Julius Bamberger

Julius Bamberger (* 17. März 1880 in Smalmereg, Suerland; † 16. Januar 1951 in Los Angeles) weer en jöödschen Ünnernehmer un hett in Bremen en groot Koophuus upboot.

Leven

Kinnertiet un Schooltiet

Bamberger is in dat Suerland up'n Lanne upwussen. Sien Grootvadder weer Vörleser bi de Synagoge, man he hett sik üm de jöödsche Religion tietleevs nich veel scheert. De Kinnertiet in Smalmereg hett Bamberger jummers as dat Paradies vun siene Kinnertiet vor Ogen harrt. As he fiev Johre oolt weer, wull siene Mudder partout in de Stadt. So is de Familie na Köln hentagen. Sien Vadder hett sik dor as Ünnernehmer versöcht, man dor is nich veel vun wurrn. As Julius seß Johr oolt is, kümmt he na School. He besöcht de jöödsche School in de „Schildergasse“. Besunnern Indruck maakt hett de School nich up em. He meen, de Lehrers verdenen woll to wenig un weern to oolt un konnen de Kinner nich för de Saak innehmen. Vun 1890 af an besöch he as eenzigen jöödschen Jungen de „Oberrealschool“. He meen later, hier harr he lehrt, dat en Joden jummers besunners goot ween mutt, wenn he bi de Annern ankamen wull. So is he gau de Beste in de Klass un blifft dat ok bit to'n Enne. Al dormols hett he sik dor nich bloß Frünnen mit maakt.

Religion

As he 13 Johr oolt is, warrt he mit de Bar-Mizwa-Fier in de Gemeende upnahmen. Man he schall later en liberalen oder ok en assimileerten Joden ween, de nich veel gifft up de Traditschonen von siene Religion.

Koopmann

An'n 25. September 1896 geiht he mit siene Suster Selma na Krefeld. Dor will he sien eerstet Geld verdenen un fangt an in en Firma, de sienen Onkel tohöört. Vun'n 25. September 1900 af an deent he sien Tiet bi dat Militär as Eenjöhrigen af. As he dor mit fardig is, geiht he na Düörpm un blifft dor dree Johre to'n Arbeiden in en groot Koophuus. Later geiht he noch na Koophüser in Zwickau un Leipzig. Dor is he togange in Hüser, de vun Verwandten bedreven weert.

Bremen

1907 kümmt Bamberger na Bremen un maakt dor an'n 27. Juli dat „Koophuus Julius Bamberger“ up. Düt Huus liggt an den westlichen Rand vun de Ooltstadt an de Dovendoorsstraten. Dor verköfft he toeerst „Kort-, Witt- un Wullwaren“. Dat Huus maakt up an'n 28. September 1907. Toeerst arbeit dor 50 Lüde mit. In düsse Johren löppt de Weertschop in Bremen as dull. Besunners mit de Habens geiht dat jummerlos na baven. In dat Johr 1919 höört Bamberger al to de 2.000 rieksten Bremers. Al in'n Summer 1914 harr he in Oslo heiraat. Siene Fro weer Thekla Frieda Rau, un se weer Christin. In'n Eersten Weltkrieg maakt he de beiden eersten Feldtöög in Belgien mit un lett sik denn utbillen to'n Gasschutz-Offzier. In de Johren na den Krieg lett he sien Koophuus utboen un köfft nee Grundstücken in de Naberschop dorto. In düsse Johren kriggt dat Koophuus den Ökelnaam „Bambüdel“. Düsse Naam is hüde noch allerwegens in Bremen bekannt un as dat Bowark in dat Johr 2007 vun den Bremer Investor Klaus Hübotter wedder up Schick bröcht wurrn is, is ok düsse Naam wedder ganz begäng wurrn. In de 1920er Johren is dat Koophuus jummers grötter wurrn. Vun 1927 af an hett he dör den Bremer Architekten Carl Heinrich Behrens-Nicolai en ganz modernet, neet Huus mit negen Stöck un en Rulltrepp an de Stäe vun dat ole Wesewark boen laten. Düt Huus weer dat eerste Hoochhuus in Bremen un de Rulltrepp weer de eerste Rulltrepp in de Stadt. In düsse Tiet hett Bamberger veel Godes daan. Dat warrt seggt, he harr Saken günstig an arme Lüde afgeven un ok Kinner hen un wenn en Freud maakt un jem wat schunken.

Problemen

Mit de Weertschop güng dat in de laten 1920er Johren bargdal. Bamberger harr just veel Geld upnahmen wegen den Utbo vun sien Huus. Nu harr he Last, dat torüch to betahlen. Vun 1933 af an geev dat noch besunnere Problemen, wiel de NSDAP upropen harr, nich in jöödsche Geschäften intokopen. An'n 1. April 1933 hett de Gestapo Bamberger in Haft nahmen. He keem achter Trallen in dat Wachthuus an'n Oosterdoor. 1937 moss de Firma uplööst weern un 1939 keem se in de Dwangsaukschoon. De natschonalsozialistische Koopmann Werner Többens hett denn dat Huus an sik reten un dor in hökert. 1945 is dat denn utbombt wurrn.

Exil

Bamberger is 1937 in de Swiez utbüxt. Dor weern al siene beiden Kinner ünnerbröcht. Siene Fro bleev in Bremen un hett sik 1941 süms dat Leven nahmen. Bamberger hett siene Kinner mitnahmen na Frankriek. Dor hett he, tohopen mit sien Broder, en Geschäft in Paris bedreven, wat ganz goot lopen dö. As de düütschen Truppen in Frankriek inmarscheert sünd, hefft se em wedder grepen, man he konn mit siene beiden Kinner över Lissabon na de USA utwannern.

Vun 1944 bit 1950 hett Bamberger in San Francisco en lüttjet Juweliergeschäft bedreven. Besunners goot leep dat man nich. Na den Krieg versöch he, sien Bremer Koophuus wedder torüch to kriegen, man över dat Verhanneln is he 1951 verstorven.

Kiek ok bi

• Bambüdel

Literatur

• Rohdenburg, Günther: „Das war das neue Leben“: Leben und Wirken des jüdischen Kaufhausbesitzers Julius Bamberger und seiner Familie. Edition Temmen, Bremen 2000. ISBN 3-86108-657-3

Weblinks

• radiobremen.de – Bidrag över Julius Bamberger un sien Koophuus (hoochdüütsch)
• bremen.de – Histoorsche Upnahmen vun dat Koophuus (hoochdüütsch)