Plattdüütsch

Vun Wikipedia
(wiederwiest vun Plattdüütsche Spraak)
Wesseln na: Navigatschoon, Söök
Plattdüütsch
Warrt snackt in: Düütschland, Nedderlannen
Sprekertall: üm un bi 5 Millionen
Spraakfamilie:
Offiziellen Status
Amtsspraak in:
Spraakkoods
ISO 639-1: -
ISO 639-2 (B): nds
ISO 639-2 (T): -
ISO 639-3: nds
SIL: nds
Rebeet, woneem de Spraak snackt warrt
Rebeet, woneem de Spraak snackt warrt

Plattdüütsch (Neddersassisch) höört to de westgermaanschen Spraken. Se hett den tweten germaanschen Luudwannel nich mitmaakt, un is dormit ene nedderdüütsche Spraak. De Utdrück Nedderdüütsch un Neddersassisch (Nedersaksisch) warrt denn ok ganz faken jüst so bruukt as Plattdüütsch.

De offizielle Sprakenkood na ISO 639-2 is nds. Plattdüütsch is in dat Königriek vun de Nedderlannen un in de Bundsrepublik Düütschland in de Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken opnahmen.

Historie[ännern | Bornkood ännern]

De jüngste gemeensame Vörlöper vun all plattdüütsche Dialekten is dat Westgermaansche. Dat jüngere Ooltsassische, de Spraak vun de Sassen, so as se uns opschreven nableven is, is keen direkten Vörlöper vun all plattdüütsche Dialekten. Welk Dialekten hebbt sik parallel to dat Ooltsassische entwickelt. Verwandt is dat Plattdüütsche mit dat Engelsche, Sassen ut Noorddüütschland sünd bi dat Johr 450 na England röverseilt un hebbt tohoop mit Angeln, Jüten un Fresen de Angelsassen grünnt.

De öllsten Texten in Ooltsassisch, de uns nableven sünd, stammt ut dat 9. Johrhunnert. In dat 12. Johrhunnert hett sik ut dat Ooltsassische dat Middelnedderdüütsche (Middelsassisch) rutbillt. Disse Spraak weer de Hannelsspraak vun de Hanse. Mit de Hansekooplüüd hett sik dat Middelnedderdüütsche in ’n ganzen Noord- un Oostseeruum utbreedt un weer dor de wichtigste Spraak. Vele middelnedderdüütsche Wöör hebbt dorbi Ingang in de skandinaavschen Spraken funnen. Doch as dat 16. Johrhunnert to Enn güng, weer de Tiet vun de Hanse meist vörbi. Bi de betern Lüüd weer nu dat Hoochdüütsche de feinere Spraak. Tominnst bi Geschäftssaken. Tohuus weer ok dor Plattdüütsch noch begäng. De middelnedderdüütsche Utglieksspraak, de sik rutbillt harr, füll nu aver ahn de Klammer, de de Hansespraak billt harr, in enkelte Dialekten utenanner. Blot in ganz enkelte Ecken bleev dat Plattdüütsche noch in de Schrift bestahn. De Stadt Lübeck hett ehr Oberstadtbook noch bet 1809 op Plattdüütsch opschreven.

Eerst an ’t Enn vun dat 18. Johrhunnert füngen de eersten Schrievers wedder an, Literatur in de Spraak optoschrieven, de middewiels den Naam Plattdüütsch annahmen harr. To de eersten höör Johann Hinrich Voss. Plattdüütsch in Schrift bröcht hebbt denn besünners Fritz Reuter un Klaus Groth in de Johren 1850. Toglieks is aver ok dat Hoochdüütsche in disse Tiet vun de böverste Schicht in de Stadt nich blot as Schriftspraak begäng wesen, man ok as Ümgangsspraak keem dat bi disse Lüüd nu ganz in Bruuk. Ok eerste Stimmen weren opkamen, de in’n Sinn vun de Opklärung Plattdüütsch as Hemmnis för de Bildung vun de eenfachen Lüüd ansehn deen.

Dat Plattdüütsche hett vun dat 16. bet 20. Johrhunnert blots as Nahspraak vun de eenfachen Lüüd deent. In School un Kark wöör jümmer mehr Hoochdüütsch oder Nedderlandsch de Spraak. Vun de Merr vun dat 20. Johrhunnert an is dat Hoochdüütsche denn ok bi de eenfachen Lüüd mehr un mehr in den Naberiek indrungen. Hoochdüütsch harr dat gröttere Prestiesch. Dat leeg ünner annern dor an, dat sik de Verkehrsrüüm ännert hebbt. Vördem weer dat Dörp de wichtigste Levensmiddelpunkt un veel Lüüd harrn kuum Kuntakt na buten dat egene Dörp oder tominnst keen Kuntakt mit Lüüd vun wieder weg. Mit dat Opkamen vun de moderne Mobilität, mit Autos, mit dat Wegtrecken vun veel Dörpslüüd na de Städer (Industraliserung) un mit dat Opkamen vun de Massenmedien, de blot de Standardspraak bruukt, hett sik de Verkehrsruum för de Lüüd vergröttert un de Nahspraak Plattdüütsch hett nich mehr noog Kommunikatschoonsreckwiet för dissen groten Kommunikatschoonsruum.

