Zum Inhalt springen

Bremen

Vun Wikipedia
(wiederwiest vun Fre’e Hansestadt Bremen)
Wappen Karte
Bremer Wappen Lage der kreisfreien Stadt Bremen in Deutschland
Wat een över Bremen weten scholl
Bundsland: Free Hansestadt Bremen
Kreis: Kreisfree Stadt
Grötte: 325,42 km²
Inwohners: 569.352 (31. Dez. 2018)
Inwohners up een km²: 1.695 Inwohners/km²
Arbeitslosenquoot: 12,8 % (31. Oktober 2006)
Hööchde: 11,5 m över NN (Markt)
Postcode: 28001–28779
(ole Postcodes 2800 und 2820)
Vörwahl: 0421
Auto-Kennteken: HB
Amtlich Gemeendekenntall: 04 0 11 000
Ünnerdeelen vun de Stadt: 5 Bezirken mit 23 Stadtdelen
Adress vun de Stadt ehr Verwaltung: Am Markt 21
28195 Bremen
Website: www.bremen.de
Politik
Bremer Börgermeester un
Präsident vun den Senat:
Andreas Bovenschulte (SPD)
Regeeren Parteien: Koalition vun SPD, GRÜNE un Linke
Rathuus, Dom un Börgerschup

Bremen is een Stadtstaat un dat lüttjeste Bundsland vun Düütschland mit 650.000 Inwahners (Lann) oder 550.000 Inwahners (Stadt). To’t Lann warrd ok Bremerhoben tellt. De Stadt höör al fröh in siene Historie to de Hanse to. Ok vandaagen is Bremen en Hansestadt. Offiziell heet se Free Hansestadt Bremen. Op Plattdüütsch nennt man se ook „Breem“ oder „Bräm“. In dat Johr 2004 sünd de Roland un dat Raathuus in de UNESCO-List vun dat Weltkulturarv upnahmen wurrn.

Hööftartikel: Geschicht vun Bremen

Middeloller

[ännern | Bornkood ännern]

De eersten Bischöpp

[ännern | Bornkood ännern]

