Wikipedia:Mi fehlt dat Woort/Archiv/2019-2020

Buchhaltung/Buchführung

Gifft dat för dat Woort "Buchhaltung" oder för de "Buchführung" en plattdüütschen Begreep? --Iwoelbern ✍ 11:11, 22. Mär 2019 (CET)

De „Buchhalter“ is en Bookholler. De „Buchhaltung“ is op Nedderlandsch „boekhouden“ oder „boekhouderij“ un op Däänsch „bogholderi“. Wenn du bi Google na „Bookholleree“ söchst, denn finnst du dor ok en Reeg Sieden, op de dat so bruukt warrt. Kannst aver bestimmt ok „dat Bookhollen“ seggen.

De hoochdüütsche Wikipedia maakt en Ünnerscheed twüschen de:Buchhaltung un de:Buchführung. Annere Spraken maakt düssen Ünnerscheed nich. De „doppelte Buchführung“ heet op Däänsch „dobbelt bogholderi“ un op Nedderlandsch „dubbel boekhouden“.

Mi dücht, dat wi nich veel verkehrt maakt, wenn wi ok op Platt von „dubbelt Bookhollen“ oder „dubbelte Bookholleree“ snackt.

Wenn di dat aver nich toseggt, denn kannst du woll ok von „Bookföhren“ snacken. Verstahn doot de Lüüd dat wiss. Wenn du dat bi Google ingiffst, denn gifft dat nich veel Drepers, aver wi sünd nich de eersten, de dat Woord so bruukt.

In de Hansetied weer en „bokevorer“ aver noch en Minsch, de mit Böker hannelt. --::Slomox:: >< 11:53, 22. Mär 2019 (CET)

Bookholleree/Bookhollen höört sik doch al good an. Dat harr ik woll ok so nahmen. Velen Dank! --Iwoelbern ✍ 12:14, 22. Mär 2019 (CET)

Kleibax

Moin tohopen, güstern hett een de Fraag stellt, wat dat Woort "Kleibax" bedüüt. Ik kenn dat Woort so nich un woll dat dorüm hier mol wietergeven. Kort to'n Tosamenhang: dat geiht üm Smeerkraam, denn en Kind maakt hett. De Öllern kennt beid dat Woort "Kleibax", man de een seggt, dormit is de Smeerkraam meent, wiel de annere seggt, dat dormit dat Kind meent is. Nu kenn ik för den tweeten Sinn woll de Wöör "Kleibüdel", "Kleipoot" oder "Kleimors" un för den eersten "Kleikraam", man vun en "Bax" heff ik noch nix höört. Ik nehm an, dat kummt vun "backen" (= kleben). Weet dat een nipp un nau? --Iwoelbern ✍ 09:23, 4. Jul. 2019 (CEST)

Ik sülvs heff dat Woord noch nich höört. Google seggt blots, dat dat Woord woll in dat Niedersächsische Wörterbuch, Band 7, Teil 51, S. 335, vörkummt, seggt aver nix, wat dor steiht.

Ik heff in miene Wöörböker rinkeken, aver ok dor nix funnen. Wat ik aver funnen heff, is en Indrag to Backs: Wossidlo-Teuchert hebbt för Mekelborg: klebrige Masse, wie sie beim Backen entstehen kann un bi de Bispelen: dat hett so rägent, dat is all een Backs. Teut för Land Hadeln seggt, dat dat Menge, Haufen heet un in de Bispelen geiht dat üm Geld, Schüllen, Törf un Holt (also nix, wat smerig is).

Düüdt op jeden Fall dor op hen, dat "Smeerkraam" op jeden Fall richtig is. Slütt aver natürlich nich ut, dat dor ok de Person mit meent ween kann, de kleit. --::Slomox:: >< 09:23, 5. Jul. 2019 (CEST)

Dat hülpt doch al bannig wieter. Besten Dank! --Iwoelbern ✍ 10:09, 5. Jul. 2019 (CEST)

