Zum Inhalt springen

Komeet

Linken ännern
Vun Wikipedia

Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Komet (Mehrdüdig Begreep).

Dee Komeet Tschurjumow-Gerassimenko (ca. 4 km groot), Bild van de Ruumsonde Rosetta (2014)
De Komeet Hale-Bopp vun 1997 weer een vun de hellsten in Middeleuropa in de letzten twintig Johren
De Halleysche Komeet (hier: 1910) weer de eerste, de as perioodsch kennt worrn is

En Komeet ook Kumeet (van ooldgreeksch (ἀστὴρ) κομήτης (astḗr) komētḗs, plattdüütsch Haarstern, afleid van κόμη kómē „Höövdhaar, Manen“)[1] oder Steertsteern, Struusssteern oder Wunnersteern is en lütt astromnoosch Objekt, dat tomindst neegbi de Sünn so dull utgaast, also so vele Gase uutströömt, dat sik en Koma un faken ook een glönigen Steert billt.

Kometen sind just as Asteroiden de Rester, de nadem dat dat’t Sunnensysteem upkomen is, överbleven un sett sik uut Ies, Stov, un Steen tohoop. Se bild sik in den Butengebeden van den Sunnensysteem (to’n groten Deel güntsieds de Neptun), wo Waterstoff- un Kölenstoffverbünde, de dat daar in groten Mengden givt, direkt to fast Ies werd.

En Komeet is meist blots wenige Kilometer groot. Dichtbi de Sünn ümgivtde diffusen, neveligen Koma den Kometen, de sik bit to 2,7 Millionen Kilometer uutdenen kann. Beids tohopen, also Karn un Koma, heet de Kopp vun’n Kometen. Wat op’t meest opfallt an enen Kometen, de vun de Eer ut to sehn sünd, is aver de Steert, de upkümmt, wenn een Komeet dichter as 2 AE and de Sunnen rankümmt, man de bi grote Kometen, de bannig dicht an de Sünn rankamt, kann de Steert mehrere 100 Millionen Kilometer lang sien. Tomeist sünd dat aver blots enige teihn Millionen Kilometer.

Bet in de 1990-er Jaren decken Forscherlüde wat bi teggen niege Kometen dat Jaar up. Sieddenn hebbet automaatsch Söökprogramme un Weltruumteleskope de Tall düchtig rup brocht. Upstunds sind uus bummelig 4,584 Kometen bekannt.[2] Doch dat sind man een lüttke Deel mang allen den Kometen, de wi bloot noch nich beogen kunnen. In den Butengebeden van usen Sunnensysteem, as de Oortsche Wulke, könne dat Billionen kometenhaftige Objekte geven.[3][4] Wat bi enen Komeet is jeed Jaar med is med den Ogen to seen, ook wenn vele faal un unupfällig lücht.[5] Objekte, de uut de Maten hell lüchtet, heet „Grote Kometen“. Ruumsonden sunder Lüde hebbet al Kometen besöcht, daar Proven to nemen, ton Bispeel de Sonde Deep Impact van de NASA, de enen Krater in den Kometen Tempel 1 scheten het, dat Binnerste van den Objekt to studeren, oder ook Rosetta van de Europääsche Weltruumorganisatschoon, wat de eerst Ruumsonde was, de up enen Kometen land is.[6]

Woordafkumst un plattdüütsche Wöörder vandaag

[ännern | Bornkood ännern]

Dat Woord „Komeet“ is een Leenwoord, dat över’t latiensch comēta, comētēs as „komēte“ in de middelsassische Sprake keem.[7] Dat latiensche Woord geet up ooldgreeksch (ἀστὴρ) κομήτης (astḗr) komētḗs, plattdüütsch Haarstern, afleid van κόμη kómē „Höövdhaar, Manen“ un komḗtēs (κομήτης) ‘langharig’.[8]

Dat Woord „Komeet“ kümmt ook in de Luudform „Kumeet“ up, wo sik so as dat faken in’n plattdüütschen passeert dat korte /o/ vör dat /m/ in een kort /u/ wandeld het.[9] Ander plattdüütsche Wöörder sind ook Wunnersteern,[10][11] oder Steertsteern[11], Steern mit’n Steert[10] oder Swanzsteern.[12]

Historie

[ännern | Bornkood ännern]
Text vun 1661 över de Utwirken vun’n Komeet

In’t Öllerdom un in’t Middelöller sünd Kometen faken as Teken vun de Gödder ansehn worrn oder as Henwiesen op en Unglück, dat passeeren schall. Ünner de kloken Lüüd geev dat verscheden Ansichten: Aristoteles un Ptolemäus hebbt de Kometen för Dunst ut de Eerdatmosphäär ansehn. Regiomontanus weer de eerste, de in jem egenstännige astromnoosch Objekt sehn hett. Den Anfang vun en wetenschoppliche Sicht op de Kometen kann man mit de Insicht vun Tycho Brahe setten, dat Kometen keen Vörgäng binnen de Atmosphäär vun de Eer sünd. Bi den Komeet vun 1577 hett he faststellt, dat de sik in en Afstand vun tomindst 230 mol den Radius vun de Eer bewegen müss. Man, dat hett en Tiet duurt, bit dat sik disse Annahm ok dörsett hett. Sogor Galileo Galilei hett dat nich glöövt. As in’t Johr 1682 en Komeet to sehn weer, künn Edmond Halley nawiesen, dat dat en astromnoosch Objekt weer, de perioodsch wedderkummt un all 76 Johren op en langtogen Ellips üm de Sünn löppt. De Halleysche Komeet weer ok al 1607, 1531 un 1456 to sehn wesen. Vundaag warrt jeed Johr in Dörsnitt 20 bit 30 Kometen opdeckt.

Opbo vun Kometen

[ännern | Bornkood ännern]

Karn

[ännern | Bornkood ännern]
De 5 km grote Karn vun Wild 2 (Stardust, NASA)

De faste binnerste Deel van enen Kometen is de Karn. Kometenkarnen bestaat, wenn sik Kometen in groten Afstand vun de Sünn ophollt, blots ut’n Karn, de to’n gröttsten Deel ut Water, Dröögies, CO-Ies, Methan un Ammoniak besteiht, dat to Glas verklamt is.[13] Dorto kaamt lütte Bimischen vun lütte Stoff- un Mineralendeelen (to’n Bispeel Silikaten un Nickeliesen), wat Kometen den Binaam smuddelige Sneebäll inbröcht hett.[14] So as de Deep-Impact-Ruumsond konn dat wiesen, dat in’t Butenrebeet vun den Komeet 9P/Tempel (Tempel 1) de fasten Bestandelen gegenöver de flüchtigen den grötteren Andeel hebbt, so dat mööglicherwies de Utdruck „iesig Dreckball“ beter passen dee.[15] Na den wat de Ruumsond Giotto an’n Halleyschen Komeet seen konn is bekannt, dat Kometen en swarte Köst opwiest, de blots ruchweg 4 % vun’t Licht reflekteert (Albedo).[16] De Ruumsonde Deep Space 1 fund heruut, dat de Komeet Borrelly bloot 3.0% Licht torüügsmietet.[16] Dat bedüüt, dat Kometen mööglicherwies de düsteres Objekten in’t Sünnsystem dorstellt, liekers dat se an sik as sünners opfallig Lüüchtobjekten bekannt sünd. De Karn is düüsterer as to’n Bispeel Asphalt, de en Albedo vun 0,07 hett.[17]

