Sixtus V.

Paapst Sixtus V.

Sixtus V. (* 13. Dezember 1521 as Felice Peretti di Montalto in Grottammare, Marken; † 27. August 1590 in Rom) weer van 1585 bit 1590 Paapst vun de kathoolsch Kark. In’n geistlichen Beriek gull he as sittenstreng hett de Strafen gegen entspreekend Vergahn noch scharper maakt. In’n administrativen Beriek führ Sixtus V. deepgahnd Reformen in, ünner annern hett he 1588 de noch hüüd bestahn Apostoolsch Konstitutschoon Immensa Aeterni Dei (Kardinalskongregatschoon) inführt.

Herkunft

Felice Peretti weer de Söhn vun Francesco un Marianna Peretti, eenfach Buurn. Felice harr en ölleren Bröer, Prospero, un en jüngere Süster, Camilla. Nahdem he as Söbenjohriger tonächst in dat Augustinerkloster vun Grottammare gung, kehr de Familie 1530 nah Montalto torüch, wo Felice sien Onkel, den Franziskaner Salvatore Ricci, anvertroot wurr.

Karklich Loopbahn

Sixtus V., Bronzebüste vun Taddeo Landini

1534 is Felice as Novize in den bi Montalto liggend Konvent vun de Franziskaner intreeden. Sien Unkel Salvatore vun Moders Siet weer in dit Kloster ok Mönk. 1540 fung he en Philosophiestudium in Ferrara an un 1543 en tweet Studium (Theologie) in Bologna an. 1544 hett he den Studienoort wesselt un gung nah Rimini, 1546 nah Siena. Hier wurr he 1547 to’n Preester weeht. An’n 26. Juli 1548 hett he sien Studium mit den Magister vun de Theologie in Fermo afslooten.

1551 wurr Felice Peretti Regens vun dat Seminar in Siena, nahdem he siet 1548 an dat Seminar vun de Franziskaner in Macerata Ünnerricht geven harr. Wiel he en besünners goot Prediger weer, wurr he up Anraaden vun den Kardinal Rodolfo Pio di Carpi, den Protektor vun denFranziskanerordens, in dat Johr 1552 as Fastenprediger nah Rom bestellt. 1553 nehm he an dat Generalkapitel vun sien Orden in Genua deel un wurr noch in dat sülvig Johr to’n Regens vun dat Seminar in Neapel bestimmt. 1557 wurr he as apostoolsch Inquisitor nah Venedig schickt un an’n 16. Juli 1560 to’n Konsultor vun de röömsch Inquisitschoon nöömt. He hett as Liddmaat vun disse Kongregatschoon an‘n Konzil von Trient deelnommen. 1558 hett he de Grünnen vun de Gördelbrbroerschap vun den hl. Franziskus up den Weg brocht, ünnerstütt un de he later as Paapst besünnere Privilegien verleehn dee.

1565 hull Peretti sück in Spanien up, um as Inquisitor en Ünnersööken hensichtlich den Arzbischop Bartolomé de Carranza vun Toledo vörtonehmen. Van 1566 bit 1568 weer he Generalvikar vun sien. An‘n 15. November 1566 wurr he to’n Bischop vun dat Bisdom Sant’Agata de’ Goti beropen. An’n 17. Mai 1570 wurr he dör Paapsrt Pius V. to’n Kardinal erhaben. 1571 wurr he Bischop vun Fermo. In disse Stadt finnen sück noch hüüd sien Sporen, vör allen en vun den toskaanschen Bildhauer Accursio Baldi 1590 schafft Bronzestatue över dat Portal vun den Palazzo Comunale, dat olt Raathuus. Se wurr nah de Inschrift vun de Stadt Fermo stift, um an de Erhebung vun dat bitherig Bisdom to’n Metropolitaneazbisdom to erinnern, de an’n 24. Mai 1589 stattfinnen dee, as ok an de Gewährung vun Privilegien för de Universität. Eenige Sakralgegenstände in den Domschatz sünd as Geschenke vun den Paapst dorhen kommen. Den Heimatoort vun sien Familie, Montalto, hett Sixtus an‘n 24. November 1586 to’n Bisdom erhaben, dat siet den 30. September 1986 Deel vun dat Bisdom San Benedetto del Tronto-Ripatransone-Montalto is.

