Komet

Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Komet (Mehrdüdig Begreep).

De Komet Hale-Bopp vun 1997 weer een vun de hellsten in Middeleuropa in de letzten twintig Johren

De Halleysche Komet (hier: 1910) weer de eerste, de as perioodsch kennt worrn is

En Komet (vun gr. kométes „Hoorsteern“, afleidt vun kómē „Hööfthoor“) oder Steertsteern is en lütten Himmelskörper, de tomindst in de Neeg vun de Sünn so dull utgaast, dat sik en Koma billt.

En Komet is meist blots wenige Kilometer groot. In de Neeg vun de Sünn warrt he vun de diffusen, neveligen Koma ümgeven, de en Utdehnen vun bit to 2,7 Millionen Kilometer hebben kann. Beids tohopen, also Karn un Koma, warrt as Kopp vun’n Kometen betekent. Dat opfallsigste Markmol vun de Kometen, de vun de Eer ut to sehn sünd, is aver de Steert, de bi grote Kometen, de bannig dicht an de Sünn rankamt, en Läng vun mehrere 100 Millionen Kilometer hebben kann. Tomeist sünd dat aver blots eenige teihn Millionen Kilometer.

Historie

Text vun 1661 över de Utwirken vun’n Komet

Hööftatikel: Kometenforschen

In’t Öllerdom un in’t Middelöller sünd Kometen faken as Teken vun de Gödder ansehn worrn oder as Henwiesen op en Unglück, dat passeeren schall. Ünner de kloken Lüüd geev dat verscheden Ansichten: Aristoteles un Ptolemäus hebbt de Kometen för Dunst ut de Eerdatmosphäär ansehn. Regiomontanus weer de eerste, de in jem egenstännige Himmelskörper sehn hett. Den Anfang vun en wetenschoppliche Sicht op de Kometen kann man mit de Insicht vun Tycho Brahe setten, dat Kometen keen Vörgäng binnen de Atmosphäär vun de Eer sünd. Bi den Komet vun 1577 hett he faststellt, dat de sik in en Afstand vun tomindst 230 mol den Radius vun de Eer bewegen müss. Man, dat hett en Tiet duurt, bit dat sik disse Annahm ok dörsett hett. Sogor Galileo Galilei hett dat nich glöövt. As in’t Johr 1682 en Komet to sehn weer, künn Edmond Halley nawiesen, dat dat en Himmelskörper weer, de perioodsch wedderkummt un all 76 Johren op en langtogen Ellips üm de Sünn löppt. De Halleysche Komet weer ok al 1607, 1531 un 1456 to sehn wesen. Vundaag warrt jeed Johr in Dörsnitt 20 bit 30 Kometen opdeckt.

Indelen vun Kometen

Kometen warrt ünnerscheedt in perioodsche Kometen un nich-perioodsche Kometen afhangig dorvun, woans se op de Eer to sehn sünd. Bi de perioodschen Kometen warrt noch mol na de Ümlooptiet ünnerdeelt in kort- un langperioodsche Kometen.

• Nich-perioodsche Kometen sünd Himmelskörpers de ganz seker nich wedderkamen doot, vun wegen dat jemehr Bahn en Parabel oder en Hyperbel is, oder solke, de blots eenmol beobacht worrn sünd ahn dat de Beobachtungen för en Bestimmen vun de Bahn utrecken doot.
• Perioodsche Kometen sünd Himmelskörpers, de vun wegen jemehr Bahnelementen kloor is, dat se wedder kaamt. Dat heet, dat se tomindst för en sünnere Tietduer op en bestännige Bahn üm de Sünn loopt.
  • Langperioodsche Kometen hebbt Ümlooptieten vun mehr as 200 Johren. Se kaamt wohrschienlich ut de Oortschen Wulk un wiest statistisch verdeelte Bahnnegen op. Üm de Sünn loopt se in de glieken Richt as de Palenten, jüst so as ok in de Gegenricht. De Exzentrizität vun jemehr Bahnen liggt dicht bi 1, man in de Regel sünd se noch dör de Swoorkraft an de Sünn bunnen, ofschoonst se bit to 100 Millionen Johren för een Ümloop bruken künnt.
  • Kortperioodsche Kometen hebbt Ümlooptieten, de lütter sünd as 200 Johren. Se stammt wohrschienlich ut den Kuipergördel. Tomeist hebbt se den glieken Ümloopsinn as de Planeten un wiest in’n Dörsnitt Bahnnegen üm 20° op. Dormit bewegt se sik also in de Neeg vun de Ekliptik. Över de Hälft vun de kortperioodschen Kometen hebbt en (Aphel), dat in de Neeg vun de Jupiterbahn bi fief bit söss AE liggt (Jupiter-Familie). Dat sünd Kometen, de fröher mol längere Perioden harrn, aver den jemehr Bahnen dör den Gravitatschoons-Influss vun’n Jupiter mit de Tiet ännert worrn is.