Na hüdige Ansicht is de Böverflach von Kometen dröög, stenig un bestaat ut en Oort vun Steenschutt, de ut Brocken vun Stenen steiht, de to swoor sünd, as dat se de Swoorkraft vun’n Karn överwinnen künnt. Utgasen doot blots lütte Rebeden vun’n Karn. De Giotto-Sond hett butendem ok lütte Partikels funnen, de riek sünd an Kohlenstoff (C), Waterstoff (H), Suerstoff (O) un Stickstoff (N) un dorüm ok CHON-Partikels nöömt warrt. De künnt ut en dünne Sottschicht stammen, womit de Böverflach övertogen is un de so ok de siete Albedo verkloren künn. De eerste, de 1950 Kometenkarns as’n Konglomerat ut Ies un faste Bestanddelen beschreven hett, weer Fred Whipple. 2009 konn de Stardust Misschoon van de NASA nawiese, dat’t de Aminosüre Glyzin in Kometenstoff up de Böverflach givt.[18] 2011 berichte de NASA, dat een up Meteoriden, de up de Eerden to finden weren mööglikerwiese DNA- un RNA- Bestandele (Adenine, Auanine, un ander orgaansche Moleküke), de sik up Asteroiden un Kometen formt het, nawiesen kann.[19][20]

Kometen, med enen Karndöörmeter van 30 Kilometers konnen Forscherlüde al bekieken.[21] Dat exakte Maat van enen Kometen fasttoleggen is man swaar.[22] De Karn van 322P/SOHO to’n Bispeel is waarschienlik bloot 100–200 Meters in’n Döörmeter.[23] Vanwegen, dat bloot wenig Kometen, de lüttker as 100 m sind, to finden sind, slaat welke Forschers för dat Kometen, de lüttker sind, meest nich givt. De Kometen, de us knnig sind, hebbet in’n Döörsnidd ene Dichte bi 0.6 g/cm3.[24] Wegen de ringe Dichte, formt de egen Swaarkaft de Kometenkarnen nich as’n Kugel, so dat den Karnen unregelmatige Formen hebbet.[25]

Comet 81P/Wild exhibits jets on light side and dark side, stark relief, and is dry.

Rund sess Percent mang den Asteroiden, de dicht bi Eerden to finden sind, kunnen de vörmaligen Karnen wat oolden Kometen sien, de al lange nich meer uutgaast, also keen Gas meer verlüst.[26] Daar mang sind 14827 Hypnos un 3552 Don Quixote.

Wat de Misschonen Rosetta un Philae nawiesen kunnen, is dat de Karn van 67P/Churyumov–Gerasimenko keen Magneetfeld het, wat up henwiesen, dat Magnetismus nich so wichtig was, as sik in den froen Sunnensysteem Planetesimaals uutformen[27][28] Rosetta het ook wiesen, dat Elektronen (binnnen een Radius van 1 km ümme den Kometenkarn) upkemen, vanwegen dat Sunnenstralen deWatermolekületo Photonen maket, staats de Ansicht tovöre, dat de Phontonen van de Sunnen sülvenst komet. Düsse Photonen buut de Water- un Kölenstoffdioxismoleküle af, de so de Koma bild.[29][30] De Misschoon Philae fund ook to’n mindsten sessteggen verschden orgaansche cheemsche Verbünde, daar mang weren veer, de dat eerste Maal up enen Kometen natowiesen weren (Acetamida, Aceton, Methylisocyanat un Oropionaldehyd).[31][32][33]

Karnegenschoppen vun een paarKometen
Name Maat

(km)

Dichte

(g/cm3)

Masse

(kg)[34]

Nawiese
Halleysche Komeet 15 × 8 × 8 0.6 3×1014 [35][36]
Tempel 1 7.6 × 4.9 0.62 7.9×1013 [24][37]
19P/Borrelly 8 × 4 × 4 0.3 2.0×1013 [24]
81P/Wild 5.5 × 4.0 × 3.3 0.6 2.3×1013 [24][38]
67P/Churyumov–Gerasimenko 4.1 × 3.3 × 1.8 0.47 1.0×1013 [39][40]

Koma

[ännern | Bornkood ännern]
Bestand vun de Koma vun Hale-Bopp (1997), betogen op H2O
Molekül Männigkeit
H2O 100
CO 20
CO2 6–20
H2CO 1
CH3OH 2
NH3 0,7–1,8
CH4 0,6
C2H2 0,1
C2H6 0,3
HCOOH 0,06
CH2CO <0,03
CH3CHO 0,02
CH3CH2OH <0,05
CH3OCH3 <0,45
HCOOCH3 0,06
HNCO 0,06–0,1
NH2CHO 0,01
HCN 0,25
HNC 0,04
CH3CN 0,02
HC3N 0,02
H2S 1,5
OCS 0,5
H2CS 0,02
SO 0,2–0,8
SO2 0,1

Wenn en Komeet nu op sien Bahn dichter an de Sünn kummt un in’n Afstand vun ruchweg 5 AE de Jupiterbahn krüüzt, billt sik dör’t Wesselwirken vun den Komeet mit den Sünnwind en Koma ut, de as’n Schaal üm den Karn liggt, in den sien Neeg aver ok strahlenförmige Strukturen wiest. Tostannen kummt de Koma dör Sublimatschoon vun licht flüchtige Stoffen op de Siet, de na de Sünn henwiest, un dör Stoffpartikels, de bi’t Utgasen mitreten warrt. Na de Beobachten vun de Sond Giotto finnt disse Sublimatschoon blots an 10 bit 15 % vun de Böverflach statt. De flüchtigen Stoffen gaast ogenschienlich blots an sprocke Steden vun de swarten Köst ut.[41][42]