In welk Delen vun dat Spraakrebeet is dat Plattdüütsche in de Nutiet nu blot noch Spraak vun enkelte ole Lüüd un in welk folkloristische Nischen, annerwegens is se tominnst de normale private Ümgangsspraak bi de wat öllern Lüüd.

Spraakrebeet[ännern | Bornkood ännern]

Plattdüütsch (Neddersassisch, Neddersass’sch) warrt vör allen in ’n Noorden vun Middeleuropa snackt, in Noorddüütschland un de Nedderlannen. Aver ok buten Middeleuropa gifft dat dör Utwannerers Rebeden, in de Plattdüütsch snackt warrt oder snackt worrn is.

Karnrebeet[ännern | Bornkood ännern]

De Grenz to dat Nedderlandsch-Nedderfränksche un dat Westfreesche liggt an de Noordsee bi ’t Lauwersmeer. Dat liggt an de Grenz vun de nedderlandschen Provinzen Grunneng un Freesland. De Spraakgrenz folgt nu groff de Grenzen vun de Provinz Freesland. Op de ne’en Polder in dat Eisselmeer warrt kuum Plattdüütsch snackt. De Spraakgrenz folgt de ole Waterkant vun dat Eisselmeer. Blots dat fröhere Eiland Urk, dat nu to ’n Noordoostpolder höört, höört to dat plattdüütsche Spraakrebeet. Dat Rebeet reckt bet an de Grenz na de Provinz Utrecht un löppt denn dör de Provinz Gelderlaand na de düütsche Grenz to. Twischen Emmerik un Bokelt löppt de Spraakgrenz över de Staatsgrenz.

Se folgt nu de Süüdgrenz vun Westfalen bet na de Grenz to dat Bundsland Hessen. Dor löppt se nu, knapp op hess'sch Rebeet, langs na Noordoosten, knappt de süüdlichste Eck vun dat Bundsland Neddersassen af un löppt dann an de Grenz to Döringen lang, mit blots en poor Öörd vun Döringen op plattdüütsch Rebeet. In Neddersassen in ’n Hoort liggt en lütte Spraakinsel, in de middeldüütsche Dialekten snackt warrt, de ut dat Arzgebirg inwannert sünd. De süüdliche Spraakgrenz löppt wieder dör dat Bundsland Sassen-Anholt an de Münn vun de Saale in de Elv langs na dat Bundsland Brannenborg rin. De Verloop vun de Spraakgrenz weer in Sassen-Anholt in fröhere Tieden en ganz Stück wieder in Süden, binah bet na Leipzig ran. Ut dit Rebeet is dat Plattdüütsche aver vun middeldüütsche Dialekten verdrängt. Ok in Wittenbarg warrt hüdigendaags Middeldüütsch snackt, aver op dat Rebeet vun Brannenborg kummt dat plattdüütsche Spraakrebeet noch meist wedder bet op de Hööch vun Wittenbarg dal. Denn maakt de Grenz aver en groten Bagen na Noorden üm Berlin rüm un geiht denn Stück noorden vun Frankfort an de Oder an de poolsche Grenz ran. In meist dat ganze Brannenborger Rebeet is dat Plattdüütsche blots noch swack vertreden un nich mehr vital.

In de Rebeden achter de Grenz na Polen to gifft dat, sietdem de Düütschen na ’n Tweten Weltkrieg verdreven worrn sünd, kuum mehr Plattdüütsche. De Spraakgrenz folgt nu de Staatsgrenz bet an de Oostsee. Ok vör 1945 geev dat achter de hüdige poolsche Grenz kene klore Spraakgrenz. Dat weer en groot Mischmasch ut düütsche un poolsche Spraakinseln. Bi Kulm geev dat ok ene böverdüütsche Spraakinsel un in dat Rebeet vun Marienborg un Allensteen in Oostpreußen ene middeldüütsche Spraakinsel. De Rest vun Oostpreußen un dat Rebeet vun Danzig weren Plattdüütsch.

De Grenz to dat Däänsche is ok kene klore. In öllere Tieden weer Sleswig däänsch un in ’n Westen noordfreesch. Doch mit dat Middelnedderdüütsche hett sik dat Düütsche utbreedt. Hüüt is groff de Staatsgrenz de Spraakgrenz.

