Josef Herberger

Josef Herberger 1957

Signatur vun Sepp Herberger

Josef „Sepp“ Herberger (* 28. März 1897 in Mannheim-Waldhof; † 28. April 1977 in Mannheim) weer en düütsch Footballspeler un -trainer. As Speler weer he in de 1920er Jahren för de Vereens SV Waldhof un VfR Mannheim as ok Tennis Borussia Berlin aktiv un wurr för tallriek Utwahl- as ok to dree Lännerspelen beropen. Berühmt wurr he as Rieks- bzw. Bundstrainer vun de düütsch Football-Natschonalmannschap, för de he van 1936 bit 1942 un van 1950 bit 1964 verantwortlich weer. De Hööchtpunkt vun sien Loopbahn weer de Gewinn vun de Weltmeesterschap 1954, deren Endspeel as „Wunder von Bern“ in de Footballhistorie ingahn is.

Kindheit un Jöögd

Herberger sien Öllern, Josef un Lina Herberger, stammten ut en ländlich Gegend up half Streck tüschen Karlsruhe un Mannheim. Josef Herberger (1856–1909), Sprössling vun en Wiesentaler Buernfamilie, muss sück as Daaglöhner dörslahn, wiel dat för en eegen Hoff nich reckt harr. Up dat Land weer to de Tiet Överbevölkerung, un as völ Lüttbuen un Daaglöhner ök truck dat Josef Herberger mit sien jung Fru Lina 1887 in dat veertig Kilometer weg liggen Mannheim, wo sück de Industrie as in kien anner Stadt in dat Groothartogdom Baden utwieden wee. De Ehelüüd harrn dormals all veer Kinner: De beid Öldsten, Maria un Johann, weern Kinner ut de eerste Ehe vun Josef Herberger. Sien eerste Fru weer kört nah de Gebort vun den eersten Söhn storven. De Deerns Anna un Ida gungen ut de tweet Ehe mit Lina Kretzler hervör, un as de Herbergers all up den Waldhof bi Mannheim leeven deen, keemen mit Berta (1888) un Josef (März 1897, also meest teihn Johr later) twee wiedere Kinner dorto.

Sepp Herberger (1956) rechts

Letzt erhollen vun ehemals 19 Hüüs vun de Spiegelkolonie, in de Sepp Herberger upwussen is.

Herberger sien Vader funn in de Speegelmanufaktur vun den franzööschen Glasfabrikanten Saint Gobain en Anstellung as Arbeiter. Ok wenn de umliggend Siedlung mit de warkseegen Wahnhüüs, School un Läden glieks bi de Fabrik as fortschrittliche Wahngegend gull, herrschten düchtig eng un ärmlich Wahnverhältnisse in de Rue de France 171 (later in Spiegelstraße umnöömt): De achtköppig Familie harr blots twee Zimmer to Verfügung. Sepp Herberger is in en na Raat to översichtlich, meest dörplich Umgebung upwussen. In de Spiegelkolonie hemm rund 630 Arbeitnehmer mit hör Familien leevt, de överweegend ut kathoolsch un ländlich Verhältnissen stammen deen. He tell in sien eerst Schooljohren dörgahns to de Klassenbesten un is nah dat veert Schooljohr up de Börgerschool wesselt, en Vörstuuf to dat Gymnasium. An‘n 21. August 1909 is de Vader in dat Öller vun 53 Johr an en nich utheelt Gripp dood bleeven. De Familie verlor doruphen dat Wahnrecht in de Warkssiedlung un truck mehrmals up den Waldhof um. De twalfjohrige Sepp muss de Börgerschool verlaaten un torüch up de Volksschool, wiel sien Moder dat Schoolgeld nicht mehr betahlen kunn.

1911 hett Sepp Herberger de School afslooten un hett ansluutend as Hülpsarbeiter up den Bau un in Industriebetrieven för sien Ünnerholt un den vun sien Moder sörgt – de öllere Geschwister harrn intüschen eegen Familien grünnd. Över disse noor Tieden, in de he mit sien Moder an den Rand vun dat Existenzminimum leevt hemm moot, hett sück Herberger later nie ütert. Ut Berichten vun Tiettüügen geiht aber hervör, dat Lina Herberger to de armsten Lüüd up den Waldhof hörr. In‘n März 1916, kört vör sien 19. Gebortsdag, wurr Herberger in de Armee intrucken; in’n Gegensatz to völ anner jung Lüüd ut sien Tiet harr he sück nich freewillig meld. Nah de militärisch Grundutbillen an’n Heuberg up de Schwäbischen Alb wurr Sepp Herberger to dat Grenadierregiment Nr. 110 nah Mannheim versett. Sien eersten Frontinsatz harr he in’n April 1917, an Kamphandlungen weer he nah sien eegen Angaaven aber nie direkt bedeeligt, vermootlich wurr he överweegend in’n Staff as ok as Funker insett. Um Kriegsbesehren un Fangenschap keem he rüm, an’n 4. Januar 1919 kehr Sepp Herberger weer nah Huus torüch.

De Footballspeler Sepp Herberger

SV Waldhof 07, bit 1921

De eersten Kuntakte vun Sepp Herberger mit den Football funnen wiet af vun den Exerzeerplatz statt, up den de eersten, in de letzt Johren vun dat 19. Johrhunnert entstahn Mannheimer Footballvereens sönndags hör Spelen maken deen. De Jungs vun de Spiegelsiedlung harrn hör Speelfeld tüschen twee langstreckt Hüüsblocks mit hooch, fensterlosen Müern; de Doren wurr mit Kried up de Wannen tekent. Bevör he in den Footballvereen intreeden is, harr Sepp Herberger spoodriek bi den TSV 1877 turnt, de vun Mitarbeitern vun de Spiegelfabrik grünnd wurrn weer. Wiel sück de Turnvereens aber gegen den Football weern, hemm völ jung Lüüd de Turnvereens verlaaten un sünd in Sportvereens intreeden. Mit 14 Johren hörr Herberger to den Kathoolschen Jöögdvereen (KJV) Mannheim, bi de he eerstmals mit Footballspelen anfung. Den Karlsruher Natschonalspeler Gottfried Fuchs, den Herberger 1909 to’n eersten Mal in Mannheim speelen seehn hett (Phönix Mannheim – Karlsruher FV 2:2), hett he later as dat Idol vun sien Jöögd betekent. Fuchs speel as Sepp Herberger in‘n Angreep. Later, wohrschienlich 1911, is Herberger to’n Sportvereen Waldhof wesselt, de siet Grünnen 1907 to en wichtig soziale Institutschoon in‘n Mannheimer Arbeiterveertel heranwussen weer.

Nah blots wenig Spelen in de dart un tweet Mannschap drüff de eerst 16-johrige an‘n Neejohrsdag 1914 eerstmals för de eerste Mannschap vun den SV Waldhof uploopen. To de Stammbesetten vun de „Eersten“, de 1913/14 in de A-Klass eerstmals Meester, ansluutend ok Westkreismeester as ok süüddüütsch Meester vun de A-Klass wurr, hörr Herberger vör den Eersten Weltkrieg noch nich. Sien eerst Plichtspeel för den SV Waldhof hett he an’n 20. Juni 1915 maakt. An dissen Dag is den Waldhöfern, in’n Rahmen vun en „Frühjahrsrunde Mannheim/Ludwigshafen“ – en regelt Verbands-Speelbedriev funn allerdings wiels den Krieges blots tietwies statt – eerstmals en Sieg gegen den Stadtrivalen VfR Mannheim gelungen. As Gegenspeler stunn den Störmer Herberger en Afwehrspeler mit Naam Otto Nerz tegenöver. Dat drüff villicht de eerst Begegnung vun disse beid överhoopt ween hemm, de af 1926 as eerst bzw. tweet Trainer de düütsch Footballnatschonalmannschap över 40 Johr lang präägt un formt hemm.

De sportliche Upstieg vun den SV Waldhof, de sück kört vör Kriegsbeginn all andüüt harr, hull an, as man 1919 weer regelmatig spelen kunn. De Mannschap, to de Herberger nu as Stammspeler hörrn dee, kunn sück problemlos för de hööchste lokale Speelklass in‘n Odenwaldkreis qualifizeeren. In’t Rennen um de Meesterschap 1919/20 leegen Waldhof un de VfR gliekip. Dat entscheedend Speel up den neutralem Platz vun den MFC Phönix 02 wurr to dat an’n besten besöcht Footballspeel, dat de Stadt bit dorhen beleevt harr: Teihn- bit twalfduusend Tokieker kunnen mit beleeven, as de Waldhöfer den VfR mit 4:1 slahn deen. För Sepp Herberger weer dit Speel, dat an sien 23. Gebortsdag stattfunn, de eerste Hööchtpunkt vun sien Loopbahn. He sülvst hett dree Dore nto dissen Erfolg bistüürt. De SV Waldhof qualifizeer sück as Meester vun den Odenwaldkreis sowohl 1920 as ok 1921 fr de Endrunn um de süüddüütsche Meesterschap, is aber jewiels gegen den 1. FC Nürnberg scheitert, de nich blots in Süüddüütschland Maatstaff setten dee, sonnern ok noch Düütsch Meester wurr. Dennoch hett ok de Mannschap vun den SV Waldhof in de Johren nich blots hör Anhänger begeistert, sonnern ok de Berichterstatter. De hemm för dat präzise Flackpassspeel up hooch technisch Niveau den Begreep „Waldhofschule“ utfunnen. De starkste Deel vun de Mannschap weer de so nöömt „Drei-H-Sturm“, bestahnd ut Sepp Herberger, Karl Höger un Willi Hutter. An‘n 18. September 1921 hemm de dree Mannheimer Angrieper gemeensam in de Natschonalmannschap speelt. För Herberger weer dat de eerste Insatz in de düütsch Utwahl un he hett twee Doren schaaten bi dat 3:3-Unentscheeden in Helsinki gegen Finnland.

De Beropsspeler-Affäär

Sepp Herberger weer dör sien Leistungen in de Nachkriegsjohren ok för anner Vereene, un insbesünnere för de Mannheimer Lokalrivalen VfR un FC Phönix, de de SV Waldhof in de vergangen beid Speeltieden achter sück laaten harr, to en begehrten Speler wurrn. Herberger leep wegen sien Beropen in de Natschonalmannschap an den to glieker Tiet stattfinnen eersten Speeldag vun de Runn 1921/22 nich för de Waldhöfer up. To’n Anlaat vun dat Lännerspeel harr de Mannheimer General-Anzeiger in sien Vörschau aber ok „Herberger (Phönix Mannheim)“ ankünnigt un ergänzt, dat sück de Phönix-Mannschap to Tiet ünner sien Training up de Runn vörbereiten dee. För Phönix harr Herberger aber noch nie nich speelt, un dat sull ok nie passeeren, denn an den up dat Lännerspeel folgend tweeten Speeldag, an’n 25. September, is Herberger to’n Speel vun den VfR Mannheim gegen den MFC Phönix 02 (3:1) nich etwa för Phönix, sonner för de Heimmannschap antreeden.

De Utlöser för den Wessel vun de Waldhöfer Herberger un Höger to Phönix weer en Handgeld vun jewiels 10.000 Mark, dat de beid Natschonalspeler för den Överträe kreegen – dat weer dormals dat Dreefache vun dat Johresgehalt vun en Fackarbeiter. Herberger harr dat Geld aber all nah een Week weer torüchgeeven, ok, wiel de Phönix-Verantwortlichen fröhere Toseggen för en Trainerutbillen nich inhollen harrn. He gung stattdessen to’n VfR Mannheim, wo sück de frischbacken Sportlehrer Otto Nerz un de Vereensführung vornommen harrn, den Vereen weer to de Nummer een in’n Mannheimer Football to maken. Den Wessel harr man hüm aber ebenfalls mit materiellen Vörtüüg – en Stäe bi de Dresdner Bank as ok en mietfree Wahnen samt nee Kökeninrichtung – smackhaft maakt.

Bi Phönix weern se natürlich suur up Herberger sien Entscheeden un hett hüm un sück sülvst wegen Verstööten gegen de Amateurstatuten anzeigt. Herberger wurr doruphen vun den Verband levenslang spaart. Herberger hett gegen dat Oordeel Berufung inleggt, woruphen de Spaar in’n März 1922 up een Johr minneseert wurr, sodat he all in’n Harvst 1922 weer in de Upstellung vun den VfR Mannheim stunn.

VfR Mannheim, 1922 bit 1926

Nahdem de Sparr uphaaven wurrn weer, wurr Herberger bi den VfR nich mit apen Arms begrööt, ok wenn sück Trainer Otto Nerz för hüm stark maakt hett. Nich blots wegen de „Beropsspeler-Affäär“, sonner vör allen wegen sien Herkunft ut dat „Proletenveertel“ Waldhof pass he in de Oogen vun eenig Vereensliddmaaten nich to den börgerlichen VfR. Up den Waldhof aber weern se düll up hüm, wiel he jüst to den Arzrivalen wesselt weer, so dat jedes Utwärtsspeel vun den VfR bi den SV Waldhof för Herberger man nich eben maakelk wurr. Sogor sien Bröer Johann hett den Kuntakt to hüm afbraaken, nahdem he vun den Wessel höört harr. Herberger leet sück dordör aber nich vun sien Weg afbringen, weder hett he bi de „Börgerlichen“ sien Wuddels in de Arbeiterklass verheimlicht, noch hett he sück bi de Waldhöfer för de nee sportliche Perspektive verteidigt.

