Cadmium

Hööftartikel: Isotopen vun Cadmium
Iso	VN	t_½	VO	VE (MeV)	VP
¹⁶⁶Cd	1,25 %	>9,5 · 10¹⁷ a	ε ε	-	¹⁰⁶Pd
¹⁰⁸Cd	0,89 %	>6,7 · 10¹⁷ a	ε ε	-	¹⁰⁸Pd
¹⁰⁹Cd	Nee %	463,6 d	ε	0,214	¹⁰⁹Ag
¹¹⁰Cd	12,49 %	Cd is mit 62 Neutronen bestännig.
¹¹¹Cd	12,8 %	Cd is mit 63 Neutronen bestännig.
¹¹²Cd	24,13 %	Cd is mit 64 Neutronen bestännig.
¹¹³Cd	12,22 %	7,7 · 10¹⁵ a	β^-	0,316	¹¹³In
^113mCd	Nee %	14,1 a	β^-	0,580	¹¹³In
^113mCd	Nee %	14,1 a	IÖ	0,264	¹¹³Cd
¹¹⁴Cd	28,73 %	>9,3 · 10¹⁷ a	dubbelt β^-	-	¹¹⁴Sn
¹¹⁶Cd	7,49 %	2,9 · 10¹⁹ a	dubbelt β^-	-	¹¹⁶Sn

Cadmium (lat.: cadmia un greek.: kadmeia för Galmei) is en cheemsch Element, dat to de Övergangselementen höört un dat Atomteken Cd hett. Dat Metall Cadmium hett de Atomtall 48 un steiht in dat Periodensystem in de 2. Nevengrupp (12. Grupp na de IUPAC) un in de 5. Period.

Historie

Cadmium weer 1817 unafhangig vunenanner von Friedrich Stromeyer un Carl Samuel Hermann in verunreinigt Zinkcarbonat opdeckt. Stromeyer harr markt, dat sik dat bi’t hitt maken verfarven de, wat bi dat reine Zinkcarbonat nicht passeert is. Cadmium is meist 100 Johren lang blots in Düütschland wunnen worrn.

De Beteken Cadmium schient al in dat Middelöller in Gebruk to wesen, aver toeerst woll för dat Zink. In en 1226 von Kaiser Friedrich II. in Ravenna utstellte Oorkunn, gifft he en Klooster in dat Lavantdaal dat Recht, „ut Cadmiae tam argenti quam plumbi et ferri, que in territorio ipsius monasteri de cetero inveniri contigerint, ad opus suum“ (dat Zink un ok Sülver, Blie un Iesen, dat op Land von dat Klooster funnen warrt, vör jümmer Sinn to bruken)^[1].

Man wieldat Cadmium giftig is hett de British Pharmaceutical Codex von 1907 Cadmiumjodid as Middel gegen enlarged joints (swollen Lääd), scrofulous glands (skrofulös Drüsen) un chilblains (Frostbulen) vertekend.

1907 hett de Internatschonaal Astronoomsche Union een Ångström defineert as dat 1/6438,4696-fach von de Bülgenläng von de roote Spektrallien von dat Cadmium in dröge Luft (bi 15 °C, en Druck von 1 atm mit en Kohlendioxidandeel von 0,03%). De General Conference on Weights and Measures hett 1960 de 1.553.164,13-fache Bülgenläng von en roote Spektrallien von’t Cadmium as tweete Definitschooon von dat Meter akzepteert.

Vörkommen

Rein Cadmiumierz is teemlich roor. Dat Mineral Greenockit (CdS) kummt tomeist tohopen mit Sphalerit (ZnS) vör. Cadmium winnt man dorüm vör allen bi’t Zinkverhütten, to lüttere Deele ok bi’t Verhütten von Blie oder Kopper. Lütte Mengden fallt aver ok bi dat Wedderverwennen (Recycling) von Iesen oder Stahl an. Metallsch Cadmium warrt wunnen dör Redukschoon. Dat geiht dör Utfällen mit Zinkpulver oder dör Elektrolys.

