Wikipedia:Sass

De Brukers vun de Wikipedia op Plattdüütsch hebbt utmaakt, dat se de Sass-Schrievwies na dat Wöörbook vun Johannes Sass (kiek ok ünner Wikipedia:Wöörböker) bruken doot.

Vele Plattsnackers mücht nu seggen, dat dat keen eenheitlich Platt geven kann un schall. Lever schall elkeen schrieven as em de Wöör ut de Snuut kaamt. En Schrievwies, de eenheitlich is, hett aver vele Vördelen. De mutt een bedenken.

Woso schrievt wi in de plattdüütsche Wikipedia na Sass?

Stell di dat mal vör: Du schriffst in dien Platt, ut diene Region. Wüllt wi man seggen över Poggen. De gifft dat överall, to'n Bispeel ok in Oostfreesland, in Westfalen, in Sleswig un in Pommern. En Oostfrees, en Westfaal, en Sleswiger un en Pommer, de weet ok wat vun Poggen af. Nu is dien Artikel över de Poggen in dien regional Platt schreven. Vun dien Dialekt kennt de veer aver nix af. Schöölt se nu den Artikel ännern, dat in Pommersch schreven is? Oder in Westfäälsch? Denn weet de annern dor wedder nix vun af... Dat hett also keen Sinn. Wi bruukt een Schrievwies, de de ganzen Landslüüd na Mööglichkeit goot verstaht.

Un dat is de Sass. Kloor, dat gifft noch veel annere Vörslääg för plattdüütsche Orthografien. De Sass is aver de bekanntste. He is vör de mehrsten Dialekten to verstahn. Vele Lüüd hebbt Schrievwiesen vörslagen, de sik dorna richten deen, woans de Lüüd dat Platt utsnackt. Se hebbt sik Tekens utdacht, dat de lüüd Platt nipp un nau so schrieven köönt as se ok snackt. Blot: Lüüd annerwegens snackt anners. De lieken Wöör, de sik blot en beten anners anhöört, warrt denn mit heel annere Teken un Bookstaven schreven. De Idee, dat elk Ünnerscheed in'e Töön ok bi't Schrieven anners utsehn schall, de maakt also blot Problemen. De Schrievwies mutt also op de Egenoorden vun't Plattdüütsche ingahn, man nich op de Egenoorden vun de velen plattdüütschen Dialekten. Sünst warrt se nich vun alle Lüüd verstahn.

Nu denkt sik welke villicht, dat een ja blot bestimmte Artikels in dat regionale Platt schrieven kann. Wo elkeen mitmaken kann, warrt en eenheitlich Platt bruukt. Wat aver över de Region is, över enkelte Dörper oder en Eten dat se blot in de Region kennt, dor schall man ok dat regionale Platt bruukt warrn. Disse Artikels warrt ja ganz bestimmt vun Lüüd schreven, de ok ut de Region kaamt. Nu, de Idee is nich dumm. Aver beter is dat woll liekers, wenn ok disse Artikels dat lieke Platt bruken doot. Vele Opgaven bi dat Verbetern vun'n Artikel köönt ok vun Lüüd maakt warrn, de sik mit dat Thema vun'n Artikel gor nich utkennt. De schöölt dat ja ok verstahn. Un dor sünd wi ok bi en wichtigen Punkt. Worüm schrifft een över sien lütt Dörp? Dat sien Naver Hein ut dat sülve Dörp den Artikel leest? Villicht dat ok, aver in'n Grund will he doch, dat Lüüd, de sien Dörp vörher nich kennen deen, dat vele Lüüd in de wiede Welt mitkriegt, dat sien Dörp vörhannen is un wat dor los is. Un denn is doch en Platt beter, dat vele Lüüd verstaht.