Kometenbahnen

Wenn Kometen nee opdeckt warrt, künnt toeerst tomeist blots korte Bagens vun de Bahn beobacht warrn. Dorüm warrt toeerst paraboolsche Bahnen (mit en Bahnexzentrizität e = 1) berekent. De Parabel is aver blots en mathemaatschen Grenzfall, de in de Natur so nich vörkummt, vun wegen dat jede noch so lütte Stören dör annere Himmelskörpers ut de Bahn en Ellips (bi e < 1,0) oder en Hyperbel (bi e > 1.0) maakt. Wenn de Komet lang noog beobacht warrn kann, winnt man denn mehr astrometrische Positschonen un kann den seggen, wat dat en Ellips oder en Hyperbel is, op de sik de Komet bewegt.

Bi ruchweg 600 Kometen, de ünnersöcht worrn sünd, is de folgen Verdelen rutkamen: 43 % hebbt Parabelbahnen, 25 % langperioodsche Ellipsen (Ümlooptiet grötter as 200 Johren), 17 % kortperioodsche Ellipsen un 15 % Hyperbeln. Dat dor so veel Parabeln bi sünd, kummt aver vun de korte Beobachtungstiet vun vele Kometen, bi de dat noch nich mööglich is, en langtogen Ellips vun en Parabel to ünnerscheden. Bi längere Sichtborkeiten vun 240-500 Daag wiest blots noch 3 % vun de Kometen en schienbore Parabelbahn op. Man kann also dorvun utgahn, dat de Ellipsenbahnen an’n fakensten sünd.

Sungrazer (Sünnenstriepers)

De Komet Ikeya-Seki

Sünnenstriepers sünd en Koppel vun Kometen, de bannig dicht an de Sünn rankamt un sik to’n Deel sogor dör de Sünnkorona dörbewegt. Dör de Sond SOHO künnen mehr as dusend Kometen vun disse Oort fotografeert warrn. Dat warrt schätzt, dat dat dorvun mehr as 200.000 Objekten gifft. Dör de starken Tidenkräft vun de Sünn, warrt Sungrazer faken tweireten. De meisten Sünnenstriepers sünd dorüm lütte Brookstücken mit Dörmeters vun 10 m un weniger. De opfalligste Komet Ikeya-Seki weer aver sogor noch dagsöver to sehn, so dat sien Dörmeter op mehrere Kilometers schätzt worrn is. De gröttste Deel vun de Sungrazers höört to de Kreutz-Grupp.

Kometennaams

Hööftartikel: Naams vun Asteroiden un Kometen

Wenn Kometen nee opdeckt warrt, kriegt se vun de IAU toeerst en Naam de ut dat Johr vun’t Opdecken un en groten Bookstaven tohopensett is. De Bookstaav warrt in’n Halfmaandsrhythmus na den Tietpunkt vun’t Opdecken fastleggtun fangt an’n 1. Januar mit A un an’n 16. Januar mit B an. Dorto kummt en Tall, dat een ünnerscheden kann, wenn in’n halven Maand mehrere Kometen opdeckt worrn sünd. Wenn denn de Bahnelementen nauer bekannt sünd, warrt vör den Naam noch en Bookstaav dortostellt:

P: de Ümlooptiet is lütter as 200 Johren oder dat gifft mehr as tomindst twee nawieste Periheldörgäng.

