Gesche Gottfried

Gesche Margarethe Gottfried (* 6. März 1785 in Bremen; † 21. April 1831 in Bremen) weer de meest bekannte Mördersche in Bremen. Vun 1813 af an bit 1827 hett se 15 Minschen mit Gift an’e Siet bröcht. Dor mank weren ehr eegen Kinner, ehr Öllern un Mannslüde.

Leven

Kinnertiet un Jöögd

Gesche un ehr Broder Johann weren Tweeschen. Ehr Vadder Johann Timm weer Sniedermeester, ehr Mudder Gesche Margarethe, baren Schäfer, neih Wulltüüg tosamen. De Familie leev toeerst in povere Ümstännen in een lüttjet Huus an’n Jacobi-Karkhoff in de Bremer Ooltstadt. Üm 1787 rüm treck se üm nah en Wohnhuus an de Tiefer. Noch dree Jahr later, 1790, köff de Vadder en Wohnhuus in de vörnehme Pelzerstraten midden in de Stadt. Dor wahnen meistendeels börgerliche Lüde. Vun 1792 bit 1796 besöch Gesche de School vun dat Kaspeel.

Eerst Heiraat

As Gesche just öber 20 Jahren oolt weer, fraag de Saddelmakermeester Johann Gerhard Miltenberg ehren Vadder üm ehr Hand. Miltenberg weer Weetmann, vunwegen dat siene Fro in dat verleden Jahr sturben weer. He stünn sik goot. Sien Vadder harr ok in de Pelzerstraten (Nr.37) sien Saddelmakeree un een groot Wohnhuus. An’n 6. März 1806 heiraaden de beiden.

Leefhebbers un Kinner

Man Miltenberg weer en Suupsack un lööp nah de Horen un speel un smeet sien Vadder sien Geld to’n Finster rut. Gesche lehr öber ehren Mann den Wienhöker Michael Christoph Gottfried kennen. Mit em hett se wat anfungen. An’n 5. September 1807 kreeg se ehr eerst Kind, Adelheid. An’n 15. August 1808 wurr dat tweede Kind baren, man dat weer al dood, as dat up’e Welt keem. Gesche lehr öber ehren Mann den Wien-Uppasser Kuppisch oder Kassow kennen. Just so, as Michael Christoph Gottfried weer he een vun ehren Mann siene Mackers un Suupbröder. Ok mit em fung Gesche wat an. An’n 27. Juni 1810 kreeg se ehr drüddet Kind mit Naam Heinrich. In’n Oktober 1812 wurr as veerde Johanna baren. Man de Deern sturv al fiev Monaat later.

De eersten acht Morden

An’n 1. Oktober 1813 sturv Johann Georg Miltenberg. Gesche Gottfried hett em twee Mal Arsenik bi’t Eten geven. De twede Moord passeer an’n 2. Mai 1815. Gesche ehr Mudder sturv, as se en Limonaad mit Arsenik to drinken kregen harr. Goot ene Weke later sturv ok Gesche ehr Dochter Johanna (gode twee Jahr oolt) an’n 10. Mai 1815, as ehr Mudder ehr en Stück Budderkoken mit Arsenik to eten geev. Noch ene gode Weke later sturv ok Gesche ehr öllste Dochter Adelheid (seben Jahr oolt). Ok düsse Deern harr vun ehr Mudder Budderkoken mit Arsenik to eten kregen. All düsse Moordoppers sturven mit groot Kelen un Liefpien. Nüms weer dor up kamen, wat Gesche maakt harr. De Dokters güngen dor vun ut, dat de Doden an verscheden Krankheiten sturben weren. Se schreven bi al de Doden (ok de latern) in den Dodenschien „Darmsweren“, „Brägensweren“, „Liefsweren“, Slaganfall un „Nervensweren“. An’n 28. Juni 1815 maak Gesche ehren Vadder Johann Timm an’e Siet. Se geev em Arsenik in de Zoppen. An’n 22. September geev se ehren Söhn Heinrich (de weer fiev Jahr oolt) Arsenik up sien Budderbrot. De Jung sturv. In dat neegste Jahr, an’n 1. Juni wurr ehr Broder Johann, de miteens wedder in Bremen updükert weer (he weer Suldaat) ümbröcht. He kreeg Arsenik up sienen Fisch. De achte Mord passeer an’n 5. Juli 1817. Gesche weer swanger vun Michael Christoph Gottfried. Eerst woll he nich, man denn sä he doch to, dat he ehr heiraden wull. Just vör de Hochtiet geev Gesche em en lütt beten Arsenik in sien Grööntüüg, later noch mal en beten in siene Wellje. As he up’n Dood liggen dö, sünd de beiden verheiraat wurrn. Dat Kind weer dood, as dat an’n 2. Oktober up’e Welt keem. Gesche Gottfried füng nu wat mit den Sniedermeester Friedrich Dolge an.