Grünnt wurrn is de Stadt in de Tiet vun Karl den Groten an dat Enn vun dat 8. Johrhunnert. 782 warrt de Naam vun Bremen to'n eersten Mol in en Urkunn upschreven. De eerste Bischop weer Willehad ut Northumbria. He hett Bremen 789 to'n Seet vun sien Bisdom maakt un an'n 1. November vun datsülbige Johr den Bremer Dom inwieht. 848 is Ansgar Bischop wurrn. Ansgar grünn in de junge Stadt dat eerste Armenspital ööstlich vun den Rhien un maak sik dor för stark, dat Willehad to'n Hilligen verklaart wurrn is. He süms schreev twuschen 860 un 865 en Schrift över de Wunner an dat Graff vun Willehad. 865 is he dootbleven. Rimbert (865 - 888) is em folgt. 888 kreeg Rimbert vun den düütschen König Arnulf en Urkunn, wo noch mol in fastleggt warrt, dat de Bremers ehren Bischop free wählen dröffen un wo ok allerhand över Markt, Munte un Toll in steiht. Düsse Urkunn is de öllste Urkunn, de hüdigendags noch in'n Original to sehn is. 937 is Adaldag (937 - 988) Bischop wurrn. He hett unner de Kaisers Otto I., Otto II. un Otto III. in dat Riek deent un hett dor för sien Bisdom allerhand rutslahn. In siene Tiet füng dat ok an, dat dor en Koopmannsstadt torecht keem. En Urkunn vun Kaiser Otto I. ut dat Johr 965 warrt as de Anfang vun Bremen as en börgerliche Stadt ansehn. Adaldag schaff dat ok, dat sien Arzbisdom nu endlich anner Bisdömer ünner sik kreeg, as sik dat för en Arzbisdom hören deit. Dat weern de Bisdömer Aarhus, Ribe un Sleswig. 1013 - 1029 weer Unwan en duchtigen Arzbischop. He hett allerhand Bowarken utföhren laten. Dormank weer de eerste Gemeendekark vun Bremen. Düsse Kark is as „St. Vitii-Kark“ grünnt wurrn, man later ünner dat Patrozinium vun „Use leve Fro“ kamen. Düsse Kark scholl later to de Marktkark, noch later to de Kark vun den Raat to Bremen weern. Adam vun Bremen schrifft, dat de Arzbischop düsse eerste holten Kark ut Böömstämm vun en „Heidenholt“ hett boen laten. 1035 bit 1043 weer Bezelin Arzbischop vun Bremen. He kreeg in dat Johr 1035 vun Kaiser Konrad II. Verlööf, en tweten freen Markt in't Johr in Bremen aftohollen. De scholl in de Week för den Hilligen Willehad sien Dag (8. November) stattfinnen. Düssen Markt gifft dat hüüttodaags jummers noch, dat is de Bremer Freemarkt, en vun de öllsten Volksfeste in Düütschland. De beröhmteste Arzbischop weer Adalbert vun Bremen. He weer en Raatsmann un Macker vun Kaiser Hinrich III. un Vörmund för den jungen Hinrich IV.. He harr sik dat vörnahmen, in sien Arzbisdom as en egenstännig Först to regeern un streev na de Graafschopsrechten in dat Bisdom. Dor harr he sik Würzborg mit to'n Vörbild nahmen. Mit em fung dat an, dat dat Arzbisdom en Landsherrschop wurrn is un ok politisch vun de Bischöpp regeert wurr. He harr den groden Plaan vun en „Patriarchat in'n Noorden“. Man de Paapst Leo IX. konn mit siene Plaans nix anfangen un hett dor nich bi mitspeelt. He heel nix vun so en Idee. Man he möök Adalbert denn doch to'n pääpstlichen Vikar un Legaten bi de Völker in den Noorden. Dor tell he ok Iesland, Finnland un Gröönland mit to. To Adalbert siene Tied keem ok Adam vun Bremen na de Stadt un weer dor Domscholast un Baas vun de Latiensche School. He hett dor 1076 sien beröhmte Historie vun dat Arzbisdom Hamborg schreven, wo he sogor vun Wienland schreev, wat hüde Amerika is.

Stadt un Börgerschup

[ännern | Bornkood ännern]
De Roland vun Bremen

In dat Middeloller weer de Bischop de Baas vun de Stadt, man de Börgers un Kooplüe hefft jümmers versöcht, jem ehr Freeheit gegen den Bischop to gewinnen. As Teken vun de Freeheit hefft de Bremers 1404 den Roland upstellt. Dat is een Denkmol ut Steen un up sien Schild steiht to lesen: „Vrieheit do ik jo openbor, de Korl un männig Vorst vorwohr, desser Stede gegeben hat-des danket Got is mien Rat“. So geev dat dör dat ganze Middelöller hen Striet twuschen den Rat vun de Stadt un den Bischop. Am Enn güng dat so ut, datt in de Stadt süms de Bischop nich regeeren dö, man bloß noch een Residenz harr. Dat weer dat Palatium, datt stünn dor, wo vundaage dat Nee Rathuus is. Regeeren dö de Bischop aber in dat Land vun dat Erzbisdom Bremen un in de Hüser vun de Domimmunität. Dat sünd de Hüser rund üm den Dom un den Domshoff ümto.

Reformatschoonstiet

[ännern | Bornkood ännern]
Rathuus mit Roland

In de Tiet vun de Reformatschoon hett dat de eerste evangeelsche Predigt in de Stadt in dat Jahr 1522 geven. Heinrich vun Zütphen hett in en Kapell vun de Ansgarii-Kark predigt. Dor dä de Börgermeester Daniel von Büren de Ole achter steken. De Stadt is in dat Johr 1534 luthersch wurrn, man loterhen hett dat allerhand Striet geben. Bremen is denn 1562 nah de reformeerte Karken öbergohn. Bi düsse Saak hett de Borgermeester Daniel von Büren de Junge siene Hannen in’t Speel harrt. In dat Johr 1582 hett de Rat vun de Stadt den Theologen Christoph Pezel ut Hessen beropen, datt he de reformeerte, tweete Reformation vöranbringen scholl. Up düsse Aart is Bremen een reformeerte Stadt wurrn, midden in luthersch Territorium. 1595 hett Pezel den „Consensus Bremensis“ upschreben, dat is een reformeert Bekenntnisschrift.