De Muddermolekülen, de an disse Seden utneiht, billt de binnere Koma. Dör Ophitten, Ionisatschoon un Dissoziatschoon vergrötert sik de Koma wieder un billt opletzt de sichtbore Koma ut Ionen un Radikalen. De Sunnen kann Koma un Steert belüchten, so se beid van de Eerden uut to seen sind, denn de Stodd spegelt dat Sunnenlicht driekt trügge, wieldess de Gasen wegen de Ionisatschoon lüchtet.[43][44] De grote Deel Kometen schient to faal, so dat se sunder een Teleskop nich to seen sind.[45] Af un an kann en Komeet Gas un Stoff unverwarens uutstöten, dat so dat Koma för korte Tied düchtig grötter werd. Dat was to’n Bispeel 2007 bi den Komeet Holmes to seen.[46] Üm de Koma rüm is noch en atomar Waterstoffhalo, dat in’t Ultravigelette strahlt. De Halo warrt warrt ok as UV-Koma betekent un harr to’n Bispeel bi den Komeet Hale-Bopp 1997 en Dörmeter vun 150 Millionen Kilometer. De UV-Koma kann blots mit Satelliten ünnersöcht warrn, vun wegen dat de Ozonschicht vun de Atmosphäär dat UV-Licht nich dörlaten deit.1996 kunnen Forscherlüde enen Kometen finden, de Röntgenstralen uutstött. Dat was unvermodens, denn Röngten-Stralen stött süss besunners Objekte med hogen Temperaturen uut. De Röngtenstralen sind dat Resultaat van Komeet un Sunnenwind: Wenn upladen Ionen uut den Sunnenwind dör den Atmospheer van ene Kometen flügt, stööt se med den Atomen un Molekülen in den Kometen tohoop, un „steelt“ een oder meer Elektronen uut den Atoom. Daar geet een Elektron an dat Ion uut den Sunnenwind bi över un stööt nu Röntgenstralen uut un ultravigeelett Phontonen uut, wedder in den Tostand tovöre ti komen.[47]

Hubble image of Comet ISON shortly before perihelion.[48]
Comet Borrelly exhibits jets, but has no surface ice.
C/2006 W3 (Chistensen) emitting carbon gas (IR image)

Steert

[ännern | Bornkood ännern]

Dör den Strahlendruck un den Sünnwind warrt Bestanddelen vun de Koma „wegblaast“, so dat sik ruchweg binnen de Marsbahn en Steert anfangt uttobilln. Nipp un nau sünd dat twee enkelte Steerten: De een is small un langtogen (Tyyp-I-Steert), de vör allen ut Molekülionen besteiht un ok Plasmasteert nöömt warrt. För disse Deelken reckt de Strahlendruck nich as Grund ut, so dat Ludwig Biermann 1951 as Verkloren dorför en Partikelstrahlen postuleert hettm de vun de Sünn utgeiht un vundaag as Sünnwind bekannt is. Man geiht vundaag dorvun ut, dat de Ionen vun’n Komeet dör en Wesselwirken mit dat solare Magnetfeld andreven warrt, dat vun de Deelken vun’n Sünnwind mitföhrt warrt.

De tweete is en diffusen, krummen Steert (Tyyp-II Steert), de ok Stoffsteert nöömt warrt. De lütten Stoffdeelkens, de dissen Steert billt, markt de Wirken dör den Strahlendruck vun de Sünn. De Wirken kann dör en Opsplitten in twee Andelen verklort warrn: dat gifft en radiale Komponent, de gegen de Swoorkraft richt is un jüst as se sülvst quadraatsch mit den Afstand vun de Sünn afnimmt. Dat wirkt as’n effektiv Afnehmen vun de Gravitatschoonskraft vun de Sünn, so dat sik de Stoffdeelken op „Pseudo-Keplerbahnen“ bewegt, de ünnerscheedlich sünd vör Deelken mit verschedene Grött. De Strahlendruck is neemlich afhangig vun de Deelkengrött. Dordör geiht de Stoffsteert teemlich dull uteneen in’n Vergliek to’n Plasmasteert. De annere Komponent vun’n Strahlendruck, de wirken deit, is gegen de Bewegen vun de Deelken richt un bremst dorüm de Deelken af, de grötter sünd as de Bülgenläng vun’t Licht – also ruchweg 0,5 nm. Op lange Sicht bewegt sik disse Deelken jüst so as de normale interplanetare Stoff op Spiralbahnen in Richt op de Sünn (Poynting-Robertson-Effekt).

Düchtig roor is, dat – bi sünnere Bahnkonstellatschonen – en Gegensteert (Tyyp-III Steert) to sehn is. Dat is aver keen egenstännigen Steert, man blots en geometrischen Projekschoonseffekt: Wen sik de Eer twüschen Sünn un Komeet dörbewegt, kiekt en Deel vun’n Stoffsteert vun wegen sien Böög schienbor över den Kometenkopp rut.

De Materialverlust vun Kometen, is bi „ne’e“ Kometen, de dat eerste mol in de Neeg vun de Sünn kaamt, op ruchweg 10 bit 50 Tünnen in de Sekunn schätzt. Wenn de Komeet mehrmols an de Sünn rankamen is, warrt de Verlust sieter un fallt op weniger as 0,1 t/s. Disse lütten Mengden vun ungefähr 0,03 bit 0,2 % vun de Kometenmasse bi jeden Periheldörgang bedüüt, dat de Steerten blots en lütte Dicht opwiest. De bannig Helligkeit in’n Fall vun’n Stoffsteert warrt dör de grote Böverflach vun de mikroskopisch lütten Stoffpartikels verklort. In’n Plasmasteert drifft sogor jeed Atom oder Molekül to de Lüüchtkraft bi. In’n Vergliek to’n Kometenkarn föhrt dat to’n Anstiegen vun de Lüchtkraft üm vele Gröttenorden.

Översicht

[ännern | Bornkood ännern]

Kennteken

[ännern | Bornkood ännern]

Kometen ünnerscheedt sik in perioodsche Kometen un nich-perioodsche Kometen afhangig dorvun, woans se op de Eer to sehn sünd. Bi de perioodschen Kometen warrt noch mol na de Ümlooptiet ünnerdeelt in kort- un langperioodsche Kometen.

Nichtperioodsche Kometen

[ännern | Bornkood ännern]

Nich-perioodsche Kometen sünd astromnoosch Objekts de ganz seker nich wedderkamen doot, vun wegen dat jemehr Bahn en Parabel oder en Hyperbel is, oder solke, de blots eenmol to sehen weren un wat to beluren weer nich noog weer de Bahn to bestimmen.

Perioodsche Kometen

[ännern | Bornkood ännern]

Perioodsche Kometen sünd astromnoosch Objekts, de vun wegen jemehr Bahnelementen kloor is, dat se wedder kaamt. Dat heet, dat se tomindst för en sünnere Tietduer op en bestännige Bahn üm de Sünn loopt

  • Langperioodsche Kometen hebbt Ümlooptieten vun mehr as 200 Johren. Se kaamt wohrschienlich ut de Oortschen Wulk un wiest statistisch verdeelte Bahnnegen op. Üm de Sünn loopt se in de glieken Richt as de Palenten, jüst so as ok in de Gegenricht. De Exzentrizität vun jemehr Bahnen liggt dicht bi 1, man in de Regel sünd se noch dör de Swoorkraft an de Sünn bunnen, ofschoonst se bit to 100 Millionen Johren för een Ümloop bruken künnt.
  • Kortperioodsche Kometen hebbt Ümlooptieten, de lütter sünd as 200 Johren. Se stammt wohrschienlich ut den Kuipergördel. Tomeist hebbt se den glieken Ümloopsinn as de Planeten un wiest in’n Dörsnitt Bahnnegen üm 20° op. Dormit bewegt se sik also in de Neeg vun de Ekliptik. Över de Hälft vun de kortperioodschen Kometen hebbt en (Aphel), dat in de Neeg vun de Jupiterbahn bi fief bit söss AE liggt (Jupiter-Familie). Dat sünd Kometen, de fröher mol längere Perioden harrn, aver den jemehr Bahnen dör den Gravitatschoons-Influss vun’n Jupiter mit de Tiet ännert worrn is.