Sportlich övernehm Herberger nah sien Rückkehr in‘n Harvst 1922 bald de Speelregie, he wurr to de domineerend Persönlichkeit vun de Mannschap. De Hööchtpunkt vun sien veer Johr bi den VfR weer de Gewinn vun de Süüddüütsch Meesterschap 1925: Herberger hett dorbi in de acht Endrunnenspelen acht Doren schaaten, dorünner dat entscheedend Door to’n 1:0-Sieg gegen den amteerend düütschen Meester 1. FC Nürnberg. In de Endrunn um de düütsch Meesterschap 1925 is de VfR all fröh rutflaagen, wiels de FCN sien Vörjohrestitel verteidigen kunn.

De Fackpresse weer vun van Lob över Herberger, de Kicker hett hüm as „den besten Mittelstürmer Deutschlands“ betekent un Der Fußball hett an’n 21. April 1925 kommenteert: Zitat: Er ist zweifellos ein Sturmführer allererster Klasse und technisch ein ganz vorzüglicher Spieler, […] doppelt auffällig durch seine geradezu unscheinbare, für einen Fußballer fast unmöglich scheinende Figur. Er ist der Typus des mit Geist arbeitenden Spielers, der nicht blindlings drauflosspielt, sondern seine Handlungen wohl überlegt.ref= In’n Sömmer 1926 hett Herberger den VfR Mannheim in Richt Berlin verlaaten, kört anhdem he dat letzte vun sien 40 Utwahlspelen för Süüddüütschland maakt harr. Wiels de Saison 1924/25 weer Herberger ok to twee wiederen Insätzen för de Natschonalmannschap nomineert wurrn. Bi de Begegnung gegen Italien in‘n November 1924, de 0:1 verloren gung, hett he sück den Arm braaken, veer Maand later wurr he bi en Lännerspeel gegen den Nedderlannen insett.

TeBe Berlin, 1926 bit 1930

1925 harr sück Herberger all up den Weg nah Berlin maakt, um an en veer Week düern Kurs vun den DFB för Trainer deeltonehmen. Dorto harr hüm Otto Nerz, sien Mannheimer Vörbild un Förderer, de intüschen sien Studium an de Düütsch Hoochschool för Leibesübungen afslooten harr un nu dor lehren dee, inlaaden. Nerz wurr aber kört för Kursbeginn an en Buukfellentzündung krank un DFB-Präsident Felix Linnemann, den Herberger veer Johr tovör up de Lännerspeelreis nah Finnland kennenlehrt harr un den he vun sien Beropswunsch, Sportlehrer to wurrn, vertellt harr, hett körtentslooten Sepp Herberger to’n Kursleiter bestimmt. Herberger hett disse Beropen later as sien „Steernstünn“ un en entscheeden Oogenblick in sien Leven betekent. De Baas vun de Hoochschool, Carl Diem, de Herberger sien Vördrääg un praktisch Arbeit bi dissen Kurs beobacht harr, hett hüm ansluutend en Studium anboden, dat Herberger wegen en Utnahmeregelung för besünners Begabte ok ahn Abitur upnehmen kunn.

In‘n Sömmer 1926 is Herberger nah Berlin översiedelt, um sien Studium antofangen. Sien nee Vereen weer Tennis Borussia Berlin, wobi ok de Vörsitter vun Hertha BSC, Rindersbacher, de in Mannheim boren wurrn weer, Herberger to en Wessel to sien Verein bewegen wull. Hertha tell to dissen Tietpunkt to de best düütsch Footballmannschapen un har Maanten tovör eerstmals dat Endspeel to de düütsch Meesterschap reckt. Aber Otto Nerz, de neben sien Studium tonächst as Speler, denn as Trainer vun Tennis Borussia tätig ween weer, hett Herberger överreed, to TeBe to wesseln. As indirekte „Vergütung“ weer hüm todem en mit en Monatsgehalt vun 350 Mark betallt Anstellung bi dat Bankhuus „Fürstenberg und Klocke“ anboden wurrn, deren Inhebber to de Mäzenen vun den Vereen hörrn. Bi den VfR weer man dorvan nich begeistert un hett Herber vörsmeeten, dat he blots wegen dat Geld to Tennis Borussia wesselt weer, ofschons he veer Johr tovör ut nipp un nau ut dissen Grund to’n VfR kommen weer.

Mit de Verplichten vun Herberger, de in dat eerst Johr togliek as „ehrenamtlicher“ Trainer tätig weer, bit Walter Hollstein anhüert wurr, streev de Vereensführung vun Tennis Borussia an, de Hertha Paroli to beeden. Siet 1923 in de Böverliga Berlin-Brannenborg vertreeden, harr sück de Mannschap Mannschap ünner Trainer Nerz bit 1926 to en vun de best Berliner Mannschapen entwickelt. De Hertha, de van 1926 an söss Mal in’n Reeg dat düütsch Mannschapsfinale recken dee un twee Mal den Titel haalen dee, wies sück aber trotz dat Bemöhen vun TeBe as to stark. Immerhin hett de Mannschap um Herberger dat in de Johren 1928 un 1829 schafft, dat Meesterschapsrennen bit toletzt spannend to hollen: De Böverliga-Titel muss jewiels dör en Entscheedensspeel utspeelt wurrn, dat beid Mal Hertha BSC winnen dee.

In‘n Sömmer 1930 hett Sepp Herberger sien Loopbahn as Speler afslooten. De nu 33-johrige harr sien Studium as „Diplom Turn- und Sportlehrer“ afslooten un wull nu as Trainer arbeiten. Nah sien letzt Plichtspeel, de 1:4-Nedderlaag in de Endrunn vun de düütsch Meesterschap gegen den SpVgg Fürth, harr de „Fußballwoche“ schreeven:

Zitat: Und noch eine Säule der Tennis-Mannschaft schwankte gehörig. Eine, die allerdings auch schon etwas altersschwach geworden ist, soweit es sich um das Bestreiten großer Fußballkämpfe handelt: Herberger.

Bilanz as aktiv Speler

Herberger sien gröttste Erfolg as Speler bleev de wunnen Süüdmeesterschap 1925 mit den VfR Mannheim. In Utwahlmannschapen leep he insgesamt 40 Mal för Süüddüütschland un 16 Mal för de Berliner Stadtauswahl up. Dat he as Natschonalspeler blots up 3 Insätze kommen is, hangt mit de Handgeldannahm vun den MSC Phönix tosommen. Trotz sien Begnadigung 1922 un den dornah folgen Leistungen bi den VfR hett hüm de för de Nomineeren toständige Speelutschuss vun den DFB tonächst buten vör laaten. Dorto keem dat Pech, dat dat, nahdem he Enn’n 1924 un Anfang 1925 endlich weer för de Natschonalelf uploopen drüff, bi disse insgesamt dree Insätze bleev. Midden vun de 1920er Johren geev dat ut Köstengrünnen blots wenig Lännerspelen: Van 1925 bit 1927 geev dat jedes Johr blots hööchstens veer Lännerspelen. Wiel Herberger bi de Olympisch Spelen 1928 as reamateuriseert Beropsspeler nich startberechtigt weer, hett hüm Riekstrainer Otto Nerz nich mehr in de düütsch Utwahl beropen.

Ut Herberger sien familiär Umfeld keemen nah hüm noch folgende to’n Football: Sien acht Johr jüngerer Neffe Jakob Hörner (1905–1958), Söhn vun Herberger sien Süster Ida, keem vun den MFC Phönix ebenso to’n SV Waldhof, ehe he to’n 1. FC Pforzheim wesseln dee un dor Kreismeester wurde. De Neffe Paul Halter (1913–1992) weer um 1930 Störmer in de eerste Elf vun den SV Waldhof. Peter Bauer (1913–1946), Söhn vun Herberger sien Süster Anna, fung gemeensam mit den lateren Natschonalstörmer Otto Siffling in de Jöögd vun den SV Waldhof an. Johann Herberger – en Grootneffe ut den Heimatoort vun sien Vader – weer in den 1940er un 1950er Johren ünner annern bi den 1. FC Nürnberg, FC Bayern München un VfB Stuttgart aktiv, wurr düütsch Viezmeester un later vun Sepp Herberger van 1937 bit 1944 to DFB-Lehrgängen beropen. As Trainer weer Johann Herberger in New York aktiv, wo he ünner annern Fritz Herberger (boren 1931) traineeren dee, de in en vun de groot Footballligen vun Noordamerika speel. Walter Blum (1921–1944), Söhn von Sepp Herberger siens Grootcousine Helene Blum, is in Mannheim-Waldhof as begeisterter Straatenfootballer upwussen un hett ok för en körten Tiet as Herberger sowohl in de Spiegelkolonie as ok in dat Huus vun Max Rath in F 3, 13, allerdings tietversett, wahnt, so dat sück beid wohl niht kennt hemm. As „Halbjude“ wurr he mit de Häftlingsnummer 104905 in da KZ Auschwitz deporteert, wo he in dat Öller vun 23 Johren in’n Biween vun sien Früend Ernst W. Michel an de Folgen vun en Tuberkulose storven is. 2012 un 2015 wurrn Stolpersteine in Geldern un Mannheim för hüm sett.

Vun den Vereens- to’n Riekstrainer, 1930 bit 1945

Trainer bi TeBe Berlin un den Westdüütschen Footballverband

Gedenktafel an dat Huus Bülowstraße 89, in Berlin-Schöneberg

Gedenktafel aan dat Huus Waldschulallee 34, in Berlin-Westend

Wat Sepp Herberger as Spelertrainer nich reckt harr, kunn he as hööftamtlich Trainer vun Tennis Borussia Berlin aber schaffen: de Vereen wurr Berliner Stadtmeester. In de Runn 1930/31 leeü dat tonächst as immer: TeBe seker sück mit grooten Vörsprung de Meesterschap in de Staffel B vun de Böverliga, weer aber as in de dree Johren vörher ok in de Endspelen gegen Hertha BSC ünnerleegen. 1931/32 weer de Gegner in den Endspelen aber nich Hertha, sonnern Minerva 93 Berlin. Gegen de Överraschungsmannschap ut den Bezirk Tiergarten, de in de Staffel A Serienmeester Hertha BSC mit dree Punkten achter sück laaten harr, wurr de Mannschap vun Sepp Herberger dör en 4:2 un en 2:2 in de Endspelen eerstmals Berliner Footballmeester.

To dissen Tietpunkt stunn all fast, dat Herberger Berlin in‘n Sömmer 1932 verlaaten würr. All in dat Fröhjohr 1932 harr he de Stäe vun den Verbandstrainer bi den Westdüütschen Speel-Verband (WSV) anboden kreegen. De Posten weer vakant wurrn, wiel de bitherige Trainer Kurt Otto, en ehmalger Kommilitone un gooden Früend vun Herberger, to’n FC Schalke 04 wesselt weer. Herberger stunn woll noch bi Tennis Borussia ünner Verdrag, de leep aber an dat Enn’n vun de Speeltiet ut, so dat he dat Angebot annehm un an’m 1. August 1932 in de Sportschool Duisborg-Wedau antreeden dee. De Westdüütsche Speel-Verband hett 1932 en Rebeet umfaat, dat wiet över de Grenzen vun dat hüdige Bundsland Noordrhien-Westfalen herut gung. Herberger weer för de Sichtung u nun dat Scholen vun Nahwusstalenten ebenso verantwortlich as för Kurse för Spitzenspeler un dat Tosommenstellen vun de Verbandsutwahl. De gröttste Deel vun de westdüütsch Utwahl tell ok to den Kader vun de Natschonalmannschap, so dat de Arbeit vun Herberger för Riekstrainer Nerz vun besünner Bedüüden weer. De Natschonalmannschap, de an‘n 22. Oktober 1933, also goot een Johr nah den Amtsanträe vun Herberger, in Duisborg Belgien mit 8:1 besiegte, bestunn eerstmals utsluutend ut Spelern ut Westdüütschland. En Grootdeel vun de Akteure harr Herberger opdeckt un fördert.

Mit de Machtgriepen vun de Natschonalsozialisten hemm sück blots wenige Maand later ok in’n Sport de Strukturen grundleggend ännert. De söben Landesverbände vun den Düütschen Football-Bund hemm sück so nah un nah uplöst, de Vereene wurrn „gliekschalt“ un de Speelbedriev nu in de 16 Goen vun den Deutschen Reichsbund für Leibesübungen, de nee Daakorganisatschoon för den Sport, organiseert. De DFB bestunn as Organisatschoon up dat Papeer noch bit 1940 wieder, um de Liddmaatschap bi den Football-Weltverband FIFA un dormit de Deelnahm an Weltmeesterschapen nich to gefährden. Faktisch bleeven aber all Tostännigkeiten af 1934 in den düütschen Football bi dat Fachamt Fußball vun den DRL. De Führungspersonen bleeven aber de sülvigen: Felix Linnemann, siet 1925 DFB-Präsident, wurr 1934 Leiter vun dat Fachamt un Otto Nerz weer wiederhen för de Natschonalmannschap verantwortlich.

Herberger, de an’n 1. Mai 1933 in de NSDAP intreeden weer, weer nah de Uplösen vun den westdüütschen Verband Assistent vun den Riekstrainer Otto Nerz, de de Toarbeit vun Herberger in de sien Funktschoon as Verbandstrainer schätzen lehrt harr. Nah de spoodriek verloopen Weltmeesterschap 1934, de de düütsch Mannschap mit Platz dree afslooten harr, hett Nerz up dat nächste groot Ereignis, de Olympisch Spelen 1936 in Berlin, hen arbeit. Wiel England as all bi de WM 1934 fehlen un Weltmeester Italien blots sien Amateurmannschap schicken kunn, weer de Verwachten an dat düütsch Team hooch. Aber mit de Goldmedaille bi dat olympisch Footballturnier wurr dat nix. An‘ 7. August 1936 verlor de düütsch Mannschap vör de Oogen vun den „Führer“ Butensieder Norwegen un is dormit all fröh ut dat Turnier flagen.