Pontifikat

Papstwappen Sixtus’ V.
(modern Nahteeknung)

Paapstwahl

Nah den Dood vun Paapst Gregor XIII. an’n 10. April 1585 sünd 42 Kardinäle an‘n Ostersönndag, den 21. April, to’n Konklave tosommentreeden. All an’n 24. April wurr Kardinal Peretti per Akklamatschoon to’n nee Paapst wählt. He hett sück den selten wählt Paapstnaam Sixtus toleggt, de up vermootlich twee greeksch Päpste (seker för Sixtus II.) vun de fröhe Kark mit Naam Xystus torüchgeiht un vun Sixtus III. weer upgreepen wurrn weer. De Naamswahl keem aber in Erinnerung an Paapst Sixtus IV. tostannen, de ebenfalls Franziskaner ween weer: Felice Peretti gung dorum as Sixtus V. in de Historie in. Sien all in de Kardinalstiet bruukt Wappen wiest en stiegend Lööw achter en Schrägband, up de en Steern un en Sössbarg upleggt sünd, wobi dat letztere Symbol an den Oort Montalto erinnert. En vun sien eerst Amtshandlungen as nee Paapst weer de Ernennung vun sien Grootneffen Alessandro Damasceni-Peretti di Montalto to’n Kardinal. Dormit folg Sixtus in bescheeden Maat dat Vörbild vun sien Vörgänger, de in’n Sinn vun en familiären Nepotismus Verwandte to Kardinälen maaken deen: Alessandro övernehm de Funktschoon as Kardinalnepot. Um ok den säkularen Weg vun sien Familie platt to maken, hett Sixtus V. sien Süster Camilla dat mögelk maakt, 1588 dat Marchesato vun Venafro in‘n südwestlichen Zippel vun de hüdige Region Molise to koopen. Söhn vun hör Dochter Maria Felice weer de baben upführt Kardinalnepot.

Geistliche Politik

Sixtus V. gull as düchtig sittenstreng un hett bispeelswies ok de Sülvstbefriedigung ünner Bann stellt. He hett mit sien Bulle Effraenatam perditissimorum Vergahn as Ehebröök, Homosexualität, Afdrieven, Inzest, Kuppelee un Verleumdung mit Strafen bit he to de Exkommunikatschoon un Doodstrafen beleggt. So wurr 1556 en Römerin uphangen, de de Ehre vun hör Dochter verköfft harr. Dorbi muss de Dochter en Stünn lang bi de Uphangt stahn blieven. In’n August 1586 wurr en „vornehme Römerin mit zwei Mitschuldigen“ henricht.