Kometenbahnen

[ännern | Bornkood ännern]
Animatschoon vun ene Kometenbahn

Wenn Kometen nee opdeckt warrt, künnt toeerst tomeist blots korte Bagens vun de Bahn seen warrn. Dorüm bereknet een toeerst paraboolsche Bahnen (mit en Bahnexzentrizität e = 1). De Parabel is aver blots en mathemaatschen Grenzfall, de in de Natur so nich vörkummt, vun wegen dat jede noch so lütte Stören dör annere astromnoosch Objekts ut de Bahn en Ellips (bi e < 1,0) oder en Hyperbel (bi e > 1.0) maakt. Wenn de Komeet lang noog beobacht warrn kann, winnt man denn mehr astrometrische Positschonen un kann den seggen, wat dat en Ellips oder en Hyperbel is, op de sik de Komeet bewegt.

Bi ruchweg 600 Kometen, de ünnersöcht worrn sünd, verdeelt sik dat so: 43 % hebbt Parabelbahnen, 25 % langperioodsche Ellipsen (Ümlooptiet grötter as 200 Johren), 17 % kortperioodsche Ellipsen un 15 % Hyperbeln. Dat dor so veel Parabeln bi sünd, kummt aver vun de korte Beobachtungstiet vun vele Kometen, bi de dat noch nich mööglich is, en langtogen Ellips vun en Parabel to ünnerscheden. Bi längere Sichtborkeiten vun 240-500 Daag wiest blots noch 3 % vun de Kometen en schienbore Parabelbahn op. Man kann also dorvun utgahn, dat de Ellipsenbahnen up’t fakenst sünd.

Kometenupdeckers

[ännern | Bornkood ännern]
Videoanimatschooon Fragment B van den Kometen 73P/Schwassmann-Wachmann 3 in de Teid van dree Dagen in’n April 2006. Dat Hubble-Weltruumteleskop het met de "Advanced Camera for Surveys" dree Opnamen maakt, de hier ene Morphing-Technik een naatloos Video maakt het.

In de Tied bet 1900 decken Forscherlüde wat bi 5 bet 10 niege Mometen dat jaar up. Vandag’ is de Tall up över twintig anstegen. Mööglik maket dat automaatsche Söken in’n Heven un de Bilder van Ruumsonden. Een paar Amatueratrsonomen hebbet sik man ook up de Söke na Kometen spezialissert.

De Nieseeländer William Bradfield decke allens tohope 17 Kometen up, wat em den Kometersöker maket, de dat trecht kreeg de meesten Kometen uptodecken. De 17 Kometen fund he twischen 1972 un 1995; se dreegt alle sienen Namen. He söchte den Heven systemaatsch in de Schummertied af un dö dat jeed Jaar tomindst 100 Stunden.

Sungrazer (Sünnenstriepers)

[ännern | Bornkood ännern]
De Komeet Ikeya-Seki

Sünnenstriepers sünd en Koppel vun Kometen, de bannig dicht an de Sünn rankamt un sik to’n Deel sogor dör de Sünnkorona dörbewegt. Dör de Sond SOHO künnen mehr as dusend Kometen vun disse Oort fotografeert warrn. Dat warrt schätzt, dat dat dorvun mehr as 200.000 Objekten gifft. Dör de starken Tidenkräft vun de Sünn, warrt Sungrazer faken tweireten. De meisten Sünnenstriepers sünd dorüm lütte Brookstücken mit Dörmeters vun 10 m un weniger. De opfalligste Komeet Ikeya-Seki weer aver sogor noch dagsöver to sehn, so dat sien Dörmeter op mehrere Kilometers schätzt worrn is. De gröttste Deel vun de Sungrazers höört to de Kreutz-Grupp.

Kometennaams

[ännern | Bornkood ännern]
Hööftartikel: Naams vun Asteroiden un Kometen

Wenn Kometen nee opdeckt warrt, kriegt se vun de IAU toeerst en Naam de ut dat Johr vun’t Opdecken un en groten Bookstaven tohopensett is. De Bookstaav warrt in’n Halfmaandsrhythmus na den Tietpunkt vun’t Opdecken fastleggtun fangt an’n 1. Januar mit A un an’n 16. Januar mit B an. Dorto kummt en Tall, dat een ünnerscheden kann, wenn in’n halven Maand mehrere Kometen opdeckt worrn sünd. Wenn denn de Bahnelementen nauer bekannt sünd, warrt vör den Naam noch en Bookstaav dortostellt:

P: de Ümlooptiet is lütter as 200 Johren oder dat gifft mehr as tomindst twee nawieste Periheldörgäng.
C: de Ümlooptiet is grötter as 200 Johren
X: de Bahn kann nich bestimmt warrn
D: en perioodschen Komeet, de nich mehr opfunnen warrn kann oder den dat nich mehr gifft
A: nadräglich stellt sik rut, dat dat keen Komeet, man en Asteroid is.

Bi perioodsche Kometen warrt butendem en wieterlopen Tall vöranstellt, wenn een tweten Periheldörgang nawiest is. Mit Stand vun’n 18. November 2005 sünd 173 kometen mit tomindst twee nawieste Periheldörgäng bekannt. Söven dorvun gifft dat in de Twüschentiet nich mehr as to’n Bispeel den Komeet 3D/Biela.

De Komeet Hyakutake warrt to’n Bispeel ok ünner de Beteken C/1996 B2 opföhrt. Dat heet, dat weer de twete Komeet, de in de tweten Hälft vun’n Januar 1996 opdeckt worrn is. Sien Ümlooptiet is grötter as 200 Johren.

Normalerwies warrt en Komeet tosätzlich na sien Opdeckers nöömt. To’n Bispeel heet de Komeet D/1993 F2 bito ok Shoemaker-Levy 9. Dat weer de neegte Komeet, den Eugene un Carolyn Shoemaker tosamen mit David H. Levy opdeckt harrn.