De Machtkamp mit Otto Nerz

As an‘n 13. September 1936 dat eerste Lännerspeel nah de Olympisch Spelen in Warschau stattfunn, hett dat Fachamt Fußball Sepp Herberger as Betrüer vun de Natschonalmannschap bestimmt. Otto Nerz, de sück to’n Tietpunkt vun dat Speel in Urlaub befunnen harr, weer aber nich willens, sien Positschoon wedeerstandslos uptogeven; bi de dorup folgend Begegnungen seet he weer up de Bank. Woll harr Nerz, de sien allmählicher Rücktoog ebenso vörsehn weer as de Person vun Herberger as Nahfolger, an‘n 1. April vun dat Johr all sien Deenst an de Rieksakademie antreeden, aber Nerz wull neben sien hööftberoplich Tätigkeit wiederhen Chef vun de Natschonalmannschap blieven – Herberger sull nah sien Vörstellungen hüm de praktische Arbeit up den Platz afnehmen un dorför den Titel „Riekstrainer“ kriegen. An‘n 2. November 1936 wurr Herberger woll to’n Rieksträiner nöömt, Nerz bleev aber dör en Ernennung to’n „Referent für die Nationalmannschaft“ sien Vörgesetzter. Mit disse Rull weer aber Sepp Herberger nich tofräe, so dat sück dat tüschen de beid to en Machtkamp entwickeln dee, de sück bit to den offiziellen un endgültigen Rückträe vun Otto Nerz in‘n Mai 1938 hentrecken dee.

In de Vörbereitung up dat nächst groot Teel, de Weltmeesterschap 1938 in Frankriek, hett dat Trainerduo up de Karnmannschap vun de WM vun 1934 sett, ergänzt um Nahwussspieler as Albin Kitzinger un Andreas Kupfer vun Schweinfurt 05 oder de Schalker Rudolf Gellesch un Adolf Urban. Ut dissen Kader hemm Herberger un Nerz en Mannschap tosommenstellt, de 1937 in teihn vun elf Begegnungen as Sieger vun’n Platz gung, dorünner ok in dree Qualifikatschonsspelen to de Weltmeesterschap. Ut disse Spelen stook dat Früendschapsspeel in’n März in Breslau herut, in dat Düütschland gegen Däänmark mit 8:0 winnen dee. De düütsch Mannschap, de dör dit Speel as „Breslau-Elf“ in de Annalen ingahn is, hett dorbi nich blots dör dat Ergevnis övertüügt, sonnern hett ok indrucksvull dat Vöroordeel wedderleggt, dat düütsch Footballspeler blots rönnen un kämpen, aber kein technisch as ok taktisch ansprööksvullen Football beeden kunn. In dat Fröhjohr 1938 harrn Nerz un Herberger ehrn Kader för de WM all gröttstendeels in’t Kopp un keeken vull Toversicht up dat bevörstahn Turnier, ofschons Urban un Helmut Schön besehrt utfallen deen.

Doch de Politik hett hör Plääns tonichte maakt. Nah den Ansluss vun Öösterriek an‘n 13. März 1938 sull nah de Vörstellungen vun de Machthebber en grootdüütsch Mannschap bi de Weltmeesterschap uploopen. Se sull sück nah de Vörstellungen vun de Politiker gliekermaaten ut dat „Oltriek“ un de „Ostmark“ tosommensette, also ut söss Spelern ut de een un fiev ut de anner. Aber de bither bestahn Mannschapen harrn ünnerscheedlich Speelsysteme, de Speler kunnen sück nich goot af un man harr blots wenig Weeken Tiet, so dat dat nicht licht hentokriegen weer. Otto Nerz hett disse Gelegenheit bruukt för sien endgültigen Rückträe vun dat Traineramt an’n 12. Mai. Herberger hett sück vergeevens gegen disse Vörgaav wehrt, Fachamtsleiter Linnemann hett up sien Inwände klar un düütlich seggt:

Zitat: Auch in unserem Falle muss nach außen hin der Zusammengehörigkeit mit den ins Reich heimgekehrten Österreichern sichtbarer Ausdruck gegeben werden. Es kann nur eine Mannschaft nach Frankreich gehen – und zwar eine großdeutsche. […] Der Reichsführer wünscht ein 6:5 oder 5:6. Die Geschichte erwartet das von uns.

De Weltmeesterschap 1938

Herberger harr blots 10 Week Tiet, en Mannschap tosommentostellen. För den 23. Mai hett he 22 Speler, 13 Düütsche un 9 ut Öösterriek, jetzt Vertreder vun de „Ostmark“, in de Sportschool Duisborg-Wedau beropen. De bleev ok för de Tiet vun dat WM-Turnier dat Quartier vun de Mannschap, för en Unterkunft in Frankriek fehl dat an Devisen. An‘n 2. Juni sünd blots 15 Speler, begleit vun den Riekstrainer, en Masseur un en Funktschonär, mit de Iesenbahn nah Paris reist, ut Köstengrünnen muss de Rest vun den Mannschapskader dat Achtelfinalspeel – de WM-Endrunn wurr as 1934 ok in’n K.-o.-System utdragen – gegen de Swiez in’t Radio verfolgen. In en Deel vun de Fackpresse „fehlt(e) uns für diese Maßnahme das Verständnis“, so Ernst Werner in de Fußball-Woche. De düütsch Elf, de in Paris uploopen dee, bestunn ut söss Düütschen un fief Öösterrieker un harr in disse Upstellung ok noch nie nich tosommen speelt. Dat Fritz Szepan nich nomineert weer, is up swoor verhohlen Unverständnis stött, weer aber anschienend nich de alleenige Entscheedung vun Herberger.

Dat Speel funn in den Pariser Prinzenpark statt, un all bi dat Inloopen hemm de inheimischen Tokiekers wiest, well se ünnerstütten würrn: De düütsch Mannschap wurr mit Buddels, Eier un Tomaten besmeeten. Nah 90 Minüüt stunn dat 1:1 un ok de Verlängerung broch kien Entscheedung, so dat dat en Entscheedungsspeel gevv. Fief Daag later hett Herber en up 6 Positschonen ännert Mannschap up dat Feld schickt – an de „6+5-Regel“ hull he sück aber ok in dit Speel. Dit Mal weer ok Fritz Szepan mit vun de Partie un de bit dorhen krank „Pepi“ Stroh, aber gegen de stark Swiezer reck ok en 2:0-Führung nich un man verlor 2:4 un is ut den Wettbewarf utscheeden.

Nah de Weltmeesterschap 1938 vergungen dree Maand, bit de Natschonalmannschap weer to en Speel uploopen dee. Herberger hett disse Tiet bruukt, um de beid bi dat WM-Turnier gau tosommenschostert Mannschapen to vereenen – nu ok ahn den Dwang vun de „6+5-Formel“. As nächst sportliches Teel stunnen den Olympisch Spelen 1940 in Japan an un för 1942 harr de FIFA Düütschland de Utrichtung vun de nächst Weltmeesterschap in Utsicht stellt. De oller wurrn Mannschap – Leistungsdräger as Szepan, Janes, Goldbrunner un Lehner weern intüschen all över 30 Johr olt – muss nödigst „verjüngt“ wurrn. So keemen Talente as Hans Biallas ut Duisborg, Willi Arlt ut Riesa un de weer gesund wurrn Dresdner Schön in’n Harvst 1938 to hör eerst Lännerspeelinsätzen, doröver herut keemen de Wiener Peter Platzer un Franz Binder, de tovör all för Öösterriek speelt harrn, to hör Debüt för de „grootdüütsch“ Mannschap. De eerste ernsthafte Test nah de Weltmeesterschap funn in’n März 1939 in Florenz statt, wo Düütschland up Weltmeester Italien drapen dee. De Düütschen verloren woll 2:3, aber Herberger weer dormit tofräe.

Football in de Kriegsjohren

All vör Anfang vun den Tweeten Weltkrieg an‘n 1. September 1939 fullen wegen de politisch Laag mehrere all afmaakt Länner- un Testspelen ut. Insbesünnere Frankriek, England un de Nedderlannen wullen kien sport Verglieken mehr mit Düütschland. Trotz de internatschonalen Isolatschoon un de Kriegsereignisse leep de düütsch Mannschap tüschen 1939 un November 1942 fakender up as je tovör: 15 Spele funnen 1939 statt, jewiels teihn 1940 un 1942 as ok negen in 1941. Gegner weern Bündnispartner as Bulgarien, Jugoslawien oder Italien oder neutrale bzw. besett Staaten (Böhmen-Mähren, Däänmark, Finnland, Sweden, Swiez).

Um 1940 gevv dat en konzeptschonellen Striet över dat so nöööm WM-System tüschen Riekstraoner Herberger un Karl Oberhuber, den bayerischen NS-Sportberieksführer un Chefadjutanten vun den bayrischen Gauleiter Adolf Wagner. Oberhuber empfunn dat vun Herberger speelt WM-System (de Grundpositschonen vun de Speler ähneln hier dat Schriftbild vun de Grootbookstaven W un M) bi dat de Mittellöper in’n Vergliek to dat fröhere Speelsystem torüchtrucken wrrn, as en System dat „durch die Jahre des Pazifismus des vergangenen und überwundenen System vor 1933“ präägt wurr un hett sück för en stark offensiv Schema utspraaken, dat den Blitzkrieg up dat Footballfeld överdragen sull. De Kontroverse, de ok vun de Facktietschriften „Der Kicker“ un „Fußball“ upnommen wurr, weer in den Laatsömmer 1941 nah de Entmachtung vun Oberhuber to Enn‘.

Ok wenn he siet 1933 Liddmaat vun de NSDAP weer un stets mit dat System utkommen dee, kunn Herberger de allgemeen Kriegsbegeisterung nichts afwinnen. Glieks nah Utbröök vun den Krieg föhl he sück lahm, as ok all in fröheren Statschonen vun sien Leven muss he faststellen:

Zitat:Als meine Arbeit so weit war, daß sie Früchte bringen sollte, wurde sie von Grund auf zerstört. Zunächst einmal brutal gestoppt.

De politische Führung harr woll kört nah Kriegsbeginn anwiest, den internatschonalen Sportbedriev wieder to führen, Riekträiner Herberger harr mit disse Upgaav temelk groot Probleme, denn en Grootdeel vun sien Speler wurrn to de Wehrmacht inberopen un weern somit för hüm nich to griepen. Nah un nah hemm se sück aber bi hüm torüchmeld. Herberger kümmer sück nu nich blots um dat sportliche Wohl vun sien Speler, sonnern hett versöcht, se vun de Front wegtohollen un up sekere Posten versetten to laaten. Dorto hett he sien tallriek Kuntakte insett as den to Hermann Graf, de to den wiederen Kreis vun de Natschonalmannschap hörrt harr un nu de Militärmannschap Rote Jäger betrüen dee.

Glieks nahdem Goebbels an‘n 18. Februar 1943 sien Reed vun den „totalen Krieg“ hollen harr, hett Riekssportführer Hans von Tschammer und Osten folgend Anordnungen erlaaten:

Zitat:1. Die Leibesertüchtigung des Volkes ist kriegswichtig. […] 2. Sportliche Veranstaltungen und Wettkämpfe örtlichen und nachbarschaftlichen Charakters sind bis zur Gaustufe zur Erhaltung des Arbeits- und Leistungswillens durchzuführen. […] 3. Länderkämpfe, internationale Wettkämpfe, Meisterschaften in der Reichsstufe usw. sind bis auf weiteres abzusetzen, weil Frontsoldaten nicht mehr verfügbar sind und Personen, die im Arbeitseinsatz stehen, hierfür nicht mehr beurlaubt werden sollen.

Wiel kien Lännerspelen mehr stattfinnen drüffen, bleev de Upträe vun de Natschonalmannschap in‘n November 1942 in Preßburg gegen de Slowakei, de mit 5:2 un dormit den 100. Sieg vun de düütsch Elf to Enn‘ gung, de letzte för acht Johren. För de meesten Akteure vun dit Speel, weer dat de letzte Insatz as Natschonalspeler, mit Utnahm vun Fritz Walter un Andreas Kupfer leep nah den Krieg kien een vun de mehr för de düütsch Mannschap up.

De Speelbedriev in den Ligen bleev aber bestahn, wenn ok ünner immer slechter wurrn Bedingungen, un Herberger ist o de Vereens överall in’t Land reist, um de bi de Sichten to helpen un um wieder Lehrgänge to organiseeren. Dorneben kreeg Herberger en nee Upgaav as Truppenbetrüer in dat besett Norwegen. He hull sück ok in Oslo up, as an‘n 29. Januar 1944 sien Wahnen in Berlin-Schöneberg utbombt wurr. Sien Frau weer all vördem bitieden nah hör Öllern nah Weinheim flücht, un Herberger truck ebenfalls an de Bergstraße, en Genehmigung dorför harr he vörsörglich beandragt. Eerst in’n Juni 1944 wurr he weer nah Oslo afberopen. In de Tüschentiet harr Herberger in‘n April en Lehrgang in Luxemborg to’n „ersten Wiederanfang“ bi den Upbau vun en Natschonalmannschap veranstalt; up de Rückfohrt wurr Herbergers Iesenbahn mit Floogtüüch beschaaten. In Juni hett he noch dat Endspeel um de düütsch Footballmeesterschap in Berlin vör 70.000 Tokiekers besöcht. Dornah weer aber ok dat Speel vun de Vereens vörbi, en geregelt Speelbedriev weer nich mehr mögelk.

An‘ 25. September 1944 wurr Herberger as Suldat intrucken, sien Deenst up den Flegerhorst Dievenow (vermootlich bi de Luftnachrichtenschule 6 (See)) düer aber blots wenig Daag, denn wurr he krankheitsbedingt entlaaten.

