialismus. In: Michael Fahlbusch u. a. (Ruutgevers): Völkische Wissenschaften: Ursprünge, Ideologien und Nachwirkungen. De Gruyter: Berlin/Boston 2020, ISBN 978-3-11-065272-7, S. 79–101.
Hubertus Menke: Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. Nachlese zur Diskussion um die Europäische Sprachenschutzcharta. In: Ursula Föllner (Ruutgever): Niederdeutsch. Sprache und Literatur der Region (= Literatur – Sprache – Region. 5). Lang: Frankfort an’n Main u. a. 2001, ISBN 3-631-37194-2, S. 9–33.
Hubertus Menke: Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache? In: Nina Hartel, Barbara Meurer, Eva Schmitsdorf (Ruutgevers): Lingua Germanica. Studien zur deutschen Philologie. Jochen Splett zum 60. Geburtstag. Waxmann: Mönster u. a. 1998, ISBN 3-89325-632-6, S. 171–184.

Weblenken

Wöörböker

Plattmakers-Wöörbook (plattdüütsch)
plattdüütsch Wöörbook (hoogdüütsch, plattdüütsch)

Websieden

Plattmaster (hoogdüütsch, plattdüütsch, engelsch)
Nu is de Welt platt!, wat in de hele Welt för de Spraak bereten ward (meersprakig)
Drempels un Tegels vun't Neddersassische (Nedderdüütsche, Plattdüütsche), so wat as’n lütte Grammatik (düütsch, engelsch)
Websteed vun Klaus-Werner Kahl mit Wöörböker un velen annern Kraam in Mönsterlänner Platt (plattdüütsch)
Webportal mit en List vun plattdüütsche Sieden in’t Internett un mit Narichten to plattdüütsche Themen (plattdüütsch)

Organisatschonen

Streektaal-Organisatie in het Nedersaksisch Taalgebied (nedderlandsch)
Bunnsraat för Nedderdüütsch (plattdüütsch)