In sien Breve „Cum frequenter“ van’n 27. Juni 1587 nehm Sixtus V. Stellung to de Fraag vun de Ehefähigkeit vun Kastraten. De Juristen un Theologen ut de vörutgahnd Tiet harrn in disse Fraag de Befähigung to de Ehe in de Regel nich vun de Fähigkeit to de Fortplanten (potentia generandi) afhängig maakt, de neben dat Maathallen vun de Begierde (sedatio concupiscentiae) as de Hööftweck vun de Ehe ansehn wurr, man vun de Befähigung to dat Vulltrecken vun den Geschlechtsverkehr (potentia coeundi), un hemm disse denn bi den Mann an de Fähigkeit to de Erektschoon un Penetratschoon oder af un to ok tosätzlich an de Fähigkeit to’n Samenerguss bunnen, sofern de ok bi fehlend Eignung to dat Fortplanten liekers för dat wirklich Vulltrecken vun de fleesch Vereenigung dör Mischung vun de Samen (commixtio seminum) oder för de sedatio concupiscentiae för erforderlich hollen wurr. De Anlaat to en Stellungnahme ergeev sück för Sixtus dör en entsprekend Beeden vun den Nuntius vun Spanien, de en Klorstellung speziell för sückse Kastraten erbeeden hett, de woll kien Klöten harrn, aber liekers to Geschlechtsverkehr un Samenerguss fähig weern, hierbi aber, as de Nuntius meen, kien „wahren Samen“, man blots en samenähnliche, „zur Fortpflanzung und zur Erfüllung des Zwecks der Ehe nicht geeignete“ Fleetigkeit hervörbingen deen. In sien Antwort hett Sixtus ok sücksen Kastraten de Befähigung to de Ehe afspraken un hett de Annullierung vun allbestahn Ehen verfügt. De Wortluut vun sien Entscheedung, de vörnehmlich as Invektive gegen en ünnerstellt Fleeschlichkeit un minn Beweggründe vun sückse Ehen hollen is un ssück blots andüüdenswies ok up juristische Argumentate betreckt, hett de Tietgenossen un historsch Düüden vör eenige Interpretatschonsprobleme stellt, wobi Unsekerheit hüdd ünner annern in de Fraag besteiht, of he dat Ehehindernis afwiekend vun de bit dorhen vörherrschend Upfaaten all in de mangelnden Eignung vun den Samen to de Fortplanten, oder aber in de fehlend Eignung to en Maathollen bewirkend Stillung vun de Begierde seech, to de de Paapst den Bedrapenen ok den Willen as Motiv vun de Vereenigung afspraken hett.

Hensichtlich vun de Wedderherstellung vun en verbeterten Text vun de latiensch Bibel hett he up en gauen Afsluss vun de Revision drängt, an de en Kommission siet dat Konzil vun Trient arbeiten dee. Mit dat Ergevnis vun de Kommission nich tofräe, hett he sülvst Änderungen vörnommen un hett de to de authentischen Vulgata verkloort. De Text weer aber düchtig fehlerhaft un muss later ünner Clemens VIII. nee herutgeven wurrn.

Mit sien Bulle Postquam verus van’n 3. September 1586 hett hett Sixtus de Tall vun de Liddmaaten vun dat Kardinalskollegium up maximal 70 fastsett. Buterdem hett he mit de Apostoolsch Konstitutschoon Immensa Aeterni Dei van’n 22. Januar 1588 de röömsch Kurie nee organiseert, indem he 15 Kardinalskongregatschonen för de Verwaltung vun den Karkenstaat un de Belange vun de Gesamtkark insetten dee. Dormit hemm de eenzelt Kardinäle eenige angestammte Rechte verloren, de ehrn Status as Karkenfürsten utmaken deen. Eerst 1958 hett Paapst Johannes XXIII. de Tall vun de Kardinäle weer up över 70 höhger sett.

För all Bischöp schreev Sixtus regelmatig Besöök in Rom vör, um dor Rekenschap aftoleggen. Disse Regelung is hüüd as Besöök ad limina (Apostolorum) bekannt un gellt för en Tietruum vun fief Johren.

1588 hett de Paapst den hilligen Bonaventura von Bagnoregio to’n Karkenlehrer erhaben.

Weltliche Politik

Porträt vun Sixtus V. in Braga, 1587

Wiels sück de Finanzsituatschoon vun den Karkenstaat ünner sien Vörgänger Gregor XIII. düchtig un gau verschlechtert harr, hett Sixtus V. de dör radikale Inspormaatnahmen un höhgere Stüern weer up Vördermann brocht. Dormit hett he in sien temelk kört Pontifikat en gewaltig Vermögen in de Engelsborg ansammelt, dat sück up över 4 Millionen Scudi in Gold un Sülver beleep. Gegen Enn’n vun sien Pontifikat weer Sixtus en vun de rieksten Herrscher vun Europa.