Fröher weren ok de Freeslannen keen Deel vun dat plattdüütsche Spraakrebeet. In Oostfreesland hett dat Plattdüütsche dat Oostfreesche aver kumplett verdrängt. Blots dat Saterland is dor as freesche Spraakinsel nableven. In dat Saterland un Noordfreesland harr dat Plattdüütsche lang ene Opgaav as Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied blangen dat freesche as Nahspraak.

Utwannerers[ännern | Bornkood ännern]

Mit Utwannerers is dat Plattdüütsche ok in annere Delen vun de Welt kamen un hett sik dor över mehr oder minner lange Tiet hollen. Vör allen de Mennoniten, de den Dialekt Plautdietsch snacken doot, sünd hier vun Belang. Se leevt in Gegenden in Argentinien, Brasilien (to ’n Bispeel in Fernheim un Curitiba), Kanada, Mexiko, Paraguay un de USA. Dat gifft aver ok Rebeden, in de kene Mennoniten leevt un in de sik Plattdüütsch hollen hett. Dorto höört to ’n Bispeel Rebeden in de USA un in Brasilien (to’n Bispeel Westfäälsch in Westfalia un Pommersch in Pomerode un Domingos Martins).

Ok vun de Bessarabiendüütschen, de vun 1814 af an in Bessarabien inwannert sünd, keem en Deel ut Plattdüütschland, ut Pommern, dat Hartogdom Warschau un Mekelborg, un hett siene Spraak in Bessarabien bibehollen. De Siedlers ut Süüddüütschland, vör allen Swaben, weren aver in de Övertall un hebbt de plattdüütschen Mundoorden bedrängt. De Germanist Albert Eckert hett 1938 de Mundoorden in de 24 düütschen Moderkolonien ünnersöcht un de Mundoort vun de Kolonien Arzis, Neu-Arzis, Paris, Brienne, Leipzig, Kulm un Tarutino as Plattdüütsch vörfunnen. 1940 hebbt Hitler un Stalin in’n Hitler-Stalin-Pakt beslaten, dat de Bessarabiendüütschen ümsiedelt warrt. De Bessarabiendüütschen kemen na dat besett Polen un sünd 1945 denn noch wedder verdreven worrn na de Rebeden vun dat hüdige Düütschland. De bessarabienplattdüütsche Spraakgemeenschop is to disse Tiet denn ganz uteneenfullen.

1858 sünd Lüüd ut de Ümgegend vun Ankum un Steiwelt na de Slowakei trocken un hebbt dor twee Adelsgöder köfft un sik mit mehr as 400 Lüüd in de Dörper Tscherman un Groß Rippen ansiedelt un ok jemehr plattdüütsche Spraak bibehollen. Disse Lüüd sünd na’n Tweten Weltkrieg verdreven worrn.

Aver ok binnen Düütschland hett dat en lütt plattdüütsch Spraakeiland geven. De Glashött in Gerresheim hett vun 1864 af an siene Glasblasers vör allen in de plattdüütschen Rebeden oosten de Elv anworven. Un so keem dat, dat sik in de Arbeidersiedlungen op de Hött in Gerresheim en plattdüütschen Dialekt dörsett hett, dat Hötter Platt. Disse Dialekt is vundaag aver meist utstorven.

De Spraak gellt in dat egene Spraakrebeet nich vull[ännern | Bornkood ännern]

As Spraak mit grötter Kommunikatschoonsreckwied warrt nu all Delen vun Düütschland vun Sprekers vun dat Freesche jüst so as vun Sprekers vun dat Plattdüütsche dat Hoochdüütsche bruukt, in de Nedderlannen dat Nedderlandsche. Plattdüütsch is blots Nahspraak. Aver ok as Nahspraak hebbt vele Lüüd de Spraak opgeven, so dat in vele Delen vun dat Spraakrebeet de Lüüd, de Plattdüütsch snackt, in de Minnertall sünd. Ok för de Spraakinseln in annere Länner gellt dat to ’n Deel, dor hebbt dat vun de Utwannerers mitbröchte Hoochdüütsch oder de Landsspraken (mehrstendeels Engelsch oder Spaansch) disse Opgaven.