Ook wenn't nu bäten her is, ick heff dat nur ierst hier seihn. Gundlach, de an denn Wossidlo-Teuchert mitarbeit und nah Teuchert sienen Dod denn dat ganze wiederführt hett, schrift dor nu tau in "Von Aant bis Zäg", S. 15: "Ein schönes plattdeutsches Wort ist Backs 'der Backs'. Es hängt zusammen mit backen in der Bedeutung 'kleben', von dem dann eine Bildung backsen abgeleitet wurde, welche ebenfalls 'kleben' bedeutet und daneben 'einen Schlag, einen Backenstreich versetzen'. Der Backs ist erst einmal eine klebrige Masse, wie sie beim Backen entstehen kann, wenn es mißlingt: Dat Brot is all' ein Backs, 'es ist schleifig'; oder: Dat hett so rägent, dat is all' een Backs. Und so kann eine Liebeserklärung formuliert werden: Min Hart (mein Herz) un din Hart schall warden een Backs. Backs ist dann ein 'Haufe gleichartiger Dinge': 'n Backs Plummen oder 'n Backs Minschen sogar. Und Backs ist ganz besonders - und in dieser Bedeutung ist das Wort auch in die norddeutsche Umgangssprache übergegangen - der 'Schlag mit der Hand', 'die Ohrfeige': Kriggst glik 'n Backs, wenn du nich hüürst, sagt man zum ungehorsamen Kinde." Ick kenn dat Wuurt Kleibax nich, viellicht hemm je beid' recht. Bi uns gifft dat den Soelpott, dat is 'n Smerfink.--IP-Los ✍ 15:37, 11. Dez 2020 (CET)

Überwachung

Woans kann man dat in Plattdüütsch utdrücken? Konkret geiht dat üm den Begreep Überwachungssystem. --Iwoelbern ✍ 10:08, 5. Jul. 2019 (CEST)

Fangt wi bi dat Grundwoord an: waken bedüüdt jüst as op Hoochdüütsch "wach bleiben" (ik heff de ganze Nacht waakt seggt mien Oma, wenn se nich slapen kann). bewaken un opwaken bedüüdt "bewachen" un "aufwachen". För dat Oppassen in’n militärischen Sinn warrt normalerwies Wacht hollen seggt.

Bi Google Ngrams kann een sehn, dat dat hoochdüütsche Woord "überwachen" eerst in dat 19. Johrhunnert (1830 bet 1850) in Gebruuk kamen is. "überwachen" müss op Platt överwaken heten, aver för so en Woord kann ik över Google Books keen Beleg in druckte Böker finnen. Op Websteden sünd aver Belege ut jüngere Tied to finnen.

Wenn ik aver na de halv-platt-halv-hoochdüütsche Form överwachen söök, denn sünd dor en poor druckte Böker (ut jüngere Tied) un en ganze Reeg Websteden to finnen. Düüdlich mehr as för överwaken.

Wenn wi also rein na de Fraag gaht "wat is begäng?" un nich na de Fraag "is dat pur Platt?", denn is överwachen beter as överwaken.

Nu schall dor aver noch en Substantiv von warrn...

De Süsterspraken helpt uns nich wieder (nedderlandsch overwaking, noorweegsch overvaking/overvåkning, däänsch overvågning, sweedsch övervakning).

Mi fallt also nix in, wat beter is as Överwakung oder Överwachung (je nadem, wo de Waggschaal bi de Fragen "wat is begäng?" vs. "is dat pur Platt?" hengeiht). Dat Överwaken geiht ok.

För dat "Überwachungssystem" sünd wi denn bi Överwakungssystem oder bi Överwachungssystem. Oder beten uteneenpuult: System för dat Överwaken.

Tofreden bün ik mit düsse Antwoord nich... --::Slomox:: >< 11:29, 5. Jul. 2019 (CEST)

Dat weer ok mien Problem dormit. Aver hülpt nix. Denn mööt wi improviseeren… --Iwoelbern ✍ 14:15, 5. Jul. 2019 (CEST)

As Henwies noch: de Wöör kunkeluren, kukeluren un utkunkeluren, utkukeluren bedüüdt so veel as "schnüffeln", "ausspähen". Villicht helpt dat wat bi’t Överleggen. --::Slomox:: >< 14:38, 5. Jul. 2019 (CEST)

In dissen Fall, wo ik dat bruukt hülpt dat wieter. --Iwoelbern ✍ 14:28, 8. Jul. 2019 (CEST)