Bundstrainer, 1950 bit 1964

Upbau vun de Natschonalmannschap nah den Tweeten Weltkrieg

Nipp un nau acht Johr nah dat letzte Kriegslännerspeel 1942 gegen de Slowakei funn dat eerste Nahkriegsländerspeel an‘n 22. November 1950 in Stuttgart gegen de Swiez statt. De Düütsch Football-Bund weer twee Maand tovör up en Drapen vun dat Exekutivkomitee in Brüssel weer in den Weltverband FIFA upnommen wurrn un de Eedgenossen hemm sück – as all tovör nah den Eersten Weltkrieg – as eerst Lännerspeelpartner för de düütsch Mannschap to Verfügung stellt. Vör 115.000 Tokiekers in dat övervull Stuttgarter Neckarstadion hett sück de DFB-Elf mit en vun den Bremer Herbert Burdenski in de 42. Minute verwannelt Handelfmeter mit 1:0 dörsett.

De Riekstrainer a. D., Sepp Herberger, weer nah sien Entnazifizeerensverfohren – he wurr in de Grupp vun de „Mitlöper“ instuuft un mit en Sühnebescheed över 500 Rieksmark beleggt – offiziell eerst in‘n Februar 1950 in dat Amt vun en Bundstrainer beropen wurrnm nahdem an’n 21. Januar in Stuttgart de rechtsverbindliche Weddergrünnen vun den DFB fast maakt wurrn weer. He harr aber all Midden November 1949 in de Sportschool Duisborg-Wedau sien eersten Nahkriegslehrgang för den Upbau vun de Natschonalmannschap afhollen.

Tovör weer de ehmalge Riekstrainer up Vermiddeln vun Carl Diem af den 1. Juni 1947 all as Footballdozent an de nee Sporthoochschool Köln in‘n Deenst ween, wo he bit Sömmer 1950 Lehrgänge för Footballtrainer dörführen dee. Dör de regionalen Utwahlspelen vun de Landesverbände – den Anfang hemm Süüddüütschland gegen Westdüütschland an‘n 24. März 1946 in Stuttgart maakt – un de flächendeckende Upnahm vun den Böverligaspeelbedriev af de Saison 1947/48 – de Süüden weer all an’n 4. November 1945 anfungen –, harr Herberger de Mögelkeit hatt, de Speler in‘n regelmatigen Wettbewarfsspeelbedriev to beobachten, de för sien nee Natschonalmannschap in Fraag kommen kunnen. Noch dichter dran weer he in de Nahkriegsjohren ween, as he bi mehreren Vereenen, bi de Natschonalmannschapskandidaten speelen deen, dorünner Eintracht Frankfurt, VfR Mannheim, Stuttgarter Kickers un vör allen bi den 1. FC Kaiserslautern, för en körten Tiet dat Training övernehm. Duersam as Trainer wull he bi Vereenen aber nich arbeiten.

Den Sportlehrer wurr de 1. FCK mit sien leevsten Schöler Fritz Walter to’n Natschonalmannschaps-Ersatz. De herutragend Klasse vun Fritz Walter un dat goot Afsnieden vun de Betzenbergelf in den Anfangsjohren vun de Böverliga-Ära – 1951 un 1953 Düütsch Meester, as ok 1948, 1954 un 1955 Viezmeester – hemm Herberger över Johren an dat Fasthollen an den „Lauterer Block“ um sien Kapitän un Speelmaker in’t Middelfeld brocht. He wuss, wu man um den Führungsspeler Walter, de en Allrounder weer un glieksam Upgaven in Afwehr- un Offensivberieken beherrschen dee, en Mannschap vun Weltklasseformat upbauen kunn. Dorum hett he all in dat Vörfeld to de Weltmeesterschap 1954 dat Störpotential uttoschalen versöcht – Atletico Madrid hett sien Musterschöler 1951 en Angebot över 225.000 DM för twee Johr up de Hand maakt, buterdem en Gehalt pro Maand vun eenig Duusend –, un Herberger leet all Verbindungen spelen, dat „der Fritz“ sien Wascheree un en Totohööftstäe kreeg un tofräe weer, un hull dorto ok engen Kuntak to de sien Fru Italia.

Herberger harr all bi de Upnahm vun den internatschonalen Speelbedriev mit dat Lännerspeel gegen de Swiez in sien Formatschoon mit Doorhöder Toni Turek, Bernhard Klodt, Max Morlock, Ottmar Walter un de besehrt fehlenden Kapitän Fritz Walter fiev Speler dorbi, de veer Johr later bi dat Weltmeesterschapsturnier 1954 to de Stammkräften tellen sullen. 1951 geven de Speler Werner Kohlmeyer, Werner Liebrich, Josef Posipal un Helmut Rahn hör Debüt un 1952 keemen Horst Eckel, Erich Retter un Hans Schäfer dorto. As letzt is de de Fürther Butenlöper Karl Mai in dat WM-Qualifikatschonsspeel an‘n 11. Oktober 1953 gegen dat Saarland to de Herberger-Mannschap kommen.

Neben sien sück laatstens bi dat Weltmeesterschapsturnier in de Swiez as spoodriek herutstellt Personalutwahl weern sien regelmatigen Besöök bi de Vereenen un sien appelleerenden Breef an de Speler wiedere Middel to de Leistungsverbetern vun sien Natschonalmannschapskandidaten. Fritz Walter gifft en sückse „Anspraak“ in sien Book över Herberger mit folgend Wöör wedder:

Zitat: Männer, wenn die anderen in eurem Verein dienstags und donnerstags trainieren, dann nehmt ihr noch den Montag, den Mittwoch und den Freitag dazu. Wenn die anderen an ihr Vergnügen denken, denkt ihr an eure Kondition. Wenn ihr es im Sport zu was bringen wollt, muß sich eure ganze Lebensweise danach richten. Es versteht sich wohl von selbst, daß Rauchen, Trinken und unvernünftiges Essen für einen angehenden Nationalspieler nicht in Betracht kommen.

Harr Herberger noch in de Phase vun den Neeupbau vun de Natschonalmannschap de Nedderlagen gegen de Törkie an’n 17. Juni 1951 in Berlin un gegen Irland an‘n 17. Oktober vun dat sülvig Johr in Dublin ahn nennenswert Kritik överstahn, so änner sück dat aber düchtig nah de 1:3-Nedderlaag an’n 5. Oktober 1952 in Paris gegen Frankriek. „Die Niederlage in Paris wurde geradezu wie ein nationales Unglück aufgenommen“, schreev Friedebert Becker in‘n „Kicker“. Dat Rückträeangebot vun Fritz Walter, de sensible 32-johrige Speelführer harr sück nah dat swaak Speel vun de düütsch Mannschap un sien persönlichen „swaarten Dag“ in dat Stade de Colombes nah dat Speel völlig deprimeert in’t verdunkelt Zimmer inslooten un den Bundstrainer sien Rückträe anboden, weer dorgegen de eerste ernsthafte Krise bi den Wedderupbau vun de Lännermannschap. Dank sien Övertüügenskraft un de Mithülp vun Italia Walter kunn he aber sien „Lieblingsschüler“ vun de Wichtigkeit vun sien wieder Mitwirken övertüügen, un de Lauterer weer all bi den folgenden 5:1-Erfolg ab‘n 9. November in Augsborg gegen de Swiez weer de Zentraal vun dat düütsch Speel.

WM-Qualifikatschoon 1954

An‘n 22. März funn in Köln gegen Öösterriek dat 14. Lännerspeel nah de Wedderupnahm vun den internatschonalen Speelbedriev statt, bevör de Herberger-Speler an’n 19. August in Oslo in de Qualifikatschonsspele gegen Norwegen un dat Saarland los gungen. Fans un Kritiker hett aber blots de 5:1-Erfolg an‘n 21. November in Hamborg gegen Norwegen övertüügt. Nah den 3:1-Sieg an‘n 28. März 1954 in Saarbrücken gegen dat vun Helmut Schön betrüet Saarland weer trotz de dormit reckt WM-Deelnahm de Kritik bi de Kommentatoren wiederhen vörhannen.

As de 1. FC Kaiserslautern an‘n 23. Mai 1954 in Hamborg dat Finale um de düütsch Footballmeesterschap unverwacht mit 1:5 Doren gegen den norddüütschen Butensieder Hannover 96 verloren harr un in dat 22-köppigen Upgebot vun den DFB för de WM woll fiev Lauterer, aber kien eenzig Akteur vun den Meester vun dat Johr 1954 stunn, stieger sück de Kritik in Häme. De „Spiegel“ kommenteer de Situatschoon as folgt:

Zitat Herberger ist in ein paar überalterte, von Hannover abgestrafte Trottel aus Kaiserslautern verliebt – vermutlich ihres katholischen Glaubens wegen.

Jetzt keem den Bundstrainer aber togoot, dat he in de Fähigkeit to en positiv Umdüüden vun Katastrophen intüschen Meester wurrn weer. He hull ut Övertüügen an sien Utwahl fast, hett de Verleerer vun Hamborg motiveert, dat nu eerst recht den Kritikern to wiesen, dat se sück sportlich un charakterlich för den WM-Kader qualifizeert harrn. Herberger weer dat leever, Speler in dat Vörbereitenslager to hemm, de ut Enttäuschung, Arger un Verdreet vull Wut dorup brennen deen, ehrn jüst ramponeerten Roop nee uptopoleeren, anstatt sück vullkommen tofräe sück up frischen Lorbeer uttoruhen.

An‘n 26. Mai, blots dree Daag nah dat Endspeel to de düütsch Footballmeesterschap, fung in de Sportschool Grünwald in München de twee Week lang düern Vörbereitenskurs för de Weltmeesterschap an. Hier führ Herberger dör een nip un nau dördocht Trainingsplan sien Speler an dat internatschonale Niveau heran: konditschonell, technisch, taktisch, in de Motivatschoon un den Tosommenhalt. Fritz Walter schreev dorto:

Zitat In den ersten Tagen nahmen uns die Strapazen derartig mit, daß wir immer todmüde in die Betten fielen. Nach einer Woche konnten wir schon allerhand verkraften. Und gegen Ende des Lehrgangs fühlten wir uns leicht und frei. Der Körper war auf Höchstleistung eingestellt. Ähnlich stand es mit der Theorie. Unsere künftigen Gegner waren uns keine Unbekannten mehr. An der Wandtafel und durch Filmvorführungen waren sie uns vertraut geworden. Herberger hatte auf ihre Stärken und auf ihre Schwächen hingewiesen. Nicht umsonst hatte er sie vorher gründlich studiert.

WM-Turnier in de Swiez

Ünnerbrocht in dat Hotel Belvédère in Spiez an den Thunersee, fung för de Mannschap vun Bundstrainer Herberger mit dat Speel an’n 17. Juni 1954 in dat Berner Wankdorfstadion gegen dat sett Team ut de Törkie dat Weltmeesterschapsturnier an. An’n rechten Flögel truck he den Kombinatschonsfootballer „Berni“ Klodt den Individualisten Helmut Rahn vör un as Afwehrchef leep de Hamborger Josef Posipal up. Nah Doren vun Schäfer, Klodt, Ottmar Walter un Morlock wurrn de Speler vun den Bosporus mit 4:1 Doren dwungen. Dree Daag later, an’n 20. Juni, stunn in dat Basler St.-Jakob-Stadion vör 55.531 Tokiekers gegen den eendüüdigen Turnierfavoriten Ungarn de tweet Begegnung in de Vörrunn an. In en taktisch präägt Entscheeden hett Herberger up en Entscheedensspeel gegen den Törkie sett, dat in’n Fall vun en Nedderlaag över dat Wiederkommen entscheeden muss, uni s ggen de magyarische „Wunnerelf“ um Ferenc Puskás to’n Missmoot vun de tallriek düütsch Tokiekers nich mit sien Stammelf an. Turek, Laband, Mai, Klodt, Morlock un Schäfer ut dat Törkie-Speel wurrn rutnommen un Ungarn wunn dat Speel hooch mit 8:3 Doren. An‘n 23. Juni gung de Plaan vun den Bundstrainer up, in’n Zürcher Hardturmstadion hemm sück de Düütschen in dat Entscheedensspeel gegen de Törkie nah en stark Angreepsleistung mit 7:2 Doren dörsett un weern för dat Veertelfinale qualifizeert.

Gegner weern an’n 27. Juni in dat Genfer Stade des Charmilles de technisch starken „Ballkünstler vom Balkan“ ut Jugoslawien. De internatschonale Klasse vun de Butenlöper Zlatko Čajkovski un Vujadin Boškov weer bekannt un de Angreep mit Miloš Milutinovic, Rajko Mitić, Stjepan Bobek, Bernard Vukas un Branko Zebec kunn an en gooden Dag jeden Gegner vör groot Probleme stellen. De Mannschap wurr vun den Bundstrainer hooch inschätzt, spelerisch meest so hooch as de Ungarn. Herberger hett sück för en Speel ut en stark Afwehr entscheeden, he hett up flink Konter, de uttekent körperlich Verfaaten vun sien Mannschap sett un de Sekerheit, dat sien Speler sien Taktik disziplineert umtosetten gewillt weern. Nah de glückelk 1:0-Führung för Düütschland dör dat Eegendor vun Ivica Horvat nah teihn Minüüt, sünd de Jugoslawen immer weer in Richt düütsch Door störmt. Dor aber stunn Doorhöder Turek, de sück in en Glanzform stiegern dee un de taktisch verstärkte Afwehr um Liebrich kunn den Utgliek verhinnern. Helmut Rahn wies in de 86. Minüüt de vun sien Trainer haapt un verwacht Qualität un hett de Partie mit en kraftvull Schööt ut 16 Meter för Düütschland entscheed. De Konter-Taktik vun Herberger harr sück bewährt, de DFB-Elf truck – völlig unverwacht för de internatschonale Fackwelt – in dat Halffinale gegen Öösterriek in.