Fröher[ännern | Bornkood ännern]

De Oorsprung vun de Sassen liggt in Holsteen. Vun dor hett sik de Sassenstamm ok in dat hüdige Bundsland Neddersassen, in Westfalen, in Oostfalen un bet na dat Rebeet in’n Oosten vun de hüdigen Nedderlannen breed maakt. Wohrschienlich weer dat mehr so, dat sik de Stämm, de in disse Rebeden leevt hebbt, ünnern Naam Sassen vereenigt hebbt, as dat de holsteenschen Sassen sik utbreedt hebbt. In Oostholsteen, in dat Wendland un Oosten vun Oostfalen seten in disse Tied de Slaven. In Wursten, Grunneng un Oostfreesland weren de Fresen. Mit dat 9. Johrhunnert hett de Oostkolonisatschoon anfungen, de de Slawen jümmer wieder na Oosten wegdrängen dee. Dat güng bet in dat 15. Johrhunnert, as sik dat Plattdüütsche bet in dat Baltikum bet na Eestland utbreedt harr. In Eestland is de Spraak vör allen in de Städer bruukt worrn, denn düütsche Buurn harrn in Eestland kuum siedelt. Mit dat Enn vun de Hansetied is denn dat hoochdüütsche in Eestland an de Steed vun dat plattdüütsche treden. In dat 18. un 19. Johrhunnert dee de gröttste Deel vun de Düütschen in Eestland Hoochdüütsch snacken un blot noch wenig Lüüd Plattdüütsch. Welk slaavsche Spraakinseln sünd in de Rebeden vun de Oostkolonisatschoon aver noch bet in dat 18. Johrhunnert nableven, dat Polabsche in’t Wendland to’n Bispeel is wohrschienlich in de Johren 1750 utstorven. Noch bet in de letzten Johren vör 1945 hett dat Plattdüütsche sik in’n Oosten utbreedt un to’n Bispeel dat Masuursche oder dat Kuursche verdrängt. Ok de Sprekers vun dat Kaschuubsche twischen Westprüßen un Oostprüßen hebbt mehrsttiets beide Spraken snackt.

Bi de Fresen güng de Spraakwessel besünners vun Grunneng ut. Vun dat 15. Johrhunnert af an hebbt de Fresen Plattdüütsch as Schriftspraak bruukt. In de oostlauwerschen Ommelanden hebbt de Lüüd temlich gau de plattdüütsche Spraak annahmen un sogor ehr freesche Identität afleggt. In Oostfreesland hebbt se ehr Spraak wat langsamer verloren, aver ok hier is vun dat Freesche nix nableven (vun dat Saterfreesche afsehn, dat aver egentlich al buten Oostfreesland liggt). Jemehr freesche Identität hebbt de Oostfresen aver behollen. Dat Jeverland hett dat Freesche mit dat 17. Johrhunnert verloren. In Wursten hett sik dat bet so üm un bi 1720 hollen un ok in dat Harlingerland hett dat Plattdüütsche dat Freesche mit dat 18. Johrhunnert verdrängt. Toletzt weren blot dat Saterland un Wangeroog nableven, aver ok dat Wangerooger Freesche is 1950 utstorven. Bi de westerlauwerschen Fresen kunn dat Plattdüütsche aver keen Foot faten.

Ok gegenöver dat Noordfreesche un dat Plattdäänsche in Sleswig hett dat Plattdüütsche Land wunnen.

En goden Deel vun Anhalt un ok vun Brannenborg, de vundaag en middeldüütschen Dialekt snackt, hett fröher ok en plattdüütschen Dialekt hatt.

Status[ännern | Bornkood ännern]

Offiziellen Status[ännern | Bornkood ännern]

Dat Plattdüütsche warrt na de Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken siet 1998 in Düütschland un ok in de Nedderlannen schuult. In Düütschland warrt dat in de Bundslänner Bremen, Hamborg, Meckelnborg-Vörpommern, Neddersassen un Sleswig-Holsteen na Deel III vun de Sprakencharta schuult, in de Bundslänner Brannenborg, Noordrhien-Westfalen un Sassen-Anholt un in de Nedderlannen na Deel II.

En wichtigen Fall to’n Status vun dat Plattdüütsche in’n Amtsgebruuk weer de Läägeünnerloage, för de de Firma Twistringer RBM Dränfilter 2000 en Patent anmellt harr. De Patentschrift weer op Plattdüütsch schreven un dat Patentamt harr ehr dorvun trüchwiest. De Bundsgerichtshoff harr toletzt seggt, dat dat rechtens is, en Patent op Plattdüütsch intorecken, aver gellen deit dat blot, wenn en hoochdüütsch Översetten bigeven oder nareckt warrt.[1]

Bi de Plattdüütschen[ännern | Bornkood ännern]

De Status ünner de Lüüd, de de Spraak snacken doot, is ok verscheden. De Süden vun dat Spraakrebeet, mit West- un Oostfalen un de Brannenborgsche Mark, dor is de Willen, de Spraak to bewohren minn stark as in’n Noorden, woneem de noordneddersassische Dialekt spraken warrt. In Deelen vun Brannenborg is de Spraak meist ganz dood. Dor is keen Willen mehr vörhannen, de Spraak to bewohren, dat gifft keen Spraakvereens för Plattdüütsch un keen Speeldelen. Ganz anners süht dat to’n Bispeel in Oostfreesland ut. Dor is de Spraak noch op dat beste as Alldagsspraak bewohrt. Ok in Delen vun Sleswig-Holsteen un dat Dreeeck twischen Elv un Werser sünd dor noch Plattsnackers, de sik ok aktiv för dat Plegen vun de Spraak insetten doot.