Carl Gustav Wrangel

Nah den 30-jöhrigen Krieg hefft de Sweden dat Arzbisdom Bremen öbernahmen. Nu weer de sweedsche Gouverneur de Nafolger vun den Arzbischop. Em höörde nich bloß dat Land twuschen Elv un Werser to, man ok de Domimmunität. Dat weeren Hüser midden in de Stadt, dune bi’n Marktplatz. Wenn wi düsse Hüser al hefft, so säen de Sweden, denn so mütt wi ok den Rest vun de Stadt hebben. Se versöchen, de Stadt intonehmen, man hefft keen Glück harrt. Jem ehr Generool Wrangel möß up´n 15. November 1666 den Freden to Hobenhusen mit de Bremers sluten. So bleef Bremen bit noh de Franzosentiet free.

Dat 19. Johrhunnert

[ännern | Bornkood ännern]

Vun'n 18.Dezember 1810 bit to’n 26.Oktober 1813 harrn de Franzosen Bremen in'e Hannen. De Stadt weer een Deel vun dat franzöösche Kaiserriek. 1811 hefft de Franzosen een nee Departement inricht' mit Naam Departement des Bouches du Weser, dat heet up Platt Departements vun de Wersermünn. Dor höör een groten Deel vun Noordwestdüütschland to.

Nah dat Enn vun de Franzosentiet hett de berühmte Borgermeester Johann Smidt dat Leit vun de Stadt övernahmen. He hett ook dorför sorgt, datt 1827 denn Bremerhoben grünnt wurrn is. 1831 is in Bremen up’n Domshoff to’n lesten Mal een Minsch vun’n Scharprichter mit’n Sweert de Kopp afneiht wurrn. Dat weer bi de beröhmte Gesche Gottfried. De harr 15 Minschen mit Gift ümbröcht, dor mank ehr eegen Öllern, Kinner un Mannslüde. An de Steed, wo dat Schaffott stünn, is hüdigendags de Spucksteen in dat Plaster inlaten - dor gaht de Lüüd hüüt noch hen und spuckt ut - .

De grote Tiet vun Bremen weer eegentlich de Tiet an’t Enn vun dat 19. Johrhunnert, as de Stadt wassen dö, as dull. Kooplüe as H.H. Meier un annere bröchen de Weertschop vöran. Bremen wüss vun ca. 30.000 up ca. 200.000 Inwohners. De Habens in de Vörstadt wurrn boot un allens güng vöran.

Nah den Eersten Weltkrieg

[ännern | Bornkood ännern]

Nah den Eersten Weltkrieg wurr dat minner mit Bremen siene Weertschopskraft un de Nazis hefft versöcht, dat Land Bremen uptolösen un mit Ollnborg tosomen to sluten. Se hefft sik dar vun versproken, dat dat „rode“ Bremen vun de Landkoort vun de Politik verswinnen dö. De Gauleiter seet in düsse Tiet worraftig in Ollnborg.

In de Nazitiet sund en poor Kuntreien to Bremen hento komen: De Dörper Hemeln, Mahndörp, Aumund, Blomendal un annere, de vördem Hannobersch un later preußisch weern, sünd siet den 1. November 1939 een Deel vun Bremen.

Tweete Weltkrieg

[ännern | Bornkood ännern]

An’n 18. Mai 1940 hefft de Briten de eersten Bomben up Bremen afsmeten. Dat geef 16 Dode. Siet Januar 1941 geef dat gröttern Schaden. De Briten grepen bloß Nachts an, man Anfang 1943 keemen de Amerikaners dorto. Siet Oktober 1943 geef dat jümmers mehr swaare Angreep up Bremen. Bilüttjen full de Stadt in Schutt un Asch. De swaarste Angreep weer in de Nacht vun'n 18. to den 19. August 1944. 273 Bombers hefft dortiets den ganzen Bremer Westen in Dutt leggt. Dat geef 1.053 Dode in düsse eene Nacht. An'n 6. Oktober 1944 keemen de Briten mit 246 Bombers un maakden de Ooltstadt un de Ole Neestadt vun Bremen mit ehr histoorsche Hüser in Dutt. Alltohopen geef dat in den Luftkrieg mehr as 4.000 Dode. 62% vun de Hüser in de Stadt weern kaputt. In de ole Binnenstadt weern dat bi 90%.