Ruumsonden tu Kometen

[ännern | Bornkood ännern]

De Tabelle hier unner wiest Kometen, de Ruumsonden al besöcht hebbet:

Naam opdeckt Ruumsonde Datum Wo dicht de Sonden ramkeem

(km)

Anmärkels
Borrelly 1904 Deep Space 1 2001 2200 Vörbifloog
Giacobini-Zinner 1900 ICE 1985 7800 Vörbifloog
Grigg-Skjellerup 1902 Giotto 1992 200 Vörbifloog
Halley seit der Antike bekannt Giotto 1986 596 Vörbifloog
Hartley 2 1986 Deep Impact, EPOXI 2010 700 Vörbifloog,

lüttste unnersöcht Komeet

Tempel 1 1867 Deep Impact 2005 500;

Impaktor dringt in

Impakt + Vörbifloog
Tschurjumow-

Gerassimenko

1969 Rosetta 2014 6 oder ook. 0
Wild 2 1978 Stardust 2004 240 Vörbifloog, Provennahme uut den Steert un Trüchflog na de Eerden (Sample return mission)

Enstahn vun Kometen

[ännern | Bornkood ännern]

De hoge Andeel an flüchtige Stoffen as to’n Bispeel Water un Kohlenstoffmonoxid wiest dorop hen, dat de Kometenkarns in’t butere Sünnsystem tostannen kamen sünd. De Planitesimalen ut dat Rebeet vun de buteren Planeten, de nich vun de Gasresen opsammelt worrn sünd, sünd to’n Deel so dull streit worrn, dat so ut dat Sünnsystem utneiht sünd. Blots ruchweg teihn Prozent vun disse streiten Körpers billt de Oortsche Wulk. Objekten buten de Neptunbahn weern vun den Streivörgang nich bedrapen un hebbt den Kuipergördel billt.

Mit jeden Ümloop üm de Sünn verleert Kometen en lütten Deel vun jemehr Masse. Bedrapen sünd dorvun vör allen de flüchtigen Andelen vun de buteren Schicht, so dat se na’n poor hunnert Ümlööp kuum mehr as Kometen to kennen sünd. De Tiet dorvör is düütlich lütter as dat Öller vun’t Sünnsystem. Bito warrt de langperioodschen Kometen bi’t Dörlopen vun’t binnere Sünnsystem so dull vun de groten Planeten streit, dat se blots vör en poor Ümlööp as fröhere Liddmaten vun de Oortschen Wulk to kennen sünd. Dat heet, dat gifft en Vörgang, de de Kometen, de vundaag noch to sehn sünd, ut jemehr Bahnen wiet weg vun de Sünn dichter an ehr ranbringt. För de kortperioodschen Kometen ut den Kuipergördel warrt annahmen, dat dorför Kollisionen vun an sik transneptunsche Objekten verantwoortlich sünd, dör de Brookstücken in’t Binnere vun’t Sünnsystem kaamt. De Streivörgang vun langperioodsche Kometen is noch nich kloor, man faken warrt dorför dat Inwirken vun Steerns oder noch nich opdeckte Planeten („Transpluto“), de vörbiteht, annahmen oder ok en noch nich bekannten Begleitsteern vun de Sünn („Nemesis“).

Afgrenzen vun annere astromnoosch Objekts

[ännern | Bornkood ännern]

De Ünnerscheed vun Kometen to Asteroiden is nich jümmer kloor. Wetenschopplers gaht dorvun ut, dat eenige vun de Asteroiden mit stark elliptische Bahnen as to’n Bispeel de Zentauren in Wohrheit utbrennte Kometenkarns sünd, de vun en dicke Schicht vun nichflüchtige Stoffen bedeckt sünd. Bi den Asteroid (2060) Chiron is en Koma opdeckt worrn, un siether warrt de ok as Komeet inordent un na de Nomenklatur as 95P/Chiron betekent.

Gegen de oorsprüngliche Definitschoon warrt de Begreep Komeet vundaag faken för all iesige Lüütplaneten bruukt. Bispelen dorför sünd de Objekten vun’n Kuipergördel un ut de Oortschen Wulk, de woll flüchtige Stoffen bargt, man vun wegen jemehrn Afstand vun de Sünn aver nienich so veel Hitt afkriegt, dat se en Koma utbilln künnen. Vun disse Objekten warrt aver annahmen, dat se vun’n Opbo her mehr as Kometenkarns utseht un nich as Asteroiden ut den Asteroidengördel. Wohrschienlich is de Sünnstrahlen eerst dull noog, dör de Sublimatschoon en Koma to tügen, wenn sik de Körpers binnen de Jupiterbahn bewegt.

Meteorströöm un Meteoriten

[ännern | Bornkood ännern]
Inslag vun’n Impakter vun de Deep-Impact-Sond op’n Komeet Tempel 1

Meteorströöm sünd en Utwirken vun Kometen: De Partikels vun’n Stoffsteert verdeelt sik op’n Weg langs de Kometenbahn üm de Sünn. Giovanni Schiaparelli hett wiest, dat Meteorströöm jümmer denn vörkamt, wenn de Eer disse Bahn krüüzt. De bekanntsten Meteorströöm sünd de Perseiden un de Leoniden, de as Steernsnuppen licht to sehn sünd. Tomeist vergleiht dat Material, wenn dat dör de Eerdatmosphäär flüggt, so dat bit hüüt noch keen Meteoriten opfunnen weern, de ahn Twievel to en Kometen toordent warrn künn. För eenige bannig rore Meteoritentypen, as to’n Bispeel de CI-Chondriten, is en Verbinnen mit kometen vörslahn worrn, man en Bewies gifft dat dorför opstunns noch nich. Ok Mikrometeoriten stammt vör allen ut’n Asteroidengördel, ofschoonst in den Tosamenhang ok över en Komponent diskuteert warrt, de vun Kometen kummt.

To’n Verstahn vun dat Tostannenkamen vun uns Sünnsystem is dat Ünnersöken vun Kometenmaterial bannig wichtig. Dorüm warrt kumplexe Ruumfohrtmisschonen maakt mit Ruumsonden as Deep Impact oder Rosetta, üm dat Material an Oort un Steed to ünnersöken. Dör de Stardust-Misschoon weer dat to’n eersten mol mööglich, Proven in Form vun lütte Deelken ut de Koma vun en Kometen na de Eer to bringen un för Ünnersöken in Labors praat to stellen.