Ik meen, Överwaaken is good noch, blots do dat de Spraak toleev un laat dat unken, also en Naamswoort op Platt mit -ung to maken. Dat is keen Platt.  –– TorstenBerg ✍ 15:37, 05. Juni. 2019 (CEST)

Dat is keen Platt: Wenn dat man Fritz Reuter un Klaus Groth al wusst weten^{(korrigieert: wenn wi al bi dat Thema "good oold Platt" sünd, denn will ik ok de för mien Dialekt korrekte ole Form bruken)} harrn... [1] --::Slomox:: >< 11:09, 23. Jul. 2019 (CEST)

Ja, dat harrn se beter wusst :-) Ik glööv, dat is Tied, den Groth ok en beten kritisch antokieken. He hett veel dorför doon, dat Platt dichter an Hochdüütsch rücken de, un dat is ni jümmers good ween. Bi Gustav Friedrich Meyer is dat verkloort, kiek hier op min Sied  –– TorstenBerg ✍ 15:37, 05. Juni. 2019 (CEST)

Dat -ung is oewer nu mal begäng. In Mäkelborg ward dat all tweihundert Johr brukt (denn iersten, denn ick funnen heff vör uns Gägend, stammt ut dat Johr 1711, dat is dat achte Gedicht von hier, üm 1800 rüm hett sick -ung tau'n groten Deil all dörchsett), dorüm hett Reuter dat ja all so schräben. Bi uns heit dat nu mal Räknung, Räken ward in mien Gägend nich seggt (bloß noch in Westen, vgl. Meckl. Wb., Bd. 5, Sp. 764, dat is nu oewer ook all 50 Johr her, as dat tauhoopschräben würd), Räkning all gor nich miehr. Dor kann'n denn nich einfach seggen, dat dat kein Platt nich wier. Denn dörften wi ok kein "sick" nich bruken oder Zääg oder sall (schall gifft dat bi uns ok nich miehr), oder -lich oder waschen (wier ja mal wasken, in Westmäkelborg woll noch bet tau'n tweiten Weltkrieg von so'n poor olle Lüd tau hüren)...--IP-Los ✍ 15:16, 30. Aug. 2019 (CEST)

P.S.: Noch wat vör dien Siet: Düsternis: Dat geef all tau middelnedderdüütschen Tiden: "dusternisse" (Schiller/Lübben I, S. 604) un is denn dörchgängig nahwiesbor: "Dat volk der heydene[n] wa[n]derde an der dusternisse" (Redentiner Osterspiel, hier Z. 17 (1464), "un[de] de dusternisse begrepen des nicht" (Lübecker Bibel 1497,) "vnde dat licht schynet jn der düsternisse / vnde de düsternisse hebbent nicht begrepen" (Bugenhagenbibel 1535, Joh. 1), Chyträus, Nomenclator latino-saxonicus (1582), Sp. 19: "Tenebræ [...] düsternisse"; "Nu wil jdt öuerst vns de wy mit vnseren olderen und vederen in der dicken düsternisse des antichristischen Pawestdoms [...]" (Gryse, Spegel des Antichristischen Pawestdoms, 1593, Vorwort, S. 2), Bremisches Wb., Bd. 1, S. 277 (1767): "Düsterniss"; Dähnert, Plattdt. Wb. (1781), S. 93: "Düsterniß", Schütze, Holsteinisches Idiotikon, Bd. 1 (1801), S. 274: Düsternis. Dat kann also nich later wedder inführt worden sien, denn dor finnen sick ja nu Henwies up dat Wuurt in jedes Johrhunnert sit 1464.

Raupach hett twors man bloß "düster", oewer anner Wüür, de up "-niß" ennen: "Dröffniß Betrübniß", "Gräffniß Begräbnis" (Raupach, De Lingvae Saxoniae Inferioris Neglectu atq[ue] Contemptu Injusto, S. 32 [1704]).--IP-Los ✍ 16:48, 30. Aug. 2019 (CEST)

Scheunen Dank för düssen Henwies. Wi köönt also ok ni jümmers allns glöven wat de Lüüd fröher (so as Meyer) rutfunnen hebbt. Un ik heff mol wedder sehn, dat gifft to veele Ünnerscheed in Platt-Dialekte (keen -ung in Holsteen, jümmers all -ung in Meckelnborg), dat is worraftig ni eenfach ruttofinnen, wat richtig is un wat verkehrt.  –– TorstenBerg ✍ 23:53, 02. Jan. (Sneemaand) 2020 CET