C: de Ümlooptiet is grötter as 200 Johren

X: de Bahn kann nich bestimmt warrn

D: en perioodschen Komet, de nich mehr opfunnen warrn kann oder den dat nich mehr gifft

A: nadräglich stellt sik rut, dat dat keen Komet, man en Asteroid is.

Bi perioodsche Kometen warrt butendem en wieterlopen Tall vöranstellt, wenn een tweten Periheldörgang nawiest is. Mit Stand vun’n 18. November 2005 sünd 173 kometen mit tomindst twee nawieste Periheldörgäng bekannt. Söven dorvun gifft dat in de Twüschentiet nich mehr as to’n Bispeel den Komet 3D/Biela.

De Komet Hyakutake warrt to’n Bispeel ok ünner de Beteken C/1996 B2 opföhrt. Dat heet, dat weer de twete Komet, de in de tweten Hälft vun’n Januar 1996 opdeckt worrn is. Sien Ümlooptiet is grötter as 200 Johren.

Normalerwies warrt en Komet tosätzlich na sien Opdeckers nöömt. To’n Bispeel heet de Komet D/1993 F2 bito ok Shoemaker-Levy 9. Dat weer de neegte Komet, den Eugene un Carolyn Shoemaker tosamen mit David H. Levy opdeckt harrn.

Enstahn vun Kometen

De hoge Andeel an flüchtige Stoffen as to’n Bispeel Water un Kohlenstoffmonoxid wiest dorop hen, dat de Kometenkarns in’t butere Sünnsystem tostannen kamen sünd. De Planitesimalen ut dat Rebeet vun de buteren Planeten, de nich vun de Gasresen opsammelt worrn sünd, sünd to’n Deel so dull streit worrn, dat so ut dat Sünnsystem utneiht sünd. Blots ruchweg teihn Prozent vun disse streiten Körpers billt de Oortsche Wulk. Objekten buten de Neptunbahn weern vun den Streivörgang nich bedrapen un hebbt den Kuipergördel billt.

Mit jeden Ümloop üm de Sünn verleert Kometen en lütten Deel vun jemehr Masse. Bedrapen sünd dorvun vör allen de flüchtigen Andelen vun de buteren Schicht, so dat se na’n poor hunnert Ümlööp kuum mehr as Kometen to kennen sünd. De Tiet dorvör is düütlich lütter as dat Öller vun’t Sünnsystem. Bito warrt de langperioodschen Kometen bi’t Dörlopen vun’t binnere Sünnsystem so dull vun de groten Planeten streit, dat se blots vör en poor Ümlööp as fröhere Liddmaten vun de Oortschen Wulk to kennen sünd. Dat heet, dat gifft en Vörgang, de de Kometen, de vundaag noch to sehn sünd, ut jemehr Bahnen wiet weg vun de Sünn dichter an ehr ranbringt. För de kortperioodschen Kometen ut den Kuipergördel warrt annahmen, dat dorför Kollisionen vun an sik transneptunsche Objekten verantwoortlich sünd, dör de Brookstücken in’t Binnere vun’t Sünnsystem kaamt. De Streivörgang vun langperioodsche Kometen is noch nich kloor, man faken warrt dorför dat Inwirken vun Steerns oder noch nich opdeckte Planeten („Transpluto“), de vörbiteht, annahmen oder ok en noch nich bekannten Begleitsteern vun de Sünn („Nemesis“).

Opbo vun Kometen

Karn

De 5 km grote Karn vun Wild 2 (Stardust, NASA)

Wenn sik Kometen in groten Afstand vun de Sünn ophollt, bestaht se blots ut’n Karn, de to’n gröttsten Deel ut Water, Dröögies, CO-Ies, Methan un Ammoniak besteiht, dat to Glas verklamt is. Dorto kaamt lütte Bimischen vun lütte Stoff- un Mineralendeelen (to’n Bispeel Silikaten un Nickeliesen), wat Kometen den Binaam smuddelige Sneebäll inbröcht hett. Beobachten vun de Deep-Impact-Ruumsond hebbt wiest, dat in’t Butenrebeet vun den Komet 9P/Tempel (Tempel 1) de fasten Bestandelen gegenöver de flüchtigen den grötteren Andeel hebbt, so dat mööglicherwies de Utdruck „iesig Dreckball“ beter passen de. Ut Beobachten vun de Ruumsond Giotto an’n Halleyschen Komet is bekannt, dat Kometen en swarte Köst opwiest, de blots ruchweg 4 % vun’t Licht reflekteert (Albedo). Dat bedüüt, dat Kometen mööglicherwies de düsteres Objekten in’t Sünnsystem dorstellt, liekers dat se an sik as sünners opfallig Lüüchtobjekten bekannt sünd. De Karn is düüsterer as to’n Bispeel Asphalt, de en Albedo vun 0,07 hett.