In sien Butenpolitik weer Sixtus düchtig dorup bedocht, de beanspröökt Rechte vun de Päpste as Schiedsrichter över de Monarken vun Europa to wohren. Dorüm hett he över den In den Nahfolgekamp um den franzööschen Königsthroon noch vör de Ermordung vun Heinrich III. in‘n August 1589 as Favorit uptreeden König Heinrich von Navarra den Bann utspraken, wiel he Calvinist weer: Dat passeer all in dat Johr 1585, nahdem de to’n Status vun den Throonfolger uprückt weer. Dorgegen hett Sixtus de kathoolsch Siet in Frankriek ünnerstütt, vertreeden vun de beid Bröers Hartog Heinrich un Kardinal Louis von Lothringen-Guise, de allerdings beid in’n Dezember 1588 ümbrocht wurrn. Doruphen hett Sixtus ok över Heinrich III. de Exkommunikatschoon verhangt, wat entscheeden to de sien Ermordung bodragen hett. Gliekermaaten feindlich stunn de Paapst de engelsch Königin Elisabeth I. tegenöver.

In sien Politik in‘n Karkenstaat hett sück Sixtus V. stracks nah sien Wahl den Banditenunwesen towennd, dat ünner sien Vörgänger besünners inreeten weer. He hett mit iesern Hand dörgreepen un lett all den Dag nah sien Inthroniseeren to de „Feier des Tages“ de an’n Vördag upgreepen Banditen henrichten un hör Lieken an de Engelsbrügg tor Schau stellen. Dat hett he ok noch en paar Mal wedderhaalt, aber ok Sixtus kunn de Banditen nich gänzlich vernichten, se hemm sück aber ünner sien Pontifikat wietgahnd drukig verhollen. Dat Vörgahn vun Sixtus broch hüm den Binaam „Iesern Paapst“ in.

Baupolitik

Upstellung vun den Obelisken up den Petersplatz 1586 mit 900 Arbeitern un 75 Peer

Nee Lateranpalast un Lateranbasilika

As hüüd noch wichtigste Leistung vun Sixtus V. is ahn Twiefel sien Bautätigkeit in Rom to nöömen. Dorbi hett he aber ok nich vör Kunstwarken vun de röömsch Antike halt maakt, de verneelt oder dör christlich Warken ersett wurrn: Berühmtest Bispelen sünd de Statuen vun de Kaiser Trajan un Marcus Aurelius up hör beid Siegessäulen, de Trajanssäule un de Markussäule. De antiken Statuen wurrn dör nee ersett, de de Apostelfürsten Petrus un Paulus dorstellen un noch hüüd as Bekrönung deenen.

En Bauwark, dat sück Sixtus all as Kardinal anleggen leet, weer de Villa Peretti Montalto up dat wietlüftig Areal, up dat hüüd de Stazione Termini, de röömsch Hööftbahnhoff, steiht. De Palazzo Sistino, ok Palazzo di Termini nömmt, wurr vun den leevsten Architekten vun den Paapst, Domenico Fontana, 1588/9 baut. Dat Baugelände harr Sixtus all tüschen 1576 un 1580 köfft un to en Park gestalten laaten, de 1585–1588 utwiet wurr. In den lateren Besitt vun de Familien Negroni un Massimo övergahn, wurr dat Gebäude afreeten, um den 1883–1887 upricht Collegio Massimo Platz to maken, in dat sück hüüd en Deel vun dat Museo Nazionale Romano befinnnd. Dat Parkgelände wurr nah de Eenigung vun Italien 1870 för de Errichtung vun Ministerien un Wahnquartieren uplaaten.