De „Wiener Stadtutwahl“ vun de Akteure vun Rapid, Austria un Vienna harr in dat Vörfeld to dat WM-Turnier twee Früendschapsspelen in Wien jeweils blots knapp mit 2:3 un 0:1 gegen de ungarschen Angreepskünstler verloren un dorbi wiest, dat mit hör in de Swiez to reeken weer. Mit Gerhard Hanappi, Ernst Happel, Ernst Stojaspal un vör allen Ernst Ocwirk stunnen in de Austria-Mannschap ok individuelle Leistungsdräger, de alleen all Football up hööchst Niveau garanteeren deen. Aber ok hier wies sück Herberger as Meester in de Motivatschoon, Taktik un dar Inbetrecken vun völ Kleenigkeiten – erholsam Ünnerbringen to Aflenken un Entspannen; Masseur Deuser un Schohspezialist Dassler; afstimmt Eeten un Drinken för Leistungssportler un nooch erholsam Slaap – up den Weg to en hooch sportlich Teel. Dorto keem ok de Speelwies vun de Öösterrieker de düütsch Mannschap to Pass, denn se weern in eerst Lien immer noch wehnt, den Spood dör den spelerischen Moment to recken. Konsequente Manndeckung in dat WM-System leeg hör nich, Konditschoon un dat streng Inhollen vun Taktikplääns stunn achter de Speelkunst. Nah en verdeenten 6:1-Sieg an’n 30. Juni in Basel vör 58.000 Tokiekers wurr de Herberger-Elf beschienigt, „ihren spielerischen Glanzpunkt bei dieser WM gesetzt zu haben“. De Walter-Bröers, in de Herberger sien Vertruen sett harr, hemm in dit Speel veer Doren schaaten. Dormit stunn de Mannschap vun Bundstrainer Herberger unverwacht in dat Finale vun de Football-Weltmeesterschap 1954, dat an‘n 4. Juli 1954 in dat Wankdorfstadion in Bern gegen Ungarn utdragen wurr.

Herberger hett in dat Endspeel up de Halffinal-Besetten vertroot un harr sien Speler nipp un nau up de persönlichen Stärken un Swaakheiten vun den favoriseerten Gegner instellt. Bi allen Respekt un Bewiúnnern harr he ok Swaakheiten in dat Speel vun de Ungarn utmaakt. He harr hör dat eerste Mal 1952 in dat Endspeel vun de Olympisch Spelen vun Helsinki gegen Jugoslawien sehn, weer bi den legendären 6:3-Siegvun de „Wundermannschaft“ 1953 in dat Londoner Wembleystadion un hett hör letztmalig vör de WM in’n April 1954 in Wien gegen Öösterriek. Wat Herberger för sück mitnehmen dee: „Die Abwehr ist anfällig.“ Vör allen harr he deren Angriepstaktik mit den „hangen“ Middelstörmer Nándor Hidegkuti studeert un dorto de passend Antwort in sien Defensivsystem funnen. Horst Eckel harr den sück in dat Middelfeld torüchtrecken un vun dor ut dat speel maaken Angriepen ut dat Speel to nehmen un Stopper Liebrich harr sück denn um den tomeest blots in de vördere Angreepslien befindlichen Puskás mit sien Doorjägerqualität to kümmern. Den WM-Doorschüttenkönig Sándor Kocsis harr de Fürther Mai to bewaaken. Den defensiven Hööftswaakpunkt vun de Magyaren hett Herberger up de rechte Afwehrsiet sehn, dor, wo de offensivstarke József Bozsik immer nah vörn gung un Löcker un Bahnen in dat Afwehrnett vun de Ungarn achterlaaten dee, weer de Finalgegner to knacken. As de Favorit all nah acht Minüüt mit 2:0 Doren in Führung leeg, weer de düütsch Anhänger ünner de 64.000 Tokiekers bang, dat sück de 3:8 Nedderlaag ut de Vörrunn wedderhalen dee. Aber de düütsch Endspeelformatschoon hett sück nich uplööst, se keem torüch un hett noch vör de Halftiet den Utgliek schafft. In de 84. Speelminüüt hett Helmut Rahn sogar dat 3:2-Siegdoor schaaten un Düütschland wurr mit en vun de gröttsten Sensatschonen vun de Football-WM-Geschichte Weltmeester.

Herberger sien detailriek Plääns weern upgahn, he harr de strategische Laag richtig inschätzt un sien taktischen Entscheedungen harrn sück as richtig wiest. He truck för detorüchliggend Weltmeesterschap sülvst folgend Fazit:

Zitat: Als wir nach der Schweiz fuhren, war keiner der Teilnehmer aus allen Nationen, die zudem meistens Professionals waren, in besserer Kondition als unsere Spieler und keine Mannschaft und kein Spieler auf die bevorstehenden Aufgaben besser eingestellt als die unsrigen.

De „Geist von Spiez“

Denkmal för de fiev Kaiserslauterer WM-Helden vun Bern mit Herberger-Zitat.

As Oorsaak för den 3:2 Endspeel-Sieg is nahderhand immer weer de „Geist von Spiez“ nöömt wurrn, de nicht o ümstööten Tosommenhalt, de de Stimmung in Hotel Belvédère an dat Ufer vun den Thuner See bestimmen dee. Fritz Walter führt dorto in sien Book över Herberger ut:

Zitat: Der Chef war auch sonst recht zufrieden. Unsere Unterkunft, das Hotel Belvédère in Spiez am Thunersee, schien ihm ideal. Es hatte einen großen Garten mit Liegestühlen. Sooft wir Lust hatten, konnten wir Kahn fahren. Für Spieler, Trainer, Arzt und Masseur war die dritte Etage reserviert; Funktionäre und andere Expeditionsteilnehmer wohnten einen Stock tiefer. Nichts lenkte ab. Die ganze Konzentration galt den bevorstehenden Spielen. […] Keimzellen für den sprichwörtlich gewordenen Kameradschaftsgeist in unserer Nationalelf waren die Zimmer, auf die wir von Herberger – raffiniert ausgetüffelt – verteilt wurden. Ihm war nicht egal, wer zu wem kam. […] Von Trainingsbegegnungen, wie sie Uruguayer, Brasilianer oder Ungarn gegen Schweizer Stadtmannschaften austrugen, hielt der Chef nichts. Er meinte durch das unausgewogene Kräfteverhältnis solcher Treffen könnten leicht falsche Maßstäbe angelegt werden. ‚Ihr müßt brennen!‘ Das hatte er schon immer von seinen Spielern verlangt. In der Schweiz ‚brannten‘ wir wirklich. Wir konnten den ersten Einsatz kaum erwarten.

Herberger harr dat in sien Eegenschap as Psycholoog schafft, in 14 Daag Trainingslager in den Münchner Vöroort Grünwald un wiels de Weeken in Spiez, wo he ünner eerstklassig Bedingungen mit sien Spelern tosommen weer, Kameradschapsgeföhle to waaken un de Mannschap to en stabil Eenheit to maaken, de he siet 1950 um sien verlängerten Arm up dat Speelfeld, Fritz Walter, modelleert harr. De vun Herberger beupdraagt Oltnatschonalspeler Albert Sing – to’n dormaligen Tietpunkt Trainer vun Young Boys Bern – hett dat ruhig liggend Hotel Belvédère opdeckt. Dat weer en passend Oort, um vör un tüschen de Spelen sück to verhaalen. Aber Spiez weer nich blots Freetiettechnisch en Glücksgreep, sonnern ok geografisch. Vun disse optimal liggend Basisstatschoon ut weern de meest Speelöörd ahn grooten Upwand mit den Bus to recken. Sepp Herberger harr sien Speler in Spiez to en „Opfergemeinschaft“ inswöört. In disse eng begrenzten Veranstaltung weer de Toon pathetisch un sentimental. Insatzwill, Ünnerördn, Kameradschap, Hengaav weern de zentraal Begreep vun den „Chef“. Dat weer de apenliche un sellschoppliche Spraak vun de düütsch Nahkriegstiet. Herberger sien Övertüügenskraft keem aber weniger ut de Reed oder sien Instinkt un Gespör; völmehr weer hüm dat Kollektiv vun de Footballmannschap to en Richtschnoor u nto moralisch Instanz, to’n Halt un to’n Hort vun de Sekerheit wurrn. De langjohrige Herberger-Beobachter Friedebert Becker schreev dorto:

Zitat: In seinem ‚fast hypnotischen, väterlich-getarnten, väterlich-gemeinten Einfluß auf die Spieler‘ habe es Herberger verstanden, nahezu unbemerkt das Ich eines Spielers in seinem Sinne ‚zu wandeln‘. Und das auf ganz schlichte, auf kluge Art.

De Heimfohrt

In so en Iesenbahn kehr de Weltmeestermannschap nach Düütschland torüch.

De Düütsch Bundsbahn stell de Mannschap för de Heimfohrt hör dormals nobelstes Modell to Verfügung, den Dieseldrievwagen VT 08, de as Sondertoog de Nationalmannschap mit en rooden Drievwagen un den Reesenlettern an de Längssiet „FUSSBALL-WELTMEISTER 1954“ an‘n 5. Juli över de Statschonen Singen, Radolfzell, Konstanz, Friedrichshafen, Lindau (dor Övernachten), Immenstadt, Kempten, Günzach, Kaufbeuren, Buchloe un Fürstenfeldbruck an‘n 6. Juli nah München broch. Dat weer en „Triumph-Zug“ vun Spiez bit in de bayerische Landeshööftstadt. Överall geev dat Jubel un Ehrungen un nahderhand noch Eenzelehrungen in verscheeden Städer.

De Trainer vun de Weltmeester-Elf, Sepp Herberger, wurr in Hohensachsen – sien Huus leeg jetzt in de „Sepp-Herberger-Straße“ – mit en Fackeltoog as Weltmeester un nee Ehrenbörger empfangen. 30.000 Minschen hemm up den Marktplatz in Weinheim up hüm töövt. De Ehrungen weern för Herberger Anerkennung för sien leist Arbeit, dorüm hett he de geern un dankbar annommen. An‘n 18. Juli sünd Herberger un sien Mannschap to en Empfang vun den Bundspräsidenten Theodor Heuss nah Berlin flagen. Se wurrn vun den Berliner Senat in dat Schöneberger Raathuus empfangen, bevör an‘n Nahmiddag in dat mit 80.000 Tokiekers besett Olympiastadion de Ehrung dör den Bundspräsidenten stattfunn. Vun Berlin ut gung dat ansluutend nah Bonn, wo se an’n 19. Juli dör Bundsbinnenminister Gerhard Schröder dat Sülvern Lorbeerblatt verleeht kreegen.

De deep Fall vun den Weltmeester

Herberger (rechts) mit Ehefru Eva un Klaus-Peter Kirchrath (1955)

För den düütschen Weltmeester stunnen in dat tweet Halfjohr 1954 as sportliche Plicht de veer Lännerspelen gegen Belgien, Frankriek, England un Portugal up den Terminplaan. För Herberger weer klar, dat all Gegner sück gegen den amteeren Weltmeester – tomal noch gegen en so nich verwachten – besünners anstrengen würrn, um nahderhen seggen to können, den aktuellen Titeltdräger besiegt to hemm. Ahn de besehrten Weltmeester Toni Turek, Horst Eckel, Fritz Walter un Hans Schäfer – se wurrn vertreeden dör Fritz Herkenrath, Herbert Erhardt, Ulrich Biesinger un Berni Klodt – verlor Herberger mit de düütsch Natschonalmannschap an’n 26. September in Brüssel dat eerste Lännerspeel nah den Titelgewinn mit 0:2 Doren gegen Belgien. De Speler weern körperlich as ok mental wiet weg vun de optimalen Verfaaten vun de Swiezer Weeken. Herberger hett dorto noteert:

Zitat: Belgien wurde kein Ruhmesblatt für unsere Mannschaft. Alle waren außer Tritt geraten; alles, was uns groß gemacht hatte, schien in den zurückliegenden Wochen in Vergessenheit geraten zu sein. Das Resultat war nicht so schlimm.

Dat hett sück ok in dat folgend Speel an’n 16. Oktober in Hannover gegen Frankriek fortsett. Vun sien Stammbesetten ut de WM-Daag hemm Eckel, Rahn, Fritz Walter un Schäfer fehlt. Da Heimspeel gung mit 1:3 Doren verloren un blots de beid jung Debütanten Uwe Seeler un Klaus Stürmer vun’n Hamborger SV kunnen sück eenigermaaten in Szene setten.

Jüst vör dat Speel an’n 1. Dezember in London gegen England keem dat aber noch völ schlimmer: Mit Rahn, Morlock, Fritz Walter un Heinz Kubsch sünd de eerst Fälle vun Hepatitis in‘n Kreis vun de Swiez-Fohrer uptreeden un de Speler sünd för Maanden utfallen. Gegen den „ollen Lehrmeester“ is Herberger notgedrungen mit en Angreep vun unerfohren Speler antreeden: Gerhard Kaufhold, Michael Pfeiffer, Uwe Seeler (tweet Lännerspeel), Josef Derwall un Alfred Beck. Herkenrath un Gerhard Harpers hemm as Doorhöder bzw. linker Butenlöper ok eerst hör tweet Lännerspeel maakt. Ok dat darte Speel nah de WM gung verloren, de Engländer hemm mit 3:1 wunnen. De Misere wurr to en vun de swoorsten persönlichen Krise in de Loopbahn vun Herberger. De Schandaaldebatte (de ungarsch Mannschapskapitän Ferenc Puskás hett mit sien Dopingverdacht en Pressekrieg lostreeden) un de Erkrankungen wiesen en bittere Tiet för Herberger un de Natschalmannschap.