Blick up de Binnenstadt von een vun de Bruggen over de Werser

Noh den Krieg güng dat mit de Weertschop bargup. De Binnenstadt is wedder upboot wurrn. Man de Stadtplaners hefft vör allen up den tokümstigen Autoverkehr keken un ganz nee, breede Straten dwars dör de ole Kwartiere boot. Dordör hefft de dat Gesicht vun de Stadt för all Tieden verännert. De eerste Börgermeister nah den Krieg weer Willem Kaisen vun de SPD. Hütigendags hett dat Land Bremen Schullen as keen anner Land in Düütschland. Dat sünd just bi 15 Milliarden Euro. Up jeden Börger vun’t Söögkind bit to’n öllsten Minschen sünd dat knapp 20.000 Euro Schulden. Dat is de afslute Rekord in Düütschland. Dat Land kann düsse Schulden unmöglich ut eegen Kraft afbetohlen. So sünd de Bremers bang, wat düt Land in de Tokumst öberhaupt noch besteiht oder wegen de Schullen vun Neddersassen öbernohmen warrt. Bi de Wahl an’n 13. Mai 2007 is de Grode Koalitschoon ut CDU un SPD na 12 Johren uteneen gahn un Bremen is vun dor af an vun en Root-Gröne Koalitschoon regeert wurrn. Börgermeester is Jens Böhrnsen vun de SPD bleven.

Twee Organisatschonen, de ok in Bremen sitten, sünd de DGzRS un de ADFC.

Exekutive un Legislative sünd vun'anner scheedt. De Regeern föhrt de Börgermeester tohopen mit den Senaat.

Börgermeester

[ännern | Bornkood ännern]

Siet 1349 gifft dat dat Amt vun den Bremer Börgermeester. Dormals weer dat afsunnerlich, weil annervorsik de Bischop Baas över de Stadt weer. Later geev dat veer Börgermeester, de sik in den Vörsitt vun den Senat afwesseln döen. Siet 1854 geev dat twee Börgermeester. So is dat vundagen noch.

De eerste Börgermeester in Bremen is ok Präsident vun den Senat un steiht de Regeeren vun Stadt un Land Bremen vör. He hett jümmers een tweeten Börgermeester an sien Siet. De Börgermeester in Bremen nah den tweeden Weltkrieg weeren:

Kiek ok bi: List vun de Bremer Börgermeesters

Börgerschop

[ännern | Bornkood ännern]

De Börgerschop vun Bremen is dat Parlament un dor de Legislative vun dat Bundsland Bremen mit. Dor höört hüdigendags 83 Afordenten to. To glieke Tied is se ok dat Kommunalparlament vun de Stadt Bremen. Denn höört dor de 16 Afordenten ut Bremerhaben nich to, man bloß 66 ut Bremen.

Wat bi de Wahlen to de Börgerschop 2007 rutkamen is

[ännern | Bornkood ännern]
Sitten in de Börgerschop vun Bremen
na welke Wahl SPD CDU Gröne De Linke FDP DVU
25. Mai 2003 40 Sitten 29 Sitten 12 Sitten - 1 Sitt 1 Sitt
13. Mai 2007 33 Sitten 23 Sitten 14 Sitten 7 Sitten 5 Sitten 1 Sitt

Kiek ok bi: Börgerschop vun Bremen/17. Wahlperiode.