Footnoten

↑ Adler u. a: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016. (online)
↑ Henk Bloemhoff: Taaltelling Nedersaksisch 2005. (online)
↑ SIL International: nds | ISO 639-3. Afropen an’n 12. Januar 2021.
↑ Wolfram Euler: Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion. Inspiration Unlimited Berlin 2022.
↑ Hermann Niebaum: Het Nederduits, In: HNTL, S. 440 f.
↑ Hermann Niebaum: Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw, In: HNTL, S. 55.
↑ Maarten van den Toorn u. a.: Geschiedenis van de Nederlandse taal, Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, S. 149 f.
↑ Jan Goossens: Deutsche Dialektologie. De Gruyter 1977, S. 48.
↑ Jan Goossens: . In: Jan Goossens (Hrsg.): . Karl Wachholtz, Neumünster 1973, S. 9–27.
↑ ^a ^b Henk Wolf: Nordseegermanisch. In: Stefan J. Schierholz, Laura Giacomini (Ruutgevers): Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online. De Gruyter, Berlin 2022 (online, opropen den 13.06.2035).
↑ ^a ^b Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 18 f.
↑ Willy Sanders: Altsächische Sprache, S. 29. (online)
↑ Jan Wirrer: Zum Status des Niederdeutschen, S. 308.
↑ Jan Goossens: Niederdeutsche Sprache, S. 26 f.
↑ Dieter Stellmacher: Zur Verwendung des Niederdeutschen heute. In: Mehrsprachigkeit in der Stadtregion ( = Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: Düsseldörp 1982. S. 152. (online)
↑ Hubertus Menke: Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. S. 27 f.; Hubertus Menke: Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache? S. 183.
↑ ^a ^b Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 188 f.
↑ Ulrich Ammon: Was ist ein deutscher Dialekt? In: Klaus Mattheier, Peter Wiesinger (Ruutgever): Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen (= Germanistische Linguistik. 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S. 369–384, S. 376 f.
↑ ^a ^b Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 199 ff.
↑ Heinz Kloss: Abstandsprachen und Ausbausprachen. In: Joachim Göschel u. a. (Ruutgever): Zur Theorie des Dialekts (= ZDL Beih. N. F., Nr. 16). Wiesbaden 1976, S. 303, 305.
↑ Heinz Kloss: Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800 (= Sprache der Gegenwart, 37). 2. Oplaag. Düsseldörp 1978, S. 67–70, 181–198.
↑ ^a ^b ^c ^d Universität Münster, Andreas Brandt: Was ist Niederdeutsch. Afropen an’n 8. Juni 2025.
↑ ^a ^b ^c Henk Bloemhoff: Taalsociologische aspecten, In: HNTL, S. 295 ff.
↑ ^a ^b Willy Sanders: Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch, S. 24–27.
↑ Heliand. In: bibliotheca Augustana. Afropen an’n 25. Mai 2025.
↑ ^a ^b Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, S. 5 f.
↑ ^a ^b ^c Agathe Lasch: Plattdeutsch. In: Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur, Band 42 (1917), S. 134 ff.
↑ Nicoline Van der Sijs: Onze Taal, Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.
↑ Luc de Grauwe: Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch; In: Raphael Berthele u. a. (Ruutgevers): Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht. Walter de Gruyter: Berlin 2003, ISBN 3-11-017497-9, S. 127 ff., hier S. 136 f.
↑ Lasch, Agathe (1914). . Niemeyer, Halle/Saale, p. 6.
↑ platt, In: Wolfgang Pfeifer: Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.
↑ Werner Besch u. a. (Ruutgevers): Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung, 2. Oplaag., Bd. 3, 2003, S. 2211.
↑ Mundart/Platt/Dialekt. In: atlas-alltagssprache. Afropen an’n 27. November 2024.
↑ Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache. Afropen an’n 28. Mai 2025.
↑ ^a ^b ^c Jan Goossens: Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition, S. 13–15.
↑ Otto Behaghel: Geschichte der deutschen Sprache. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S. 159.
↑ Dieter Stellmacher: Niedersächsisch. Schwann: Düsseldörp 1981.
↑ Niedersächsisches Wörterbuch. Band 3, Niemünster 1953 ff.
↑ Hendrik Entjes: Nedersaksische taal- en letterkunde. In: Driemaandelikse Bladen. Bd. 27 (1975), S. 25–44 .
↑ Hermann Niebaum: Het Oostnederlandse taallandschap, In: HNTL, S. 54 Anm. 4.
↑ Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 17.
↑ Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL, S. 69 ff.
↑ Benrard Comrie: The World's Major Languages. New York City 1987 Oxford University Press. S. 69 f.
↑ Na Willy Sanders: Altsächsiche Sprache, Kaartenanhang 1.
↑ Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL S. 78 ff.
↑ ^a ^b Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 33. (online)
↑ Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur S. 30. (online)
↑ Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 19.
↑ Hermann Niebaum: Het Nederduits, In: HNTL, S. 431 f.
↑ Willy Sanders: Altsächsiche Sprache, S. 32 f., 47f.
↑ Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 176 f.
↑ ^a ^b ^c Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 177.
↑ ^a ^b ^c Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2. Walter de Gruyter, 2005, p. 1180
↑ ^a ^b Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 21 f.
↑ ^a ^b Hermann Niebaum: Het Nederduits, In: HNTL, S. 433.
↑ ^a ^b ^c Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 98 ff.
↑ Gerhard Cordes: Mittelniederdeutsche Dichtung, In: NSL, S. 352.
↑ ^a ^b Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 108 f.
↑ Robert Peters: Mittelniederdeutsche Sprache. In: NSL, S. 69 f. (online)
↑ Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 119–125.
↑ Timothy Sodmann: Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache, S. 117. (online)
↑ ^a ^b William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten, Sp. 1800.
↑ Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 146–150.
↑ Peters S. 26
↑ Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 126–130.
↑ Peter von Polenz: Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart. Band II: 17. und 18. Jahrhundert. Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S. 240.
↑ William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten, Sp. 1799.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Heinz Kloss: Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800. 2., gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, Düsseldörp 1978, ISBN 3-590-15637-6, S. 68.
↑ Bichel 1985, 1886
↑ Robert Peters: Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes, S. 30.
↑ Robert Peters: Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes, S. 31 ff.
↑ Peter S.30.
↑ Robert Peters: Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes, S. 30–32.
↑ ^a ^b Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 171 ff.
↑ Dialekte in den Niederlanden und Flandern. In: NEON - Nederlands online. FU Berlin, archiveert von dat Original am 11. Dezember 2024; afropen an’n 15. Juni 2025.
↑ Lisa Felden: Westfälisch. In: dat-portal.lvr.de. LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte, 20. September 2023, afropen an’n 15. Juni 2025.
↑ Benrather Linie. In: dat-portal.lvr.de. LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte, 8. März 2021, afropen an’n 15. Juni 2025.
↑ Marcus Buck: Weten: Plattdeutsch in Hessen. In: plattmakers.de. 27. November 2021, afropen an’n 15. Juni 2025.
↑ ^a ^b REDE: WA 267 „machen“, Kaarten ID 417, opropen den 30. September 2023.
↑ Ulrich Scheuermann: Aspekte einer Sprachgeschichte des Ostfälischen. In: Sprachgescichte, Bd. 3, De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2003, S. 2668.
↑ ^a ^b Rolf Bock, Helmut Langner: Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte. In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 233.
↑ Walther Ziesemer: Die ostpreußischen Mundarten. In: Ostpreußen. Land und Leute in Wort und Bild. Königsbarg: Gräfe und Unzer, S. 78–81.
↑ Ingrid Schröder: Niederdeutsch in der Gegenwart, S. 36.
↑ Erich Borchers: Sprach- und Gründungsgeschichte der erzgebirgischen Kolonie im Oberharz. Elwert, Marburg 1927, S. 34.
↑ Les mennonites. Archiveert von dat Original am 12. Juni 2024; afropen an’n 31. Januar 2025 (franzöösch).
↑ Die Pommernvereinigungen in den USA. In: pommerscher-greif.de. Pommerscher Greif e.V., 10. Februar 2012, archiveert von dat Original am 22. April 2025; afropen an’n 16. Juni 2025.
↑ Marcus Buck: Plattdeutsch in Brasilien. In: plattmakers.de. 27. November 2021, archiveert von dat Original am 23. Januar 2022; afropen an’n 31. Januar 2025.
↑ Albert Eckert: Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat. (= Deutsche Dialektgeographie. 40). Elwert: Marborg 1941.
↑ Theodor Deters: Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land. Quakenbrügge 1982.
↑ Charlotte Rein: Hötter Platt. In: dat-portal.lvr.de. Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte, 3. April 2020, archiveert von dat Original am 4. April 2024; afropen an’n 26. Dezember 2024.
↑ Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 209.
↑ Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 211.
↑ Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 215.
↑ ^a ^b Grundlagen der Sprachencharta. In: niederdeutschsekretariat.de. BfN, 3. Januar 2018, archiveert von dat Original am 202506; afropen an’n 16. Juni 2025.
↑ ^a ^b Heinz Eickmans: Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden). In: Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats, S. 155.
↑ Umsetzung der Sprachencharta. In: niederdeutschsekretariat.de. BfN, 1. Januar 2018, archiveert von dat Original am 16. Mai 2025; afropen an’n 20. Dezember 2022.
↑ Heinz Eickmans: Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden). In: Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats, S. 161 ff.
↑ Convenant Nedersaksisch. In: Rijksoverheid.nl. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 10. Oktober 2018, afropen an’n 26. Dezember 2024.
↑ Uns Spraak – Politik för Platt. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S. 10. (online)
↑ Gemeente Rijssen-Holten tweetalig? Gea kan in het Riessens nergens terecht. In: Tubantia. 16. Dezember 2016, afropen an’n 18. Juni 2025 (nedderlandsch).
↑ BGH, Läägeünnerloage, Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01. In: lexetius.com. Afropen an’n 25. Dezember 2024.
↑ German Foerster, Gerd-Harald Friedersen: Landesverwaltungsgesetz Schleswig-Holstein: Kommentar, Nr. 1 Abs. 4 to § 82 a Landesverwaltungsgesetz
↑ OLG Ollnborg vun de 10. Oktober 1927 – K 48, HRR 1928,392
↑ Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 Drucksache 16/1400. URL ungültig In: Sleswig-Holsteensch Landdag. Archiveert von dat Original am 7. Oktober 2011; afropen Format invalid (engelsch).
↑ https://www.landtag.ltsh.de/infothek/wahl18/umdrucke/5600/umdruck-18-5652.pdf
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 182 ff.
↑ Kerndoelen Nedersakisch: Nedersaksisch in het basisonderwijs 2019 (online, Archiv)