Sünnere Kometen

[ännern | Bornkood ännern]
  • De Halleysche Komeet weer de eerste Komeet, de (1705 vun Edmond Halley) as perioodsch kennt weer un den sien Karn vun Ruumsonden fotografeert warrn künn (1986).
  • De Enckesche Komeet hett mit 3,31 Johren de körtste Ümlooptiet vun all bekannte Kometen, kann aver mit blot Oog nich mehr sehn warrn.
  • De Komeet Ikeya-Seki gellt as een vun de hellsten Kometen vun’t letzte Johrdusend. He harr in’n Oktober 1965 ruchweg de 60-facke Helligkeit vun’n Vullmaand un weer ok dagsöver düütlich blangen de Sünn to sehn.
  • De Komeet Shoemaker-Levy 9 is in’t Gravitatschoonsfeld vun’n Jupiter tweibroken. Sien Brookstücken slögen twüschen den 16. un 22. Juli 1994 op’n Planeten op.
  • De Komeet Hale-Bopp weer vun 1996 bit 1997 mehr as 18 Maanden lang mit blot Oog to sehn un hollt dormit den Rekord ünner all bekannte Kometen.
  • De Komeet Wild 2 is de eerste Komeet, ut den sien Koma Deelken vun en Sond insammelt weern. De Proven weern 2006 torüch na de Eerd bröcht.
  • De Komeet Tempel 1 weer dat Teel vun de Deep-Impact-Misschoon vun de NASA, bi de an’n 4. Juli 2005 en 372 kg swor Projektil ut vör allen Kopper mit en relative Snelligkeit vun 10 km/s op’n Komeet inslahn is. Mit de Sond sülvst un mit tallrieke Teleskopen, ünner annern ok mit dat Weltruumteleskop Hubble un mit de ESA-Ruumsond Rosetta is de Stoffwulk, de dorbi entstahn is, beobachtet worrn.
  • Op den Komeet 67P/Tschurjumow-Gerasimenko schall 2014 wiel de Rosetta-Misschoon to’n eersten mol en Sond lannen.
  • Vun den Komeet 17P/Holmes güng Enn Oktober 2007 in blots 36 Stünnen de schienbore Helligkeit vun 17 op 2,5mag hooch.[49] De Komeet, de opmol 500.000-mol heller weer as sonst, weer as opfallen Objekt mit blot Oog an’n Himmel to sehn.[50]

Steern vun Betlehem

[ännern | Bornkood ännern]

In’t 16. un 17. Johrhunnert weer en Komeet as den Steern vun Betlehem vörslahn, de in de Bibel nöömt worrn is. Vun de Kometen, de vundaag bekannt sünd, weer aver to de Tiet, de in Fraag kummt (7 – 4 v. Chr.), keen an’n Himmel to sehn, ofschoonst chinees’sche Astronomen vun en Komeet in’t Johr 5 v. Chr. bericht hebbt. Man dat weer en Komeet, de nich so hell worrn is un dorüm nich as Steern vun Betlehem in Fraag kummt. In fröhere Tieden hebbt Kometen tomeist as Ankünnigen vun böse Begeevnissen gellt. Dat is dorüm nich wohrschienlich, dat en Komeet as Ankünnigen för de Geboort vun’n Messias düüt worrn weer.

Apene Fragen

[ännern | Bornkood ännern]

De Wetenschopp is bi’t Utforschen vun Kometen un den Kuipergördel in de letzten twintig Johren düchtig vöran kamen, man liekers gifft dat jümmer noch eenige Fragen ahn Antwoort:

  • De Tosamensetten vun de Koma is dör Spektralanalys in de Twüschentiet goot verstahn, dorgegen is över de molekulare Tohopensetten vun’n Karn un vun de ut’n Karn utgasen Muddermolekülen eerst wenig bekannt. Dat mag wesen, dat in Kometen orgaansche Molekülen vörkamt, de jüst so, oder sogor noch kumplexer sünd, as de, de in Meteoriten funnen worrn sünd. In simuleerte Kometen sünd bi’t Vörbereiden op de Rosetta-Misschoon al sössteihn verschedene Aminosüren opdeckt worrn.[51] Vele Exobiologen hebbt dorüm grote Hapen, dat bi’t Utforschen vun mehr Kometen wat rutkummt. En poor Theorien över’t Tostannenkamen vun’t Leven gaht dorvun ut, dat orgaansch Molekülen ut Meteoriten oder Kometen mit to’t Entwicklen vun’t Leven op de Eer bidragen oder villicht sogor eerst mööglich maakt hebbt. Anhangers vun de Panspermie glöövt sogor an noch kumplexere bioloogsche Molekülen oder sogor eenfache Leevformen ünner de CHNO-Partikels.
  • Na de hüdige Theorie sünd de Kometen ut de Oortschen Wulk in lütteren Afstand to de Sünn entstahn as de ut’n Kuipergördel. Dat schall över cheemsche Ünnerscheden nawiest warrn.
  • Noch nich bekannt is ok de Vörgang, de dorför sorgt, dat de Kometen ut de Oortschen Wulk in’t Binnere vun’t Sünnsystem streit warrt.
  • Dat gifft Henwiesen op en licht Anhopen vun langperioodsche Kometen in Richt vun’n Sünnenapex, wat noch nipp un nauer ünnersöcht warrn mutt. Wenn sik dat as wohr rutstellt, harr dat Utwirken op dat Verstahn vun de Oortsche Wulk as ok op dat interstellare Medium in de Ümgegend vun’t Sünnsystem.
  • Dat gifft tomindest een, wohrschinelich aver ok noch annere eerdhistoorsche Begeevnissen, de dör den Impakt vun grote butenirdische Körpers veroorsaakt weern, för de blangen Asteroiden ok Kometen in Fraag kaamt. Dorto höört de eerdhistoorsche Övergang vun de Kried na’t Tertiär as Naklapp vun’n KT-Impakt.
  • Vergleken mit annere Körpers in’t Sünnsystem hett de Eer en düütlich grötteren Waterandeel. Wetenschopplers glöövt, dat dat an grote Kometeninslääg liggen deit. Man, Meten vun Waterstoffisotopenproportschonen in eenige Kometen passt nich goot to de Isotopenproportschoon vun’t ozeaansche Water op de Eer. Dat kann aver ok doran liggen, dat de Meten an de Kometen nich repräsentativ weern.

Magiseren

[ännern | Bornkood ännern]

Johrdusende lang is dat Opduken vun Kometen vun de Minschen as’n böös Teken ansehen worrn, dat’n Krieg oder en swore Katastroof künnig maken schüll. Sülvst in’t 17. Johrhunnert, as de Minschheit wetenschopplich al opener weer, geev dat disse Magiseren, un Kometen weern noch as Düvelswark afdoon. Sogor Astronomen as Johannes Kepler hebbt Kometen as böse Vörteken düüt. Man de Düden as’n magisch Vörteken gifft dat deelwies ok vundaag noch, as to’n Bispeel bi’n Massensuiziden vun de Sekte Heaven’s Gate, de bi’t Opduken vun den Komeet Hale-Bopp 1997 stattfunnen hett.

