Föhrmann (Steernbild)

Daten to dat Steernbild Föhrmann
Naam	Föhrmann
Latiensch Beteken	Auriga
Latiensch Genitiv	Aurigae
Latiensch Afkörten	Aur
Laag	nöördlich Fixsteernhimmel
Rektaszension	4h 37m bit 7h 31m
Deklinatschoon	+56° 10´ bit +28° 00´
Flach	657 Quadratgrad
Woneem to sehn	90° Noord bit 34° Süüd
Wanneer to sehn (in Düütschland)	Winter
Tall vun de Steerns mit Magnitude < 3^m	5
Hellste Steern, Magnitude	α Aurigae (Capella), 0,08^m
Meteorströöm	Alpha-Aurigiden Delta-Aurigiden
Naversteernbiller (von Noord in’n Klockenwiesersinn)	Giraff Perseus Bull Tweeschen Loss
Koort vun’t Steernbild Föhrmann

De Föhrmann (lat. Auriga) is en vun de 88 modernen Steernbiller, dat in de nöördlichen Hälft vun’n Steernhimmel steiht.

Utsehn un Beschrieven

Dat Steernbild Föhrmann is över en teemlich grote Flach an’n Himmel utdehnt un licht to kennen. In Oosten grenzt dat an den Bull an un billt över’n Steern Elnath (β Tauri) mit den Bull en unregelmatig Sösseck. De Hööftsteern Capella is opfallig hell.

In de geograafsche Breed vun Düütschland is de nöördliche Deel vun’n Föhrmann zirkumpolar, also dat hele Johr över an’n Himmel to sehn. Sien hööchste Positschoon hett dat Steernbild in’n Winter.

Dör den Föhrmann verlöpt dat Band vun de Melkstraat, so dat in dat Rebeet ok vele intressante Objekten as Steernhopens un Nevels to sehn sünd.

Historie

Dat Steernbild weer bi de Babyloniers as Förhmann (Rubuki) bekannt. Sien Latiensch Beteken Auriga bedüüt so veel as Wagenlenker oder Stüermann. De Römers hebbt dorin den greekschen König Erichthonios sehn, de denn veerspännigen Wagen utfunnen hett. De Föhrmann höört to de 48 Steernbiller vun de antiken greekschen Astronomie, de vun Ptolemäus beschreven worrn sünd.

Na en fröhe Düden hannelt sik dat bi dat Steernbild üm en Harder, de över sien Schullern en Zeeg driggt. De Naam vun den Hööftsteern Capella bedüüt lütte Zeeg. In öllere Steernatlanten as de Uranometria vun Johann Bayer oder de Warken vun Johannes Hevelius un Johann E. Bode warrt de Föhrmann as’n Mann mit Boort un en Zeeg op’m Rüch oder op’n Arm dorstellt.

De süüdlichste Steern Alnath is in verleden Tieten as γ Aurigae to’n Föhrmann rekent worrn. Man, na’t Fastleggen vun de Steernbildgrenzen dör de IAU höört he vundaag to’n Bull.

Mythologie

De König Erichthonios I. vun Athen weer de eerste, de veer Peerd vör sien Wagen spannt hett. Bi de Römers weer he as’n Söhn vun den Gott Vulkan ansehn, bi de Greken as’n Söhn vun Hephaistos un vun de Athene.

Na de Mythologie vun de Greken schall de Zeeg de Nymph Amaltheia wesen, de Zeus groot togen hett, as de noch’n lütten Jungen weer. Zeus weer de Söhn vun den Titan Kronos, den prophezeit worrn is, dat he een Dag vun een vun sien Nakamen as Herrscher stört warrt. Dorüm hett Kronos all sien Kinner glieks na de Geboort daalslungen. Man na de Geboort vun Zeus is em en Steen an Steed vun dat Kind ünnerjubelt worrn, den he daalslaken hett. Zeus weer aver in en Höhl versteken worrn, un de Nymph Amaltheia hett em mit de Melk vun en Zeeg optogen.

Na en annere mythologische Düden weer Amaltheia sülvst en Zeeg. Ehr Hoorn schall later de Glücksgöttin Fortuna tohöört hebben un weer ehr „Füllhoorn“.