Egenschoppen

Cadmium is en week, duktil un licht to verformend Metall mit en blauwitt bit sülvergraue Klöör. An de Luft is Cadmium von Bestand. In de Warms bild sik dorüm en Oxidhuut, de sik as verdüsterte Bavenflach wiest. Wenn Cadmium verbrennt, wiest dat en rötlich bit geele Flamm op. Dorbi entsteiht denn Cadmiumoxid (CdO). Dat Oxid is bannig giftig. De USA hebbt dorüm in’n Tweeten Weltkrieg ünnersöcht, ob sik dat as cheemsch Kampmiddel verwennen lett.

In cheemsch Verbinnen kummt dat Element meist tweewertig vör, hett denn also mehrstendeels de Oxidatschoonstall +2. Cheemsch verhollt sik Cadmium liek den Zink, hett aver de Neegen komplexe Verbinnen mit de Koordinatschoonstall 4 intogahn.

De Oxidhuut löst sik in Basen gor nich, in Swevelsüür un Soltsüür blots swor op. In Salpetersüür löst sik dat aver good.

Verwennen

Wegen sien Giftigkeit verleert Cadmium un de Verbinnen dorvon jümmer mehr an Bedüden. Dat geev aver en ganze Reeg von Anwennen. Cadmium weer as Rustschuulmiddel för Iesenbodeelen verwennt (Vercadmen) un weer Bestanddeel von Legeeren mit sieden Smöltpunkt oder Lööttinn, so t. B. mit Sülver as Tosetten bi de Herstellen von Sterling-Sülver oder mit Wismut för Smöltsekern. Brukt weer dat ok as Smeermiddel bi Schievenbremsen, in de Herstellen von Halfleidern oder as Regelstääv in de Nukleartechnik. Ganz bekannt is ok de Verwennen in Nickel-Cadmium-Batterien un Akkus. Technisch Bedüden harr Cadmium in Belichtensmetern mit hooge Fienföhligkeit un in Cadmium-Lampen.

För de geel bit deeprooden Farvpigmenten in Farven un Kunststoffen weer fröher CdS brukt. Cadmiumoxid is as Lüchtstoff in Bildrühren binnen wesen bi’n olen Swatt-witt-Kiekschapp, aver ok as Tosetten bi de Farvrühren. Bi Smuckwaren weern Cadmium-Gold-Legeeren brukt för goldgrööne Klören. In Solarzellen warrt Cadmiumtellurid to’n tügen von elektrischen Stroom bruukt. Dat lieke warrt in infrarootfienföhlig Sensorn in Kameras verwennt. Cadmiumstearat is dorgegen en Stabiliseerer in Kunststoffen, wieldat gegen Licht nicht fienföhlig is.

Nawies un Verbinnen

As Nawiesreakschoon för Cadmium-Kationen warrt dat Utfällen mit Sulfidlösen oder mit Swevelwaterstoff-Water to dat geele Cadmiumsulfid nahmen. Aver annere Swormetallionen stört den Nawies, dorum mutt toeerst en Kationenscheedgang dörföhrt warrn.

In Verbinnen is Cadmium mehrstendeels tweewertig bunnen, tyypsch Verbinnen sünd:

Cadmiumoxid CdO
Cadmiumsulfid CdS
Cadmiumhydroxid Cd(OH)₂
Cadmiumchlorid CdCl₂

Gefohr dör Cadmium

Cadmium un de Verbinnen mit Cadmium warrt as „sehr giftig“ instuft. Man geiht ok dorvon ut, dat Cadmium Kreeft utlösen kann bi Minschen. Stoff, wo Cadmium binnen is, kann, wenn de inatent warrt, Schaden maken an Lungen, Lebber un Neren (Gressenicher Krankheit, Itai-Itai-Krankheit). Cadmium is en von de ganz wenigen Elementen, de för den Liev keen bioloogsch Bedüden hett. Cadmiumstoff kann aver liek en Hormoon bi de Swangerschop wirken

