Triton (Maand)

Foto-Mosaik ut Opnahmen vun Voyager 2 vun 1989

Triton (ok as Neptun I betekent) is de gröttste Maand vun den Planet Neptun.

Naam un Opdecken

Triton is an’n 10. Oktober 1846 vun de Beerbroer un Hobbyastronom William Lassell opdeckt worrn. De Planet weer eerst söventeihn Daag vörher vun Johann Gottfried Galle opdeckt worrn. Dorophen harr John Herschel Lassell in en Breef vörslahn na möögliche Maanden to kieken, wat de denn ok daan hett.

Nöömt is de Maand na Triton, en Seegott ut de greekschen Mythologie, de faken as Söhn vun Poseidon ansehn warrt. De Naam is 1880 vun Camille Flammarion un annere Astronomen vörslahn worrn, weer aver lange Tiet nich offiziell bruukt. Opteken ut dat Johr 1939 wiest, dat de Maand dissen Naam woll harr, allgemeen aver nich nütt weer. In de astronoomschen Literatur weer blots jümmer vun den Maand vun Neptun schreven. Snaaksch is, dat Lassell sülvst keen Naam vergeven harr, tomal jüst een poor Johren vörher sien opdeckten Maanden Hyperion, Ariel un Umbriel offiziell benöömt weern.

Ümloopbahn

Ümloopbahn vun Triton üm Neptun

Triton lööpt üm Neptun op en meist perfekt kreisförmigen retrograden Ümloopbahn mit en middleren Afstand vun 354.759 km vun Neptun sien Middelpunkt – dat is ruchweg 330.000 km över de Wulkenbövergrenz. De Bahn hett en Exzentrizität vun blots 0,000016, de mit 156,885° aver bannig dull gegen den Äquater vun Neptun neegt is. De beiden Navermaanden sünd na binnen Proteus mit en Afstand vun 237.100 km und na buten Nereid mit en middleren Afstand vun 5.159.000 km.

De Ümloop vun Triton üm Neptun duert ruchweg 5 Daag un 21 Stünnen, wobi de retrograd üm den Planeten löpt, also gegen de Richt vun Neptun sien Rotatschoon. För en Maand vun Triton sien Grött un sien eher lütten Afstand to’n Planeten is dat bannig ungewöhnlich un in uns Sünnsystem ok blots de eenzige Fall.

De Ümloopbahn üm Neptun liggt binnen en kritischen Afstand, so dat Triton düchtig mit de Tidenkraft vun Neptun to kriegen hett. Triton bewegt sik op Neptun to, un warrt na Bereken üm un bi in 100 Millionen Johren de Roche-Grenz na binnen dörlopen und denn tweireten. Sien Bestanddelen billt dorna wohrschienlich en Ringsystem, jüst so as dat vun’n Saturn bekannt is.

Wohrschienlich is Triton en grötter’t Objekt ut den Kuipergördel, dat vun Neptun dör sien Gravitatschoon infungen worrn is. Vun Opbo her künn Triton mit den Dwargplanet Pluto un den sien Maand Charon to verglieken wesen, as ok mit annere Körpers ut den Kuipergördel.

Rotatschoon

Bi Triton is de Rotatschoonsduer jüst so groot as de Ümlooptiet, wat ok as bunnen Rotatschoon betekent warrt un ok bi annere Maanden faken to beobachten is. De Rotatatschoon is dormit ok torüchlöpig un bruukt ruchweg 5 Daag un 21 Stünnen. De Rotatschoonsass steiht nipp un nau piel to de Bahneven.

Physikaalsche Egenschoppen

Geysiren op Triton, opnahmen vun Voyager 2, 1989. (nakolorerte Opnahm)

Triton sien middleren Dörmeter liggt bi 2706,8 km, womit he de düütlich gröttste Maand vun Neptun is. He bargt ruchweg 99,5 % vun de helen Masse, de üm Neptun rüm kreist. De Rest verdeelt sik op de annern Neptunmaanden un dat Ringsystem. De middlere Dicht is mit 2,05 g/cm³ de gröttste in’t Neptunsystem. Bito wiest Triton en hoge Albedo vun 0,76. Dat heet, dat 76 % vun dat Licht wedder reflekteert warrt. Dat kummt dorvun, dat de Böverflach to’n gröttsten Deel ut Ies besteiht.

De deepste Temnperatur de op de Böverflach meten worrn is, weer 35,6 K oder −237,6 °C, wat de deepste Temperatur is, de bit hüüt vun en Sond in’t Sünnsystem direkt meten worrn is. De Samtflach bedriggt üm un bi 23.018.000 km² un is to verglieken mit de Flach vun Noordamerika.

Atmosphäär

De Temperatur vun Triton is siet noog, dat de Maand en Atmosphäär hollen kann, ofschoonst de Gravitatschoon nich so groot is. Se besteiht to 99 % ut Stickstoff, de Rest is Methan mit lütte Sporen vun Kohlenstoffmonoxid. De Druck is mit 1,4 bit 1,9 Pa aver bannig lütt. Dör dat instrahlte Sünnlicht gifft dat aver Konvekschoonsströöm in de dünnen Atmosphäär, de dorför sorgt, dat Material, dat vun Triton sien Geysiren utsmeten warrt, över wiete Flachen verdeelt warrt.

