Platin

Hööftartikel: Isotopen vun Platin
Iso	VN	t_½	VO	VE (MeV)	VP
¹⁹⁰Pt	nee	6,5 · 10¹¹ a	α	3,18	¹⁸⁶Os
¹⁹¹Pt	nee	2,96 d	ε	-	¹⁹¹Ir
¹⁹²Pt	0,782 %	Pt is mit 114 Neutronen bestännig.
¹⁹³Pt	nee	50 a	ε	-	¹⁹³Ir
^193mPt	nee	4,33 d	IÖ	0,1355	¹⁹³Pt
¹⁹⁴Pt	32,967 %	Pt is mit 116 Neutronen bestännig.
¹⁹⁵Pt	33,832 %	Pt is mit 117 Neutronen bestännig.
^195mPt	nee	4,02 d	IÖ	0,1297	¹⁹⁵Pt
¹⁹⁶Pt	25,242 %	Pt is mit 118 Neutronen bestännig.
¹⁹⁷Pt	nee	19,8913 h	β^-	0,719	¹⁹⁷Au
^197mPt	nee	1,59 h	IÖ	0,3465	¹⁹⁷Pt
¹⁹⁸Pt	7,163 %	Pt is mit 120 Neutronen bestännig.

Platin is en cheemsch Element ut dat Periodensystem, dat to de Övergangselementen tellt un en Metall is. Platin hett dat Atomteken Pt un de Atomtall 78. Dat Element is swor, dehnbor un kann goot smeedt warrn. As Eddelmetall is Platin butendem teemlich korrosionsbestännig.

Historie

De Naam is afleidt vun dat spaansche Woort platina, wat de lütte, negativ besette Form to plata „Sülver“ is. In Europa weer dat eerste mol dör den italienschen Humanisten Julius Caesar Scaliger vun Platin snackt. He beschreev en seltsom witt Metall, dat sik nich smölten leet. In en Bericht vun Antonio de Ulluoa, de 1748 publizeert worrn is, steiht en utföhrlich Beschrieven vun de Egenschoppen. Wohrschienlich is Platin al 3000 v. Chr. in dat olle Äqypten verwennt worrn. De britsche Forscher Sir William Matthew Flinder (1853–1942) hett 1895 ooltägyptischen Smuck opdeckt un faststellt, dat in lütte Mengde ok Platin verwennt worrn is.

Platin is ok al vun de Indianers in Süüdamerika nütt worrn. Dat Metall weer eenfach mit dorbi, wenn Waschgold wunnen weer un künn nich afscheed warrn. De Smeden dormols hebbt, ahn sik doröver kloor to wesen, utnütt, dat sik Platinkoorns in de Gloot vun de Holtköhlenfüer mit den Goldstoff fein verschweißen lett. Dat Gold hett dorbi as en Loot wirkt un dör wedderhollt Hittmaken und Smeden hett sik en teemlich gliekmatig dörmischte, helle un bi’t Smeden goot formbore Metalllegeeren tügen laten. De kunn aver nich wedder insmölt warrn, weer aver jüst so bestännig as Gold, man mehr vun wittlich-sülverortig Klöör. En Andeel vun ungefäähr 15 % Platin hett en hellgraue Klöör maakt. Rein Platin weer to de Tiet aver noch unbekannt.

In’t 17. Johrhunnert weer Platin en Problem bi’t Goldsöken in de spaanschen Kolonien. Vun wegen Spökenkiekeree un Avergloven hebbt de Lüüd dacht, dat weer „unriep“ Gold un hebbt dat dorüm nich insammelt sünnern wedder in de Strööm torüchsmeten. Dat Metall harr woll ungefäähr dat lieke spezifsche Gewicht un lööp nich mol in’t Füer an, man de schöne gele Klöör, de hett fehlt. Dorüm hett man dat blots to’n verfälschen vun Gold nahmen, worophen de spaansch Regeeren verboden hett, dat to exporteeren. Se harrn sogor doröver nadacht, dat hele Platin, wat bit dorhen föddert worrn weer, in de See to versenken, um den Smuggel un de Fälscheree to ünnerbinnen.