Jahre sünner Moord

Vun 1817 bit 1820 passeer nix besunners. 1821 verkööp Gesche ehr Huus an de Pelzerstraten un trock in’e Obernstraten in’e lüttje Wohnung. Dor lehr se den Steefsöhn vun ehren Hüürbaas kennen. He weer Höker in Modesaken un heet Paul Thomas Zimmermann. 1822 maak Gesche för en paar Weken en Reis nah Stood. Dor güng ehr dat Geld ut un se geev bi de Polzei an, Deeven harrn ehr dat Geld wegnahmen. Dor swöör se ok enen Meeneed üm.

De neegsten Morden

An’n Anfang vun dat Jahr 1823 maak Paul Thomas Zimmermann ehr enen Andrag. Eerst weer Gesche ’n beten tögerig, man denn sä se doch to. Anstalten to’n Verlööfnis wurrn maakt. Man nu lees se in dat Blatt „Wöchentliche Nachrichten“ enen Henwies up Müsebotter. Se stüür ehr Deern Beta Schmidt dorhen, dat se ehr dor en Kruke vun holen scholl. Denn woll se „utproberen, wie de Müsebotter ansleiht“ un smeer Zimmermann dor en beten wat vun up de Beschüten. Zimmermann wurr krank un as se em noch mol wat vun de Müsebotter geev, sturv he an’n 1. Juni. Vun nu af an geev Gesche ehr Mitminschen fokener Müsebotter so spoorsam, dat se dor nich an starven döen. Toeerst maak se dat bi Marie Heckendorff, de al siet Jahrenden ehr Fründin weer. An’t Enne vun’n April geev se ehr Müsebotter up Beschüten un se lä öber Monaten mit gräsige Buukpien krank dor. Ostern 1824 trock Gesche in ehr Huus an’e Pelzerstraten torüch. In de Tiet geev se Müsebotter an Antoinette Luchting, de 18 Jahr oolt weer, un an den Schoolmeester Specht sien Dochter. De weer fiev Jahr oolt. De beiden sturven dor nich an. Man an’n 21. März 1825 sturv de Musiklehrersche Anna Lucia Meyerholz, ok en Fründin vun Gesche. Se harr een Mal Müsebotter up Beschüten kregen. An’n 5. Dezember vun datsülbige Jahr güng de Naber Johann Mosees dood. He harr vun’n September 1824 af an jümmers wedder Müsebotter kregen un lä mehr as een Jahr lang krank dal, ehr he mit gräsig Liefkehlen sturven is. Babenhen geev dat wedder en ganze Reeg vun Minschen, de kregen Müsebotter un sturven dor nich an: De Huushöllersche Henriette Alberti, de Schoolmeester Specht, de Deern Sophie Luise Fetten, de Kinnerdeern Blandine Witzel un de Deern Lucia Block.

