Hämatit

Hämatit
Trigonal Hämatit ut Brasilien
Cheemsch Tohopensetten	Fe₂O₃
Mineralklass	Oxiden mit Metall:Suerstoff-Proportschoon 2:3 4.CB.05 (na Strunz, 9. Oplaag) 4.3.1.2 (na Dana)
Kristallsystem	trigonal
Klöör	grau bit swart, rootbruun, löpt bunt an, verweddert root
Streekklöör	kirschroot bit rootbruun
Mohshard	5,5-6,5
Dicht (g/cm³)	5,12 bit 5,3
Gleem	Metallgleem, maddelig
Transparenz	dörschtien bit undörsichtig
Brook	musselig, sprööd
Splitten	keen
Indruck	pyramidal, wörpelig, rhomboedrisch, tafelig, rosettenordige Gruppen, sülig, radialstrahlig, oolithisch
faken Kristallflachen	${10{\bar {1}}1},{10{\bar {1}}4},{11{\bar {2}}0},{22{\bar {4}}3}$
Tweeschenbilden	polysynthetisch ${10{\bar {1}}1},{0001}$
Kristalloptik
Breektall	n_o=3,22-2,90 ; n_e=2,94-2,69
Dubbelbreken (optisch Utrichten)	Δ=0,28-0,21, starke Dispersion ; eenassig negativ
Pleochroismus	Dichroismus, geelroot-bruunroot
Winkel/Dispersion vun de optischen Assen	2v_z ~
annere Egenschoppen
Phaaswesseln
Smöltpunkt
cheemsch Verhollen	swoor to lösen in HCl
lieke Mineralen	Goethit, Lepidolith, Ilmenit
Radioaktivität	nich radioaktiv
Magnetismus	swack bi’t Hittmaken
sünnerlich Kennteken

Hämatit (ok Iesengleem, Rootiesensteen oder Rootiesenierz) is en Mineral ut de Klass vun de Oxiden, dat bannig faken vörkummt. De cheemsche Formel vun Hämatit is Fe₂O₃ un stellt dormit de fakenste natüürliche Modifikatschoon vun’t Iesen(III)-oxid. Dat Mineral kristalliseert in’t trigonale Kristallsystem un entwickelt verschedene Kristallformen, aver jüst so ok massige, druvenordige oder radialstrahlige Aggregaten vun graue, swarte oder rootbrune Klöör. Dünne Blööd vun Hämatit schient röötlich dör.

Naam un Historie

De Beteken Hämatit is afleidt vun dat greeksche Woort αἷμα [ʰaî̯ma] (Genitiv: αἵματος [ʰaí̯matos]) „Blood, Bloodvergeten, Bloodverwandten“. De Etymologie vun dat Woort is nich kloor.

In’t Hoochdüütsche warrt to den Hämatit ok Blutstein seggt. Woll is in’n engelschspraakigen Ruum ok de Beteken bloodstone („Bloodsteen“) bekannt, de steiht dor aver för’t Mineral Heliotrop (ok Bloodjaspis). De Blutstein is dormit ein verkehrte Översetten ut dat engelsche. En annere Beteken is Specularit („Spegelsteen“). De warrt vundaag an sik nich mehr bruukt, wiest aver dorop hen, dat de Hämatit al in de Antike wegen sien dullen Metallgleem poleert un as Spegel bruukt worrn is.^[1]

De Afbo von Rötel weer en vun de fröhsten Saken in’n Bargbo vun de Minschheit. Dat pulverige Mineral is al vör 164.000 ± 12.000 Johren in Pinnacle-Point in Süüdafrika bruukt worrn.^[2] Hämatit-Pulver is ok in 80.000 Johr olle Graffsteden to finnen. Bi Rydno in Polen un bi Lovas in Ungarn sünd Rötelgruven ut de Ooltsteentiet (60.000 v. Chr.) bekannt.

De öllsten Afbosteden ünnerdaags in Europa sünd in Tzines un Vaftochili op dat greeksche Eiland Thasos (üm un bi 15.000 bit 20.000 v. Chr.) Vörhistoorsche Bargbosporen in’n vergliekboren Ümfang sünd in Düütschland butendem bi Bad Sulzburg un in’t Münsterdaal (Swartwoold) ut de Tiet üm 5.000 v. Chr. to finnen, de to de Bandkeramischen Kultur totoreken sünd. In de Fichtelbargen in Noordoostbayern warrt siet 1300 Hämatit afboet, wat dör en Oorkunn beleggt is.^[3]

De Assyrer hebbt Hämatit (^NA₄KA.GI.NA, šadanu) ünner annern ut de Nairi-Länner in de noordööstlichen Törkie herkregen. Ünner Tiglat-pileser I. is Hämatit as Tribut nawiest worrn.^[4] Op’t Eiland Elba gifft dat ok grote Vörkamen vun Hämatit, de al vun de Etrusker afboet worrn sünd.