Annerwegens[ännern | Bornkood ännern]

De Medien in Düütschland sünd hoochdüütsch domineert. In de Regionalmedien kummt Plattdüütsch as Nischenprogramm vör, in de landswieden Medien meist gornich. Noorddüütschland gellt dorvun bi veel Lüüd, de dat Land nich so kennt, as rein hoochdüütsch. De bairische Dialekt to’n Bispeel warrt vun de Medien bitieden noch geern as Stilmiddel opgrepen, dat för heile Welt steiht, wied af vun allens Moderne. De Medien gaht dorvun ut, dat de Dörsnittsdüütsche Bairisch kennt un grippt de Klischees över de Spraak op, zoomt op de Klischees noch en beten rop. Plattdüütsch gellt as en Saak, de bi’n Dörsnittsdüütschen kuum bekannt is un warrt dorvun vun de Medien noch duller utblennt.

Buten Düütschland un de Nedderlannen is meist de Existenz vun Plattdüütsch al gornich bekannt.

Naams[ännern | Bornkood ännern]

De plattdüütschen Lüüd in dat Rebeed, dat vörnehmlich Hoochdüütsch as Schriftspraak hett oder harr, seggt Plattdüütsch to de Spraak (fakener ok afkört to Platt). In dat Rebeed, in dat Nedderlandsch de vörnehmliche Schriftspraak is, hett sik de Naam Nedersaksisch dörsett. Vun Wetenschopslüüd warrt faken de Begreep Nedderdüütsch bruukt. Lüüd, de dat Woort düütsch in plattdüütsch ümgahn wüllt, dat de Lüüd buten Düütschland sik ok wohl föhlt, un de den gemeensamen Oorsprung vun de verschedenen Varianten vun de Spraak betonen wüllt, bruukt fakener den Utdruck Neddersassisch. Ok de Naam Sassisch, de sik op den olen Egennaam to Hansetieden betütt, warrt welk Tieden bruukt, hüüt aver weniger faken as in annere Tieden.

Dat Woort Plattdüütsch keem toeerst bi Cornelis Lettersnijder in dat 16. Johrhunnert op. Vördem bruken de Minschen den Utdruck sassesch or, wenn se sik nich vun de annern düütschen Varianten afsetten möten, ok eenfach düdesch.

Bi de normalen Alldagssnackers is blot dat Woort Plattdüütsch in wieden Bruuk. All de annern Utdrück warrt blot in formalen Kontext bruukt. In de Nedderlannen bruukt de Lüüd in’n Alldag mehrsttiets de Naams vun de Dialekten vun jemehr Kuntrei. De Utdruck Nedersaksisch breedt sik aver jümmer mehr ut.

Faken denkt de Lüüd, Plattdüütsch kummt vun dat platte Land, woneem dat snackt warrt. De Utdruck platt kummt aver vun de Nedderlannen weg un bedüüdt eenfache Spraak, de Spraak, de vun de normalen Lüüd spraken warrt. Un so gifft dat ok welk Rebeden, de nich dat egentliche Plattdüütsch snackt un doch jemehr Spraak Platt nöömt (vör allen is Westdüütschland). De Utdruck is in dat 16. Johrhunnert opkamen.

Anners as bi Plattdüütsch kummt de Utdruck Nedderdüütsch würklich vun de geograafsche Laag. Nedderdüütsch steiht in Gegensatz to dat Hoochdüütsch vun’n Süden, de veel höger liggt. De Utdruck is in dat 15. Johrhunnert opkamen. He hett sik in de hoochdüütsch präägte Wetenschop dörsett, denn he seggt dör dat düütsch ut, dat de Spraak nix Egenstännigs is un ünnermuurt so den hoochdüütschen Anspruch, dat Plattdüütsch Subjekt to Hoochdüütsch is.