Plattdüütsch in de Bremer Börgerschop

[ännern | Bornkood ännern]

Normolerwiese is de Sprake vun de Debatten in de Bremer Börgerschop natüürlich Hoochdüütsch. Man an'n 9. Mai 2008 hett dat en plattdüütschen Andrag vun de CDU-Fraktschoon geven: „An Plattdüütsch fasthollen un Plattdüütsch starker maken“. Över düssen Andrag is in de 25. Sitten an'n 2. Juli 2008 en Debatte in de Börgerschop föhrt wurrn (Börgerschopsdebatte över den Andrag vun de CDU-Fraktschoon) Dor hett dat Reden vun al veer Fraaktschonen to geven. Bloß de SPD hett hoochdüütsch snackt. De annern Fraktschonen hefft up Platt reedt (Bi Bündnis 90/De Grönen Platt un Hooch). Redners weern Frank Imhoff vun de CDU, Emin Sükrü Senkal vun de SPD, Klaus-Rainer Rupp vun de Linke, Dr. Magnus Buhlert vun de FDP un Frank Werner Willmann vun de Grönen. Börgermeester Jens Böhrnsen hett up Hoochdüütsch dat Slusswoort spraken. De Andrag vun de CDU is denn vun dat Hoge Huus eenstimmig wietergeven wurrn an de Deputatschoon för Kultur. Midderwielen is en Biraat Platt an der Bremer Borgerschop inricht wurrn. He steiht unner dat Leit vun den Präsidenten vun de Borgerschop, Christian Weber. To düssen Biraat höört Vertreders ut de plattdüütschen Institutschonen un Vereene, sunnerlich vun dat INS un den Plattdüütschen Runnen Disch, vun de Speeldeelen un vun'e Evangeelsche Karken. Vertreders vun'e Behörden (sunnerlich vun'e Bildungs- un Kulturbehörde) un vun de Fraktschonen vun de Borgerschop maakt mit un snackt dor over, wie dat mit Platt in Stadt un Land wietergahn schall. De Biraat kummt twee oder dreemol in't Johr tosamen un drüppt sik in dat Huus vun de Borgerschop. Verhannelt warrt up Hooch- un up Plattdüütsch.

Stadtdeele un Oortsdeele

[ännern | Bornkood ännern]

Dat Land Bremen deelt sik in de twee Städer Bremen un Bremerhoben up. De Stadt Bremen is in fief Bezirke un 23 Stadtdeele opdeelt. To de 23 Stadtdeele höört wedder 89 Oortsdeele. Vunwegen de Verwaltung sünd de 23 Stadtdeele to 17 Oortsämter tosamenfaat. Een List mit all Stadtdeele findt sik ünner Bremer Stadtdelen.

Hüde sitt dat Institut för nedderdüütsche Spraak in Bremen. In de Stadt warrt hüdigendags tomeist hoochdüütsch snackt. Um un bi de Hälft vun de Inwahners vun Bremen stammt nich ut Bremen. Na en Telefonumfraag vun dat INS könnt noch mehr as 20 Prozent vun de Lüde Platt snacken.

Historie vun de Sprake in Bremen

[ännern | Bornkood ännern]

Bit to dat 16. Johrhunnert hen weer in Bremen Plattdüütsch de Sprake vun Staat un Kark. Man denn hett sik dat al an't Enne vun’t 16. Johrhunnert ännert. De eerste luthersche Karkenordnung vun 1534 „De ehrbaren stadt Bremen christelyk ordeninge“ weer noch up Platt schreven, man 1595 keem mit den reformeerten Consensus Bremensis to’n eersten Mal een Hoochdüütsche Ordnung rut. Vun dor af an is Hoochdüütsch de Spraak för all de Lüde ween, de in dat Land wat to seggen harrn. Platt snacken döen tomeist noch de Handwarkers un de Buurn, de „Lüttjen Lüde“. De Bremer Börgereed in sien middelnedderdüütsche Form is in Bremen vun de neen Borgers noch bit in dat Johr 1815 spraken wurrn. Vunwegen de Industrialiseerung vun de Midden vun dat 19. Johrhunnert af an keemen veel Lüde ut de plattdüütschen Landstreken um Bremen umto nah de Stadt rin. So bleev Platt in Bremen toeerst mal noch lebennig. Man de meisten Towannerers versöchen, in de Stadt Hoochdüütsch to snacken un wesseln de Spraak. An't Enne vun dat 19. Jahrhunnert geev dat mit Heinrich Goltermann un Willem Rocco noch plattdüütsche Schrievers, de geern lesen wurrn sünd. De bekannteste plattdüütsche Schriever vun Bremen is Georg Droste. Besunners sien Ottjen Alldag hett veel Uplagen beleevt un is bit in de 1970er Johren veel verköfft wurrn (un is jummers noch in’n Hannel). Nah den 2. Weltkrieg güng dat mit de plattdüütsche Spraak ok in de Dörper, de nah Bremen hören döön, fix bargdal. Vor'n Krieg harrn de meisten Kinner in Dörper as Habenhusen un Oorssen Plattdüütsch as Mudderspraak, man nah den Krieg is dat anners wurrn. Hüdigendags gifft dat meist keen Kinner mehr in Bremen, de Platt snacken könnt un dat sünd ok nich veel, de dat verstaht.