Sünnere Egenschoppen

Hämatit löpt na’n Tiet bunt an un warrt dör Verweddern root. Ofschoonst dat Mineral tomeist swart oder grau is, is de Streekklöör so root as Blood. Vun disse Klöör as ok vun’t root farvte Sliepwater bi’t Bearbeiten is de Naam afleidt. Hämatit kann lütte Mengden vun Magnesium, Mangan un Titan bargen.

Hämatit is antiferromagneetsch. Sien Néel-Temperatur liggt bi 675 °C.

Klassifikatschoon

In de ollen (achten) un ne’en (negten) Oplaag vun Strunz sien „Systematik der Minerale“ höört de Hämatit to dat Afdeel vun de „Oxiden mit de Stoffmengdenproportschoon Metall : Suerstoff = 2 : 3 oder 2 : 3, 3 : 5 un vergliekbore“. In de ne’eren Mineralsystematik na Strunz is dit Afdeel aver noch wieter na de Grött vun de bedeeligten Kationen ünnerdeelt. Dat Mineral is dorna in’t Ünnerafdeel „mit middelgrote Kationen“ to söken.

Bi de Systematik vun de Mineralen na Dana is de Klass vun de Oxiden na de Ladung vun de Kationen ünnerdeelt. De Hämatit fallt dorbi in’t Afdeel „eenacke Oxiden mit en Kationenladung vun 3⁺“. In disse Systematik billt dat Mineral tosamen mit Korund, Eskolait un Karelianit de Korund-Hämatit-Grupp.

Modifikatschonen un Varietäten

Tomeist kristalliseert Hämatit as Iesengleem in stahlgraue bit iesenswarte, metallgleemen Kristallen, de faken iriseeren sünd, oder ok in blöödschuppige Kristallen as Iesengleem oder Iesenrahm.

Hämatit warrt in ünnerscheedliche Inlagern betekent as:

root Glaskopp: mit nerenordige Böverflach un fesige Struktur
Iesenocker, Rootocker oder Rötel: mit Toon mischt un dorüm week
Minette-Ierz: oolithisch-sedimentär
Iesenglimmer, Iesenrahm: fienschuppig
Bloodsteen: vullstännig dicht Rootiesenierz in de Ierzbargen, nich to verwesseln mit Heliotrop

Billn un Fundsteden

Hämatit gifft dat in Sedimentsteen, aver ok as Gangmineral. Fakene Begleitmineralen sünd Magnetit, Pyrit un Rutil. Hämatit is bi vele Stenen för de rode Klöör verantwoortlich. En bedüden Bispeel dorför sünd de bännerten Iesenierzformatschonen, de ut dat Tietöller vun’t Archaikum stammt.

Rode Sedimenten, de in dröge, warme (aride) Klimarebeden entstahn sünd, bargt jüst so Hämatit as Vulkaniten (t. B. Porphyrit oder Porphyr). Gangförmige Hämatit-Lagersteden sünd dör Utscheden vun in Water löste fre’e Iesen^III-Ionen in apene Spleten un Kluften tostannen kamen. Dorin finnt sik de verschedenen Formen vun’n Hämatit: Root-Iesenrahm, Root-Iesenglimmer, Root-Iesengleem, Root-Iesenocker, Root Glaskopp, Bloodsteen, Rötel un vele annere.

Sünners reine Vörkamen vun Hämatit weern de Gäng vun Suhl in’n Döringer Woold, de al in’t Middelöller afboet worrn sünd. De Gäng verloopt in’n Latit un in’n Rhyolit un wiest as Gangorden blots Quarz, Kalk-, Fluss- un Swoorspat op, man keen Phosphor- un Swevelmineralen. De Ierzen weern dorüm fein to’n Winnen vun week Iesen för de Büssenrohrsmeed.

Tosamen mit Hämatit kamt faken ok annere Iesenierzen vör as Magnetit, Limonit oder Iesenspat. De Gangsteen besteiht vör allen ut Calcit, Dolomit, Quarz oder Toon mit Verunreinigungen vör allen dör Pyrit un Apatit.

Mit Stand vun 2010 is dat Mineral Hämatit an mehr as 9.000 Fundsteden ründ üm de Eer nawiest worrn. Ok op’n Seebodden vun’n Middelatlantischen Rüch un vun’n Middelindischen Rüch is Hämatit funnen worrn.^[5] Dör de Sonden Opportunity^[6] un Spirit^[7] is ok op’n Mars Hämatit funnen worrn, wat as Nawies för Water op den Planet gellt.

Struktur

Hämatit kristalliseert in’t trigonale Kristallsystem in de Ruumgrupp R3c mit de Gidderparameters a = 5,0317 Å un c = 13,737 mit söss Formeleenheiten op een Elemementarzell.