Na hüdige Ansicht besteiht de Böverflach von Kometen ut en Oort vun Steenschutt, de ut Brocken vun Stenen steiht, de to swoor sünd, as dat se de Swoorkraft vun’n Karn överwinnen künnt. Utgasen doot blots lütte Rebeden vun’n Karn. De Giotto-Sond hett butendem ok lütte Partikels funnen, de riek sünd an Kohlenstoff (C), Waterstoff (H), Suerstoff (O) un Stickstoff (N) un dorüm ok CHON-Partikels nöömt warrt. De künnt ut en dünne Sottschicht stammen, womit de Böverflach övertogen is un de so ok de siete Albedo verkloren künn. Mehr Informatschonen schall de Rosetta-Misschoon bringen. De eerste, de 1950 Kometenkarns as’n Konglomerat ut Ies un faste Bestanddelen beschreven hett, weer Fred Whipple.

Koma

Bestand vun de Koma vun Hale-Bopp (1997), betogen op H₂O

Molekül	Männigkeit
H2O	100
CO	20
CO2	6–20
H2CO	1
CH3OH	2
NH3	0,7–1,8
CH4	0,6
C2H2	0,1
C2H6	0,3
HCOOH	0,06
CH2CO	<0,03
CH3CHO	0,02
CH3CH2OH	<0,05
CH3OCH3	<0,45
HCOOCH3	0,06
HNCO	0,06–0,1
NH2CHO	0,01
HCN	0,25
HNC	0,04
CH3CN	0,02
HC3N	0,02
H2S	1,5
OCS	0,5
H2CS	0,02
SO	0,2–0,8
SO2	0,1

Wenn en Komet nu op sien Bahn dichter an de Sünn kummt un in’n Afstand vun ruchweg 5 AE de Jupiterbahn krüüzt, billt sik dör’t Wesselwirken vun den Komet mit den Sünnwind en Koma ut, de as’n Schaal üm den Karn liggt, in den sien Neeg aver ok strahlenförmige Strukturen wiest. Tostannen kummt de Koma dör Sublimatschoon vun licht flüchtige Stoffen op de Siet, de na de Sünn henwiest, un dör Stoffpartikels, de bi’t Utgasen mitreten warrt. Na de Beobachten vun de Sond Giotto finnt disse Sublimatschoon blots an 10 bit 15 % vun de Böverflach statt. De flüchtigen Stoffen gaast ogenschienlich blots an sprocke Steden vun de swarten Köst ut.

De Muddermolekülen, de an disse Seden utneiht, billt de binnere Koma. Dör Ophitten, Ionisatschoon un Dissoziatschoon vergrötert sik de Koma wieder un billt opletzt de sichtbore Koma ut Ionen un Radikalen. Üm de Koma rüm is noch en atomar Waterstoffhalo, dat in’t Ultravigelette strahlt. De Halo warrt warrt ok as UV-Koma betekent un harr to’n Bispeel bi den Komet Hale-Bopp 1997 en Dörmeter vun 150 Millionen Kilometer. De UV-Koma kann blots mit Satelliten ünnersöcht warrn, vun wegen dat de Ozonschicht vun de Atmosphäär dat UV-Licht nich dörlaten deit.