De lesten veer Morden

In’n Juli 1826 verkööp se ehr Huus in de Pelzerstraten an den Rademakermeester Johann Christoph Rumpff un den sien Froo Wilhelmine. Rumpf bedreev in dat Huus siene Rademakerwarksteed un wohn süms in de böversten Stockwarken. Dor weren ok Kamern för siene Gesellen un Lehrjungs inricht. Gesche Gottfried wahn wiederhen in düt Huus in ene lüttje Staven. Nu fang se dormit an un geev ehr Nabers un de annern Lüde ut dat Huus jümmers wedder en lütt beten Müsebotter up jem ehr Eten. An’n 22. Dezember sturv denn Wilhelmine Rumpff, de just eben ehr Dochter kregen harr. Gesche harr ehr tweemal Müsebotter geven. Ok Gift kregen, man ahn dor an to starben, hefft de Amm un de Deern bi Rumpff, dorto Johanne, de Dochter vun den Rademaker Greden, ehr Fründin Marie Heckendorff un de Deern Lucia Block. An’n 15. Mai 1827 sturv Beta Schmidt, de siet Jahrenden ehr Deern weer. Se harr tweemal Müsebotter kregen un bleev dood, acht Dagen, nadem se ehren Söhn to’e Welt bröcht harr. De Dochter vun Beta Schmidt, de dree Jahr oolt weer, eet vun de Kassbeeren-Zoppen, wo dat Gift in weer un sturv al an’n 13. Mai. As de Beslagmeester Friedrich Kleine ut Hannober vun Gesche Gottfried dat Geld torüchfoddern dö, wat he ehr utlehnt harr, föhr se mit en Kruke Müsebotter nah Hannober un smeer em dat Gift up siene Schinkenstullen. An’n 24. Juli sturv he. In Hannober kregen Klein siene utwussen Kinner Conrad, Gottlieb un Heinrich Gift to’n Eten, dorto noch de Mamsell Stockhausen. Man de güngen dor al nich vun dood.

Dat Enne vun de Saak

Wedder in Bremen, kregen Johann Christoph Rumpff un siene Gesellen un Lehrjungs mehr as eenmal Müsebotter to’n Eten. Man jümmers blot so veel, dat se dor nich an starven kunnen. In düssen Summer funn Rumpff Müsebotter an sienen Salat. He wies dat sien Naber Steitz un de wahrschau em. Dat weer Gift, sä he, un he scholl sik wahren vör de „Madame Gottfried“. He slöög vör, de Angelegenheit scholl ünnersöcht weren, man Rumpff geev nix up düsse Wahrschauen. Nu geev Gesche Gottfried de Müsebotter in jümmers körtere Afstänn an dat Eten in Rumpff sien Huushoolt. Man jümmers soveel, dat een dor nich an starven konn. De Navers fungen an un snacken öber de „afsunnerliche Krankheit vun de Spe’eree“ . As Rumpff an’n 5. März Müsebotter up sienen Speck finnen dö, wies he de Saak wedder sienen Naber Steitz. De besnack em „dat weer Gift un he scholl dat unnersöken laten“. Nu güng Rumpff bi un wies de Saak sienen Doktor Luce. De unnersöch de Müsebotter an’n neegsten Dag un fünn „en bannige Masse Arsenik“ dorin. An’n 6. März 1828 keem Gesche Gottfried achter Trallen.

Dood

Nah dree Jahren achter Trallen is Gesche Gottfried up’n Domshoff in Bremen vun den Scharprichter Dietz mit dat Sweert de Kopp afneiht wurrn. Dorbi seet se up den Armesünnerstohl. Woll bi 35.000 Minschen hefft dorbi tokeken. An de Steed vun düt Schauspeel is later in dat Plaster vun den Domshoff de Spucksteen inleggt wurrn. Dat is en beten gröttern Plastersteen mit en Krüüz dorup to’n Andenken an düsse Mördersche un de Straaf, de se kregen hett. Up düssen Steen hefft de Bremers un besunners de Bremer Kinner öber Generationenden spuckt. Dor wollen se ehren Wedderwillen un Afschuu mit wiesen. De Kopp vun Gesche Gottfried wurr in en Glas mit Spiritus utstellt in dat Bremer Museum an’n Domshoff. Ehr Skelett weer bit to’n tweden Weltkrieg in dat Pathologisch Institut bi’t Grote Krankenhuus. Interessant is, dat een, de dat mit egen Ogen sehn hett, öber den Dood vun Gesche Gottfried en Gedicht schreven hett. De Bremer Heimatdichter Heinrich Goltermann hett dat 1885 in sien lütt Book „Bremer Volks- und Sittenbilder“ in Eegenverlag rutgahn laten. Dat is keen grote Kunst, man interessant is et doch, weil dor in dat ole Bremer Platt schreven is un weil een sehn kann, wat vun Indruck de Saak dormals in Bremen maakt hett:

En Erinnerung

Et is woll her all mannig Jahr,

Doch liggt mi’t in’t Gedächtniß klar,

Dat Nahmdags, rum bi Klocke veer,

As eben just de School ut weer,

In vull Hurrah un een Gottloff

Um’n Dom wi schrammden, nah’n Domshoff.

Mien Gott, wat schall den hier geschehn?

Wi Jungens mossen dat ja sehn.

Et is doch lang noch kien Freemark!

De Timmerlied sünd hier an’t Wark?

Unheemlich släpden Männer her

Hier Balken un ok Bräder, swer,

Un booden dichte vorr’n Dom

En Kasten, hoch as wi’n Boom,

In swartet Dook deep ingehullt

Scholl sühnen he een grote Schuld-

Dat Bild, so lang ik blief an’n Leben,

Deit ummer mi vor Ogen swäben,

Wenn ick den Weg nah’n Krietzsteen lenk

An den Aprilmorgen ick denk

De Sunne stund an’n Himmel klar,

Unafsehbare Minschenschaar,

So wiet dat Oge sehen kann

Weer Kopp an Kopp, stund Mann an Mann,

Rund um den Kasten in’t Gewehr

Un Bajonett de Borgerwehr.

En Wagen keem bald angerullt

De deepste Stille-denn de Schuld-

In vullen Staat, mit’n siden Kleed,

Steeg af-mit grootet Harteleed (??-)

Nah de Tribün’ warrt hen se fehrt;

Den Richterspruch se jetzt hier heert-

De Herren gifft se ähre Hand

Drup fallt de letzte Scheidewand.

Dat Swert blitzt inne Sonne hell,

De Slußakt geiht gewaltig snell,

De Streich de fallt, kinks vonne Hand

Hoch hollt de Mann jetzt anne Kant

Dat Haupt- en gräslichet Gejubel

Stimmt an, un- ut is all de Trubel

Drup bald naher, de Platz is leer,

As wenn gar nicks passeert da weer.

(Original Orthographie)

Films

Bremer Freiheit (1972), Rainer Werner Fassbinder
Gesche Gottfried (1978), mit Sabine Sinjen
Gesches Gift (1996)

Theaterstück

Bremer Freiheit, Rainer Werner Fassbinder (1971)

Literatur

Heinrich Goltermann: En Erinnerung, in :des.: Bremer Volks- und Sittenbilder. Plattdeutsch in Poesie und Prosa, Bremen 1885
Peer Meter: Gesche Gottfried, Ein langes Warten auf den Tod, Lelendal, 1995, ISBN 3-9804586-2-8
Herbert Schwarzwälder: Das Große Bremen-Lexikon. Edition Temmen, 2003, ISBN 3-86108-693-X
Johannes Feest/Petra Seling-Biehusen, Gesche Gottfried und die bremische Strafjustiz - Aktenauszüge mit Anmerkungen von Petra Seling-Biehusen und Johannes Feest in: Criminalia - Bremer Strafjustiz 1810-1850/Beiträge zur Sozialgeschichte Bremens - Heft 11, Bremen 1988, ISBN 3-88722-173-7 / ISSN 01756303
Christian Marzahn, Scheußliche Selbstgefälligkeit oder giftmordsüchtige Monomanie? Die Gesche Gottfried im Streit der Professionen in: Criminalia - Bremer Strafjustiz 1810-1850/Beiträge zur Sozialgeschichte Bremens - Heft 11, Bremen 1988, ISBN 3-88722-173-7 / ISSN 01756303

Weblinks

Gesche Gottfried (hoochdüütsch)
Detentionshuus (hoochdüütsch)
Gesche Gottfried in Stood (hoochdüütsch)