De Alchemie vun’t 18. Johrhunnert weer ünner Dwang, wiel dat mit de Technik in de Tiet düchtig swor wesen is, unrein vun reinet Gold to ünnerscheden. 1748 hett Antonio de Ulloa denn utföhrlich över de Egenschoppen vun dat seltsome Metall bericht. 1750 hett de engelsch Dokter William Brownrigg reinigt Platinpulver herstellt.

De sweedsche Wetenschoppler Theophil Scheffer hett 1751 Platin as en Eddelmetall instoopt. Dormit is Platin weertvull worrn un dat weern blots noch en Fraag vun de Tiet, wanneer de Herrscher in Europa dorvun wat mitkriegen schulln. vun wegen den hoogen Smöltpunkt vun 1772 °C kunn Platin lange Tiet gor nicht rein verarbeit warrn. Dör dat Legeeren mit eenige Prozent Tinn (un ok Kopper) kunn Platin aver mit de dormols hööchstmööglichen Temperaturen vun 1200-1500 °C to en homogen Material tohopensmölt un ok gaten warrn. Rein Platin to smölten kunn to’n eersten mol in den Brennpunkt vun en Hollspegel maakt warrn. Eerst mit Opdecken vun’n Suerstoff künn man dat Füer hitt noog maken, man richtig reinet, formbor Metall leet sik dormit jümmers noch nicht maken, wenn man vun lüttst Mengden mol afsütt. In de Hitt vun’n Kohlenfüer nimmt Platin t. B. geern Kohlenstoff op un warrt dordör denn sprööd.

Gegen 1780 hett Ludwig XVI., König vun Frankriek, verkünnt, dat blots de König Platin besitten dröff. Sien Hoffgoldsmett Marc Etienne Janety hett vör em dorut wunnerschöne Saken maakt, as t. B. en komplett Service mit kobaltblau Email. Üm dor mittohollen, beopdraag ok de König Karl III. vun Spanien 1788 den Juwelier Francisco Alonso, vör em en Drinkbecher mit veel Smuck to maken. De 30 Zentimeter hooge un twee Kilogramm swore Kelch weer an Paapst Pius VI. övergeven.

Frankriek hett 1795 as weltwiet eerstet Land dat metrische System för Maten un Gewichten inföhrt. Dorför is Platin bruukt worrn, as en Metall dat lang bestännig is un sik nich afnütt. Dordör bleev dat normte Maat unverännert. Dat originale Oorkilogramm is en Platinzylinder, de vundaag in’t Bureau International des Poids et Mesures (BIPM) in de Neeg vun Paris steiht.

In de Tiet vun de Aufklärung hebbt dat tallriek Opdecken un nee’ wetenschopplich Utfinnen mööglich maakt, dat 1803 de britsche Wetenschoppler W. H. Wallaston en anwendbore Methood utklamüstern kunn, üm rein, formbor Platin hertostellen. Dorbi is ok dat Metall Palladium opdeckt worrn, wat faken tohopen mit Platin vörkummt. in Russland weern 1819 in’n Ural düchtige Vörkamen vun Platin funnen worrn. To lieken Tiet weer dat Intresse an dat Material jümmer grötter un man hett denn ok mit Iridium un Rhodium noch mehr Metallen opdeckt, de mit Platin tohopen vörkommt.

Dat Wieterkamen in de Chemie un dat Bruukbormaken vun de Elektrizität hebbt in’t 19. Johrhunnert ne’e Anwennen för dat hittbestännige Metall opbrocht. Twüschen 1828 un 1845 weer ünner Zar Nikolaus I. de Platinrubel in Russland de offiziell Geldsort. 1856 hett de düütsche Aftheker un Chemiker Carl Heraeus Platin in en Knallgasflamm opsmölt un begrünn mit disse Technologie en Platinsmöltaven. End vun’t 19. Johrhunnert sünd üm un bi 1000 kg Platin verarbeit worrn. 1866 weern in Kimberley in Süüdafrika rieke Demantvörkamen opdeckt, en poor Johr later denn ok de Platinvörkamen.