↑ Nedersaksisch in het onderwijs. In: Nedersaksisch. Archiveert von dat Original am 24. April 2024; afropen an’n 1. Dezember 2024.
↑ Nedersaksisch Instituut. Afropen an’n 17. Juni 2025.
↑ Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 203.
↑ Dieter Stellmacher: Wer spricht Platt? Schuster, Leer 1987, S. 95.
↑ Adler u. a.: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016, S. 7 (online)
↑ Adler u. a.: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016, S. 13 ff. (online)
↑ ^a ^b Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 201 f.
↑ Henk Bloemhoff: Taaltelling Nedersaksisch 2005. (online)
↑ Geert Driessen: Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011, ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.
↑ Weten: Plattdeutsch in Dänemark. Afropen an’n 10. Februar 2025.
↑ ^a ^b Plautdietsch. In: ethnologue.com. SIL International, afropen an’n 10. Februar 2025.
↑ Weten: Plattdeutsch in Belize. Afropen an’n 10. Februar 2025.
↑ Bundeszentrale für politische Bildung: Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten. 13. Juli 2017, afropen an’n 10. Februar 2025.
↑ ^a ^b Weten: Plattdeutsch in Brasilien. Afropen an’n 10. Februar 2025.
↑ Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014. Archiveert von dat Original am 3. Januar 2025; afropen an’n 10. Februar 2025 (portugeesch).
↑ ^a ^b Rolf Bock, Helmut Langner: Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte. In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 234.
↑ Klaas-Hinrich Ehlers: Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch, S. 596 ff.
↑ Walther Ziesemer: Die ostpreußischen Mundarten. Proben und Darstellung. Hirt, Breslau 1924, S. 79.
↑ Helmut Glück (Hrsg.): Metzler Lexikon Sprache. 3., neubearbeitete Auflage. J. B. Metzler, Stuttgart 2005, ISBN 3-476-02056-8, Eintrag „Nordniederdeutsch“, S. 446–447.
↑ Michael Elmentaler: Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch, S. 556 ff.
↑ Schröder, Ingrid. "Ostfälisch". Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online, edited by Stefan J. Schierholz and Laura Giacomini. Berlin, Boston: De Gruyter, 2022. https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_16176/html. Accessed 2025-06-16.
↑ Michael Elmentaler: Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch, S. 558 f.
↑ ^a ^b Michael Elmentaler: Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch, S. 556 f.
↑ Michael Elmentaler: Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch, S. 556 f.
↑ Alfred Lameli: Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten, S. 20 f. (online)
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie und Morphologie, In: NSL, S. 240.
↑ Alfred Lameli: Raumstrukturen im Niederdeutschen. (online)
↑ Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)
↑ Jan Goossens: Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion. In: Jan Goossens (Ruutgever): Niedereutsch, Sprache und Literatur, S. 9–27.
↑ ^a ^b Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 197 ff.
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 245–265.
↑ ^a ^b Olaf Bordasch: Die westfälischen Dialekte. In: plattdeutsch-niederdeutsch.net. 19. August 2020, archiveert von dat Original am 23. Januar 2025; afropen an’n 23. Januar 2025.
↑ Steffen Höder: Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.In: Niederdeutsches Jahrbuch 143 (2020), Wachholtz: Niemünster. S. 49–67.
↑ Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik , S. 30.
↑ Klaus-Werner Kahl: Betonung. In: Plattdeutsch.net. 6. August 2013, archiveert von dat Original am 15. September 2024; afropen an’n 27. Januar 2025.
↑ Eintrag „Zimmer“, in Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm, Bd. 31, Sp. 1285 ff.
↑ Adolphe van Loey: Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming. 8. Druck. Thieme, Zütfent 1970, ISBN 90-03-21170-1, Kap. 9, S. XXXIII.
↑ ^a ^b ^c Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL S. 268.
↑ ^a ^b ^c Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 65 f.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 62. (online)
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 269.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 62–65. (onlien)
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 79. (online)
↑ Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 68 f., 115.
↑ Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 68.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 85 f. (online)
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 271.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 139–142. (online)
↑ Wolfgang Lindow u. a: Niederdeutsche Grammatik, S. 68 f.
↑ Wolfgang Lindow u. a: Niederdeutsche Grammatik, S. 145 f.
↑ Na Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 270.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 149 f. (online)
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 152 f. (online)
↑ ^a ^b Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 192 ff.
↑ Wolfgang Lindow u. a: Niederdeutsche Grammatik, S. 191.
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 274.
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 275.
↑ Wolfgang Lindow u. a. Niederdeutsche Grammatik, S. 157 f.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 157. (online)
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 274 f.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 321. f. (online)
↑ Laurits Saltveit: Syntax, In: NSL, S. 285.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 285. ff. (online)
↑ Ingrid Schröder: Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung. In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart, S. 44.
↑ Michael Elmentaler, Felix Borchert: Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis, S. 119.
↑ Michael Elmentaler, Felix Borchert: Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis. In: Germanistische Linguistik, (220), S. 101–135.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 251. ff. (online)
↑ Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 62 f.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 253 ff. (online)
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 249, 263.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 273 f. (online)
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 279 f. (online)
↑ ^a ^b Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? In: www.niederdeutschsekretariat.de. S. 14. f., afropen an’n 16. Dezember 2024.
↑ Weten: Lustige Wörter. Afropen an’n 25. Dezember 2024.
↑ ^a ^b Walter Kaestner: Niederdeutsch-slavische Interreferenzen, In: NSL, S. 690–693.
↑ Gilbert de Smet: Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen, In: NSL, S. 730–761.
↑ ^a ^b ^c Arne Spenter: Niederdeutsch-friesische Interferenzen, In: NSL, S. 762–782.
↑ Christopher Moss: Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge, In: NSL, S. 664.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 279 f. (online)
↑ Karl Hyldgaard-Jensen: Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen, In: NSL, S. 666–677.
↑ Kazimierz Polański: Polabian. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): The Slavonic languages, Routledge: London/New York 1993, S. 822.
↑ Walter Kaestner: Niederdeutsch-slavische Interferenzen, In: NSL, S. 687 f.
↑ Walter Kaestner: Niederdeutsch-slavische Interferenzen, In: NSL, S. 689 f.
↑ Nils Århammar: Die Amringer Sprache. In: Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel. Hansen & Hansen: Itzhoe 1969, S. 132.
↑ Michael Töteberg: Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen, In: NSL, S. 491 f.
↑ Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 317 f. (online)
↑ Dieter Stellmacher: Phonologie und Morphologie, In: NSL, S. 239.
↑ Gerhard Hinsch: Schreibung des Niederdeutschen, In: NSL, S. 184, 189.
↑ Platt schreiben. In: plattdeutsch.net. Archiveert von dat Original am 11. Dezember 2024; afropen an’n 8. Januar 2025.
↑ ^a ^b ^c Rechtschreibung des Plattdeutschen. In: plattmakers.de. Afropen an’n 9. Dezember 2024.
↑ Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern. Afropen an’n 18. Juni 2022.
↑ Woo schriew wie Plautdietsch? Afropen an’n 18. Juni 2022.
↑ SONT-spelling. URL ungültig Archiveert von dat Original am 14. August 2020; afropen an’n 2. April 2025.
↑ Kellner: Zwischen Anlehung und Abgrenzung, S. 295–307.
↑ ^a ^b ^c ^d Jürgen Meier, Dieter Möhn: Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie, In: NSL, S. 1–6.
↑ Dieter Stellmacher: Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika (Rezenschoon), In: Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik, 57. Jg. Heft 1 (1990), S. 117.
↑ ^a ^b Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 184 f.
↑ Uns Spraak – Politik för Platt. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S. 14 f (online)
↑ Robert Langhanke: Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition (online)
↑ Heike Müns (Ruutgeversche): Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten. Hinstörp, Rostock 1981.
↑ ^a ^b ^c Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 186.
↑ ^a ^b Uns Spraak – Politik för Platt. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S. 12. (online)
↑ Startsiet – Plattradio. Afropen an’n 5. Dezember 2024.
↑ Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 186.
↑ Alles plat. Archiveert von dat Original am 4. November 2024; afropen an’n 4. Februar 2025.
↑ Aksent. URL ungültig In: rtvoost.nl. Archiveert von dat Original; afropen an’n 17. April 2008.
↑ Ulf Bichel: Hörspiel, In: NSL, S. 466–486.
↑ ^a ^b ^c ^d Marcus Buck: Plattdeutsch im Fernsehen. In: plattmakers.de. Archiveert von dat Original am 23. Februar 2024; afropen an’n 9. Dezember 2024.
↑ Arend Kuik, Jan Krol, Jantje Weurding: Bartje. 26. Dezember 1972, afropen an’n 17. Juni 2025.
↑ Erik Hitters, Tonny Krijnen: Koning van de regio: Populariteit en legitimiteit van regionale televisie, S. 60.
↑ Plattdeutsche Filme. In: plattmakers.de. Archiveert von dat Original am 24. März 2023; afropen an’n 9. Dezember 2024.
↑ Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 187 f.
↑ Linux op Platt wiederbelebt. Afropen an’n 2. Februar 2025.
↑ Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch. Afropen an’n 2. Februar 2025.
↑ oscar – Datasets at Hugging Face. Afropen an’n 17. Juni 2022.
↑ Korpusdownload Low German. Afropen an’n 17. Juni 2022.
↑ Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf
↑ Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.
↑ Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.
↑ Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.
↑ Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.
↑ Frank Schätzlein: Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650). Afropen an’n 17. Juni 2022 (engelsch).
↑ Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 188.

