Wörmer
Mit Wörmer oder Pieren (Mehrtahl, up Platt ok Wörm un Wörme oder Wurms), Eentahl Worm) warrt en ganze Grupp vun Taxa vun Warvellose Deerter betekent, de to’n Deel man bloß bannig wietlöftig mit’nanner verwandt sünd. Ehr Lief ist lang utstreckt un hett Slauchform. Toeerst sünd in de Wetenschop vun de Zoologie all Wörmer in en egen Klass tohopenfaat‘ wurrn, vunwegen datt se all liek utsehn döen (so hett u. a. Carl vun Linné dat maakt). As mit’e Tied rutkeem, datt de Pieren bloß wietlöftig mit’nanner verwandt sünd un Anatomie un Morphologie bi jem ganz verscheden weern, möss düsse Idee upgeven weern. Ok dat Gegenoverstellen vun „Högere Wörmer“ (Annelida) un „ringere Wörmer“ (Aschelminthes un Plathelminthes) hefft de Wetenschopslüde vundagen heel un deel achter sik laten. Man doch seht all düsse Deerter, vun buten bekeken, so liek ut, datt, buten vun de Biologie as Wetenschop, jummers noch allerwegens de Begreep Worm oder Pier bruukt warrt.
Kennteken
[ännern | Bornkood ännern]Worm oder Pier warrt en Deert nömmt, wenn dat en lang utstreckt, rund oder platt Lief hett ohn Liddmaten as Been oder Föhlers, un wenn dat vundeswegen krupen deit. Dor kümmt bi de meisten Wörmer noch to, datt se keen Knaken hefft, keen Skelett binnen in dat Lief (Binnenskelett) oder buten (Butenskelett). Faken weert de Liever bi Wörmer dör en Hydroskelett afstütt. Dor hannelt sik dat um en System bi, wo Kamern binnen in dat Lief mit Fleetstoff füllt sünd. Dat is verkehrt, wenn de Wöer „Worm“ oder „Piere“ ok bi Larven vun Insekten bruukt weert, as bi de Larve vun den Öölkäver oder bi den Mehlworm, vunwegen datt de Been un Föhlers hefft, dorto ok en Chitinpanzer. Dor is klaar mit, datt sik dat hier um en Insekt hanneln deit un nich um en Worm. In dat Middeloller sünd noch allerhand annere Kruupdeerter as Wörmer betekent wurrn, ok so’n, de dat gor nich gifft, as de Lindworm.
Systematik
[ännern | Bornkood ännern]All Wörmer höört to de warvellosen Deerter (Evertebrata). Mol afsehn vun de Ekelwörmer höört se all to de Oormünner (Prostomia) to. Fudder is dat avers nich mööglich, all Aarden vun Wörmer tohopen to faten. Dorto verscheelt se sik to veel vun’anner. Mank de Wörmer finnt sik Lophotrochozoen un Huututtreckers (Ecdysozoa). To de verschedenen Stämme, wo dat Wörmer in gifft, höört:
- Fadenwörmer (Nematoda)
- Hoofiesenwörmer (Phoronida)
- Egelwörmer (Echiura)
- Kelkwörmer (Entoprocta)
- Kevenmüler (Gnathostomulida)
- Kemenlockdeerter (Hemichordata)
- Kleiwörmer (Acanthocephala)
- Pielwörmer (Chaetognatha)
- Plattwörmer (Plathelminthes)
- Peniswörmer (Priapulida)
- Ringelwörmer (Annelida)
- Snarenwörmer (Nematomorpha)
- Sprüttwörmer (Sipunculida)
- Snoorwörmer (Nemertini)
Mettjen höört to de Ringelwörmer.
In den Stamm vun de Liddpoten, wo ok Insekten, Spinnendeerter un Kreeften tohöört, finnt sik Tungenwörmer (Pentastomida), as wormhaftige Vertreders vun de Kreeften (Crustacea). Lüde ut’e Wetenschop, de sik mit een oder en ganze Reeg vun de hier nömmten Tierstämme befaten doot, weert ok hüdigendags noch Helminthologen („Wormkunnigen“) nömmt.
Wat Wörmer bedüden doot
[ännern | Bornkood ännern]Dat gifft allerhand Wörmer, de leevt as Parasiten. Dor höört de Bandwörmer, Fadenwörmer un Suugwörmer to. Se weert unner den Begreep „Ingedöömswörmer“ tohopenfaat‘ un könnt bi’n Minschen, man ok bi annere Leevwesen Wormsüken utlösen. Annersrum gift dat ok allerhand Wörmer, de keen Schaden doot oder de direktemang good sünd for den Minschen. Dor höört de Mettjen to, de den Bodden bearbeiden un verbetern doot, wo se in leevt. Vunwegen datt de Wörmer ut allerhand verschedene Oorsprüng upkamen sünd, verscheelt sik dat Leven un de Ruum, wo se in leven doot, bannig. Wörmer gifft dat nich bloß an Land, man ok in de See. De Baartworm kann sik in grote Tahl an de extremsten Öörd in de Deepsee upholen. In de diversen Ökosysteme sünd Wörmer faken bannig wichtig, um orgaansche Substanz aftoboon. Man sülms deent se ok faken to’n Freten for Vagels, lüttje Söögdeerter oder Fische.
Literatur
[ännern | Bornkood ännern]- Karl Enigk: Geschichte der Helminthologie im deutschsprachigen Raum. Stuttgart und New York 1986.