Steert

Dör den Strahlendruck un den Sünnwind warrt Bestanddelen vun de Koma „wegblaast“, so dat sik ruchweg binnen de Marsbahn en Steert anfangt uttobilln. Nipp un nau sünd dat twee enkelte Steerten: De een is small un langtogen (Tyyp-I-Steert), de vör allen ut Molekülionen besteiht un ok Plasmasteert nöömt warrt. För disse Deelken reckt de Strahlendruck nich as Grund ut, so dat Ludwig Biermann 1951 as Verkloren dorför en Partikelstrahlen postuleert hettm de vun de Sünn utgeiht un vundaag as Sünnwind bekannt is. Man geiht vundaag dorvun ut, dat de Ionen vun’n Komet dör en Wesselwirken mit dat solare Magnetfeld andreven warrt, dat vun de Deelken vun’n Sünnwind mitföhrt warrt.

De tweete is en diffusen, krummen Steert (Tyyp-II Steert), de ok Stoffsteert nöömt warrt. De lütten Stoffdeelkens, de dissen Steert billt, markt de Wirken dör den Strahlendruck vun de Sünn. De Wirken kann dör en Opsplitten in twee Andelen verklort warrn: dat gifft en radiale Komponent, de gegen de Swoorkraft richt is un jüst as se sülvst quadraatsch mit den Afstand vun de Sünn afnimmt. Dat wirkt as’n effektiv Afnehmen vun de Gravitatschoonskraft vun de Sünn, so dat sik de Stoffdeelken op „Pseudo-Keplerbahnen“ bewegt, de ünnerscheedlich sünd vör Deelken mit verschedene Grött. De Strahlendruck is neemlich afhangig vun de Deelkengrött. Dordör geiht de Stoffsteert teemlich dull uteneen in’n Vergliek to’n Plasmasteert. De annere Komponent vun’n Strahlendruck, de wirken deit, is gegen de Bewegen vun de Deelken richt un bremst dorüm de Deelken af, de grötter sünd as de Bülgenläng vun’t Licht – also ruchweg 0,5 nm. Op lange Sicht bewegt sik disse Deelken jüst so as de normale interplanetare Stoff op Spiralbahnen in Richt op de Sünn (Poynting-Robertson-Effekt).

Düchtig roor is, dat – bi sünnere Bahnkonstellatschonen – en Gegensteert (Tyyp-III Steert) to sehn is. Dat is aver keen egenstännigen Steert, man blots en geometrischen Projekschoonseffekt: Wen sik de Eer twüschen Sünn un Komet dörbewegt, kiekt en Deel vun’n Stoffsteert vun wegen sien Böög schienbor över den Kometenkopp rut.

De Materialverlust vun Kometen, is bi „ne’e“ Kometen, de dat eerste mol in de Neeg vun de Sünn kaamt, op ruchweg 10 bit 50 Tünnen in de Sekunn schätzt. Wenn de Komet mehrmols an de Sünn rankamen is, warrt de Verlust sieter un fallt op weniger as 0,1 t/s. Disse lütten Mengden vun ungefähr 0,03 bit 0,2 % vun de Kometenmasse bi jeden Periheldörgang bedüüt, dat de Steerten blots en lütte Dicht opwiest. De bannig Helligkeit in’n Fall vun’n Stoffsteert warrt dör de grote Böverflach vun de mikroskopisch lütten Stoffpartikels verklort. In’n Plasmasteert drifft sogor jeed Atom oder Molekül to de Lüüchtkraft bi. In’n Vergliek to’n Kometenkarn föhrt dat to’n Anstiegen vun de Lüchtkraft üm vele Gröttenorden.

Afgrenzen vun annere Himmelskörpers

De Ünnerscheed vun Kometen to Asteroiden is nich jümmer kloor. Wetenschopplers gaht dorvun ut, dat eenige vun de Asteroiden mit stark elliptische Bahnen as to’n Bispeel de Zentauren in Wohrheit utbrennte Kometenkarns sünd, de vun en dicke Schicht vun nichflüchtige Stoffen bedeckt sünd. Bi den Asteroid (2060) Chiron is en Koma opdeckt worrn, un siether warrt de ok as Komet inordent un na de Nomenklatur as 95P/Chiron betekent.