Sassisch as Naam för de Spraak is al temlich oold un is siet de ole Sassentiet un de Hansetiet dör bruukt worrn. Al to Hansetieden hebbt sik de Plattdüütschen nich mehr as egen Volk, sonnern as Deel vun de Düütschen föhlt. Un so hebbt se jemehr Spraak denn faken ok eenfach düdesch nöömt. To de Tiet stünnen de beiden düütschen Hööftvarianten noch op glieke Ebene un dat weer noch nich nödig, sik vun de annere Variant aftosetten (hüüt denkt de Lüüd bi düütsch automaatsch an de hoochdüütsche Standardspraak, wenn de Kontext dat nich jüst utsluten deit, to de Tiet kunn düdesch aver noch för beide Spraken jüstso good stahn). Dat geev ok noch in de Tiet vun dat ne’e Plattdüütsch jümmer wedder Lüüd, de den Naam Sassisch wedder hebbt opleven laten (ünner annern Scheller, Wolke, Ruseler, Eimers, Hahn), aver dörsett hett he sik nich.

Neddersassisch is nu en Utdruck, op halven Weg vun’n olen Naam Sassisch to Nedderdüütsch. De Naam Sassen, de vun öllers her för de Lüüd in’n Noorden stünn, is mit de Tiet dör dat Grötterwarrn vun dat Hartogdom Sassen na Süden wannert, hen na de Gegend, woneem hüüt dat Bundsland „Sassen“ liggt. Toeerst heet de Süden denn Böversassen un de Noorden Neddersassen. Mit de Tiet hett de Süden aver dat Övergewicht kregen (weer denn ja sogor Königriek) un heet denn blot noch Sassen. Bi Sassen hebbt de Lüüd denn an’n Süden dacht un för den Noorden hett sik so Neddersassen un Neddersassisch inbörgert. Dat Woort Nedersaksisch is nu en Variant vun Neddersassisch. Dat k in dat Woort is vun de Nedderlandschen utlehnt, de dat wedder vun de Hoochdüütschen un Latienschen hebbt. Normalerwies müet dat Nedderlannen-Neddersassisch un Nedderlandsch an de Steed vun dat ks na de Luudgesetten ok en ss hebben. En poor lüttje Rebeden in de Nedderlannen hebbt dat ok würklich so.

Vun welk Lüüd warrt de Begreep Neddersassisch op dat ole Stammrebeed vun de Sassen inschränkt (also op den westen Deel, de Grenz löppt dör Holsteen, an de Elv langs un trennt denn Oostfäälsch vun Brannenbörgsch). Dat gifft aver jüstso Lüüd, de de kumplette Spraak vun Eestland bet Urk as Neddersassisch anspreken doot.

Sprekertall[ännern | Bornkood ännern]

Sprekertallen laat sik blot swoor angeven. In’n Zensus is faken de Moderspraak nich affraagt worrn un wenn se affraagt worrn is, denn hebbt de Behöörden keen Ünnerscheed maakt twischen Plattdüütsch un Hoochdüütsch oder Plattdüütsch un Nedderlandsch. För de öllere Tied lett sik aver dor von utgahn, dat so temlich all Minschen in Plattdüütschland ok Plattdüütsch snackt hebbt. Ganz groff lett sik de Tall also för 1800 mit 7 Millionen angeven un 1900 mag dat woll so knapp 20 Millionen Minschen geven hebben, de Plattdüütsch snackt hebbt. (Dit Rebeed hett vondaag en Inwahnertall von meist 30 Millionen Minschen.) Na 1900 un besünners na 1945 füng de Tall aver temlich an to dalen.

Dat eerste Maal, dat een würklich versöcht hett, ruttokriegen, woveel Lüüd Plattdüütsch snacken doot, weer 1984 dat Institut för nedderdüütsche Spraak, dat en repräsentative Ümfraag mit 2000 Lüüd maakt hett. Disse Ümfraag weer blot in de Bundsrepubliek Düütschland ahn de Düütsche Demokraatsche Republiek un ahn dat Königriek Nedderland. In dit Rebeed hebbt 20 % von de Lüüd sehr good Platt snackt, 15 % good un 21 % en beten.[2]

De aktuellsten Tallen stammt ut en Ümfraag 2007, de nu in ganz Düütschland maakt worrn is. Na disse Ümfraag kunnen 6 % sehr good Platt snacken, 8 % good un 23 % en beten.[3] Dat sünd also so bi 3 Millionen Lüüd, de good oder sehr good Platt snackt.

In Nedderland hett dat 2003 en Ümfraag geven. Bi disse Ümfraag is rutkamen, dat 1.616.000 Lüüd een von de nedderlandschen plattdüütschen Dialekten snackt.[4]

Den plautdietschen Dialekt von de Mennoniten snackt ok noch wedder so bi 500.000 Minschen.

Alltohoop gifft dat also in de Johren 2000 so üm un bi 5 Millionen Minschen, de Plattdüütsch snacken doot.