1884 hett de Juwelier vun den russ’schen Zar Alexander III., Carl Fabergé, en Prunk-Ei maakt, dat Platinapplikatschonen harr. Dat Fabergé-Ei warrt gau bekannt un geern sehn. In Europa sett en groten Anstorm op Platinsmuck mit Brillanten in. End vun’t 19. Johrhunnert, in de Belle Époque, dreegt meist al Kaisers, Könige, Zaren un Maharadschas Smuck ut Platin. Spanien König Karl IV. gifft in sien Sommerseet, den Palacido Real in Aranjuez dat Chambre en platine („Kamer vun Platin“) in Opdrag, dat ünner Verwennen vun Eddelholtsorten mit Platininlagen maakt warrt.

Anfang vun’t 20. Johrhunnert maakt Louis Cartier to’n eersten mol Smuck, de vullstännig ut Platin besteiht, üm de Brillanz vun de Demanten to betonen. Wieldat he so kunstfardig is mit dat eddel Material ümgahn kann, warrt he vun König Edward VII. vun England as „Juwelier vun de Könige un König vun de Juweliere“ betekent. De Maharadscha vun Patiala lett sik vun em Diademen un opwännigen Smuck för sien Turban maken. Weertvull Stoffen warrt ünner annern mit Paltinfadens weevt. To de Tiet överstiggt de Pries för dat Eddelmetall den vun Gold üm dat Achtfache.

Düütschland weer üm de Johrhunnertwennen föhrend in de Chemietechnik. Hiersünd bedüdende technologische Verfohren utklamüstert worrn för de Synthees mit Katalysaters. 1910 warrt t. B. dat vun BASF entwickelte Haber-Bosch-Verfohren inföhrt. Dat Ammoniak, wat dorbi entsteiht, warrt in dat Ostwaldtverfohren an Platin-Rhodium-Katalysaters to Stickoxiden ümsett. Jemehr Endprodukten, de Nitraten, sünd wichtige Utgangsstoffen för Kunstdünger, Sprengstoff un annere Chemikalien.

Hans Merensky, en düütschen Geolog deckt 1924 de bannig groten Platinvörkamen bi Johannesborg in Süüdafrika op. Dormit fangt de moderne Platinindustrie an. Wiel den Tweeten Weltkrieg warrt Platin op beide Sieten vun’n Atlantik as kriegswichtigen Rohstoff bruukt. Dat Herstellen vun Platinsmuck is in de Tiet dorüm verboden wesen.

Süüdafrika hett vundaag mit Afstand de gröttste Platinprodukschoon. 2005 weern hier 140 t Platin föddert. An tweete Steed kummt Russland mit jümmerhen noch 70 t vör Kanada, de USA, Kolumbien un Simbabwe.

Winnen

Metallsch Platin (Platinsepen) warrt vundaag so gott as gor nich mehr afboot. Bargwarken gifft dat blots in Süüdafrika (Transvaal). En Born för dat Eddelmetall sünd ok de Buntmetallherstellen (Kopper un Nickel) in Greater Sudbury (Ontario) un Norilsk (Russland). Hier fallt de Platingruppenmetallen as en Nevenprodukt bi de Nickelrafiinatschoon an. As Platinnevenmetallen warrt dorbi fief Metallen betekenkt, de vun jemehr cheemsch Egenschoppen den Platin so liek sünd, dat dat toeerst grote Möh maakt hett, jem aftoscheeden un rein dortostellen. 1803 weern Iridium, Osmium, Palladium un Rhodium opdeckt, 1844 keem dat Ruthenium dorto.

Egenschoppen

Platin is en korrosionsbestännig, smedbor un week Swormetall. Waterstoff, Suerstoff un ok annere Gasen warrt vun Platin in’n aktiveerten Tostand bunnen. Dordör hett Platin sünnere katalytische Egenschoppen. In’n Biwesen vun Platin reageert Waterstoff un Suerstoff explosionsordig to Water. Man Platinkatalysaters warrt snell dör Öllern un Verunreinigen inaktiv („vergift“).

Platin egent sik süners to’n Herstellen vun Smuck vun wegen sien Bestännigkeit gegen Anlopen, sien Holtborkeit un wiel Platin teemlich roor is.

As ok de annern Metallen ut de Platingrupp, wiest dat Element en insaaglich Verhollen. Op de enen Siet reageert Platin nicht sünnerlich gootm, wat tyypsch is för en Eddelmetall. Man denn is dat ok wedder hoochreaktiv gegenöver sünnere Stoffen un bi sünnere Bedingen. Platin wiest ok hooge Bestännigkeit bi hooge Temperaturen. Dorüm is dat Metall ok för veele industriell Anwennen vun sünneret Intresse.