Plattdüütsche Spraakperioden

Ooldsassisch | Middelsassisch | Neenedderdüütsch (Plattdüütsch)

Moderne germaansche Spraken

Noordgermaansch:
Däänsch | Färöösch | Islandsch | Norweegsch | Sweedsch

[1] Adler u. a: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016. (online)

[2] Henk Bloemhoff: Taaltelling Nedersaksisch 2005. (online)

[3] SIL International: nds | ISO 639-3. Afropen an’n 12. Januar 2021.

[4] Wolfram Euler: Das Westgermanische: von der Herausbildung im 3. bis zur Aufgliederung im 7. Jahrhundert – Analyse und Rekonstruktion. Inspiration Unlimited Berlin 2022.

[5] Hermann Niebaum: Het Nederduits, In: HNTL, S. 440 f.

[6] Hermann Niebaum: Het Oostnederlandse taallandschap tot het begin van de 19de eeuw, In: HNTL, S. 55.

[7] Maarten van den Toorn u. a.: Geschiedenis van de Nederlandse taal, Amsterdam University Press, Amsterdam, 1997, S. 149 f.

[8] Jan Goossens: Deutsche Dialektologie. De Gruyter 1977, S. 48.

[9] Jan Goossens: . In: Jan Goossens (Hrsg.): . Karl Wachholtz, Neumünster 1973, S. 9–27.

[:42-10] Henk Wolf: Nordseegermanisch. In: Stefan J. Schierholz, Laura Giacomini (Ruutgevers): Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online. De Gruyter, Berlin 2022 (online, opropen den 13.06.2035).

[Peters_18f-11] Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 18 f.

[12] Willy Sanders: Altsächische Sprache, S. 29. (online)

[13] Jan Wirrer: Zum Status des Niederdeutschen, S. 308.

[14] Jan Goossens: Niederdeutsche Sprache, S. 26 f.

[15] Dieter Stellmacher: Zur Verwendung des Niederdeutschen heute. In: Mehrsprachigkeit in der Stadtregion ( = Jahrbuch des Instituts für deutsche Sprache 1982) Schwann: Düsseldörp 1982. S. 152. (online)

[16] Hubertus Menke: Een’ Spraak is man bloots een Dialekt, de sik to Wehr setten kann. S. 27 f.; Hubertus Menke: Niederdeutsch: Eigenständige Sprache oder Varietät einer Sprache? S. 183.

[:14-17] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 188 f.

[:02-18] Ulrich Ammon: Was ist ein deutscher Dialekt? In: Klaus Mattheier, Peter Wiesinger (Ruutgever): Dialektologie des Deutschen. Forschungsstand und Entwicklungstendenzen (= Germanistische Linguistik. 147). Niemeyer: Tübingen 1994, S. 369–384, S. 376 f.