Grammatik[ännern | Bornkood ännern]

Kiek ünner Plattdüütsche Grammatik

Luudstand[ännern | Bornkood ännern]

Dat Kontinentalwestgermaansche, dat op de Dialektebene ganz groff en Kontinuum billt, deelt sik op in dree Ünnerrebeden, de düüdliche Ünnerscheed’ in de Phonologie hebbt: Dat Nedderfränksch, dat Hoochdüütsche un dat Plattdüütsche.

De Ünnerscheed to dat Hoochdüütsche kummt vör allen dör den Hoochdüütsche Luudwannel in de twete Hälft vun dat 1. Johrdusend tostann. Bi dissen Vörgang hebbt sik vun dat Germaansche (Luudstand jüst as bi’t Engelsche) över’t Plattdüütsche na’t Hoochdüütsche disse Luden ännert:

Luud Engelsch/Germaansch Plattdüütsch Hoochdüütsch
th (överall) th (that) => d (dat) => d (das)
d (överall) d (door) => d (Döör) => t (Tür)
t (Woortmidd) t (water) => t (Water) => ss (Wasser)
t (Woortanfang) t (to) => t (to) => z (zu)
t (Woortenn, deels Woortmidd) t (sit) => t (sitten) => tz (sitzen)
k (Woortmidd un Woortenn) k (make) => k (maken) => ch (machen)
k (Woortanfang) k (kettle) => k (Ketel) => k Kessel), blot Alemannsch: ch (Chessel)
p (Woortanfang) p (pan) => p (Pann) => pf (Pfanne)
p (Woortmidd un Woortenn) p (ship) => p (Schipp) => f (Schiff)

Nich direkt mit den Luudwannel tohoop hängt de Ünnerscheed bi b/v/f: Engelsch hett wives, Hoochdüütsch Weiber un Plattdüütsch kennt Wiever, aver ok Wieber. De Eentall Wief warrt aver jümmer as f spraken (Hoochdüütsch b, Weib). Ok de Kumbinatschoon s+Konsonant an’n Woortanfang is en Ünnerscheed to dat Hoochdüütsche. Swien un slapen hebbt op Hoochdüütsch en sch: Schwein un schlafen (allerdings warrt s+Konsonant ok in welk plattdüütsche Dialekten as sch+Konsonant utspraken).

Bi de Konsonanten is also en groten Ünnerscheed twischen Hoochdüütsch un Plattdüütsch. Dat Nedderfränksche geiht bi de Konsonanten ganz mit dat Plattdüütsche. Ünnerscheed’ gifft dat aver deelwies bi Luden, de sik eerst in jüngere Tiet verännert hebbt. To’n Bispeel is de Övergang vun old na oud en wichtigen Ünnerscheed, de dat Nedderfränksche vun dat Plattdüütsche trennt. De Plattdüütschen hebbt oold un Woold, de Nedderlandschen hebbt oud un woud.

Bi de Vokalen hängt de wichtigste Ünnerscheed mit den neehoochdüütschen Luudwannel tohoop, de in dat 12. Johrhunnert sien Utgangspunkt hett. Ut en Reeg Monophthongen sünd dorbi Diphthongen worrn. Dat is nich alleen in dat Hoochdüütsche passeert, man ok in dat Nedderfränksche un Engelsche. Wo Plattdüütsch in Huus den Monophthong û hett, hett Hoochdüütsch den Diphthong au (Haus), dat Engelsche house hört sik jüstso so as dat Hoochdüütsche Woort; dat Nedderlansche Woort huis vörspeelt en Diphthong de en Beten anners is. Wenn Engelsch dike hett, sprickt Nedderlandsch dijk ok en Beten anners, dat höört sik mehr na Däik an. Beide Engelsch un Nedderlandsch spreekt nich as Diek in Plattdüütsch ut. Alleen dat Plattdüütsche is bi de olen Monophthongen bleven.

Vokabular (de Wöör)[ännern | Bornkood ännern]

Kiek ünner Plattdüütsch Vokabular

Schrievwies[ännern | Bornkood ännern]

Kiek ünner Plattdüütsche Orthographie

Dialekten[ännern | Bornkood ännern]

    Westfäälsch
    Oostfäälsch
    Noordneddersassisch
    Holsteensch
    Sleswigsch
    Brannenborgsch
    Mekelbörgsch-Vörpommersch
    Pommersch
    Nedderpreußsch
Stand vun vör 1945
Poor vun de wichtigen Isoglossen vun dat Plattdüütsche
    Apokoop vun dat e
    Eenheitsplural -en/-t
    dat/det
    Affall vun dat -n an’t Woortenn
    Eenheitsplural -et/-t
    Partizip Verleden Tiet op e-