Domenico Fontana tekent ok för anner städerbauliche Maatnahemn vun den Paapst verantwortlich, de Upstellen vun de 25 Meter hooch vatikaansch Obelisken vör den Petersdom. Se funn nah lang un akkeraat Vörarbeiten tüschen April un September 1586 statt un wurr vun den Architekten in en eegen Book beschreeven. De Wappen vun den Paapst mit Steern un Bargen finnen sück an den Tipp vun den Obelisken. Fontana weer ok an den Wiederbau vun de Petersbasilika bedeeligt, bi den he 1585 de Lateern vun de Kuppel uprichten dee.

Sixtus V. leet den wietlüftigen Olt Lateranpalast, de siet Kaiser Konstantin den Groten de Sitt vun de Bischöp vun Rom ween weer, afrieten, wat vun Humanisten düchtig kritiseert wurr, un dör en neen Palast vun Fontana ersetten. As eenzige Överreste vun den olen Palast wurrn de Scala Santa, jene vun Konstantin sien Moder St. Helena ut Jerusalem importeert angevlich Trapp vun dat Huus vun Pontius Pilatus, as ok de päpstliche Huuskapelle Sancta Sanctorum, Upbewohrensoort vun tallriek Reliquien, in den Neebau integreert.

Wiedere Obelisken hett Fontana up Initiative vun den Paapst an wichtigen Plätzen in Rom upstellt, wo se as Blickpunkte an dat Enn’n vun liek Straaten deenen deen, de Sixtus in’n Toog vun en umfaaten urbanistisch Neemaken vun dat röömsch Stadtzentrum anleggen leet. Vör den gliekfalls vun Fontana baut Paapstpalast bi de Basilica di San Giovanni in Laterano, vör de Apsissiet vun de Basilica di Santa Maria Maggiore un up de Piazza del Popolo in’n Norden vun Rom staht disse Weggmarken un wiesen immer noch de päpstlichen Baumaatnahmen nah.

En anner vun Sixtus anordnet Bau is de Schaufassade an‘n Endpunkt vun den Acqua Felice, de so nöömt Mosespütt, wo de neemaakt antike Aqua Alexandrina münnen dee: De Triumphbagenform vun de Püttfassade wiest up de antiken Oorsprünge hen, de statuarische Dorstellung vun Moses mit tsätzlichen Reliefs sull an de Szene erinnern, in de Moses up den Toog vun de Israeliten nah Kanaan Water ut en Felsen hauen dee. De Moses-Figur hett allerdings bi dat Volk Kritik hervörropen, wiel de as unproportschonal ansehn wurr.

De Waterleitung, de dormals de Naam Acquedotto Felice kreeg, draapt hüüd up de Nordostsiet vun den Hööftbahnhoff. Hier is en Bagen mit dree Dörgänge as en monumentale Dörfohrt in’t Zentrum gestalt, de mit en Inschrift un dat Paapstwappen versehn is.

Nahwirken

Graff vun Sixtus V. in de Cappella Sistina in de Basilika Santa Maria Maggiore in Rom

As Sixtus V. an‘n 27. August 1590 dood bleev, gung dormit en kört, an Ereignissen aber riek Pontifikat to Enn‘n, as dat selten en in de Historie vun de Päpste geven hett. Bisett wurr he in de 1584–1587 vun Fontana gestalt Cappella Sistina in de Kark Santa Maria Maggiore: Dat all to Leevtieden vun den Paapst uprich Graffmal wiest in de Midden de kneende un beedende Statue vun Doodbleven, inbunnen in en prachtvull Gesamtgestaltung, ut de fiev Reliefs mit Taten vun den Paapst, as de Henrichten vun de Banditen, rutsteeken. De Graffstäe weer jenen sien in de tegenöverliggend Cappella Paolina bisett Nahfolger Clemens VIII. un Paul V. Vörbild.