Gallerie

[ännern | Bornkood ännern]

Gallerie

[ännern | Bornkood ännern]
Videos
  • De NASA konstrueert enen „Kometenharpune“ Proven uut Kometen trügge na de Eerden to bringen
  • De Enkesche Komeet verlüst sienen Steert

Kiek ok

[ännern | Bornkood ännern]

Literatur

[ännern | Bornkood ännern]
  • Andreas Kammerer, Matthias Achternbosch, Mike Kretlow (Rgv.): Kometen beobachten, Praktische Anleitung für Amateurbeobachter. Sterne und Weltraum Verlag, München 1998, 1999. ISBN 3-87973-924-2
  • John C. Brandt, Robert D. Chapman: Introduction to Comets. University Press, Cambridge ²2004. ISBN 0-521-00466-7
  • Gary W. Kronk: Cometography - A Catalog of Comets. Cambridge University Press, Cambridge 2000-2008. ISBN 0-521-58504-X
    • Bd 1. Ancient – 1799
    • Bd 2. 1800 – 1899
    • Bd 3. 1900 – 1932
    • Bd 4. 1933 – 1959
  • S. V. M. Clube, W. M. Napier, M. E. Bailey: The Origin of Comets. Pergamon Press, Oxford 1990. ISBN 0-08-034858-0
  • Gerhard Dünnhaupt: Neue Kometen – Böse Propheten. Kometenflugschriften in der Publizistik der Barockzeit. in: Philobiblon. Hauswedell, Stuttgart 18.1974. ISSN 0031-7969
  • S. B. Charnley, S.D. Rodgers, Y.-J. Kuan, H.-C. Huang: Biomolecules in the Interstellar Medium and in Comets. Advances in Space Research. astro-ph 2001. (PDF, Diskusschoon to’n Oorsprung vun de nawiesten orgaanschen Molekülen)
  • J. Horner, N. W. Evans, M. E. Bailey, D. J. Asher: The Populations of Comet-Like Bodies in the Solar system. in: Monthly notices of the Royal Astronomical Society. Blackwell, Oxford 343.2003, 1057 (PDF, Vörslag för en ne’e Taxonomie för kometenglieke Körpers). ISSN 0035-8711
  • Thorsten Dambeck: Das neue Bild der Kometen. in: Bild der Wissenschaft. Leinfelden-Echterdingen 42.2007,12, S.38-43. ISSN 0006-2375
  • Walter F. Huebner: Physics and chemistry of comets. Springer, Berlin 1990. ISBN 3-540-51228-4
  • Jacques Crovisier, Thérèse Encrenaz: Comet science. Cambridge Univ. Press, Cambridge 2000. ISBN 0-521-64179-9
  • Carl Sagan, Ann Druyan: Comet New York: Random House. 1997 ISBN 978-0-3078-0105-0.
  • Sara J. Schechner: Comets, Popular Culture, and the Birth of Modern Cosmology. Princeton University Press. 1997 ISBN 978-0-691-01150-9.
  • John C. Brandt, Robert D. Chapman: 'Introduction to Comets (2nd ed.). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-80863-7.

Weblenken

[ännern | Bornkood ännern]
Kometen. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.
hoogdüütsche Weblenken
engelsche Weblenekn
Nederländsche Weblenken