Objekten

Steerns

B	F	Naams o. annere Beteken	^m	^M	Lj	Spektralklass
α	13	Capella, Alhajoth	0,08	-0,48	42	G5 III + G0 III
β	34	Menkalinan	1,9	-0,1	82	A2 V
θ	37	Bogardus	2,65	-0,98	173	A0pSi + F2-5V
ι	3	Hassaleh, Kabdhilinam, Al Kab	2,69	-3,29	510	K3 II
ε	7	Almaaz, Al Anz	2,9 bis 3,8	-5,9 bis –4,8	2000	F0 Ia
η	10	Haldus, Hoedus II, Haedus II	3,18	-0,96	219	B3 V
ζ	8	Azaleh, Hoedus I, Haedus I, Sadatoni, Saclateni	3,7 bis 4,0	-3,2 bis –2,5	790	K4 II + B8 V
δ	33	Prijipati	3,72	0,55	140	K0 III
ν	32		3,97	-0,13	215	K0 III
π	35		4,24 bis 4,34		840	M3 II
κ	44		4,32		169	G8 IIIb
τ	29		4,51		213	G8 III Fe-1
	16		4,54
λ	15		4,69		41	G1 IV
χ	25		4,71		2000	B5 Iab
υ	31		4,72		475	M0 III
	2		4,79
ψ²	50		4,80		433	K3 III
μ	11		4,82
	63		4,91
ψ¹	46		4,92
	4		4,93
ξ	30		4,96
	9		4,98
ψ⁷	58		4,99
	14		5,01
σ	21		5,02
ψ⁴	55		5,04
	19		5,05
φ	24		5,08
ρ	20		5,22
		AE	5,78-6,08	-2,3	1460	O9.5 V

α Aurigae oder Capella is mit en schienbore Helligkeit vun 0,08^m de hellste Steern in’n Föhrmann. An sik is dat en spektroskoopsch Dubbelsteernsystem mit’n Afstand vun 42 Lichtjohren, dat ut twee Resensteerns mit de Spektralklass G5 besteiht. Se hebbt de 70-facke un 90-facke Lüchtkraft vun uns Sünn. De beiden Steerns kreist so eng üm’nanner, dat se mit en optisch Telekops nich to scheden sünd. Blots dör’t Ünnersöken vun’t Spektrum warrt düütlich, dat dat twee Steerns sünd.

Mehrfachsteerns

System	^m	Afstand
θ	2,7 / 7,2	3,91
δ	3,72 / 9,7 / 9,7	115,4 / 197,1"
ω	4,9 / 7,8	5"
ν	4,0 / 9,5	54,6"
λ	4,69 / 13,4	29"
14	5,1 / 7,5	14,6"
26	5,4 / 8,0	12,4"
41	6,2 / 7,0	7,6"

θ Aurigae is en Mehrfachsystem, bi dat sik dree Steerns üm en gemeensomen Sworpunkt bewegt. Wenn een all dree Steerns beobachten will, bruuukt man dorto en middler’t Teleskoop mit en Apen af 8 cm.

Dat Dubbelsteernsystem ω Aurigae hett en Afstand vun 250 Lichtjohren un bestieht ut twee Steerns, de witt lüchten doot un de Spektralklassen A0 un F5 hebbt. Dör jemehrn groten Winkelafstand vun fief Bagensekunnen kann dat System al mit’n lütt Teleskop oplöst warrn.

Ännerliche Steerns

Steern	^m	Periood	Tyyp
β	1,85 bis 1,93	47,5 Stünnen	bedeckenännerlich
ε	2,9 bis 3,8	9883 Daag	bedeckenännerlich
ζ	3,7 bis 4,0	972,16 Daag	bedeckenännerlich
π	4,24 bis 4,34	972,16 Daag	unregelmatig
RT	5,0 bis 5,8	3,7281 Daag	Cepheid
AE	5,78 bis 6,08		unregelmatig

De tweethellste Steern is β Aurigae, de in en Afstand vun 82 Lj steiht. Jüst as Capella is dat en spektroskopschen Dubbelsteern, man, butendem ok noch en bedeckenännerlichen Steern. Dat bedüüt, dat sik twee Steern mit ünnerscheedliche Lüüchtkraft ümkreist. De schienbore Helligkeit nimmt dorbi af, wenn de Steern mit de lütteren Lüchtkreft sik vör den helleren schufft. De Naam Menkalinan kummt ut de araabschen Spraak un heet so veel as „Schuller vun’n Tögelholler (Föhrmann)“.

En wieteren bedeckenännerlichen Steern vun’n Tyyp Algol is ε Aurigae in en Afstand vun 4.000 Lj. Vun all bedeckenännerlichen Steerns hett he mit ruchweg 27 Johren de gröttste Periood, wobi de Phaas vun de sietsten Helligkeit üm un bi achtteihn Maanden anduert. In 2009 warrt de nächste Bedecken stattfinnen.