To -nis noch: Op diene Sied seggst du, dat Warms (so as dat ok in mien Dialekt bruukt warrt) ahn Achtersülv is un Warmnis mit tosett -nis. Ik heff dor nu keen Bewies för, aver na mien Verscheel hett sik Warms ut Warmnis billt. In Hansetieden weer dat warmenisse. Dor is denn warmensse > warmnsse > warmsse > warms von worrn. Dat sünd ja allens logische Luudregeln för dat Plattdüütsche. Un dat gifft in uns Dialekt ok dat Woord Köhlens, wat annerwegens Köhlnis heet. kôlenisse > kôlensse > kôlens. De sülve Luudwannel, blots, dat dat keen m gifft, an dat sik dat n assimileert hett.

Düüsternis heet bi uns aver Düüsternis, denn bi düt Woord gifft dat keen e in de twete Sülv un ahn e kann dat i nich wegfallen. --::Slomox:: >< 09:10, 6. Jan. 2020 (CET)

authentisch up platt

"Dat mot up plattdüütsch ween, up hoogdüütsch klingt dat nich authentisch." Kennt ji n betern Utdruck?--ElNuevoEinstein ✍ 22:50, 4. Sep. 2019 (CEST)

Wenn du dat exakt drepen wullt, denn gifft dat woll keen Woord, dat perfekt synonym is. Aver „echt“ passt doch al good, oder?

Oder wenn wi en annern Utdruck för „nich authentisch“ söcht: „up hoogdüütsch klingt dat gediegen/snurrig/snaaksch/överspöönsch/roor/ückerwendsch“. --::Slomox:: >< 08:40, 5. Sep. 2019 (CEST)

wohrhaftig künn ik mi noch vörstellen… --Iwoelbern ✍ 08:41, 5. Sep. 2019 (CEST)

Uplösen. Up hoochdüütsch passt dat nich...--Bolingbroke2 ✍ 13:20, 13. Mär 2020 (CET)

Gegendes

Mi hett en öllere Fro ut Habenhusen bi Bremen vertellt, fröher harrn de Olen sunnerliche Wöör bruukt, de vundagen nich mehr begäng sünd. Dor nömmde se dat Woort gegendes bi. Gegendes bün ik dor al lang mit feerdig bedutt so veel, as Bit dorhen bün ik dor al lang mit feerdig. Mien Fraag nu: Kennt Ji dat ok annerwegens? Un weet een, wie de ole Genitiv-Form dor rinkamen is? Dat is en Fraag, de hebb ik ok bi en Woort, dat ik sülms faken bruken do: Vundeswegen. Sünd dat würklich Relikte ut de Tieden, as de Genitivformen ok in Platt noch bruukt wurrn sünd, oder sünd dat latere, oder ganz late Formen? De ole Fro meen: Dat hebbt se sik so utdacht dormols (gegendes)...--Bolingbroke2 ✍ 13:19, 13. Mär 2020 (CET)

Ik sülvs heff dat noch nich höört. Aver hier is dat to finnen. Dor bedüüdt dat woll "während". Ludolf Parisius hett för Brannenborg jäängs, wat woll en tohooptrucken Form von gegendes is. Parisius verwiest op en Indrag in "BBW". Ik nehm an, dat is dat Berlin-Brandenburger Wörterbuch. Google seggt, dat in dat Mecklenburgische Wörterbuch von Vosslo-Teuchert ok wat to dat Woord to finnen ween schall. Dor kiek ik noch rin.

För Oostfreesland: tegendes

Grünnen: tegen des

Un du sülvs hest dat Woord ok al maal hier bruukt: Massenpanik up de Love Parade 2010 ;-)

Sütt för mi so ut, as wenn dat en olen Utdruck is, de in groten Delen von Plattdüütschland begäng weer. Brannenborg un Grünnen is ja eestmaal en Stück wied utenanner.