[:28-19] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 199 ff.

[20] Heinz Kloss: Abstandsprachen und Ausbausprachen. In: Joachim Göschel u. a. (Ruutgever): Zur Theorie des Dialekts (= ZDL Beih. N. F., Nr. 16). Wiesbaden 1976, S. 303, 305.

[21] Heinz Kloss: Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800 (= Sprache der Gegenwart, 37). 2. Oplaag. Düsseldörp 1978, S. 67–70, 181–198.

[:39-22] Universität Münster, Andreas Brandt: Was ist Niederdeutsch. Afropen an’n 8. Juni 2025.

[:41-23] Henk Bloemhoff: Taalsociologische aspecten, In: HNTL, S. 295 ff.

[:0-24] Willy Sanders: Sachsensprache, Hansesprache, Plattdeutsch, S. 24–27.

[25] Heliand. In: bibliotheca Augustana. Afropen an’n 25. Mai 2025.

[:43-26] Agathe Lasch: Mittelniederdeutsche Grammatik, S. 5 f.

[:33-27] Agathe Lasch: Plattdeutsch. In: Beiträge zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur, Band 42 (1917), S. 134 ff.

[28] Nicoline Van der Sijs: Onze Taal, Jahr 74. Genootschap Onze Taal, Den Haag 2005, S. 310.

[29] Luc de Grauwe: Theodistik. Zur Begründung eines Faches und ein Plädoyer für eine kontinentalwestgermanische Sicht auf die neuzeitliche Bifurkation Deutsch/Niederländisch; In: Raphael Berthele u. a. (Ruutgevers): Die deutsche Schriftsprache und die Regionen: Entstehungsgeschichtliche Fragen in neuer Sicht. Walter de Gruyter: Berlin 2003, ISBN 3-11-017497-9, S. 127 ff., hier S. 136 f.

[30] Lasch, Agathe (1914). . Niemeyer, Halle/Saale, p. 6.

[31] tt, In: Wolfgang Pfeifer: Etymologisches Wörterbuch des Deutschen.

[32] Werner Besch u. a. (Ruutgevers): Sprachgeschichte: Ein Handbuch zur Geschichte der deutschen Sprache und ihrer Erforschung, 2. Oplaag., Bd. 3, 2003, S. 2211.

[33] Mundart/Platt/Dialekt. In: atlas-alltagssprache. Afropen an’n 27. November 2024.

[34] Mundart/Platt/Dialekt « atlas-alltagssprache. Afropen an’n 28. Mai 2025.

[:37-35] Jan Goossens: Niederdeutsche Sprache – Versuch einer Definition, S. 13–15.

[36] Otto Behaghel: Geschichte der deutschen Sprache. 5., verbesserte und stark erweiterte Auflage, Berlin/Leipzig 1928, S. 159.

[37] Dieter Stellmacher: Niedersächsisch. Schwann: Düsseldörp 1981.

[38] Niedersächsisches Wörterbuch. Band 3, Niemünster 1953 ff.

[39] Hendrik Entjes: Nedersaksische taal- en letterkunde. In: Driemaandelikse Bladen. Bd. 27 (1975), S. 25–44 .

[40] Hermann Niebaum: Het Oostnederlandse taallandschap, In: HNTL, S. 54 Anm. 4.

[41] Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 17.

[42] Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL, S. 69 ff.

[43] Benrard Comrie: The World's Major Languages. New York City 1987 Oxford University Press. S. 69 f.

[44] Na Willy Sanders: Altsächsiche Sprache, Kaartenanhang 1.

[Dal_78ff-45] Ingerid Dal: Geschichte der Niederdeutschen Sprache, In: NSL S. 78 ff.

[:6-46] Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur, S. 33. (online)

[:7-47] Willy Sanders: Altsächische Sprache, In: Niederdeutsche Sprache und Literatur S. 30. (online)

[48] Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 19.

[:25-49] Hermann Niebaum: Het Nederduits, In: HNTL, S. 431 f.

[50] Willy Sanders: Altsächsiche Sprache, S. 32 f., 47f.

[51] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 176 f.

[:5-52] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 177.

[:40-53] Lexikologie. Ein internationales Handbuch zur Natur und Struktur von Wörtern und Wortschätzen. 2. Halbband / Lexicology. An international handbook on the nature and structure of words and vocabularies. Volume 2. Walter de Gruyter, 2005, p. 1180

[:24-54] Robert Peters: Zur Sprachgeschichte des norddeutschen Raumes, S. 21 f.

[:26-55] Hermann Niebaum: Het Nederduits, In: HNTL, S. 433.

[:10-56] Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 98 ff.

[:23-57] Gerhard Cordes: Mittelniederdeutsche Dichtung, In: NSL, S. 352.

[:15-58] Karl Bischoff: Mittelniederdeutsch, In: NSL, S. 108 f.

[59] Robert Peters: Mittelniederdeutsche Sprache. In: NSL, S. 69 f. (online)

[60] Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 119–125.

[:16-61] Timothy Sodmann: Der Untergang des Mittelniederdeutschen als Schriftsprache, S. 117. (online)

[:9-62] William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten, Sp. 1800.

[63] Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 146–150.

[64] Peters S. 26

[65] Artur Gabrielsson: Die Verdrängung der mnd. durch die nhd. Schriftsprache. In: NSL S. 126–130.

[Polenz240-66] Peter von Polenz: Deutsche Sprachgeschichte vom Spätmittelalter bis zur Gegenwart. Band II: 17. und 18. Jahrhundert. Walter de Gruyter: Berlin 2013, ISBN 978-3-11-031454-0, S. 240.

[67] William Foerste: Geschichte der niederdeutschen Mundarten, Sp. 1799.

[:2-68] Heinz Kloss: Die Entwicklung neuer germanischer Kultursprachen seit 1800. 2., gröttere Oplaag, Pädagogischer Verlag Schwann, Düsseldörp 1978, ISBN 3-590-15637-6, S. 68.

[69] Bichel 1985, 1886

[70] Robert Peters: Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes, S. 30.