Gegen de oorsprüngliche Definitschoon warrt de Begreep Komet vundaag faken för all iesige Lüütplaneten bruukt. Bispelen dorför sünd de Objekten vun’n Kuipergördel un ut de Oortschen Wulk, de woll flüchtige Stoffen bargt, man vun wegen jemehrn Afstand vun de Sünn aver nienich so veel Hitt afkriegt, dat se en Koma utbilln künnen. Vun disse Objekten warrt aver annahmen, dat se vun’n Opbo her mehr as Kometenkarns utseht un nich as Asteroiden ut den Asteroidengördel. Wohrschienlich is de Sünnstrahlen eerst dull noog, dör de Sublimatschoon en Koma to tügen, wenn sik de Körpers binnen de Jupiterbahn bewegt.

Meteorströöm un Meteoriten

Inslag vun’n Impakter vun de Deep-Impact-Sond op’n Komet Tempel 1

Meteorströöm sünd en Utwirken vun Kometen: De Partikels vun’n Stoffsteert verdeelt sik op’n Weg langs de Kometenbahn üm de Sünn. Giovanni Schiaparelli hett wiest, dat Meteorströöm jümmer denn vörkamt, wenn de Eer disse Bahn krüüzt. De bekanntsten Meteorströöm sünd de Perseiden un de Leoniden, de as Steernsnuppen licht to sehn sünd. Tomeist vergleiht dat Material, wenn dat dör de Eerdatmosphäär flüggt, so dat bit hüüt noch keen Meteoriten opfunnen weern, de ahn Twievel to en Kometen toordent warrn künn. För eenige bannig rore Meteoritentypen, as to’n Bispeel de CI-Chondriten, is en Verbinnen mit kometen vörslahn worrn, man en Bewies gifft dat dorför opstunns noch nich. Ok Mikrometeoriten stammt vör allen ut’n Asteroidengördel, ofschoonst in den Tosamenhang ok över en Komponent diskuteert warrt, de vun Kometen kummt.

To’n Verstahn vun dat Tostannenkamen vun uns Sünnsystem is dat Ünnersöken vun Kometenmaterial bannig wichtig. Dorüm warrt kumplexe Ruumfohrtmisschonen maakt mit Ruumsonden as Deep Impact oder Rosetta, üm dat Material an Oort un Steed to ünnersöken. Dör de Stardust-Misschoon weer dat to’n eersten mol mööglich, Proven in Form vun lütte Deelken ut de Koma vun en Kometen na de Eer to bringen un för Ünnersöken in Labors praat to stellen.

Sünnere Kometen

• De Halleysche Komet weer de eerste Komet, de (1705 vun Edmond Halley) as perioodsch kennt weer un den sien Karn vun Ruumsonden fotografeert warrn künn (1986).
• De Enckesche Komet hett mit 3,31 Johren de körtste Ümlooptiet vun all bekannte Kometen, kann aver mit blot Oog nich mehr sehn warrn.
• De Komet Ikeya-Seki gellt as een vun de hellsten Kometen vun’t letzte Johrdusend. He harr in’n Oktober 1965 ruchweg de 60-facke Helligkeit vun’n Vullmaand un weer ok dagsöver düütlich blangen de Sünn to sehn.
• De Komet Shoemaker-Levy 9 is in’t Gravitatschoonsfeld vun’n Jupiter tweibroken. Sien Brookstücken slögen twüschen den 16. un 22. Juli 1994 op’n Planeten op.
• De Komet Hale-Bopp weer vun 1996 bit 1997 mehr as 18 Maanden lang mit blot Oog to sehn un hollt dormit den Rekord ünner all bekannte Kometen.
• De Komet Wild 2 is de eerste Komet, ut den sien Koma Deelken vun en Sond insammelt weern. De Proven weern 2006 torüch na de Eerd bröcht.
• De Komet Tempel 1 weer dat Teel vun de Deep-Impact-Misschoon vun de NASA, bi de an’n 4. Juli 2005 en 372 kg swor Projektil ut vör allen Kopper mit en relative Snelligkeit vun 10 km/s op’n Komet inslahn is. Mit de Sond sülvst un mit tallrieke Teleskopen, ünner annern ok mit dat Weltruumteleskop Hubble un mit de ESA-Ruumsond Rosetta is de Stoffwulk, de dorbi entstahn is, beobachtet worrn.
• Op den Komet 67P/Tschurjumow-Gerasimenko schall 2014 wiel de Rosetta-Misschoon to’n eersten mol en Sond lannen.
• Vun den Komet 17P/Holmes güng Enn Oktober 2007 in blots 36 Stünnen de schienbore Helligkeit vun 17 op 2,5^mag hooch. De Komet, de opmol 500.000-mol heller weer as sonst, weer as opfallen Objekt mit blot Oog an’n Himmel to sehn.