Borns

[ännern | Bornkood ännern]
  1. ↑ Wilhelm Gemoll: Griechisch-Deutsches Schul- und Handwörterbuch. G. Freytag Verlag/Hölder-Pichler-Tempsky, München/Wien 1965.
  2. ↑ Comets Discovered. Minor Planet Center, afropen an’n 27. April 2021. Minor Planet Center, upropen den 27. April. 2021
  3. ↑ Jon Erickson: Asteroids, Comets, and Meteorites: Cosmic Invaders of the Earth. In: The Living Earth. Infobase, New York 2003, ISBN 978-0-8160-4873-1, S. 123 (google.com).
  4. ↑ Heather Couper u. a.: The Planets: The Definitive Guide to Our Solar System. Dorling Kindersley, London 2014, ISBN 978-1-4654-3573-6, S. 222 (google.com).
  5. ↑ A. Licht: The Rate of Naked-Eye Comets from 101 BC to 1970 AD. In: Icarus. Band 137, Nr. 2, 1999, S. 355–356, doi:10.1006/icar.1998.6048.
  6. ↑ Touchdown! Rosetta's Philae Probe Lands on Comet. European Space Agency, 11. Dezember 2014, afropen an’n 11. Dezember 2017.
  7. ↑ komēte, In: Gerhard Köbler: Mittelniederdeutsches Wörterbuch, 3. Uplaag, 2014 binnennetts
  8. ↑ Komet, In: Wolfgang Pfeifer u.a.: Etymologisches Wörterbuch des Deutschen (1993), digitale un överarbeed Verschoon, In: Digitales Wörterbuch der deutschen Sprache, opropen den 17.02.2024.
  9. ↑ Komēt, WWb: Digitale Uutgave in’n Wöördebooknett van den Trier Center for Digital Humanities, afropen den 17.02.2024, In: Westfälisches Wörterbuch (WWb) III, bearbeed van Robert Damme, 2015, Kolumn 875. Heruutgeven van de Kommission für Mundart- und Namenforschung van den Landschaftsverband Westfalen-Lippe. Kiel/Hamborg: Wachholtz Verlag . ISBN 978-3-529-04610-0 (hoogdüütsch)
  10. ↑ a b Komet , In: Otto Buurman: Hochdeutsch Plattdeutscehs Wörterbuch, auf Grundlage Ostfriesischer Mundart, Band VI, Niemünster: Wachholtz 1968, Sp. 404.
  11. ↑ a b Komet, In: SASS Plattdeutsches Netzwörterbuch (binnennetts)
  12. ↑ Swants-stǟrne, WWb: Digitale Uutgave in’n Wöördebooknett van den Trier Center for Digital Humanities, afropen den 17.02.2024, In: Westfälisches Wörterbuch (WWb) V, bearbeed van Robert Damme, 2021, Kolumn 729. Heruutgeven van de Kommission für Mundart- und Namenforschung van den Landschaftsverband Westfalen-Lippe. Kiel/Hamborg: Wachholtz Verlag . ISBN 978-3-529-04610-0 (hoogdüütsch)
  13. ↑ J. Mayo Greenberg: Making a comet nucleus. In: Astronomy & Astrophysics. Band 330, 1998, S. 375.
  14. ↑ Evidence from ESA's Rosetta Spacecraft Suggests that Comets are more "Icy Dirtball" than "Dirty Snowball", In:Times Higher Education. 21 Oktober 2005.
  15. ↑ Clavin, Whitney (10 February 2015). "Why Comets Are Like Deep Fried Ice Cream". NASA. Retrieved 10 February 2015
  16. ↑ a b H.A. Weaver u.a.: The Activity and Size of the Nucleus of Comet Hale-Bopp (C/1995 O1). In: Science. Band 275, Nr. 5308, 1997, S. 1900–1904, doi:10.1126/science.275.5308.1900, PMID 9072959.
  17. ↑ Arnold Hanslmeier: Habitability and Cosmic Catastrophes. Springer, 2008, ISBN 978-3-540-76945-3, S. 91 (google.com).
  18. ↑ Janie E. Elsila u.a.–Sammelwerk=Meteoritics & Planetary Science: Cometary glycine detected in samples returned by Stardust. Band 44, Nr. 9, 2009, S. 1323, doi:10.1111/j.1945-5100.2009.tb01224.x.
  19. ↑ M. P. Callahan u.a: Carbonaceous meteorites contain a wide range of extraterrestrial nucleobases. In: Proceedings of the National Academy of Sciences. Band 108, Nr. 34, 2011, S. 13995–8, doi:10.1073/pnas.1106493108, PMID 21836052, PMC 3161613 (fre’en Vulltext).
  20. ↑ John Steigerwald: NASA Researchers: DNA Building Blocks Can Be Made in Space. NASA, 8. August 2011, archiveert von dat Original am 26. April 2020; afropen an’n 31. Juli 2012.
  21. ↑ Yanga R. Fernández: The Nucleus of Comet Hale-Bopp (C/1995 O1): Size and Activity. In: Earth, Moon, and Planets. Band 89, Nr. 1, 2000, S. 3–25, doi:10.1023/A:1021545031431.
  22. ↑ Jewitt David: The Cometary Nucleus. Department of Earth and Space Sciences, UCLA, April 2003, afropen an’n 31. Juli 2013.
  23. ↑ SOHO's new catch: its first officially periodic comet. European Space Agency, afropen an’n 16. August 2013.
  24. ↑ a b c d D. T. Britt u.a.: Small Body Density and Porosity: New Data, New Insights. In: 37th Annual Lunar and Planetary Science Conference. Band 37, 2006, S. 2214 (usra.edu [PDF; afropen an’n 25. August 2013]).
  25. ↑ The Geology of Small Bodies. NASA, afropen an’n 15. August 2013.
  26. ↑ K. Whitman u.a.: The size–frequency distribution of dormant Jupiter family comets. In: Icarus. Band 183, Nr. 1, 2006, S. 101–114, doi:10.1016/j.icarus.2006.02.016.
  27. ↑ Markus Bauer: Rosetta and Philae Find Comet Not Magnetised. European Space Agency, 14. April 2015, afropen an’n 14. August 2015.
  28. ↑ Quirin Schiermeier14: Rosetta's comet has no magnetic field. In: Nature. doi:10.1038/nature.2015.17327.
  29. ↑ D. C. Agle u.a.: NASA Instrument on Rosetta Makes Comet Atmosphere Discovery. NASA, afropen an’n 2. Juni 2015.
  30. ↑ O Paul Feldman u.a.: Measurements of the near-nucleus coma of comet 67P/Churyumov-Gerasimenko with the Alice far-ultraviolet spectrograph on Rosetta. In: Astronomy & Astrophysics. Band 583, 2015, S. A8, doi:10.1051/0004-6361/201525925 (aanda.org [PDF]).
  31. ↑ Frank Jordans: Philae probe finds evidence that comets can be cosmic labs. The Washington Post, 30. Juli 2015, archiveert von dat Original; afropen an’n 30. Juli 2015.
  32. ↑ Science on the Surface of a Comet. European Space Agency, 2015, afropen an’n 30. Juli 2015.
  33. ↑ J.-P. Bibring u.a.: Philae's First Days on the Comet – Introduction to Special Issue. In: Science. Band 349, Nr. 6247, 2015, S. 493, doi:10.1126/science.aac5116, PMID 26228139.
  34. ↑ Halley: Using the Band of an ellipsoid of 15×8×8 km * a rubble pile density of 0.6 g/cm3 yields a mass (m=d*v) of 3.02E+14 kg. Tempel 1: Using a spherical diameter of 6.25 km; Band of a sphere * a density of 0.62 g/cm3 yields a mass of 7.9E+13 kg. 19P/Borrelly: Using the Band of an ellipsoid of 8x4x4km * a density of 0.3 g/cm3 yields a mass of 2.0E+13 kg. 81P/Wild: Using the Band of an ellipsoid of 5.5x4.0x3.3 km * a density of 0.6 g/cm3 yields a mass of 2.28E+13 kg.
  35. ↑ What Have We Learned About Halley's Comet? Astronomical Society of the Pacific, afropen an’n 14. Oktober 2013.
  36. ↑ R. Z. Sagdeev u.a: Is the nucleus of Comet Halley a low density body? In: Nature. Band 331, Nr. 6153, 1988, ISSN 0028-0836, S. 240, doi:10.1038/331240a0.
  37. ↑ 9P/Tempel 1. JPL, afropen an’n 12. August 2013.
  38. ↑ Comet 81P/Wild 2. The Planetary Society, archiveert von dat Original am 6. Januar 2009; afropen an’n 20. November 2007.
  39. ↑ Comet vital statistics. European Space Agency, 22. Januar 2015, afropen an’n 24. Januar 2015.
  40. ↑ Emily Baldwin: Determining the mass of comet 67P/C-G. European Space Agency, 21. August 2014, afropen an’n 21. August 2014.
  41. ↑ P. Koed, Thomas L., Clay Sherrod: A Complete Manual of Amateur Astronomy: Tools and Techniques for Astronomical Observations. Courier Corporation, 2003, ISBN 978-0-486-15216-5, S. 66 (google.com).
  42. ↑ Gas dynamics and kinetics in the cometary coma: Theory and observations. In: Comets II. 2004, S. 523. Bibcode: 2004come.book..523C. doi:10.2307/j.ctv1v7zdq5.34.
  43. ↑ /Claire ThomasComets. University of Leicester.
  44. ↑ Charles S. Morris: Comet Definitions. Michael Gallagher.
  45. ↑ Jay M. Pasachoff: A field guide to the stars and planets. Houghton Mifflin, 2000, ISBN 978-0-395-93432-6, S. 75 (google.com).
  46. ↑ David Jewitt: Comet Holmes Bigger Than The Sun. Institute for Astronomy at the University of Hawaii.
  47. ↑ Charge Exchange-Induced X-Ray Emission from Comet C/1999 S4 (LINEAR). In: Science. 292, Nr. 5520, 2001, S. 1343–8. Bibcode: 2001Sci...292.1343L. doi:10.1126/science.292.5520.1343. PMID 11359004.
  48. ↑ Hubble's Last Look at Comet ISON Before Perihelion. European Space Agency (19 November 2013).
  49. ↑ „Komeet 17P/Holmes weiterhin mit bloßem Auge zu sehen“ op suw-online, afropen an’n 22. Juli 2009
  50. ↑ „Komeet strahlt 500.000-mal heller“| op spiegelonline, afropen an’n 22. Juli 2009
  51. ↑ G.M.Munoz Caro, U.J.Meierhenrich, u. a.: Amino acids from ultraviolet irradiation of interstellar ice analogues. In: Nature. London 416.2002, S.403-406. doi:10.1038/416403a, ISSN 0028-0836


Dat Sünnsystem

Grote Objekten:  Sünn | Merkur | Venus | Eer | Mars | Ceres | Jupiter | Saturn | Uranus | Neptun | Pluto | Haumea | Makemake | Eris

Objektklassen:  Planeten | Dwargplaneten | Asteroiden | Kometen | Maanden | Meteoroiden

Rebeden:  Asteroidengördel | Kuipergördel | Oortsche Wulk | Heliopaus

 
Vun „https://nds.wikipedia.org/w/index.php?title=Komeet&oldid=1022727“