[71] Robert Peters: Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes, S. 31 ff.

[72] Peter S.30.

[73] Robert Peters: Sprachgeschichte des Norddeutschen Raumes, S. 30–32.

[:45-74] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 171 ff.

[75] Dialekte in den Niederlanden und Flandern. In: NEON - Nederlands online. FU Berlin, archiveert von dat Original am 11. Dezember 2024; afropen an’n 15. Juni 2025.

[76] Lisa Felden: Westfälisch. In: dat-portal.lvr.de. LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte, 20. September 2023, afropen an’n 15. Juni 2025.

[77] Benrather Linie. In: dat-portal.lvr.de. LVR-Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte, 8. März 2021, afropen an’n 15. Juni 2025.

[78] Marcus Buck: Weten: Plattdeutsch in Hessen. In: plattmakers.de. 27. November 2021, afropen an’n 15. Juni 2025.

[rede-79] REDE: WA 267 „machen“, Kaarten ID 417, opropen den 30. September 2023.

[80] Ulrich Scheuermann: Aspekte einer Sprachgeschichte des Ostfälischen. In: Sprachgescichte, Bd. 3, De Gruyter Mouton, Berlin/Boston 2003, S. 2668.

[:48-81] Rolf Bock, Helmut Langner: Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte. In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 233.

[82] Walther Ziesemer: Die ostpreußischen Mundarten. In: Ostpreußen. Land und Leute in Wort und Bild. Königsbarg: Gräfe und Unzer, S. 78–81.

[83] Ingrid Schröder: Niederdeutsch in der Gegenwart, S. 36.

[84] Erich Borchers: Sprach- und Gründungsgeschichte der erzgebirgischen Kolonie im Oberharz. Elwert, Marburg 1927, S. 34.

[85] Les mennonites. Archiveert von dat Original am 12. Juni 2024; afropen an’n 31. Januar 2025 (franzöösch).

[86] Die Pommernvereinigungen in den USA. In: pommerscher-greif.de. Pommerscher Greif e.V., 10. Februar 2012, archiveert von dat Original am 22. April 2025; afropen an’n 16. Juni 2025.

[87] Marcus Buck: Plattdeutsch in Brasilien. In: plattmakers.de. 27. November 2021, archiveert von dat Original am 23. Januar 2022; afropen an’n 31. Januar 2025.

[88] Albert Eckert: Die Mundarten der deutschen Mutterkolonien Bessarabiens und ihre Stammheimat. (= Deutsche Dialektgeographie. 40). Elwert: Marborg 1941.

[89] Theodor Deters: Tscherman in der Slowakei. Eine Siedlung des 19. Jahrhunderts von Auswanderern aus dem Altkreis Bersenbrück und dem südlichen Oldenburger Land. Quakenbrügge 1982.

[90] Charlotte Rein: Hötter Platt. In: dat-portal.lvr.de. Institut für Landeskunde und Regionalgeschichte, 3. April 2020, archiveert von dat Original am 4. April 2024; afropen an’n 26. Dezember 2024.

[91] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 209.

[92] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 211.

[93] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 215.

[:44-94] Grundlagen der Sprachencharta. In: niederdeutschsekretariat.de. BfN, 3. Januar 2018, archiveert von dat Original am 202506; afropen an’n 16. Juni 2025.

[:46-95] Heinz Eickmans: Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden). In: Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats, S. 155.

[96] Umsetzung der Sprachencharta. In: niederdeutschsekretariat.de. BfN, 1. Januar 2018, archiveert von dat Original am 16. Mai 2025; afropen an’n 20. Dezember 2022.

[97] Heinz Eickmans: Niederlande (Koninkrijk der Nederlanden). In: Europäische Charta der Regional- oder Minderheitensprachen: Ein Handbuch zur Sprachpolitik des Europarats, S. 161 ff.

[98] Convenant Nedersaksisch. In: Rijksoverheid.nl. Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, 10. Oktober 2018, afropen an’n 26. Dezember 2024.

[99] Uns Spraak – Politik för Platt. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S. 10. (online)

[100] Gemeente Rijssen-Holten tweetalig? Gea kan in het Riessens nergens terecht. In: Tubantia. 16. Dezember 2016, afropen an’n 18. Juni 2025 (nedderlandsch).

[101] BGH, Läägeünnerloage, Besluut vun’n 19. 11. 2002 – X ZB 23/01. In: lexetius.com. Afropen an’n 25. Dezember 2024.

[102] German Foerster, Gerd-Harald Friedersen: Landesverwaltungsgesetz Schleswig-Holstein: Kommentar, Nr. 1 Abs. 4 to § 82 a Landesverwaltungsgesetz

[103] OLG Ollnborg vun de 10. Oktober 1927 – K 48, HRR 1928,392

[104] Umsetzung der Europäischen Charta der Regional- oder Minderheitensprachen in Schleswig-Holstein – Sprachenchartabericht 2007 Drucksache 16/1400. URL ungültig In: Sleswig-Holsteensch Landdag. Archiveert von dat Original am 7. Oktober 2011; afropen Format invalid (engelsch).

[105] ttps://www.landtag.ltsh.de/infothek/wahl18/umdrucke/5600/umdruck-18-5652.pdf

[:13-106] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 182 ff.

[107] Kerndoelen Nedersakisch: Nedersaksisch in het basisonderwijs 2019 (online, Archiv)

[108] Nedersaksisch in het onderwijs. In: Nedersaksisch. Archiveert von dat Original am 24. April 2024; afropen an’n 1. Dezember 2024.

[109] Nedersaksisch Instituut. Afropen an’n 17. Juni 2025.

[110] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 203.

[111] Dieter Stellmacher: Wer spricht Platt? Schuster, Leer 1987, S. 95.

[112] Adler u. a.: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016, S. 7 (online)

[113] Adler u. a.: Status und Gebrauch des Niederdeutschen 2016, S. 13 ff. (online)

[:17-114] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 201 f.

[:8-115] Henk Bloemhoff: Taaltelling Nedersaksisch 2005. (online)

[116] Geert Driessen: Ontwikkelingen in het gebruik van Fries, streektalen en dialecten in de periode 1995-2011, ITS, Radboud Universiteit Nijmegen, S. 3.