Bundstrainer Sepp Herberger (rechts) snackt mit den Staatstrainer vun de DDR, Oswald Pfau (1956)

Vun 17 Lännerspelen hett de Weltmeester bit 1956 man jüst blots veer Partien wunn un de ok noch gegen dormals swaak intoschätzen Gegner (Portugal, Irland un tweemal gegen Norwegen), völ dorvan in „Verlegenheitsbesetten“. De deepste Punkt wurr mit twee Nedderlagen in’n November 1956 gegen de Swiez un Irland reckt, as man binnerhalv vun veer Daag 1:3 un 0:3 Toren de Spelen nah enttäuschend Upträen verloren hett. Mit en 4:1 as „Wiehnachtsgeschenk“ in‘n Speel an‘n 23. Dezember 1956 in Köln gegen Belgien wurr dat weer wat beter. In dat Fröhjohr 1957 hemm se Spelen gegen Öösterriek un de Nedderlannen wunnen, se verloren aber an’n 22. Mai 1957 in Stuttgart gegen Schottland mit 1:3. De Test gegen de Schotten funn aber stuff vör den Start vun de Endrunn um de düütsch Meesterschap 1957 statt un de Bundestrainer kunn dorum ut dat Spelerreservoir vun de deelnehmend Vereens blots up de twee Düörpmer Alfred Kelbassa un Alfred „Aki“ Schmidt torüchgriepen. De Start in de Weltmeesterschapssaison 1957/58 leep goot Erfolgen gegen Sweden un Ungarn an un funn sien Hööchtpunkt mit den övertüügend 2:0-Sieg an‘n 19. März 1958 in Frankfurt gegen Spanien. Herberger harr in de Afwehr mit Herkenrath, Georg Stollenwerk, Erich Juskowiak, Eckel, Erhardt un Horst Szymaniak sien Formatschoon för de Weltmeesterschap in Sweden funnen. De Defensiv-Verbund hett sück mit Bravour gegen dat spaansch Binnentrio mit László Kubala, Alfredo Di Stéfano un Luis Suárez dörsett. De Kölner Stollenwerk speel eerstmals up de rechte Verteidigerpositschoon und„Ertl“ Erhardt hett mit sien Vörstellung endgültig den Kamp um de speeldragend Middellöperrull in de WM-Daag to sien Gunsten entscheeden. In de Offensive fier Ehrenspeelführer Fritz Walter as torüchhangend Middelstörmer sien Comeback. Herberger-Assistent Helmut Schön harr hüm bi dat Böverliga-Südwest-Speel gegen TuS Neundorf beobacht un oordeelt, „in dieser Verfassung ist Fritz Walter jederzeit noch der beste Stürmer der Nationalelf“. Letztmals weer de Kapitän vun de Weltmeester-Elf van 1954 an‘n 21. November 1956 bi de 1:3-Nedderlaag gegen de Swiez internatschonal aktiv ween. Dormit weer för Herberger trotz de 37 Levensjohren vun den Lauterer ok de Fraag nah den Speelmaker för dat WM-Turnier in Sweden kläärt. As denn ok noch Helmut Rahn – de DFB harr hüm an’n 31. Juli 1957 nah en Unfall ünner Alkoholinfloot ut de Natschonalmannschap utslooten un an’n 18. März 1958 begnadigt – an‘n 26. März bi dat B-Lännerspeel in Basel gegen de Swiez upkommend Hoochform andüüden dee, wurrn ok de Sörgen um de mangelnd Doorgefährlichkeit in de Offensive minner.

De Titelverteidiger bi de WM in Sweden

De Bundstrainer führ den WM-Lehrgang van’n 12. bit 24. Mai 1958 as all 1954 weer in de Sportschool München-Grünwald dör. Dornah wurrn 17 Speler direkt för dat Turnier in Sweden nomineert, dorünner mit Horst Eckel, Helmut Rahn, Fritz Walter, Hans Schäfer un Berni Klodt noch fiev Liddmaaten vun de „eng Stammbesetten“ vun de Weltmeesterdaag 1954, as ok de dormalige Ersatzdoorhöder [[Heinrich Kwiatkowski] un de nich in den Swiezer Daag to’n Insatz kommen Fürther „Ertl“ Erhardt. Weltmeesterschapsneelinge weern Doorhöder Fritz Herkenrath, de Afwehrspeler Erich Juskowiak, Heinz Wewers, Georg Stollenwerk un Karl-Heinz Schnellinger as ok in’n Middelfeld un Angreep Horst Szymaniak, Alfred Schmidt, Uwe Seeler, Hans Sturm un Alfred Kelbassa. De Flögelstörmer Hans Cieslarczyk vun den SV Sodingen wurr nahnomineert.

In de Gruppenspelen gegen Süüdamerikameester Argentinien, de Tschechoslowakei un Noordirland kunn de DFB-Elf mit hör Upträen wedder nahwiesen, dat Herberger in de Lagag weer, sien Turniermannschapen up de Minüüt topfit, hoochmotiveert, kraftvull un taktisch brillant in dat Rennen to schicken. De favoriseerten Süüdamerikaner wurrn mit 3:1 slahn un de twee 2:2-Unentscheeden gegen de Tschechoslowakei un Noordirland hemm reckt, um in dat Veertelfinale to gelangen. De Afwehr weer dat Glanzstück un över Speelmaker Fritz Walter weern de beid Störmer Helmut Rahn un Uwe Seeler immer för en Door goot. Dat muss ok de jugoslaawsch Mannschap um Stopper Branko Zebec an‘n 19. Juni in Malmö faststellen. Mit en Door vun Rahn truck de düütsch Mansnchap in dat Halffinale in. Dormit harr de Herberger-Mannschap mehr reckt, as man hör vörher totroot harr.

An‘n 24. Juni funn in Göteborg gegen den Gastgever Sweden dat Halbfinale vör 50.000 Tokiekers statt. In en emotschonal uplaaden Speel, dat ansluutend sogor för en körten Tiet dat Betrecken vun de beid Länner tonanner stören dee, hemm de Sweden de düütsch Mannschap mit 3:1 Doren slahn. „Es lief vieles gegen uns, und es gab sicherlich auch einiges, was nicht sportlich war“, hett Herberger nahderhen seggt, „doch letztlich haben wir auf dem Fußballplatz verloren. Mit ein bisschen Glück hätten wir erneut ins Endspiel einziehen können.“

Dat Turnier 1958 harr wiest, dat de Sieg 1954 kien Tofall weer. Herberger hett mit den veerten Platz – dit Afsnieden weer nah de trostlos Upträen in de Johren 1955 un 1956 wiet mehr, as man vör dat Turnier hapen kunn – sien Roop as gewieften Taktiker bestätigt. Fiert wurr he fortan as „Bundessepp“.

Qualifikatschoon un Weltmeesterschap 1962 in Chile

In‘n Gegensatz to den krassen sportlichen Leistungsaffall nah dat Turnier in de Swiez veer Johr vörher hett de Bundstrainer mit de Natschonalmannschap nah de Weltmeesterschap in Sweden den Lännerspeelbedriev up en stabil Niveau fortsett. Dat dat sportlich ahn spörboren Qualitätsverlust erfolgte, ofschons he jetzt endgültig up sien leevsten Schöler Fritz Walter verzichten muss, hett sülvst hüm överrascht. Nedderlagenserien keemen nich vör, in’n Gegendeel, de Qualifikatschonsspelen to de Weltmeesterschap 1962 in Chile gegen Noordirland un Grekenland wurrn unslahn mit 8:0 Punkten schafft. All in dat eerste Speel nah Sweden, an’n 24. September 1958 in Kopenhagen gegen Däänmakr, geev mit Helmut Haller en groot Talent för de Offensive in de Natschonalmannschap sien Debüt. Denn keemen noch Helmut Benthaus un Albert Brülls dorto un nah den 7:0-Erfolg gegen de Nedderlannen an’n 21. Oktober 1959 in Köln stell de Bundsträiner fast:

Zitat: Unser Länderspiel in Köln wird als ein hoher Festtag des deutschen Fußballs in die Geschichte unserer Länderspiele eingehen.

He hett all loovt, weer mit sück tofräe, as ok de Düütschen mit sück tofräe weern, dat gung vöran in de Bundsrepubliek. Allgemeen Tenor in de Sportpresse weer, „der Seppl Herberger wird es schon richten“. As Herberger an‘n 8. Oktober 1961 sien 25-johriges Jubiläum as Trainer un Betrüer vun de düütsch Natschonalmannschap fier, hett hüm de DFB in Warschau bi dat Lännerspeel gegen Polen mit en Koffietafel ehrt, bi de he hoff hull as en Monark. In de Presse wurr he fiert för veer groot Mannschapen, de he as Natschonalträiner herutbrocht harr: De Breslau-Elf 1937, de Mannschap vun de eersten Kriegsjohren, de Weltmeester-Elf 1954 un de Mannschap, de Düütschland 1958 in Sweden vertreeden dee. De eerst dree Spelen vun de WM-Qualifikatschoon för Childe weern all spoodriek bestreeden wurrn, mit Willi Schulz, Leo Wilden, Jürgen Schütz, Gert Dörfel, Jürgen Werner un Hans Nowak harrn sück wiedere goot nee Speler in dat Natschonalteam speelt.

Herberger un de DFB stunnen aber ok, entsprekend den kulturellen un politischen Tietgeist in de Bundsrtepubliek to de Tiet, för dat Motto: „Keine Experimente.“ Ut disse Grundinstellen entstunn ok Herberger sien aflehnend Hollen tegenöver den eerstmals 1958 bit 1960 utdragen Europacup vun de Natschonen, den eersten Versöök vun de Utrichten vun en Europameesterschap, he hull dat för en „reine Zeitverschwendung“. Herberger sien Sülvstinschätzen, „Feldwebel und Feldherr zugleich“ to ween un de vun Leinemann beschreeven Wesenstüüg vun Herberger, „der sich schon immer schwergetan hatte mit Spielern, die ihm allzu selbstbewusst und unabhängig erschienen, erwartete herrischer denn je eine Art unausgesprochener emotionaler Unterwerfung, bevor er jemanden seinem Kreis zurechnete“, hemm ok mit dorto bidragen, dat sien leevsten Speler Haller, Schnellinger, Brülls, Szymaniak un Seeler sück in hör Leevensinstellung un mit hör Wünsche un Drööms hüm quasi ünner de Finger wegloopen deen, lang bevör Herberger in sien streng-afstrafen Verhollen sück dat bewusst maaken dee. Langsam sull sück de Vördeel vun sien johrenlang Schalten un Walten nah sien eegen Gootdünken in de Autoritätsstrukturen, ünner de he siet Kaisers Tieden all leevt un wunnen harr, in de letzt Phase vun de Nahkriegstiet in dat Gegendeel verkehren. Olt Formen un Machtstrukturen hemm sück lockert, noch weern de jung Lüüd anpasst un früendlich, aber se wurrn ok woll mal muksch. Ok de Footballspeler wurrn lockerer in de Levenswies, fordernder in hör Anspröök un kritischer tegenöver den Machtstrukturen in‘n Verein un den DFB. Mit Herberger sien rigiden un moraliseerend Stil weern sülvst de Speler nich mehr inverstahn, de hüm in’n Grund verehren deen. Ok dat Verhältnis tüschen Herberger un de Natschonalmannschap weer de Liberaliseeren vun dat sellschoplich Leven ünnerworfen.

In dat letzt Lännerspeel vör dat WM-Turnier in Chile, an‘n 11. April 1962 in Hamborg gegen Uruguay, fung Herberger doch an, to experimenteeren. He hett mit dree Debütanten överrascht – Doorhöder Wolfgang Fahrian as ok Jürgen Kurbjuhn un Willi Koslowski –, wiels de toletzt stets präsenten Hans Tilkowski, Richard Kreß un Günter Herrmann fehlten. Buterdem kehr nah dree Johren Paus Hans Schäfer in de Natschonalmannschap torüch. He sull nah de Plaan vun Herberger de „Fritz Walter vun Chile“ wurrn. Wiel he nargends en Alternative för sien Lauterer Speelmaaker funnen harr un de Ehrenspeelführer, aflehnt harr, in de Natschonalmannschap torüchtokehrend, bleev an’n Enn‘ blots de Kölner över. De tweefack WM-Deelnehmer van 1954 un 1958, Hans Schäfer, harr mit sien 1. FC Köln souverän an‘n 12. Mai 1962 dat Finale um de düütsch Meestetschap gegen den Titelverteidiger 1. FC Nürnberg mit 4:0 Doren wunnen un kunn ok bi den 3:0-Erfolg gegen Uruguay övertüügen.

In dat 22-köppig WM-Upgebot weer kien Platz för Kreß, för de Hamborger Mannschapskameraden van Uwe Seeler, den Speelmaker Klaus Stürmer un den Flankengever Gert Dörfel an‘n linken Flögel, ok nich för de Düörpmer Jürgen Schütz un Friedhelm Konietzka as ok för den in den Nedderlannen bi den SC Enschede speelen, denn aber besehrten Helmut Rahn, de bi de WM in Sweden en besünners stark Rull speelt harr. Van‘n 30. April bit 11. Mai führ Herberger in de Sportschool Schöneck sien WM-Lehrgang dör un is denn mit sien Utwahl nah Süüdamerika flaagen, um sück in Santiago de Chile achter Zäunen un Müern in de afschermt Militärschool „Bernardo O’Higgins“ intoquarteeren. As Herberger vör dat eerst Speel van de WM an’n 31. Mai gegen Italien de Mannschapsupstellung bekannt geev, wurr de völ nöömt Teamgeist, de Harmonie un da psychische Gliekgewicht van de Chile-Fohrer düütlich stört. Herberger harr anstäe van den Stammdoorhöder Tilkowski den Neeling Fahrian nomineert un Tilkowski hett dat nich klaglos hennommen. Herrmann speel ebenfalls nich, dorför keem de Kölner, Hans Sturm, nah veer Johren in de Mannschap torüch un hett as nominell Rechtsbuten de Afwehr verstärkt. Nah en hart führt Kampspeel, dat dör en starre Mann-gegen-Mann-Taktik mit dat Teel, nich to verleeren präägt weer, hett man sück vun de Italiener mit deren prominent besett Binnenstorm mit Gianni Rivera, José Altafini un Omar Sívori mit 0:0-Unentscheeden trennt. Gegen de Swiez hett sück de Mannschap dornah mit 2:1 dörsett, ofschons dat en glanzlos un swoor Arbeitssieg weer. Gegen de Chilenen wunnen de Düütschen denn dree Daag later hör letzt Gruppenspeel mit 2:0, un mit groot Anteeren hemm se den Intoog in dat Veertelfinale fiert.