Nu seggt welke Lüüd, dat een ja twee Versionen vun'n Text hebben kann. Een in en Platt, dat elkeen versteiht, un een in dat regionale Platt, dat sworer to verstahn is för de Frömden (aver lichter för de Frünnen). Dat is ja keen verkehrt Gedanke, aver dor rummst uns dat Wiki-Prinzip in'e Flank. Dat seggt, dat elkeen Artikel to elkeen Tiet jümmer noch „in Arbeit“ is. Dor is jümmer noch wedder wat to verbetern. Un denn hebbt wi de dubbelte Arbeit, twee Versionen to verbetern.

Sass maakt sik ok blot Gedanken över dat Schrieven vun de Wöör, nich doröver, welke Wöör een bruken schall. Een kann also wiss ok praten oder kören staats snacken schrieven, dat hett mit Sass nix to doon. Dorbi mööt wi man Ogenmaat bewohren, aver dat is woll kloor. Nich elkeen regional Woort dröff bruukt warrn, wenn al twee Dörper wieder nüms dat verstaht. Aver dat is al wedder en annere Bostell.

Wat heet dat?

Wat steiht nu in de Sass'schen Regeln binnen? Un woso hett de Fehrs-Gilde mit ehr Regeln so un nich anners maakt?

Schrievwies vun dat lange e un dat lange ö

Bi e und ö gifft dat en Problem. Dat gifft dor twee Varianten vun, de een is eentonig un de annere is tweetonig. Een Bispill, üm den Ünnerscheed to verkloren is "Deel". As "Dääl" (eentonig apen "e", warrt as lang "ä" utsnackt) heet dat op Hochdüütsch "Diele" un as "Deyl" (tweetonig slaten "e", warrt as "ä-i" utsnackt) heet dat op Hoochdüütsch "Teil". Dat gifft Lüüd, de dat dann in de Schrievwies sichtbor maken wüllt, wat dat een- oder tweetonig is. Man dat is nich so eenfach.

"ää" un "äy" süht nich so goot ut un maakt dat för Lüüd, de nich so goot Plattdüütsch köönt, ok swoor, dat to lesen. Un de Sass de harr nu so schriven wullt, dat Lüüd, de nich so goot Platt köönt, dat ok licht lesen köönt, un dat heet, dat de Schrievwies dicht bi dat Hoochdüütsche blieven schall, dor woneem dat mööglich is.

Dat gifft ok Lüüd, de Sünnertekens bruken wüllt. De wüllt dann "ä" oder "ę" för eentonig un "e" för tweetonig hebben. Un bi dat ö hebbt se sik ok wat utdacht: "œ" (oder ok "ö" mit den Haken dorbi, man dat kann de Reekner nich wiesen) is eentonig apen und "ö" is tweetonig slaten. Dat is nu ok kumplizeert. Dor bruukt een dann 'n Teken, wat op de Tastatur nich to finnen is. Un för Lüüd, de dissen Ünnerscheed in de Schrievwies ehr Leevdag nich maakt hebbt, is dat dann ok swoor, so wat antofangen.

De Vörsitter vun de Fehrsgilde hett uns (an't Telefon) verkloort, woso de Sass dissen Ünnerscheed nich maakt:

• Dat gifft Rebeden, woneem dat dissen Ünnerscheed nich gifft, un för de is dat dann warklich swoor, so to schrieven.
• De Lüüd hebbt dat nich annahmen. Sass sülven hett dat nich schafft. He harr vörslaan, dat een dat mit dat "ę" ja ok maken kann, man de Lüüd hebbt dat nich bruukt und na bummelig 50 Johr hett de Fehrsgilde denn opgeven.

Dat dat Maken vun dissen Ünnerscheed in de plattdüütsche Welt blots roor is, kann een licht sehn: Google na "œver" und "dat" gifft bloots en Handvull vun Resultaten, man google na "över" und "dat" gifft warklich veel.