[117] Weten: Plattdeutsch in Dänemark. Afropen an’n 10. Februar 2025.

[:35-118] Plautdietsch. In: ethnologue.com. SIL International, afropen an’n 10. Februar 2025.

[119] Weten: Plattdeutsch in Belize. Afropen an’n 10. Februar 2025.

[120] Bundeszentrale für politische Bildung: Russlanddeutsche und andere postsozialistische Migranten. 13. Juli 2017, afropen an’n 10. Februar 2025.

[:36-121] Weten: Plattdeutsch in Brasilien. Afropen an’n 10. Februar 2025.

[122] Espírito Santo investe na preservação da língua pomerana – DW – 03/09/2014. Archiveert von dat Original am 3. Januar 2025; afropen an’n 10. Februar 2025 (portugeesch).

[:49-123] Rolf Bock, Helmut Langner: Zur Geschichte, Gliederung und zu wichtigen Merkmalen der märkischen Dialekte. In: WZ PH Potsdam. H. 2. Potsdam 1989, S. 234.

[124] Klaas-Hinrich Ehlers: Mecklenburgisch-Vorpommersch, Mittelpommersch, Brandenburgisch, S. 596 ff.

[125] Walther Ziesemer: Die ostpreußischen Mundarten. Proben und Darstellung. Hirt, Breslau 1924, S. 79.

[126] Helmut Glück (Hrsg.): Metzler Lexikon Sprache. 3., neubearbeitete Auflage. J. B. Metzler, Stuttgart 2005, ISBN 3-476-02056-8, Eintrag „Nordniederdeutsch“, S. 446–447.

[127] Michael Elmentaler: Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch, S. 556 ff.

[128] Schröder, Ingrid. "Ostfälisch". Wörterbücher zur Sprach- und Kommunikationswissenschaft (WSK) Online, edited by Stefan J. Schierholz and Laura Giacomini. Berlin, Boston: De Gruyter, 2022. https://www-degruyterbrill-com.wikipedialibrary.idm.oclc.org/database/WSK/entry/wsk_id_wsk_artikel_artikel_16176/html. Accessed 2025-06-16.

[129] Michael Elmentaler: Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch, S. 558 f.

[:47-130] Michael Elmentaler: Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch, S. 556 f.

[131] Michael Elmentaler: Nordniederdeutsch, Ostfälisch, Westfälisch, Nordrheinmaasländisch, S. 556 f.

[132] Alfred Lameli: Raumstrukturen im Niederdeutschen, Eine Re-Analyse der Wenkerdaten, S. 20 f. (online)

[133] Dieter Stellmacher: Phonologie und Morphologie, In: NSL, S. 240.

[134] Alfred Lameli: Raumstrukturen im Niederdeutschen. (online)

[135] Gooskens, C. S. & Kürschner, S. 2009 Low Saxon dialects across borders — Niedersächsische Dialecte über Grenzen hinweg. Lenz, A. N., Charlotte, G. & Siemon, R. (eds.). Franz Steiner Verlag, p. 273 - 297 (Beihefte Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik; no. 138)

[136] Jan Goossens: Niederdeutsche Spracke, Versuch einer Defintion. In: Jan Goossens (Ruutgever): Niedereutsch, Sprache und Literatur, S. 9–27.

[:27-137] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 197 ff.

[138] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 245–265.

[:31-139] Olaf Bordasch: Die westfälischen Dialekte. In: plattdeutsch-niederdeutsch.net. 19. August 2020, archiveert von dat Original am 23. Januar 2025; afropen an’n 23. Januar 2025.

[140] Steffen Höder: Tonalität im nördlichen Niederdeutschen und in Skandinavien: eine areale Perspektive.In: Niederdeutsches Jahrbuch 143 (2020), Wachholtz: Niemünster. S. 49–67.

[:32-141] Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik , S. 30.

[142] Klaus-Werner Kahl: Betonung. In: Plattdeutsch.net. 6. August 2013, archiveert von dat Original am 15. September 2024; afropen an’n 27. Januar 2025.

[143] Eintrag „Zimmer“, in Deutsches Wörterbuch von Jacob Grimm und Wilhelm Grimm, Bd. 31, Sp. 1285 ff.

[144] Adolphe van Loey: Schönfeld’s Historische Grammatica van het Nederlands. Kankleer, vormleer, woordvorming. 8. Druck. Thieme, Zütfent 1970, ISBN 90-03-21170-1, Kap. 9, S. XXXIII.

[:1-145] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL S. 268.

[:18-146] Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 65 f.

[147] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 62. (online)

[:3-148] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 269.

[149] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 62–65. (onlien)

[150] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 79. (online)

[151] Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 68 f., 115.

[152] Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 68.

[153] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 85 f. (online)

[154] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 271.

[155] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 139–142. (online)

[156] Wolfgang Lindow u. a: Niederdeutsche Grammatik, S. 68 f.

[157] Wolfgang Lindow u. a: Niederdeutsche Grammatik, S. 145 f.

[158] Na Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 270.

[159] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 149 f. (online)

[160] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 152 f. (online)

[:34-161] Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 192 ff.

[162] Wolfgang Lindow u. a: Niederdeutsche Grammatik, S. 191.

[163] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 274.

[:4-164] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 275.

[165] Wolfgang Lindow u. a. Niederdeutsche Grammatik, S. 157 f.

[166] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 157. (online)

[167] Dieter Stellmacher: Phonologie un Morphologie, In: NSL, S. 274 f.

[168] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 321. f. (online)

[169] Laurits Saltveit: Syntax, In: NSL, S. 285.

[170] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 285. ff. (online)

[171] Ingrid Schröder: Niederdeutsch in der Gegenwart. Sprachgebiet – Grammatisches – Binnendifferenzierung. In: Dieter Stellmacher (Ruutgever): Niederdeutsche Sprache und Literatur der Gegenwart, S. 44.

[172] Michael Elmentaler, Felix Borchert: Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis, S. 119.

[Elmentaler_Borchert-173] Michael Elmentaler, Felix Borchert: Niederdeutsche Syntax im Spannungsfeld von Kodex und Sprachpraxis. In: Germanistische Linguistik, (220), S. 101–135.