De Bundstrainer harr taktisch dorbi noch tosätzlich to sien kompakt Afwehr Horst Szymaniak as „verteidigenden“ Halfstörmer upboden, um sück mit sien „To-null“-Ideologie dörsetten to können. Gegen Jugoslawien hett he dat mit de glieker Taktik versöcht, weer mit Szymaniak as Halfstörmer. Neben Middelstörmer Uwe Seeler hörrn Helmut Haller, Albert Brülls un Senior Hans Schäfer to de Offensive, aber Flögelstörmer weern de all nich. De Jugoslawen wunnen dör en Gewaltschööt vun den Butenlöper Petar Radaković in de 86. Minüüt dat Speel mit 1:0. Ok wenn Herberger seggen dee, he harr in Chile nich defensiv spelen wullen, weer dat apensichtlich wurrn, dat sien Mannschap bi disse Weltmeisterschap blots up „Zerstörung“ vun dat gegnerisch Speel ut ween weer. Alleen weer he aber mit disse Maxime nich, offenisv hemm all anner Mannschapen ok nich speelt. Düppelstopper un engste Manndeckung weer dat Teel, dat Sück-Beschränken up dat blot Zerstören stunn in de Weeken in Chile in’n Vördergrund

Herberger sülvst hett nah dat Turnier över dat Afsnieden vun sien Mannschap oordeelt:

Zitat: Wir sind zurückgekommen in der Meinung, dass wir mit dem Einzug ins Viertelfinale durchaus etwas geleistet haben. Wir betrachten den Gruppensieg als Erfolg.

In Düütschland wurr dat Utscheeden för de Tiet un dat defensive Takteeren dorgegen as klor Misserfolg ansehn un Herberger stunn bannig in de Kritik. Dat Trainer-Denkmal Herberger fung an to bröckeln.

De Rückträe as Bundstrainer

As de DFB-Delegatschoon an‘n 17. Juni 1962 an‘n Frankforter Flooghaven ankommen weer, kreeg de 65-johrig Bundstrainer eerst dor in all Düütlichkeit mit, wu dat Afsnieden vun de Mannschap to sien Överraschung bi de Weltmeesterschap in Chile in Düütschland bewert wurde. Jüst in Frankfort ut dat Floogtüüch kommen, hullen hüm de Reporter all dat Mikro vör de Nöös, de hüm mit kritisch Fragen överfallen deen. Man hett Herberger ganz klor för den „Misserfolg“ in Chile verantwortlich maakt, hemm hüm nah sien Rückträeafsichten befraagt un hemm hüm ok den Rückträe naheleggt. Wu dat to de Rebellion in Chile gegen hüm kommen weer, wullen de Journalisten weeten, wu he sück de miserable Stimmung in dat düütsch Team verkloren dee un worum he en so stur Defensivkonzept as Taktik utgeven harr. Över Nacht wurr ut den „Zauberer von Bern“ de „Maurer von Santiago“.

Herberger weer besehrt as nie tovör in sien Leven. De Kritik harr hüm unverwacht un um so harter drapen, wiel he mit dat Afsnieden in Chile tofräe weer. Herberger hett Weeken bruukt, um to sien olt Vitalität torüchtofinnen. De Kränkung hull aber an un ok de kritisch Fragen bleeven ok över de nächsten Maanten.

Dat wurr eerst weer wat ruhiger, as he an’n 30. September in Zagreb gegen den WM-Veertelfinalgegner Jugoslawien dat eerste Lännerspeel nah dat Weltmeesterschapsturnier mit 3:2 Doren winnen kunn un dorbi mit de Debütanten Friedhelm Konietzka, Stefan Reisch, Heinz Strehl un Horst Trimhold för frischen Schwung in den Angreep vun de Natschonalmannschap sörgen dee. Dat wurrn noch twee wiedere Lännerspelen an’n 24. Oktober (2:2 gegen Frankriek) un an‘n 23. Dezember (5:1 gegen die Swiez) utdragen, bevör dat Speeljohr 1962/63 mit de Begegnung an‘n 5. Mai 1963 in Hamborg gegen den amteeren Footballweltmeester Brasilien mit en 1:2-Nedderlaag afslooten wurr. In dat eerst Halfjohr 1963 wurrn kien Lännerspelen ansett, dormit sück de Böverliga-Vereene kumplett up hör Qualifikatschoon för de nee Football-Bundsliga af de Saison 1963/64 konzentreeren kunnen. De Neebesetten an de DFB-Spitze – Peco Bauwens, de langjohrig Wegbegleiter vun Herberger wurr an’n 28. Juli 1962, an den Dag as de Bundsliga beslooten wurr, vun Hermann Gösmann aflööst – speel dorbi en Rull, dat de vörherige „bedingungslose Zustimmung zur Person Herberger und zu allen seinen Entscheidungen sich gelockert hatten“, beschrifft Leinemann de Situatschoon um Herberger un de Natschonalmannschap Midden vun dat Johr 1962. Ofschons Herberger all vör de WM in Chile mit de maatgevend Lüüd vun den DFB över sien Nahfolge snackt harr un he ok all woll längst to’n Rückträe bereit weer, weer he dör den kritischen un to’n Deel besehrend Empfang vun Deelen vun de Presse nah sien Rückkehr ut Chile und den sück doran ansluuten apenlichen Spekulatschonen so düll, dat he sück to en Trotzreaktschon nödig seech un folgende Erklärung afgeeven hett:

Zitat: Die Vorbereitungen für die Weltmeisterschaft 1966 in England liegen noch in meiner Hand. Darüber haben wir auch noch nicht geredet. Wann ich abtrete, das bestimme ich. Der DFB lässt mir da vollkommen freie Hand.

Dormit keem nu aber eerst Recht de Regie dörnanner, de Angelegenheit leep vun sülvst wieder. As denn ok noch de nee DFB-Präsident Gösmann över de Personalie Herberger vör de noorddüütsch Sportpresse snacken dee un Jakob Koenen, en Mann ut den binneren Führenskring vun den DFB, een Johr later in en Pressegespräch ganz blangenbi en Satz to den Rückträe vun Herberger fallen leet, weer dat Maat full un de Bundstrainer hett den DFB sien sofortige Kündigung mitdeelt. Gösmann hett sück in’n Gegensatz to Koenen in aller Form bi Herberger entschuldigt un hett den „Bundes-Sepp“ beeden, sogor noch bit to de Weltmeesterschap 1966 in England in’t Amt to blieven. Herberger bleev aber bi sien Entscheeden un de DFB hett an’n 23. November 1963 in en Presseerklärung den Rückträe vun den Bundstrainer to dat Saisonende 1963/64 mitdeelt.

In dat eerst Johr vun de nee Football-Bundsliga 1963/64, wurr söben Lännerspelen utdragen. De beid letzt Begegnungen in‘n Mai un Juni 1964 gegen Schottland bzw. Finnland hemmt o dat Verafscheeden vun Herberger deent. Mit Reinhard Libuda, Werner Krämer, Wolfgang Overath, Wolfgang Weber un Klaus-Dieter Sieloff leefer de nee Konzentratschoon vun de Kräfte in’n düütschen Football, de eengleisige Bundsliga, all in dat eerst Johr vun hör Bestahn hoochkarätig Nahwuss för de Natschonalmannschap.

Vun dat düütsch Footballpublikum hett sück de Bundstrainer an’n 12. Mai in Hannover bi dat Lännerspeel gegen Schottland verafscheed. Up de Trainerbank seet all sien Nahfolger Helmut Schön. Dat Speel gung 2:2 ut. Endgültig Sluss för Herberger weer de 4:1-Erfolg an’n 7. Juni in Helsinki gegen Finnland. De Kreis harr sück slooten: In Finnland harr de Waldhof-Speler an‘n 18. September 1921 sien eerst Lännerspeel als Natschonalspeler bestreeden un sien beid Lännerspeeldoren schaaten, 43 Johr later is he dor mit 67 Johr as Bundstrainer aftreeden.

Bilanz as Natschonaltrainer

Traineramt	Amtstiet eerstes bit letzt Lännerspeel	Daag	Spelen	Siege	Remis	Nedderlagen	Punkte	Doren	TD
Riekstrainer	15. Nov. 1936 bit 22. Nov. 1942	2290	065	40	12	13	092:38	204:93	+111
Bundstrainer	22. Nov. 1950 bit 07. Juni 1964	4946	097	52	14	31	118:76	219:146	+073
gesamt			162	92	26	44	210:114	423:239	+184

Nah de beroplich Loopbahn

In sien Tiet as Waldhof-Speler harr Herberger an‘n 30. April 1921 Eva Müller ut Weinheim heiraadt, de he vermootlich all glieks nah den Krieg kennenlehrt harr; „Ev“ hett to de Tiet as Deenstdeern up den Waldhof arbeit. De Hochtietsreis gung in de Swiez, allerdings nich de beid alleen, sonnern mit de Mannschap, denn de SV Waldhof hett dor twee Früendschapsspelen bestreeden; tovör harr Herberger de Ehe all twee Mal wegen „fußballerischer Verpflichtungen“ verschuuven mööten. De Ehe, de ahn Kinner bleev, hull bit to den Dood vun Herberger. Nah den Tweeten Weltkrieg hett dat Paar in Hohensachsen bi Weinheim in hör Huus leevt, mit de sien Bau se 1851 anfungen hemm. Den eegentlichem Intoog muss sien Fru 1952 aber allen bewarkstelligen. De Bundstrainer weer mal weer weg un hett de Düütsch Amateurnatschonalmannschap bi de Olympisch Sömmerspelen in Helsinke betrüet. Herberger kehr dornah in en nee Huus torüch. Över de geglückte Rullenverdeelen vun de beid, mit de se johrenlang tofräe leevt hemm, hett Leinemann ok en latere Utseggen vun Herberger noteert:

Zitat: Wenn es stimmt, daß bei einer glücklichen Ehe der Mann draußen und die Frau im Hause zu sagen hat, führen wir seit 40 Jahren eine Musterehe.

To’n Tietpunkt vun sien Rückträe weer Herberger 67 Johr olt un leev mit sien Frau um Zeitpunkt seines Rücktritts war Herberger 67 Jahre alt und lebte mit Fru „Ev“ in dat „Herbergersche“ Huus in Hohensachsen an‘n Westhang vun den Odenwald. Hier geev dat en ständig Kommen un Gahn, as in en Duvenslag. He hett sück aber mit dat Schrieven vun sien Memoiren befaat, wat he all nah de WM 1954 ankünnigt harr. He wull ok en Book över de Bundsliga un de Geschichte vun de Natschonalmannschap schrieven. Laatstens to’n 20. Johresdag vun Bern, to de WM 1974, wull he sien „Erinnerungen“ fardigstellt hemm, aber dat Schrieven full hüm swoor un he hett bald doran twiefelt, „ob ich das in meinem Leben noch schaffe“, denn „ich habe zuviel Stoff, nicht zuwenig“. He kunn sien persönliche Biographie, de mehrere Bände umfaaten sull, sluutend nie fardigstellen, he hett aber en umfangriek, in mehreren hunnert Aktenordnern sorteert Sammlung vun Entwürfen, Notizen, Breef un Zeitungsutsnitten achterlaaten.

In de Apenlichkeit hett he sück noch faken wiest, geev gern Interviews un hett sien Popularität genooten. Sien Freud to vertellen un dat Können, sück effektfull to inszenieren keem hüm dorbi to goot. Dat he mit tonehmend Öller fakn ok grantig un giftig wurde, hett man hüm nich krumm nommen. „Wissen Sie, ich konnte meine Sprüche machen“, hett he in en Interview seggt, un tatsächlich sünd völ vun sien Bonmots („Der Ball ist rund“, „Das Spiel dauert 90 Minuten“ oder „Nach dem Spiel ist vor dem Spiel“) to flögelt Wöör vun de Footballerspraak wurrn.

As Autodidakt hett sück Herberger tietlevens dör umfangriek Literaturstudium in sien wassend Bibliothek, de to sien Dood ut 1.500 Böker bestunn, Kenntnisse vun de Psychologie, Philosophie un Strategie aneegnet, um dor Anleehn to nehmen un Analogien herauttoarbeiten, de he up dat Footballspeel, Taktik un Minschenführung as Trainer praktisch anwennen kunn. Insbesünnere bi Dale Carnegie, Carl von Clausewitz aber ok bi Mao un Macchiavelli funn Herberger Inspiratschoon. Tallriek vun sien bekannten Aphorismen gaht up dit Lesestudium torüch.

1972 hett sück Herberger bi den DFB dorför stark maakt, den ehmalgen Natschonalspeler Gottfried Fuchs as Ehrengast up Verbandskösten to dat eerste Speel in dat Münchner Olympiastadion intolaaden. De Verband hett dit Ansinnen mit den Henwies aflehnt, „dass ein Präzedenzfall geschaffen würde, der auch für die Zukunft noch erhebliche Belastungen mit sich bringen könnte“. Herberger sien Idol ut de Jöögd, de siet 1955 en Breeffrüendschao mit den ehmalgen Bundstrainer pleeg, weer en vun de beid eenzig jöödschen Natschonalspeler vun Düütschland.