Plattdüütsch kann eerstmal in twee Gruppen indeelt warrn: Neddersassisch (Westnedderdüütsch) westen vun de Elv un in Holsteen un Oostnedderdüütsch oosten vun de Elv. Neddersassisch is dorbi de Spraak, de vun dat Ooltsassische, de Spraak vun den olen Sassenstamm, afstammt. Dat Oostnedderdüütsche dorgegen warrt in de Rebeden snackt, woneem vördem Slaven leevt hebbt (ünner annern Polaben un Sorben) un wo eerst later Düütsche henkamen sünd. De Minschen ut dat Sassenland hebbt dorbi mit Nedderlanners un Flamen tohoop siedelt un de Spraak hett dorüm vun de slaavschen Spraken un dat Nedderlandsche veel af. De Grenz löppt dör den Oosten vun Holsteen, sniedt vun dat Bundsland Neddersassen dat Wendland af un löppt denn in de Neegd vun de Grenz vun de Bundslänner Sassen-Anholt un Brannenborg na Süden. De grote Ünnerscheed twischen disse beiden Gruppen is de Eenheitsplural op wi maakt gegenöver wi maken.

De wichtigsten Dialektrebeden sünd dat Westfäälsche, dat Oostfäälsche, dat Brannenbörgsche un dat Noordneddersassische. Bi dat Noordneddersassische höört ok dat Sleswigsche, dat Mekelbörgsche und dat Oostfreesche, de as Kolonialdialekte all den Eenheitsplural op wi maken hebbt. Dat Twentsche höört bi dat Westfäälsche. In’t hüdige Polen geev dat denn noch as Hööftdialekten dat Pommersche un dat Nedderprüßische.

En wichtigen Ünnerscheed is ok de twischen dat Nedderlandsch-Neddersassische un den Rest vun dat Plattdüütsche. Disse Verschääl is nich vun öllers her. De is eerst mit de letzten Johrhunnerten un besünners in dat 20. Johrhunnert dör den Influss vun de nedderlandsche und de hoochdüütsche Standardspraak kamen. De Dialekten in de Nedderlannen hebbt ne’e Wöör opnahmen, de ut dat Nedderlandsche stammt un de Dialekten in Düütschland hebbt disse ne’en Begrepen ut dat Hoochdüütsche övernahmen (Dackspraak). De Dialekten vun de Mennoniten hebbt ok Hoochdüütsch as Dackspraak hatt, hebbt aver tosätzlich ok noch Influss vun dat Russ’sche, Engelsche un Spaansche hatt un veel technische Begrepen sünd dorvun bi de Plautdietschen temlich verscheden.

Neddersassisch (Westnedderdüütsch)[ännern | Bornkood ännern]

Oostnedderdüütsch[ännern | Bornkood ännern]

Plattdüütsche Begrepen in annere Spraken[ännern | Bornkood ännern]

Kiek ok ünner Plattdüütsch Inwark op annere Spraken

In de Hansetiet hett dat Plattdüütsche dull op de skandinaavschen Spraken (Sweedsch, Norweegsch, Däänsch) inwarkt. So gaht vele Skandinavisten dörvun ut, dat bet to de Half vun de sweedsche Woortschatt en plattdüütschen Ursprung hett. Dat Norweegsche hett to de Hansetiet nich so veel Wöör övernahmen, man de Grammatik worr bannig dull an de plattdüütsche anneegt. Ok na’t Baltikum, na Russland, na England un Iesland sünd dör de Hanse veel plattdüütsche Wöör kamen. Later sünd mit dat Opkamen vun de hoochdüütsche Standardspraak, an dat ok Lüüd ut plattdüütsche Rebeden Andeel harrn, dör Schrievers ut’n Noorden ok welk plattdüütsche Wöör Deel vun dat Hoochdüütsche worrn: dröge, Achterdeck to’n Bispeel. Annere Wöör ut dat Plattdüütsche sünd man nich Deel vun de Schriftspraak, aver vun de Ümgangsspraak vun Noorddüütschland worrn: schnacken, küern, Trecker, duun to’n Bispeel.

Kultur[ännern | Bornkood ännern]

Musik[ännern | Bornkood ännern]

Weblenken[ännern | Bornkood ännern]

Footnoten[ännern | Bornkood ännern]

  1. ↑ http://www.mpil.de/ww/en/pub/research/details/publications/institute/rspr/r01.cfm?fuseaction_rspr=act&act=r01_33
  2. ↑ Dieter Stellmacher: Wer spricht Platt? Schuster, Leer 1987, S. 95
  3. ↑ http://www.ahb-oldenburg.de/index.php?option=com_docman&task=doc_download&gid=14
  4. ↑ Henk Bloemhoff: Taaltelling Nedersaksisch.
Vun „http://nds.wikipedia.org/w/index.php?title=Plattdüütsch&oldid=714675“