Maateenheit
En Maateenheit is en Physikaalsch Grött, de een eendüdig fastleggten Weert hett un to’n Vergliek bi de quantitativ Bestimmen vun annere Grötten vun de sülven Oort bruukt warrt.
Egenschoppen
[ännern | Bornkood ännern]Een wetenschopplich Grött mutt en poor Bedingen erfüllen, dormit man vör ehr en Maateenheit defineeren kann, de ok skalierbar is. Dat eerste is en Basispunkt oder Referenzweert, de as Utgangsweert op en Skala bestimmt warrn kann. Faken is dat de Nullpunkt oder en annern fastleggten Punkt. Bi de Temperatur kann dat t. B. de Smöltpunkt wesen. Dat annere is en eendüdig Vörgaav, woans de Skala to ünnerdelen oder aftostopen is.
Maateenheiten warrt jümmers denn defineert, wenn sik en Grött skaleeren lett, also ok op den een oder annern Weg nameten warrn kann. Man snackt dorüm tomeist vun physikalsch Grött. Neven disse nipp un nau fastleggten physikalschen Grötten gifft dat aver ok noch Eenheiten för Grötten, de vun’t Wohrnehmen afhangt, as t. de Luutheit – wat för den een fein to höören is, mag för den annern bösen Krach wesen.
Manchmol warrt Maateenheiten ok bruukt, üm Grötten ahn Dimension düdlich to maaken, obschoonst se ok ahn Eenheit as reine Tall angeven warrn künnt, as t. B. Prozent oder Grad för’n Winkel.
Eenheitensysteme
[ännern | Bornkood ännern]In de Physik warrt ünnerscheedlichee Grötten so to Eenheitensystemen tohopenfaat, dat man mit möglichst wenig Basiseenheiten utkummt. Disse warrt fastleggt un all anneren Eenheiten künnt ut de Basiseenheiten afleidt warrn. Vundaag is dat SI-System internatschonal begäng, dat mit söven Basiseenheiten arbeidt.
Een Bispeel för en afleidt Eenheit is dat Maat för de Snelligkeit: De Eenheit dorför is Meter pro Sekunn. In dat SI-System warrt dat as m/s schreven, wobi Meter un Sekunn twee vun de SI-Basiseenheiten sünd.
Eenheitenteken
[ännern | Bornkood ännern]Eenheitenteken sünd nix anners as Afkötten vun de Naamen vun Eenheiten. Tomeist warrt een oder twee Bookstaven bruukt, de an de Steed vun den Naamen achter den Tallenweert schreven warrt. In enkelte Fäll künnt dat ok greeksche Bookstaven wesen oder annere sünnerliche Tekens wesen – t. B. de lütte hoochstellte Krink, de as Gradteken begäng is. De Teken sünd tomeist internatschonal fastleggt, dormit nüms dör den Tüdel kummt.
Man dat gifft ok en poor Grötten, wo dat nich so nipp un nau fastleggt is, wat begäng is. Dat Johr warrt t. B. faken mit dat Teken a afkött, man eenige bruukt ok yr oder y. Dor mutt een denn sünners oppassen, dat man nix verwesselt.
Historie
[ännern | Bornkood ännern]
Fröher weern Maateenheiten faken över Referenzkörpers fastleggt, de een sünnerlich Egenschap opwiest hett. Dat weer ok Maatverkörpern nöömt. Dat weer licht to maken bi de Läng, bi’t Volumen oder bi Massen, de man över Metallstääv, Kugeln oder Hollfaten dorstelln kunn. Mitünner weern de an een open Steed fastmaakt – faken inmüert in oder an de Fassad vun dat Raathuus, dat jeder de Möglichkeit harr, sien egen Maatredschop dormit to verglieken un to Kalibreeren. In dat SI-System is dat Kilogramm vundaag de eenzige Maateenheit, de op disse Oort un Wies defineert is. Dat Oorkilogramm gifft dat in Paris. All Maaten warrt doran kalibreert un as Veelfachet dorvun angeven. 4 kg heet also nipp un nau: „4 mol so veel Masse as dat Oorkilogramm ni Paris“. Man hett aver in de Twüschentiet markt, dat de natschonalen duplizeerten Kilos Masse verleren doot. Dorüm söcht man ok för de Masse na en akkerat physikalschen Weg, dat Kilogramm över fundamentale Konstanten to defineeren.
Fröher weern de Eenheiten tomeist ganz free na Snut un ahn Betog toeenanner fastleggt. Den Utslag hebbt faken praktische Saken geven, t. B. dat Afmeten vun Längden an’n egen Lief, as de Ell. To de Tiet weern de beten wat weniger to griependen Eenheiten nich so vun Bedüden, as t. B. vundaag de Lichtstärk. Solke Eenheiten mööt över Meetvörschriften fastleggt warrn, de mit grote Nauigkeit namaakt warrn künnt. In’t Fackliche warrt dor ünnerscheed twüschen „Definitschoon“ un „Vörschrift för’t Realiseeren“. De Verfohren to’n Realiseeren sünd faken ünnerscheedlich to de Definitschoon, as de Grötten mitünner nich direkt nameten warrn künnt.
Wokeen Verfohren in Fraag kummt, hangt vun de Nauigkeit af, de bruukt warrt. För de „Darstellen“ vun een Maateenheit as natschonal Referenz warrt veek mehr Opwand dreven as wenn een en Hannelswaag eichen deit. Je na Nauigkeit künnt ok hüüt noch verkörperte Maten aktuell wesen.