An’n 28. März 1977 wurr in’n Riddersaal vun dat Mannheimer Slott in’n Biween vun den Oltbundstrainer de Sepp-Herberger-Stiftung grünnd, in de de DFB en Vermögensgrundstock vun een Million Mark inbroch. Se is dormit de öldste Footballstiftung in Düütschland. Nah den Dood vun Herberger sien Fru Eva (1989) sünd – testamentaarsch regelt – de Erlös ut den Verkoop vun Herberger sien Huus in Weinheim as ok 1,4 Millionen Mark an Wertpapeeren ut den Nahlaat vun Herberger in das Stiftungsvermögen dortokommen. De Stiftung sett sück för Behindertenfootball, Resozialiseeren vun Straafgefangenen, Förderung vun den Football-Nahwuss in Scholen un Vereenen as ok för dat DFB-Sozialwark in.

Sepp Herberger is 1977 veer Week nah sien 80. Gebortsdag un de Stiftungsgrünnen dood bleeven. Wiels de Överdragen vun en düütsch Lännerspeel gegen Noordirland harr he en Hartinfarkt erleeden, den he in dat Städtischen Krankenhuus in Mannheim wenig Stünnen later erleegen weer. Sien Graff is up den Karkhoff vun den Weinheimer Stadtdeel Hohensachsen to finnen.

Bedüüden – Resümee

Besünnern Breefmark to’n Anlaat vun sien 100. Gebortsdag

Politologen un Soziologen seech den „Sieg von Bern“ as eegentlich „Grünnensdatum“ vun de 1949 entstahn Bundsrepubliek Düütschland, as Bidrag „zur Entwicklung eines BRD-Nationalgefühls“. De Gewinn vun de Weltmeesterschap 1954 is vör allen ok de teelgericht Arbeit vun Herberger to verdanken, de dat verstahn harr, sien olt Nettwark sowohl mit den Natschonalspelern as ok den führenden Persönlichkeiten vun den DFB uprecht to hollen. Sien Spood as Trainer hett up de een Siet dorup foot, gehorsame un flietig arbeitend Speler um sück to versammeln. Up de anner Siet weer Herberger ok sülvst en penibler Arbeiter un Perfektschonist, de nich gern wat den Tofall överlaaten hett. Mit sien Upbauarbeit af den 1. Juni 1947 bit Sömmer 1950 as Footballdozent an de nee Sporthoochschool in Köln, wo he de Sportstudenten ünnerrichten dee un dorneben Lehrgänge för Footballtrainer dörführen dee, legg he de qualitativen Grundlagen för de Vereensarbeit in den Footballböverligen nah den Tweeten Weltkrieg un sörg dorneben för de theoretische Verbreeden vun sien Trainingslehre. Mit den utbillt Trainer hett he sien Betreckensgeflecht över de gesamt Bundsrepubliek vergröttert, kunn in jeder regional Böverliga up Trainer bauen, de he persönlich utbildt harr un de meest ok stolt weern, den Lehrgängen vun de Herberger-Kursisten in Köln anhörrt to hemm. De Triumph vun de DFB-Mannschap bi de Weltmeesterschap 1954 in de Swiez is untrennbar mit de Person Sepp Herberger verbunnen. Nah den langandüernd sportlich Deept nah de WM-Daag in de Swiez bi de Weltmeesterschap 1958 in Sweden mit den Intoog in dat Halffinale de Natschonalmannschap weer internatschonal konkurrenzfähig maakt to hemm, weer en Bestätigung vun sien herutragend Können as Bundstrainer.

Dat geev aber ok noch de anner Siet in dat Leven vun den ehmalgen Rieks- un Bundstrainer. He hett den unbedingten Karrierewillen all ünner, un disse Karriere weer för hüm blots in’n Football mögelk. Wiel he sück ünneroordnen kunn, wenn dat beter för hüm weer, un he mit jeden utkeem, wenn dat notwennig weer, kunn he ok in’n Natschonalsozialismus överleeven. Herberger weer en, de in jeder politischen System överleeven kunn, wiel he sück um den Football willens un en Streeven nah en Karriere in’n Football infögen kunn. In dat Entnazifizeerungsverfohren geev he denn ok to Protokoll: „Ich habe immer nur meinen Sport gelebt, hatte nur meine berufliche Ausbildung im Auge und hatte nie die Zeit, mich auch um Politik zu kümmern.“ Sien Positschoon as Riekstrainer hett he versöcht ünner all Umstände to hollen, worum he to en Hööchstmaat an butere Konformität mit dat Regime bereit weer. De mildernde Grundtoon vun sien Utseggen, „der starre Blick auf seine persönliche Karriere ließ nicht zu, dass er über den Tellerrand des Fußballs hinausblickte“, kann aber man blots swoor in Inklang mit den hüm toschreeven Persönlichkeitseegenschapen bi Leinemann, „er wurde listig, schlau, opportunistisch, giftig, bockbeinig, mal brauste er auf, mal paßte er sich an, und manchmal entzog er sich auch durch Schweigen, er lächelte, er zürnte, er redete seine Umwelt schwindelig, aber nie verlor er seine Ziele aus den Augen“, brocht wurrn. Jürgen Bitter zitiert in seinem Buch „Die Meistermacher“ Jürgen Leinemann zur Rolle Herbergers im Nationalsozialismus mit folgender Erkenntnis:

Zitat: Einerseits paktierte er ungeniert mit den Parteioberen im Reichsamt für Leibeserziehungen, andererseits ging er in seinem praktischen Verhalten deutlich zur Partei auf Distanz.

Havemann schrifft Herberger to, „in seiner Fixierung auf den Fußball verdrängte er die Tatsache, mit dem Nationalsozialismus paktiert und hinsichtlich seiner beruflichen Entwicklung wesentlich von ihm profitiert zu haben.“ Sepp Herberger weer siet den Weltmeesterschapstriumph vun 1954 in de Swiez so wat as dat Idealbild vun den „gooden Düütschen“. He stunn för en, de sück in- un ünnerordnet, nich upmuckt, sück unpolitisch verhollt, aber ehrgeizig un flietig an den Erfolg bastelt un denn in‘n Erfolg ok noch bescheeden blifft. Sien Tugenden un Charaktereegenschapen „dienten gar – bei Herberger wie bei Millionen anderer Deutscher – als Rechtfertigungsmuster für den eigenen Opportunismus im NS-Staat.“

Ehrungen

Seppl-Herberger-Platz, Mannheim

• 1954: Ehrenbürger der Gemeend Hohensachsen (hüüd: Stadt Weinheim)
• 1957: Goldener Verdienstorden vun den DFB (hööchste düütsch Footballuttekung)
• 1962: Verdeenstkrüüz 1. Klass vun de Bundsrepubliek Düütschland
• 1967: Groot Verdeenstkreuz vun de Bundsrepubliek Düütschland
• 1977: Ehrenring vun de Stadt Mannheim
• 1997 wurr – in‘n Bahnhoff Weinheim – en ICE-Toog vun de Düütsch Bahn up Herberger sien Naam döfft; todem geev de Düütsch Post en Sonnerbreefmark to 100 Pennig mit Herberger sien Porträt heruut.

Seppl-Herberger-Stadion in Mannheim-Waldhof

• Nah Sepp Herberger nöömt wurrn sünd ünner annern in Mannheim-Waldhof de Seppl-Herberger-Platz un de Seppl-Herberger-Sportanlaag (ehemals Stadion am Alsenweg), dat Sepp-Herberger-Stadion in Neuenkirchen-St. Arnold, dat he 1968 persönlich inweehn dee, dat Stadion in Weinheim, de Grundschool in Weinheim-Hohensachsen un tallriek Straaten in de gesamte Region Kurpalz. In de Kurpalz wurr he immer „Seppl“ roopen, as ok in de väterlich Heimatgemeend in Wiesental, wo de hiesige FV 1912 Wiesental in dat Seppl-Herberger-Stadion speelt, dat an‘n am Seppl-Herberger-Ring liggt. De Geschäftsstäe vun den Badischen Footballverband in de Sportschool Schöneck up den Karlsruher Turmberg liggt aan‘n Sepp-Herberger-Weg.
• An‘n 6. Mai 2008 wurr Herberger as een vun fief ehmalgen NSDAP-Liddmaaten in de Hall of Fame vun den Düütschen Sport upnommen.
• In Düren wurr nah Herberger de Platz vör dat Stadion vun den SV Düren nöömt.
• 2018: Upnahm in de eerste Elf vun de „Hall of Fame“ vun dat Düütsch Footballmuseum.

In de Kunst

• 1972 keem de Vinylplaat „Sepp Herberger Marsch“ vun de Blaskapell „Jäger der Grafen von Bogen“ ut Bogen herut, deren Erlös de Aktion Sorgenkind to Goot keem.
• In den Speelfilm Das Wunder von Bern vun Sönke Wortmann, de de Ereignisse rund um den WM-Sieg 1954 beschrifft, wurrd Herberger vun Peter Franke speelt. In dat glieknaamig Musical (upführt in Hamborg van 2014 bit 2017) wurd Herberger vun Michael Ophelders dorstellt.
• De Actionthriller Lola rennt (1998) fangt mit Zitaten vun Sepp Herberger an.
• Michael Herberger, en Oorgrootneffe vun den Bundstrainer, is Grünnensliddmaat vun de Söhne Mannheims as ok Produzent un Keyboarder vun Xavier Naidoo.

Literatur

Biografien

• Jürgen Leinemann: Sepp Herberger. Ein Leben, eine Legende. Heyne, München 2004, ISBN 3-453-87986-4.
• Hans-Georg Merz: Herberger, Josef. In: Badische Biographien. N. F. 2. Kohlhammer, Stuttgart 1987, ISBN 3-17-009217-0, S. 128–130. (online)
• Karl-Heinz Schwarz-Pich: Der Ball ist rund. Eine Seppl-Herberger-Biographie. Verlag Regionalkultur, Ubstadt-Weiher 1996, ISBN 3-929366-39-8.
• Ludwig Maibohm: Sepp Herberger: Fußball – sein Leben. Wilhelm Limpert-Verlag, Frankfurt am Main 1973.
• Lothar Mikos, Harry Nutt: Als der Ball noch rund war – Sepp Herberger – ein deutsches Fußballeben. Ullstein Taschenbuch Verlag, Berlin 1998, ISBN 3-593-35690-2.

Herberger als Reichs- und Bundestrainer

• Marvin Chlada: Also sprach Sepp Herberger. Eine Fußballfibel. Fangorn Verlag, Adelshofen 1999, ISBN 3-9803679-9-1.
• Markwart Herzog: „Blitzkrieg“ im Fußballstadion – Der Spielsystemstreit zwischen dem NS-Sportfunktionär Karl Oberhuber und Reichstrainer Sepp Herberger. Verlag W. Kohlhammer, Stuttgart 2012, ISBN 978-3-17-022217-5.
• Jürgen Buschmann, Karl Lennartz, Hans G. Steinkemper: Sepp Herberger und Otto Nerz. Die Chefdenker und ihre Theorien. AGON Sportverlag, Kassel 2003, ISBN 3-89784-195-9.
• Dietrich Schulze-Marmeling (Hrsg.): Die Geschichte der Fußball-Nationalmannschaft. Verlag Die Werkstatt, Göttingen 2004, ISBN 3-89533-443-X.
  • Hardy Grüne: 1933 bis 1945: Siege für den Führer. S. 83–117.
  • Werner Skrentny: 1945 bis 1958: Rückkehr in die Weltklasse. S. 121–167.
  • Dietrich Schulze-Marmeling, Hubert Dahlkamp: 1958 bis 1966: Die große Wachablösung. S. 169–208.
• Werner Skrentny: Sepp Herberger. In: Dietrich Schulze-Marmeling (Hrsg.): Strategen des Spiels. Die legendären Fußballtrainer. Verlag Die Werkstatt, Göttingen 2005, ISBN 3-89533-475-8, S. 126–134.
• Fritz Walter: Der Chef – Sepp Herberger. Copress-Verlag, München 1964.
• Anton Kehl (Hrsg.): „Ich war ein Besessener, … einer, der nach letzter Erkenntnis aus war.“ Sepp Herberger in Bildern und Dokumenten. List, München 1997, ISBN 3-471-79346-1.
• Wolfgang Friedrich: Anekdoten um Sepp Herberger, Bechtle Verlag, München, 1967.
• Gottfried Fuchs auf dem Weg ins Exil / Ein Briefwechsel mit Herberger. In: Werner Skrentny: Julius Hirsch. Nationalspieler. Ermordet. Biografie eines jüdischen Fußballers. Die Werkstatt, Göttingen, 2012, ISBN 978-3-89533-858-8, S. 226–236 und S. 281–293.
• Manuel Neukirchner: Herbergers Welt der Bücher: Die unbekannten Seiten der Trainer-Legende. Die Werkstatt, Göttingen, 2017, ISBN 978-3-7307-0340-3.
• Jürgen Buschmann, Karl Lennartz und Hans Günter Steinkemper: Sepp Herberger und die Sporthochschule Köln – Eine Dokumentation. Academia-Verl., Sankt Augustin, 1997, ISBN 3-89665-069-6.

Romane

• Eva Ludwig und Melanie Kabus: Sepp Herberger und das Wunder von Bern. Wißner-Verlag, Augsborg, 2003, ISBN 3-89639-372-3.

Weblinks

Josef Herberger. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• DNB-Katalog
• Website vun de DFB-Stiftung „Sepp Herberger“ (sepp-herberger.de)
• Hall of Fame vun den düütschen Sport