Bruuk

As Rohstoff

In sien reinen Tostand bargt Hämatiti ruchweg 70 % Iesen un is dat wichtigste Iesenierz.

Bito warrt Hämatit as Poleermiddel bruukt, un vun wegen de hoge Reflektivität, de de kristalline Form vun Hämatit opwiest, is dat Mineral lange Tiet ok ör Spegel bruukt worrn.

To’n Schulen för Korrosion warrt Hämatit in de Form vun fiene, flache, kristalline Platten in en Lack-Matrix to’n decken Anstrieken vun füerverzinkte Stahldeelen insett. De Korrosionsschuul kann op de Oort bit to 25 Johren un mehr bedrägen, wenn de Deelen free dat Verweddern utsett sünd. Anwennt warrt dat to’n Bispeel bi Lantüchten, Brüchenbodeelen oder Stroommasten.

As Pigment

Hämatit is butendem en wichtig un dorto noch ungiftig Pigment, dat al in de Ooltsteentiet för Malereen in Höhlen oder ok an’n Lief bruukt worrn is. Vundaag warrt dat to’n Bispeel vun de Himba in Namibia för de Liefpleeg verwennt.

För’n Bruuk in de künstlerische Maleree warrt Hämatit faken presst. De pressten Stangen künnt as se sünd bruukt warrn oder warrt as Stitminen verwennt. Rötelstiften sünd bannig week un warrt vun Künstlers för Teknungen un för Skizzen bruukt. Wichtige Künstlerfarven sünd to’n Bispeel de Rode Bolus – en Sort, de düchtig Toon bargt un sünners as Grundeermaterial to’n Vergolden insett warrt –, Ocker, Pompejanischroot, Engelschroot, Venetianischroot, Terra di Pozzuoli un dat Caput mortuum, de in’t Vigelett geiht.

Dat Pigment egent sik bito ok to’n Anmalen vun Keramikdeelen un to’n Infraven vun de Knüttfadens bi Teppich. In de Fotografie warrt Rötel för de Retusche vun Negativen mit groot Format un ok vun Positiven bruukt, vun wegen dat dat utdröögt ahn Licht dörtolaten un ok wedder afwascht warrn kann.

As Smucksteen

Hämatit warrt geern as Smucksteen bruukt, as de nat Poleeren en starken, metallischen Gleem opwiest. To’n een warrt Hämatit slepen (faceteert oder as Cabochon) as Smuck-Woren verarbeit, to’n annern aver ok künstlerisch as lütte Skulpturen verarbeit. Man, dorbi mutt en acht geven, vun wegen dat Hämatit fienföhlig op Hitt, Solten un Süren (sünners op Borax un Borsüür) reageert. Dat heet, dat de Steen, wenn he to’n Bispeel op de Huut dragen warrt, gau oxideert. Bito is de Steen teemlich sprööd un kann licht tweibreken.

In’n Smuckhannel gifft dat mehrere Manipulatschonen un Imitatschonen vun’n Hämatit to köpen. So is de Steen, de ünner de Hannelsbeteken Hämatin löpt, en „Rekonstrukschoon“ ut Iesenoxid, dat pulveriseert un sintert is. Rekonstrueert Hämatit mutt na de CIBJO kenntekent warrn. En Steen ut Brasilien, de ut Hämatit un Magnetit besteiht, dröff dorgegen as Hämatit anboden warrn. In’n Gegensatz to reinen Hämatit is disse Steen aver vun körnige Struktur, ofschoonst he gliek utsütt, un hett en bruunswarte Streekklöör. Bito is de ok magneetsch, so dat en eenfacke Proov mit’n Kompass reckt, üm den Steen to kennen.^[8]

Rein optisch kann Hämatit ok licht mit Davidit, Kassiterit, Magnetit un Pyrolusit verwesselt warrn un warrt ok faken dor disse Mineralen imiteert.

Esoterik

Al in’t Olle Ägypten un in Babylon weer Hämatit as Smuck un Amuletten in Form vun lütte Gödderfiguren, Gemmen oder Rullsiegels mit insneden Dorstellen vun Szenen ut de Gödderwelt bruukt.^[9]^[10]

In de Esoterik warrt Hämatit as’n Heelsteen vör allen bi Bloodkrankheiten insett. He schall dor verschedene go’e Utwirken hebben op dat Blood un op’t Bloodbilln. Bito gellt dat Mineral as wichtigen Hell- un Schuulsteen för Blöders, de to’n Bispeel gegen dat Billn vun Hämatomen wirken schall. Man na de Ansicht vun Esoterikers dröf de Steen nich bi Sweren anwennt warrn. Wieter höört he in’n tantrischen Hinduismus to’t Wörtelchakra. Man, ok anners schall he Unglück afwennen un Glück bringen. Opletzt schall Hämatit op helpen, Kraftreserven freetosetten.^[11] Wetenschopplich sünd all disse Utwirken aver nich beleggt.