Platin löst sik nich in Soltsüür un ok nich in Salpetersüür. Vun hitt Königswater warrt dat aver ünner Billn vun rootbruun Hexachloroplatin(IV)-süür angrepen. Dat gellt ok bi Alkali- Peroxid-, Nitrat-, Cyanid- un annere Soltsmölten. Veele Metallen billt mit Platin Legeeren, so as Iesen, Nickel, Kopper, Kobalt, Gold, Wolfram, Gallium, Tinn usw. Sünners antomarken is, dat Platin to’n Deel ünner Billn vun Verbinnen mit hitten Swevel, Phosphor, Bor, Silizium un Kohlenstoff in jede Form reageert, also ok in hitte Flammengasen. Ok en ganze Reeg Oxiden reageert mit Platin. Dorüm künnt ok blots bestimmte Warkstoffen as Tegelmaterial insett warrn. Bi’t Smölten vun Platin t. B. mit Propan-Suerstoff mutt mit neutral bit swackoxideerend Flamm arbeit warrn. An’n besten is dat elektrisch-induktive Hittmaken ahn Flammen in Zirkonoxidkeramiken.

Verwennen

Vunwegen de Verfügborkeit un de utermatigen Egenschoppen warrt Platin un Platinlegeeren op tallriek Rebeden anwennt. Platin is t. B. sünners acht bi de Herstellen vun Redschoppen för Laborarbeit. Platin maakt ünner annern keen Flammenklöör un kann dorüm bruukt warrn, üm Proven in de Flamm to bringen.

In’n Labor warrt veele Bodeelen ut Platin maakt, ünner annern Thermoelementen, Analysredschoppen, Magnetwarkstoffen oder Brennstoffzellen, aver ok annere Redschoppen as Spinndüsen, Katalysaters, Düsen in de Flaag- un Raketentechnik, Laserdruckers, Schrievfeddern usw. Insett warrt Platin as Kontaktwarkstoff, för Implantaten in de Medizin und Tähnmedizin, Hartschreedmakers, as Heelmiddel gegen Krebs un natürlich ok as Smuckmaterial.

In Russland sünd twüschen 1828 un 1846 Geldmünten ut Platin prägt worrn. Eerst weern dat Münten vun 10,3 Gramm Platin, de en Weert vun 3 Rubel harrn. Later geev dat ok Münten mit den dubbelten doer veerfachen Weert dorto.

En Legeeren ut 90% Platin un 10% Iridium is bruukt warrn vör dat Oorkilogramm, dat in en Tresor vun’t Bureau International des Poids et Mesures (BIPM) opbewohrt warrt. Ut de lieke Legeeren is ok de Oormeter vun 1889 herstellt worrn, dat bit in’t Johr 1960 de Definitschoon för dat Meter weer. De Bruuk vun Platin as Katalysatermaterial is för 2005 op 3,86 Millionen Unzen schätzt worrn.

Platin sülvst schall gesundheitlich ungefährlich wesen, man die Verbinnen vun Platin wartrt as hoochgiftig ankeken.

Verbinnen

En Bispeel för en Verbinnen mit Platin in de Oxidatschoonsstoop 0 is

Tetrakis(triphenylphosphin)platin (Pt(PPh₃)₄)

Verbinnen mit Si (t. B. för Infraroot-Kameras)

PtSi
Pt₂Si
Pt₃Si

Literatur

W. Manchot, G. Lehmann: Über einwertiges Platin. Berichte der Deutschen Chemischen Gesellschaft (A and B Series), 63(10), S. 2775–2782 (1930), ISSN 0365-9496
Anonymus: Platin. Das edelste aller Edelmetalle Geschichte, Produktion, Anwendung. Metall (Berlin) 57(12), S. 777 – 784 (2003), ISSN 0026-0746
Michael Groß: Als der Platin-Rubel rollte. Chemie in unserer Zeit 38(5), S. 308 (2004), ISSN 0009-2851
Ingo Ott, Ronald Gust: Medizinische Chemie der Platinkomplexe: Besonderheiten anorganischer Zytostatika. Pharmazie in unserer Zeit 35(2), S. 124 – 133 (2006), ISSN 0048-3664