De Familie Peretti Montalto verbroch en gewisse Tiet in de röömsch Aristokratie, weer sor aber nich bannig beleevt. De Neffe vun den Paapst, Francesco Mignucci Peretti, de mit Vittoria Accoramboni verheiradt weer, wurr in’n Updrag vun deren Leevsten, Hartog Paolo Giordano Orsini vun Bracciano, noch vör de Paapst-Wahl vun sien Unkel 1581 umbrocht. De sien Rache hett beid verfolgt, de Enn’n 1585 up veneziaansch Territorium umbrocht wurrn. Neben den Kardinalnepoten Alessandro, de later to’n Kardinalbischof vun Albano upsteeg un as Erbauer vun en vun de beid Villengebäude in’n vun de Villa Lante in Bagnaia bi Viterbo bekannt wurrr (he is 1623 storven), is Michele Peretti to nöömen, de jüngere Bröer un tweet Grootneffe vun Sixtus V. Mit vull Naam Michele Damasceni Peretti Ricci, wurr he Fürst vun Venafro, Marchese vun San Martino un Incisa Monferrato, Graf vun Celano un Caluso. 1594 hett he todem vun de Familie Orsini dat Hartogdom Mentana nördlich vun Rom köfft, dat aber rund 30 Johr later an de Barberini övergahn dee, de Familie vun Papst Urban VIII.; de Titel wurrd hüüd vun de Familie Borghese führt. Vun Liddmaaten vun de Peretti-Familie upricht Karken befinnen sück Grottammare (Santa Lucia) un Montalto (Dom). Mit Francesco Ricci, Fürst vun Venafro, is de Familie all 1653 utstorven.

Literatur

• Silvano Giordano: Sisto V. In: Massimo Bray (Hrsg.): Enciclopedia dei Papi, Istituto della Enciclopedia Italiana, Band 3 (Innocenzo VIII – Giovanni Paolo II), Rom 2000.
• Peter Stephan: Transformation und Transfiguration. Die bauliche und geistige Erneuerung Roms unter Sixtus V. in: Werner Oechslin (Hrsg.): Heilige Landschaft – Heilige Berge. gta Verlag, Zürich 2014, ISBN 978-3-85676-294-0, S. 84–129.
• Alois Uhl: Papstkinder. Lebensbilder aus der Zeit der Renaissance (= Piper. Band 4891). Ungekürzte Taschenbuchausgabe, Piper, München/ Zürich 2008, ISBN 978-3-492-24891-4.
• Stephanie Schüssler: Das Grabmal Sixtus’ IV. in Rom. Zur Ikonographie der artes liberales. Chorus-Verlag für Kunst und Wissenschaft, Mainz 1998, ISBN 3-931876-21-7.
• Matthias Quast: Die Villa Montalto in Rom. Entstehung und Gestaltung im Cinquecento (= Tuduv-Studien Kunstgeschichte. Band 45). Tuduv, München 1991, ISBN 3-88073-403-8.
• Uta Ranke-Heinemann Eunuchen für das Himmelreich: Katholische Kirche und Sexualität 1. Auflage, Hoffmann & Campe, Hamburg 1988, ISBN 3-455-08281-5, S. 257–259
• René Schiffmann: Roma felix. Aspekte der städtebaulichen Gestaltung Roms unter Papst Sixtus V. (= Europäische Hochschulschriften: R. 28, Kunstgeschichte. Band 36). Lang, Bern 1985, ISBN 3-261-03397-5.
• Indrag in de Catholic Encyclopedia, Robert Appleton Company, New York 1913.
• Augustus Franzen, Remigius Bäumer: Papstgeschichte. Das Petrusamt in seiner Idee und seiner geschichtlichen Verwirklichung in der Kirche (= Herder-Bücherei. Band 424). Herder Verlag, Freiburg 1974, ISBN 3-451-01924-8, S. 303 f.

Weblinks

Sixtus V.. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• DNB-Katalog
• Indrag in de DDB

Enkeld Nahwiesen

Vörgänger	Amt	Nafolger
Gregor XIII.	Paapst 1585–1590	Urban VII.