To de annere Fraag: ik heff dor keen Born to, aver na allens, wat ik so leest heff, sünd düsse Genitivformen oold. Also würklich Relikte. Jüngere Formen mag dat ok geven, aver denn sünd dat Wöör, de dat ok op Hoochdüütsch gifft. Weswegen to’n Bispeel is wohrschienlich jung. Aver wenn dat keen hoochdüütsch Vörbild gifft, denn kannst du dor von utgahn, dat dat oold is. --::Slomox:: >< 15:08, 13. Mär 2020 (CET)

Also Wossidlo-Teuchert (Mecklenburgisches Wb., Bd. 3, Sp. 105 f.) schrifft: "gegendes Adv. unterdessen, inzwischen: ick will gegendes dat Frühstück besorgen [...], gegendes dat sei in dei Kirch wääst sünd während sie in der Kirche waren." Wossidlo kennt ok "gegendess unterdessen", vgl. sien Artikel Die Präpositionen und präpositionalen Adverbien in der Mecklenburger Mundart, in Nd. Jahrbuch 20 (1894), S. 45. Woanners heff ick dat Wuurt nich funnen (Dähnert, Sibeth), buten von Mäkelborg bi ten Doornkaat Koolmann (Ostfries. Wb., Bd. 5, S. 399, dor is dat oewer nich so dütlich oewersett: "tegen-des gegen des, gegen die Zeit etc.")--IP-Los ✍ 17:02, 13. Mär 2020 (CET)

Un ik heff nu in noch mehr Wöörböker nakeken. Dat Woord is överall! Hadeler Wörterbuch von Heinrich Teut, Lüneburger Wörterbuch von Eduard Kück, Hochdeutsch-Plattdeutsches Wörterbuch Ostfälisch von Wrede-Schier-Gold, Hinterpommersches Wörterbuch von Robert Laude. --::Slomox:: >< 20:54, 13. Mär 2020 (CET)

Wunnerst di doch! Ik hebb dat ok bi Hermann Böning funnen: gegendes (auch gegendem; gegen de Tiet) dann, bis dahin (also akraat dat, wat de ole Habenhuser Fro seggt hett) --Bolingbroke2 ✍ 14:38, 14. Mär 2020 (CET)

Zäpfchen

Dat Ding, wat man sick achtern inföhrt. Giff dat en nederdüdschen Utdruck doarför? (Ik meen, "Zapfen" is Tappe, Tappen, oaver kann ik dat ook för dat Diminuitiv bruuken?) --ElNuevoEinstein ✍ 00:16, 14. Mär 2020 (CET)

In de lüttje Schrift Platt in de Pleeg vun de Ollnborger Landschop warrt Tappen bruukt. Dat INS hett enerwegens lütten Tappen as Diminutiv. Ik meen avers, dat Zäpfchen as medizienschen Fachutdruck wohrschienlich bi Plattsnackers in de hoochdüütsche Form bruukt warrt. --Bolingbroke2 ✍ 14:45, 14. Mär 2020 (CET)

Dat is woahr, dat de Plattprooters gröttstendeels Zäpfchen bruuken, aver als "Spraakpurist" kann ik dat nich so recht liiden... Mi dücht Tappen ook nich slecht. --ElNuevoEinstein ✍ 23:15, 14. Mär 2020 (CET)

Nedderlandsch hett zetpil, noorweegsch stikkpille, sweedsch stolpille. Material för Neologismen is also dor. Aver dat eenzige, wat de Patschent bi’n Dokter ok glieks versteiht, is woll Zäpfchen... --::Slomox:: >< 15:46, 15. Mär 2020 (CET)

gut, sicher = deeg - kennt ji dat?

Bi'n Schmökern in dat plattdüdsche Wöörderbook [2] is mi de Utdruck deeg=gut, sicher upfallen. Dat hebb ik all miin Leeven nich höört und nu frag ick mi, woarvan dat afstammen deit. Kennt ji dat? --ElNuevoEinstein ✍ 23:35, 14. Mär 2020 (CET)

Ik glööv, dat gifft dat in Oostfreesland, bruuk ik aber nich. Ik fraag mien Oll.--Irgendeen ✍ 09:16, 15. Mär 2020 (CET)

Deeg so goot as... = etwas besser als. Bispeel: De nee Opel is en goot Fohrtüüch, na ja de nee Golf is deeg so goot - oder anners rüm: De nee Golf is deeg so goot as de nee Opel. --Irgendeen ✍ 13:17, 15. Mär 2020 (CET)