[174] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 251. ff. (online)

[175] Wolfgang Lindow u. a.: Niederdeutsche Grammatik, S. 62 f.

[176] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 253 ff. (online)

[177] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 249, 263.

[178] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 273 f. (online)

[179] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 279 f. (online)

[:29-180] Mehr Wöör för Platt - Woans geiht Spraakutbo? In: www.niederdeutschsekretariat.de. S. 14. f., afropen an’n 16. Dezember 2024.

[181] Weten: Lustige Wörter. Afropen an’n 25. Dezember 2024.

[:20-182] Walter Kaestner: Niederdeutsch-slavische Interreferenzen, In: NSL, S. 690–693.

[183] Gilbert de Smet: Niederländische Einflüsse im Niederdeutschen, In: NSL, S. 730–761.

[:30-184] Arne Spenter: Niederdeutsch-friesische Interferenzen, In: NSL, S. 762–782.

[185] Christopher Moss: Niederdeutsch-englische Sprachzusammenhänge, In: NSL, S. 664.

[186] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 279 f. (online)

[187] Karl Hyldgaard-Jensen: Mittelniederdeutsch und die skandinavischen Sprachen, In: NSL, S. 666–677.

[188] Kazimierz Polański: Polabian. In: Bernhard Comrie, Greville Corbet (Ruutgevers): The Slavonic languages, Routledge: London/New York 1993, S. 822.

[189] Walter Kaestner: Niederdeutsch-slavische Interferenzen, In: NSL, S. 687 f.

[190] Walter Kaestner: Niederdeutsch-slavische Interferenzen, In: NSL, S. 689 f.

[191] Nils Århammar: Die Amringer Sprache. In: Amrum. Geschischte und Gestalt einer Insel. Hansen & Hansen: Itzhoe 1969, S. 132.

[192] Michael Töteberg: Sprichwort, Rätsel, Sage und Märchen, In: NSL, S. 491 f.

[193] Hein Thies: Plattdeutsche Grammatik, S. 317 f. (online)

[194] Dieter Stellmacher: Phonologie und Morphologie, In: NSL, S. 239.

[195] Gerhard Hinsch: Schreibung des Niederdeutschen, In: NSL, S. 184, 189.

[196] Platt schreiben. In: plattdeutsch.net. Archiveert von dat Original am 11. Dezember 2024; afropen an’n 8. Januar 2025.

[:21-197] Rechtschreibung des Plattdeutschen. In: plattmakers.de. Afropen an’n 9. Dezember 2024.

[198] Wörterbuch Mecklenburg-Vorpommern. Afropen an’n 18. Juni 2022.

[199] Woo schriew wie Plautdietsch? Afropen an’n 18. Juni 2022.

[200] SONT-spelling. URL ungültig Archiveert von dat Original am 14. August 2020; afropen an’n 2. April 2025.

[201] Kellner: Zwischen Anlehung und Abgrenzung, S. 295–307.

[NSL1-6-202] Jürgen Meier, Dieter Möhn: Geschichte un Methoden der niederdeutschen Philologie, In: NSL, S. 1–6.

[203] Dieter Stellmacher: Frisian Reference Grammar, Omkearwurdboek fan de Fryske taal, Ta de Fryske syntaksis, Wurdfoarried en Wurdgrammatika (Rezenschoon), In: Zeitschrift für Dialektologie und Linguistik, 57. Jg. Heft 1 (1990), S. 117.

[:19-204] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 184 f.

[205] Uns Spraak – Politik för Platt. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S. 14 f (online)

[206] Robert Langhanke: Neuniederdeutsche Literatur: Über Beginn und nahenden Abschluss einer überschaubaren Literaturtradition (online)

[207] Heike Müns (Ruutgeversche): Niederdeutsches Liederbuch. Volkstümliche Lieder aus 5 Jahrhunderten. Hinstörp, Rostock 1981.

[:11-208] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 186.

[:38-209] Uns Spraak – Politik för Platt. Bunnsraat för Nedderdüütsch & Nedderdüütschsekretariat 2020, S. 12. (online)

[210] Startsiet – Plattradio. Afropen an’n 5. Dezember 2024.

[:12-211] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 186.

[212] Alles plat. Archiveert von dat Original am 4. November 2024; afropen an’n 4. Februar 2025.

[213] Aksent. URL ungültig In: rtvoost.nl. Archiveert von dat Original; afropen an’n 17. April 2008.

[214] Ulf Bichel: Hörspiel, In: NSL, S. 466–486.

[:22-215] Marcus Buck: Plattdeutsch im Fernsehen. In: plattmakers.de. Archiveert von dat Original am 23. Februar 2024; afropen an’n 9. Dezember 2024.

[216] Arend Kuik, Jan Krol, Jantje Weurding: Bartje. 26. Dezember 1972, afropen an’n 17. Juni 2025.

[217] Erik Hitters, Tonny Krijnen: Koning van de regio: Populariteit en legitimiteit van regionale televisie, S. 60.

[218] Plattdeutsche Filme. In: plattmakers.de. Archiveert von dat Original am 24. März 2023; afropen an’n 9. Dezember 2024.

[219] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 187 f.

[220] Linux op Platt wiederbelebt. Afropen an’n 2. Februar 2025.

[221] Kurios: Ashampoo veröffentlicht CD-Brennprogramm auf Plattdeutsch. Afropen an’n 2. Februar 2025.

[222] oscar – Datasets at Hugging Face. Afropen an’n 17. Juni 2022.

[223] Korpusdownload Low German. Afropen an’n 17. Juni 2022.

[224] Die Universal Dependencies v.2.8 beinhaltete ein Sample-Korpus von 83 (!) Sätzen, vgl. https://universaldependencies.org/treebanks/nds_lsdc/index.html. 2024 enthält das Korpus etwa 1000 Sätze, vgl. https://aclanthology.org/2024.lrec-main.1388.pdf

[225] Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.

[226] Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.

[227] Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.

[228] Archiv für Gesprochenes Deutsch. Afropen an’n 16. August 2022.

[229] Frank Schätzlein: Reference Corpus Middle Low German/Low Rhenish (1200–1650). Afropen an’n 17. Juni 2022 (engelsch).

[230] Goltz, Kleene: Niederdeutsch, S. 188.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]