Wo mit Cadmium arbeidt warrt, sünners ok mit Cadmium, dat hitt maakt warrt (bi’t Löten oder Cadmieren), mutt goot lüfft warrn. Cadmium fallt in de cheemsch Industrie an bi’t Winnen von Zink, Kopper oder Blie. Aver ok in Düngermiddel un Pestiziden is Cadmium mit bi. In Kunststoffen dröff na de Chemikalienverboodsverordnen nich mehr as 0,01 Gewichtsprozent Cadmium binnen wesen. Dat gellt in de hele EU.

Opnehmen

De Minsch nimmt Cadmium mehrstendeels över dat Eten op. Veel Cadmium is sünners in Lebber, Musseln, Schellfisch, aver ok in Poggenstöhl. Kakaopulver un drögt’ Seegras. Ok Liensamen bargt Cadmium. Dorüm warrt ok seggt, een schall an’n Dag nich mehr as 20 g dorvon verspiesen.

Siet dat den Kunstdünger gifft kummt dat ok to’n Anriekern op Ackern un annere Bueree-Flachen, dordör kummt dat Cadmium denn in meist all Grööntüch, wat later denn op’n Disch kummt. Dat Cadmium is en natürlich Verunreinigen von de Phosphatierzen. Wieldat de Vörkommen von Phosphat weniger warrt op de Welt, warrt nu ok mehr de dull belasten Vörkommen opbrukt. Anners as bi’t Utbringen von Kloormodd op’n Fellen gifft dat vör Kunstdünger keen gesettlich Grenzweert för Cadmium.

En annere Gefohr is Tabaksmook, de groote Mengden von Cadmium in de Lungen bringt, wo dik dat denn över dat Bloot in’n Liev verdeelt. Sünnere Gefohr hebbt aver Lüüd, de in Fabriken arbeidt, in de veel Cadmium rutblast warrt. Jüst so künnt aver ok wille Müllbargen un Schuttkuhlen Gefohr dör Cadmium bargen. Unfäll in de Industrie, so as in de chines’sch Provinz Guangdong oder langjohrig Utstöten von lütte Mengden – wie dat bi de Gressenicher Krankheit is – maakt kloor, wo groot de Gefohr is.

Schaden

Cadmium ut dat Eten warrt över den Darm to ungefäähr 5 % in’n Liev opnahmen. Bi Iesen- oder Calciummangel is dat sogar noch mehr. Wohrschinelich, wieldat all dree Metallen op den lieken Weg transporteert warrt. Cadmium drifft toeerst de Lebber an, Metallthioneinen to maken. Dormit bildt dat denn en Komplex un warrt mit dat Bloot wieter transporteert na de Neren, wo dat filtert un opnahmen warrt. In de Tubuluszellen warrt de Metallthion-Cadmium-Komplex in’n Stoffwessel ümsett un dat Cadmium warrt wedder freesett. Dor sorgt dat noch mal för mehr Metallthionen, wodör denn noch mehr Cadmium inbunnen warrn kann. Dör dat Anhöppen in de Neren nehmt de aver Schaden, wat mit de Tiet to en Proteinurie föhrt.

Cadmium maakt aver ok de Knoken twei, wieldat den Calcium mobiliseert: Cadmium un Calcium gaht in de Darmmukosa op dat lieke Protein. Bito hinnert Cadmium dat Neebilln von dat 1,25-Dihydroxycholecalciferol (Calcitriol) in de Nerentubuluszellen, dat aver wedder nödig is, üm dat Protein in de Darmmukosazellen to aktiveeren, wat dat Calcium binnen schall. Dat tohopen föhrt dorto, dat weniger Calcium opnahmen warrt un to lieken Tiet mehr Calcium mit den mieg utscheedt waart. Dat löst denn Calcium ut de Knoken un föhrt to jümmern Afbo.