In de olen Regeln (Sass vun 1956) weer dat noch binnen. [1], man för Bremen al ahn ę. Man in de Utgaav vun de Regeln vun 2002 heet dat nu nipp un nau: (1) "Es werden nur solche Schriftzeichen verwendet, die auch im Hochdeutschen gebräuchlich sind." und (8) "Einlautiges und zweilautiges e und ö werden im Schriftbild nicht unterschieden."

Wat heet dat för uns as plattdüütsche Wikipedia? Dat heet dat wi dat ok so maakt. Dat hett keen Sinn, een Ünnerscheed intoföhren, de in de plattdüütsche Welt blots en Randsiedler is. Wi wüllt so schrieven, dat de Lüüd dat licht lesen un ok licht schrieven köönt, un so schrievt wi eenfach "e" und "ö". Dat gifft villicht 'n poor Lüüd, de sik dor eerst an wennen mööt, de dat beduert un de meent, dat disse Schrievwies vun en linguistischen Standpunkt defektiv is, man op de annere Oort mutt sik meist alle Lüüd ümstellen, wieldat meist alle Lüüd nich œ un ę bruukt.

Schrievwies vun dat lange A

Op Platt warrt dat lange A as 'n Luut twischen A un O utspraken. In de skandinaavschen Spraken gifft dat dissen Luut ok un dor hebbt se ok 'n egen Bookstaven dorför: dat Å. Dorto kummt noch, dat dat in welke plattdüütsche Rebeden as 'n hoochdüütschen O utspraken warrt, to'n Bispill an de Ünnerelv. So gifft dat denn dree verscheden Schrievwiesen för desülvige Saak:

• A (Spraak): dat is de Schrievwies na Sass. Dat is ok för hoochdüütsche Lüüd licht, de Wöör dormit to verstahn, wieldat de hoochdüütschen Äquivalenten dor tomehrst ok 'n A hebbt. Un dat is ok vun de Etymologie vun de Wöör tomehrst richtig.
• Å (Språk/Språåk): Warrt af un an vörslaan. Dat Problem dorbi is blots, dat de mehrsten Lüüd dat op jümehr Tastatur nich goot ingeven köönt.
• O (Sprook): Süht för Lüüd vun de Ünnerelv goot ut, is blots för de mehrsten annern Lüüd 'n beten to dull. Dat Å is ja twischen A un O un för de Mehrtall vun de Lüüd seggt dat Spraakgeföhl, dat dat ehr en A as en O is. Problemaatsch is hier ok, dat wi dat O noch för dat lange O bruukt. Un de Lüüd de dat O för dat Å bruukt, bruukt tomehrst dat O dormit för twee ünnerscheedliche Saken, för dat Å un för dat lange O.

För de plattdüütsche Wikipedia heet dat, dat beter is, dat lange A as A to schrieven.

Schrievwies vun dat lange O

Ok dat plattdüütsche O is nich ganz so as op Hoochdüütsch. Dat hett de Tendenz, tweetonig to ween, dat heet, Boom warrt as B-O-U-M utspraken. Woans dat nu genau klingt, is wedder vun Oort to Oort 'n beten anners. Dat kann meist bet to 'n B-A-U-M hengahn. Un so gifft dat dann ok hier wedder 'n Barg vun Ideen, woans een dat op Platt schrieven kann:

• O: De Idee hier is, dat dat lange O jümmers tweetonig is, sodat dat nich nödig is, dat anners düütlich to maken. Een mutt denn blots weten, dat dat lange O jümmers tweetonig meent is. Dat is ok de Sass'sche Schrievwies un de Mehrtall vun de plattdüütschen Schrievers schrievt dat so, sogor de Mehrtall vun de nich-sass'schen Schriftsystemen.
• OU: kummt blots selten vör.
• AU: is wedder to dull. De Mehrtall vun de Sprekers warrt so nich goot repräsenteert.

För de plattdüütsche Wikipedia heet dat, dat wi dat lange O eenfach as O schrieven wüllt.