Böverflach

De Ruumsond Voyager 2 is an’n 25. August 1989 an Neptun un sien Maanden vörbiflagen un hett dorbi en grote Tall vun Biller maakt, dorünner ok welke, de intressante Opnahmen vun Triton sien Böverflach wiest. De wiest en Nettwark vun geoloogsche Verschuven op, an de de Iesköst verformt un tweibroken weern. Inslagkraters weern blots wenige to sehn. Dorut lett sik sluten, dat de Böverflach geoloogsch aktiv is, wobi denn de öllere Kraters överprägt warrt. Grote Beckens, de sik bi Inslääg billt hebbt, sünd dör taag Material ut dat Binnere opfüllt worrn, as dat utsütt.

Dat „Cantaloup-Rebeet“

Eenzigordig in’t Sünnsystem is dat „Cantaloupe-Rebeet“, wat en Formatschoon ut Molen un Bargrüchen is, de wohrschienlich dör Diapirismus billt weer. Dat Rebeet ümfaat wiete Delen vun de westlichen Hemisphäär. Unvermodens weer ok de Nawies vun kollen Vulkanismus (Kryovulkanismus). Aktive Geysiren sünd faststellt worrn, de en Mischen ut fletigen Stickstoff un mitreten Steenstoff bi in Högen vun 8 km utsmieten doot. Op de Biller vun Voyager 2 sünd de as düstere Rookfahnen to sehn. De Oorsaak dorför is villicht dat Opwarmen na Johrestiet dör dat Sünnlicht, dat ok bi sien lütte Intensität noch utrecken deit, froren Stickstoff to smölten. De utsmeten Partikels sett sik op de Böverflach af un billt aflagern ut froren Methan un Silikaten. Dat Methan wannelt sik dör de Sünninstarhlen in annere orgaansche Verbinnen üm, de as düstere Striepen un Schlieren to sehn sünd.

So as wohrschienlich ok Pluto is de Böverflach vun Triton to 55 % mit froren Stickstoff bedeckt, mit 15–35 % Wateries un 10–20 % Dröögies. Bito is en Andeel vun 0,1 % Methan- un 0,05 % Kohlenmonoxidies bestimmt worrn.

Johrstieten

De Rotatschoonsass vun Triton is üm un bi 157° gegen de Roatatschoonsass vun Neptun neegt, de wedder 30° gegen de Ümloopbahn üm de Sünn kippt is. Dat bedüüt, dat de Polen vun Triton tietwies direkt na de Sünn wiest. Wiel Neptun sien Ümloop vun 166 Johren üm de Sünn is dorüm eenmol an’n Noordpool un eenmol an’n Süüdpool för mehr as veertig Johren Sommer. To glieken Tiet is op de Siet gegenöver Winter, wat to Ünnerscheden in de Temperatur föhrt. So kaamt op Triton Effekten dör Johrstieten tostannen.

As 1989 de Ruumsond Voyager 2 vörbiflagen is, wies de Süüdpool na de Sünn, wiel dat Rbeet üm den Noordpool as ruchweg dörtig Johren in’n Schadden leeg, woneem de Temperatur üm un bi −235 °C bedrägt. Dor weern Aflagern vun froren Stickstoff un Methan to sehn, de in’n Wessel mit de Johrstieten jümmer wedder warm warrt, verdampt un sik denn as Ies an’n Pool afsett, de in’n Schadden liggt.

Binnere Opbo

Dat is antonehmen, dat Triton en differenzeerten Opbo hett un ut en Karn ut Silikatsteen un en Köst ut Ies besteiht. Forschungsarbeit ut dat Johr 2012 wiest butendem op de Mööglichkeit hen, dat en sieten Ozean ünner de Iesböverflach existeert, de riek an Ammoniak ist. De Energie, de nödig is, üm dissen Ozean ünner de Böverflach bi ruchweg –90 °C fletig to hollen, kummt dorna vun den Verfall vun radioaktive Stoffen in’t Binnere vun Triton, as ok vun’t binnere Rieven dör de Tidenkraft, de bi’n Ümloop üm Neptun wirken deit.

Utforschen

Geoloogsche Interpretatschoon vun de tritoonsche Böverflach ut dat Johr 2015.

Över Triton weer blots wenig bekannt, bit in’n Sommer 1989 de Ruumsond Voyager 2 an Neptun vörbiflagen is. Vörher weer de Maand blots dör Teleskopen vun de Eer ut to beobachten. Dorbi weern sien Bahn un sien Helligkeit teemlich nau bestimmt. Sien Grött weer afschätzt op Grundlaag vun annahmen Albedos un leeg twüschen 3200 un 6000 km, vunwegen dat man dormols dorvun utgahn weer, dat Triton düsterer is. Den lüttsten Afstand harr Voyager 2 an’n 25. August 1989 mit ruchweg 39.790 km. De Geysiren op de Böverflach sünd later an’n 2. Oktober 1989 bi’t Utweerten vun de Biller opdeckt worrn.

Na Voyager 2 is dat Neptunsystem wieter vun de Eer ut beobacht worrn, man ok mit Hülp vun’t Hubble-Teleskop.

Literatur

• Ronald Weinberger: Gravitativer Einfang des Mondes Triton. Naturwissenschaftliche Rundschau 59 (11), S. 607–608 (2006), ISSN 0028-1050

Weblenken

Triton. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• NASA: Planetary Satellite Physical Parameters NASA: Physikaalsche Parameters (engelsch)
• NASA: Planetary Satellite Mean Orbital Parameters NASA: Parameters vin de Bahn (engelsch)

Maanden vun den Planeten Neptun

Despina | Galatea | Halimede | Hippocamp | Laomedeia | Larissa | Naiad | Nereid | Neso | Proteus | Psamathe | Sao | Thalassa | Triton

Kiek ok na bi: List vun de Neptunmaanden