Ok vun’n Algol-Tyyp is ζ Aurigae. Dat System besteiht ut en Roten Överrees mit de Spektralklass K4 un en lütteren blauen Steern mit de Spektralklass B. Dit System hett de tweetlängste bekannte Periood: De blaue Steern schufft sik all 2,66 Johren vör den Hööftsteern un maakt dat Samtsystem vun uns ut sehn düsterer. Dat System is ruchweg 790 Lj wiet weg.

De beiden Steernsε un ζ Aurigae warrt ok as Haedus I un II (greeksch för „de Kinner“) betekent.

RT Aurigae is en pulsatschoonsännerlichen Steern vun’n Tyyp Cepheiden mit en Afstand vun 2.500 Lj. De Steern ännert rhythmisch in 3 Daag, 7 Stünnen un 28 Minuuten sien Helligkeit.

In üm un bi 1.460 Lj steiht AE Aurigae, en ännerlichen Steern, de unregelmatig sien Helligkeit twüschen 5,78 un 6,08^m wesselt. In en düstere Nacht kann man em jüst so mit bloot Oog sehn. Vun em is ok de Egenbewegen meten worrn, de mit 100 km/s bannig hooch is. Tosamen mit 53 Arietis in’n Ramm un μ Columbae in de Duuv höört he to de Klass vun de Runaway-Steerns (Utrieters). Villicht weern se mol Delen vun en Mehrfacksystem un sünd in Naklapp vun en Supernovaexplosion oder dör dat Vörbitehn vun en anner’t System vör twee bit dree Millionen Johren ut de Orion-Assoziatschoon rutsleudert worrn.

Messier- un NGC-Objekten

Messier (M)	NGC	annere	^m	Tyyp
36	1960		6,5	Apen Steernhopen
37	2099		6,0	Apen Steernhopen
38	1912		7,0	Apen Steernhopen
	1664		7,2	Apen Steernhopen
	1778		7,7	Apen Steernhopen
	1857		7,0	Apen Steernhopen
	1883			Apen Steernhopen
	1931		10	Apen Steernhopen/ Emisschoonsnevel
	2126			Apen Steernhopen
	2192			Apen Sternhopen
	2281		5,4	Apen Steernhopen
		IC 405		Emisschoonsnevel

In’n Föhrmann sünd dree apene Steernhopens to sehn, de de franzöösche Astronom un Kometenjager Charles Messier in sien Kataloog vun nevelige Objekten (Messierkataloog) opnahmen hett. All dree sünd ruchweg 4.000 Lichtjohr wiet weg un sünd in en Feernglas oder Teleskop fein to bekieken. Se künnt teemlich licht funnen warrn, wenn man de Melkstraat in’t Rebeet vun’n Föhrmann na jem afsöken deit.

M36 kann al mit en grötter’t Feernglas in twintig bit dörtig enkelte Steerns oplöst warrn. Tosamen bargt he ruchweg sösstig Steern mit Magnituden twüschen 9 un 14. De beeindruckste Hopen in’n Föhrmann is M37, denn man in’t Feernglas aver blots as’n roden Plack sehn kann. In’t Teleskop wiest he mit 150 Stück en teemlich grote Tall vun enkelte Steerns op, de twüschen 9 un 12,5^m leegt. Un ok M38 is in’t Feernglas blots as neveligen Plack to sehn. He wiest in’t Teleskop ruchweg 100 Enkeltsteerns twüschen 8 un 12^m, de intressant anordent sünd.

In’n Oosten vun M 36 is de Emisschoonsnevel mit de Beteken NGC 1931 to sehn. Dat is en Gaswulk, de vun en apenen Steernhopen to’n Lüchten bröcht warrt, den he ümgifft. Dat Objekt kann man in en lütt Teleskop al sehn. In gröttere Teleskopen sünd in den Nevel vele Steerns to sehn, de dicht bi’nanner staht.

En lockeren apenen Steernhopen is ok NGC 2126, de ut twintig Steerns twüschen 11 un 14^m besteiht.

En goot Stück westlich vun’n Föhrmann meist op halven Weg na de Tweeschen steiht NGC 2281, de al in’t Johr 1788 vun Wilhelm Herschel opdeckt worrn is. Ok dat is en intressanten apenen Steernhopen, de ut verstreite hellere Enkeltsteerns tohopensett is. Vun sien Grött un de Helligkeit her is he meist mit de Messierobjekten to verglieken.

Kiek ok

Steernbild

Weblenken

Föhrmann. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

De 88 modernen Steernbiller