Steern vun Betlehem

In’t 16. un 17. Johrhunnert weer en Komet as den Steern vun Betlehem vörslahn, de in de Bibel nöömt worrn is. Vun de Kometen, de vundaag bekannt sünd, weer aver to de Tiet, de in Fraag kummt (7 – 4 v. Chr.), keen an’n Himmel to sehn, ofschoonst chinees’sche Astronomen vun en Komet in’t Johr 5 v. Chr. bericht hebbt. Man dat weer en Komet, de nich so hell worrn is un dorüm nich as Steern vun Betlehem in Fraag kummt. In fröhere Tieden hebbt Kometen tomeist as Ankünnigen vun böse Begeevnissen gellt. Dat is dorüm nich wohrschienlich, dat en Komet as Ankünnigen för de Geboort vun’n Messias düüt worrn weer.

Apene Fragen

De Wetenschopp is bi’t Utforschen vun Kometen un den Kuipergördel in de letzten twintig Johren düchtig vöran kamen, man liekers gifft dat jümmer noch eenige Fragen ahn Antwoort:

• De Tosamensetten vun de Koma is dör Spektralanalys in de Twüschentiet goot verstahn, dorgegen is över de molekulare Tohopensetten vun’n Karn un vun de ut’n Karn utgasen Muddermolekülen eerst wenig bekannt. Dat mag wesen, dat in Kometen orgaansche Molekülen vörkamt, de jüst so, oder sogor noch kumplexer sünd, as de, de in Meteoriten funnen worrn sünd. In simuleerte Kometen sünd bi’t Vörbereiden op de Rosetta-Misschoon al sössteihn verschedene Aminosüren opdeckt worrn. Vele Exobiologen hebbt dorüm grote Hapen, dat bi’t Utforschen vun mehr Kometen wat rutkummt. En poor Theorien över’t Tostannenkamen vun’t Leven gaht dorvun ut, dat orgaansch Molekülen ut Meteoriten oder Kometen mit to’t Entwicklen vun’t Leven op de Eer bidragen oder villicht sogor eerst mööglich maakt hebbt. Anhangers vun de Panspermie glöövt sogor an noch kumplexere bioloogsche Molekülen oder sogor eenfache Leevformen ünner de CHNO-Partikels.
• Na de hüdige Theorie sünd de Kometen ut de Oortschen Wulk in lütteren Afstand to de Sünn entstahn as de ut’n Kuipergördel. Dat schall över cheemsche Ünnerscheden nawiest warrn.
• Noch nich bekannt is ok de Vörgang, de dorför sorgt, dat de Kometen ut de Oortschen Wulk in’t Binnere vun’t Sünnsystem streit warrt.
• Dat gifft Henwiesen op en licht Anhopen vun langperioodsche Kometen in Richt vun’n Sünnenapex, wat noch nipp un nauer ünnersöcht warrn mutt. Wenn sik dat as wohr rutstellt, harr dat Utwirken op dat Verstahn vun de Oortsche Wulk as ok op dat interstellare Medium in de Ümgegend vun’t Sünnsystem.
• Dat gifft tomindest een, wohrschinelich aver ok noch annere eerdhistoorsche Begeevnissen, de dör den Impakt vun grote butenirdische Körpers veroorsaakt weern, för de blangen Asteroiden ok Kometen in Fraag kaamt. Dorto höört de eerdhistoorsche Övergang vun de Kried na’t Tertiär as Naklapp vun’n KT-Impakt.
• Vergleken mit annere Körpers in’t Sünnsystem hett de Eer en düütlich grötteren Waterandeel. Wetenschopplers glöövt, dat dat an grote Kometeninslääg liggen deit. Man, Meten vun Waterstoffisotopenproportschonen in eenige Kometen passt nich goot to de Isotopenproportschoon vun’t ozeaansche Water op de Eer. Dat kann aver ok doran liggen, dat de Meten an de Kometen nich repräsentativ weern.