Plattdüütsch Theater

[ännern | Bornkood ännern]

Lange Tiet hett dat in Bremen een plattdüütsch Theater geben. Dat weer de „Niederdeutsche Bühne“. Later is de umwannelt wurrn in een Boulevard-Theater un hett den Naam „Ernst Waldau-Theater“ kregen. De keem mit dat Geld nich torecht un nu is dat Theater to. Plattdüütsche Speeldelen gifft dat noch, dormank besunners de Neestädter Speeldeel. De hefft aber keen egen Hüser, man speelt in Scholen un Karken usw.

Universität

[ännern | Bornkood ännern]

An de Universität Bremen gifft dat Plattdüütsch-Kursen. Dor könnt nich bloß Studenten mitmaken, nee, ok anner Lüde, de dat geern möögt.

Af un an gifft dat Plattdüütsch-Unnerricht an Bremer Scholen. Man dat liggt meist jummers an den Schoolmeester. Is dat een, de dor Lust to hett, denn kann he dor wat maken. Anners löppt dor nix. Gifft ok man wenig Scholen un weert jummers minner, wo Platt an'e School een Rull speelt. In'n Lehrplan steiht jedenfalls nix.

Vörlese-Wettbewerb

[ännern | Bornkood ännern]

De Spaarkass in Bremen hett sik tohopen mit de Scholen in de 1970er Johren dor an maakt, een plattdüütsche Vörlese-Wettbewerb up de Beene to stellen. Dor hefft fröher ok allerhand Kinner bi mitmaakt, man hüdigendags sütt dat man minne ut.

Jummers mal wedder gifft dat plattdüütsche Gottesdeensten in Bremer Evangeelsche Karken. Meist up de vörmaligen Dörper un hüdigen Vorstäder. Man dat liggt dor ok jummers an, ob een Pastor dor is, de Platt predigen kann. Meist is denn een mal in’t Johr plattdüütsche Karken.

Kiek ok nah bi den Artikel Bremer Platt.

Bekannt is Bremen allerwegens in Europa un ok in de grote, wiede Welt vunwegen sien Footballvereen SV Werder Bremen. De hett sien Tohuse in dat Werserstadion direkt an den Werserstroom. Werder Bremen is al veermal Düütsche Meester wurrn. 1992 hett de Vereen den Europapokal vun de Pokalwinners wunnen. 2005, 2006, 2007 un 2008 hett de Vereen as een vun dree düütsche Vereenen in de Champions-League mitspeelt. Se hebbt sik ook för 2009 qualifizeert.

Hoochscholen un Universitäten

[ännern | Bornkood ännern]

In Bremen gifft dat de Universität Bremen, de Jacobs University Bremen in Bremen-Grohn un verscheeden Hoochscholen ünner den Namen Hochschule Bremen.

Weertschop un Infrastruktur

[ännern | Bornkood ännern]

De Stadt Bremen billt en Böverzentrum för de Öörd in de Ümgegend.

Söhns un Döchter vun de Stadt

[ännern | Bornkood ännern]
Bremen. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.