De Hämatit oder Bloodsteen is as Planetensteen na Uyldert (1983) den Pluto un na Raphael (1987) oder Richardson un Huett (1989) den Mars toordent. As Schuulsteen warrt he – afhangig dorvun, wovun Born een nimmt – dat Deerkreisteken Ramm^[12] oder den Skorpion^[11] toschreven.

Borns

↑ Hämatit (Blutstein) ut A. Ruppenthal: Die Welt der Edelsteine
↑ Curtis W. Marean et. al.: Early human use of marine resources and pigment in South Africa during the Middle Pleistocene. Nature, Band 449, 2007, S. 905–908; DOI: 10.1038/nature06204
↑ Friedrich Müller: Fichtelgebirge – Bayerns steinreiche Ecke, Hof 1984 (2. Oplaag)
↑ Betina Faist, Der Fernhandel des assyrischen Reiches zwischen dem 14. und dem 11. Jahrhundert vor Christus. AOAT 265, Münster, Ugarit Verlag 2001, 43
↑ Mindat - Localities for Hematite (engelsch)
↑ astronews - Opportunity finnt Hämatit
↑ Science@home - Spirit deckt Hämatit op
↑ Bernhard Bruder: Geschönte Steine. Neue Erde Verlag, 1998, ISBN 3-89060-025-5
↑ Simone Michel: Die magischen Gemmen. Akademie Verlag (online över Google-Buchsuche, S. 170,171)
↑ Christian Eder: Die ägyptischen Motive in der Glyptik des östlichen Mittelmeerraumes zu Anfang des 2. Jts. v. Chr.. Peeters Publishers & Department of Oriental Studies, ISBN 90-6831-775-X (online över Google-Buchsuche)
↑ ^a ^b Heilstein Guide - Hämatit
↑ Walter Schumann: Edelsteine und Schmucksteine, 13. Opl., BLV Verlags GmbH, 1976/1989, S. 276 ff., ISBN 3-405-16332-3

Literatur

Martin Okrusch & Siegfried Matthes: Mineralogie: Eine Einführung in die spezielle Mineralogie, Petrologie und Lagerstättenkunde, 7. Oplaag, Springer Verlag, Berlin, Heidelbarg, New York, 2005, ISBN 3-540-23812-3
Petr Korbel & Milan Novák: Mineralien Enzyklopädie, Nebel Verlag GmbH, Eggolsheim, 2002, ISBN 3-89555-076-0
W. E. Tröger, U. Bambauer, F. Taborsky und H. D. Trochim: Optische Bestimmung gesteinsbildender Minerale, Teil 1: Bestimmungstabellen. Stuttgart (Schweizerbarth), 1981.
Chrysanthaki-Koukouli und Gerhard Weissgerber (1999): Prehistoric Ochre Mines on Thasos. Ergebnis Internationales Kolloquium Limenaria/Thasos (1995)
Josef Paul Kreperat: Edelsteine und Mineralien – Heilkräfte – Anwendung – Eigenschaften. Kosmos Verlag, ISBN 978-3-440-09230-9

Weblinks

Hämatit. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

[name-1] Hämatit (Blutstein) ut A. Ruppenthal: Die Welt der Edelsteine

[2] Curtis W. Marean et. al.: Early human use of marine resources and pigment in South Africa during the Middle Pleistocene. Nature, Band 449, 2007, S. 905–908; DOI: 10.1038/nature06204

[3] Friedrich Müller: Fichtelgebirge – Bayerns steinreiche Ecke, Hof 1984 (2. Oplaag)

[4] Betina Faist, Der Fernhandel des assyrischen Reiches zwischen dem 14. und dem 11. Jahrhundert vor Christus. AOAT 265, Münster, Ugarit Verlag 2001, 43

[5] Mindat - Localities for Hematite (engelsch)

[6] stronews - Opportunity finnt Hämatit

[7] Science@home - Spirit deckt Hämatit op

[8] Bernhard Bruder: Geschönte Steine. Neue Erde Verlag, 1998, ISBN 3-89060-025-5

[9] Simone Michel: Die magischen Gemmen. Akademie Verlag (online över Google-Buchsuche, S. 170,171)

[10] Christian Eder: Die ägyptischen Motive in der Glyptik des östlichen Mittelmeerraumes zu Anfang des 2. Jts. v. Chr.. Peeters Publishers & Department of Oriental Studies, ISBN 90-6831-775-X (online över Google-Buchsuche)

[heilstein-guide-11] Heilstein Guide - Hämatit

[12] Walter Schumann: Edelsteine und Schmucksteine, 13. Opl., BLV Verlags GmbH, 1976/1989, S. 276 ff., ISBN 3-405-16332-3

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]