Magiseren

Johrdusende lang is dat Opduken vun Kometen vun de Minschen as’n böös Teken ansehen worrn, dat’n Krieg oder en swore Katastroof künnig maken schüll. Sülvst in’t 17. Johrhunnert, as de Minschheit wetenschopplich al opener weer, geev dat disse Magiseren, un Kometen weern noch as Düvelswark afdoon. Sogor Astronomen as Johannes Kepler hebbt Kometen as böse Vörteken düüt. Man de Düden as’n magisch Vörteken gifft dat deelwies ok vundaag noch, as to’n Bispeel bi’n Massensuiziden vun de Sekte Heaven’s Gate, de bi’t Opduken vun den Komet Hale-Bopp 1997 stattfunnen hett.

Kiek ok

• Astronoomsch Objekten
• Lüttkörper
• List vun de Kometen
• Meteoroid

Literatur

• Andreas Kammerer, Matthias Achternbosch, Mike Kretlow (Rgv.): Kometen beobachten, Praktische Anleitung für Amateurbeobachter. Sterne und Weltraum Verlag, München 1998, 1999. ISBN 3-87973-924-2
• John C. Brandt, Robert D. Chapman: Introduction to Comets. University Press, Cambridge ²2004. ISBN 0-521-00466-7
• Gary W. Kronk: Cometography - A Catalog of Comets. Cambridge University Press, Cambridge 2000-2008. ISBN 0-521-58504-X
  • Bd 1. Ancient – 1799
  • Bd 2. 1800 – 1899
  • Bd 3. 1900 – 1932
  • Bd 4. 1933 – 1959
• S. V. M. Clube, W. M. Napier, M. E. Bailey: The Origin of Comets. Pergamon Press, Oxford 1990. ISBN 0-08-034858-0
• Gerhard Dünnhaupt: Neue Kometen – Böse Propheten. Kometenflugschriften in der Publizistik der Barockzeit. in: Philobiblon. Hauswedell, Stuttgart 18.1974. ISSN 0031-7969
• S. B. Charnley, S.D. Rodgers, Y.-J. Kuan, H.-C. Huang: Biomolecules in the Interstellar Medium and in Comets. Advances in Space Research. astro-ph 2001. (PDF, Diskusschoon to’n Oorsprung vun de nawiesten orgaanschen Molekülen)
• J. Horner, N. W. Evans, M. E. Bailey, D. J. Asher: The Populations of Comet-Like Bodies in the Solar system. in: Monthly notices of the Royal Astronomical Society. Blackwell, Oxford 343.2003, 1057 (PDF, Vörslag för en ne’e Taxonomie för kometenglieke Körpers). ISSN 0035-8711
• Thorsten Dambeck: Das neue Bild der Kometen. in: Bild der Wissenschaft. Leinfelden-Echterdingen 42.2007,12, S.38-43. ISSN 0006-2375
• Walter F. Huebner: Physics and chemistry of comets. Springer, Berlin 1990. ISBN 3-540-51228-4
• Jacques Crovisier, Thérèse Encrenaz: Comet science. Cambridge Univ. Press, Cambridge 2000. ISBN 0-521-64179-9

Weblenken

Kometen. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Kometen Inföhren
• Ümfaten Informatschonen op hoochdüütsch
• IAU – „Offizielle“ Astronomische Namen
• Sichtbore Kometen, List vun de IAU (engelsch)
• Websteed vun de VdS-Fackgrupp Kometen

Dat Sünnsystem

Grote Objekten:  Sünn | Merkur | Venus | Eer | Mars | Ceres | Jupiter | Saturn | Uranus | Neptun | Pluto | Haumea | Makemake | Eris

Objektklassen:  Planeten | Dwargplaneten | Asteroiden | Kometen | Maanden | Meteoroiden

Rebeden:  Asteroidengördel | Kuipergördel | Oortsche Wulk | Heliopaus