In dat Wörterbuch der ostfriesischen Sprache von ten Doornkaat Koolmann kummt dat in de Form däge, dêge („gediegen, gut, brav, tüchtig, zuverlässig, treu, sicher etc.“) vör. Kummt af von dat Woord dehn (hoochdüütsch „gedeihen“). Annerwegens in Plattdüütschland is de Form deegt bekannt, de dat sülve bedüüdt. --::Slomox:: >< 15:39, 15. Mär 2020 (CET)

Ik kenn dat nich. --Iwoelbern ✍ 14:51, 16. Mär 2020 (CET)

Ick kenn dat - as Slmox dat all schräben hett - as däägt: dat is'n däägten Kierl 'kräftig' oder ook, wenn ein flietig is. Denn gifft dat bi uns noch dat Substantiv "Däg" 'Gedeihen'.--IP-Los ✍ 11:59, 18. Mär 2020 (CET)

Ik kenn deegt un bruuk dat meist, as dannig. Bi Hermann Böning hebb ik lesen, datt deeg ok för ganz gewiss bruukt warrt. --Bolingbroke2 ✍ 15:58, 19. Mär 2020 (CET)

Günstling, Protégé

Er galt als/Man hielt ihn für einen Günstling des österreichischen Unterrichtsministers. Wo kann ik dat up Plattdütsch schriiven? --ElNuevoEinstein ✍ 13:42, 29. Mär 2020 (CEST)

He wurr goot fördert un ünnerstütt vun den öösterriekschen Ünnerrichtsminister. (villicht so?). --Irgendeen ✍ 13:55, 29. Mär 2020 (CEST)

Is dat dat Gliike? Günstling het een negativen Biismack, ünnerstütt wern nich. Wenn ick schriiv: "Er ist ein Günstling des Ministers", dann bedüdet dat: He kann nix, öäver he het Protekschon van boven. Lütte Nuancen... --ElNuevoEinstein ✍ 14:19, 29. Mär 2020 (CEST)

Günstling hett en hoochdüütschen Klang, aver dat Woord Gunst an sik is allerbest Platt: he steiht in’n ööstriekschen Ünnerrichtsminister sien Gunst. --::Slomox:: >< 14:13, 29. Mär 2020 (CEST)

De Unnerrichtsminister much em mehr lieden, as he dat (an sik) verdeent harr. Oder, wenn't noch düütlicher weern schall: He weer den Unnerrichtsminister sien Kruup-in'n-Mors/Morskruper/Morslicker. --Bolingbroke2 ✍ 15:01, 29. Mär 2020 (CEST)

Speicherzelle

Ik bün an Schrieven van Arbeitsspieker (De RAM in'n Reekner). För "Speicher" hebb wie "Spieker", dat is klar. För "Zelle" fallt mi nix in. "Spiekerplatz" is ja nu ganz wat anneres. --DeFrerk ✍ 23:10, 5. Apr. 2020 (CEST)

Wenn du dat wöörtlich maken wull, denn harr ik vörslahn Spiekerzell to schrieven. Dat Woort Zell heff ik tomindst ok al in biologische Artikels bruukt. --Iwoelbern ✍ 08:22, 6. Apr. 2020 (CEST)

Dat Woord Zelle in de Technik (20. Johrhunnert) un Biologie (17. Johrhunnert) geiht dor op trügg, dat dat Woord toeerst lüttje Kamer un Waav von de Immen bedüüdt hett. Un tominnst as lüttje Kamer steiht Zell ok in plattdüütsche Wöörböker in (to’n Bispeel Hadler Wörterbuch von Heinrich Teut). Spiekerzell is good un richtig. --::Slomox:: >< 08:48, 6. Apr. 2020 (CEST)

Wettbewerb

Kontest? Wettwerb? Fründkreeg? Wat meint ji?--Schielenderlöwe ✍ 14:59, 22. Jun. 2020 (CEST)

Wenn een bi Google söcht, gifft dat en Reeg Steden, an de Lüüd „Wettbewarf“ bruukt. Ik sülvs nehm aver mehrstendeels dat Woord „Wettstriet“. Musst aver jümmer oppassen, dat dat ok passt. Kummt op’n Kuntext op an. --::Slomox:: >< 15:28, 22. Jun. 2020 (CEST)