Haltern

Wapen/Flagg	Koort
Basisdaten
Sitt:	Haltern
Bundsland: Nordrien-Westfaolen
Flach:	185,34 km²
Inwahners:	38.018 (2007-12-3131. Dezember 2007)
Inwahnerdicht:	205,1 Inwahners pro km²
Hööchd:	40 m över NN
Postleettall:	45721
Vörwahl:	0 23 64 (Haltern) Uutnaome: 02360 (Ranstrop)
Geograafsche Laag:	51° 45′ N, 7° 11′ O
Grenzen bi OSM:	61945
Gemeenslötel:	05 5 62 016
Öörd in de Gemeen:	8
Börgermeester:	Bodo Klimpel (CDU)
Websteed:	www.haltern.de

Haltern (hoochdüütsk: Haltern am See) is eene Stad an de Lipp in't süüdlicke Mönsterland, höert aower to't Landraodsamt Riäkelhusen un daomet politisk to't Ruhrrebeet un to't Bundsland Nordrien-Westfaolen. Haltern grenst in'n Norden an den Naturpark Hohe Mark un in'n Süden an de Haard. Daorüm is Haltern eene belaiwte Früemdenvökäersstad för Lüü uut dat Ruhrrebeet, un is buterdem in de Niege Hanse, wat bi Städe in't Ruhrrebeet faken vüörkuëmt. De Inwuëner sünt tomiärst van Ruhrländer Herkomst un keene Paolbörger.

Geografie

Stadrebeet

De Oltstad wiest eene middelollerlicke Struktur up, obschoonst dat kiene Bauwiärke uut düsse Tied mäer giw, buter deelwies dat olle Raodhuus und de Gänsemarkt. Haltern is an un för sik eene typisk mönsterländske Stad.

Dat Stadrebeet is in acht Oortsdeele unnerdeelt (Inwuënertaalen in Klammern):

• Haltern (19.870)
• Siten (5.667)
• Ranstrop (3.751)
• Hullern (2.400)
• Bossem (2.041)
• Flaosem (1.866)
• Luosem (1.685)
• Holtwick (854)

Naobergemainden

Haltern grenst an: Dülmen, Lünkhusen, Olfen, Datteln, Oer-Erkenschwick, Marl, Dössen un Reken.

Rüümlicke Laoge

De Lipp un de Stever, de in Haltern in de Lipp münnt, flait düör Haltern. De Halterner Stöwwater un wider östlik dat Hullerner Stöwwater, de van Stever un Mühlenbach spiest wäert, sint met üören Siägelhawen un dat Strandbad een belaiwtes Tüer van Lüü, de Vöhaal söökt. Buterdem lig Haltern tüsken de Bröke van de Haard, de Hohe Mark un de Borkenbiärge, un ook bi de Natuurschüörtrebeede Westruper Heide, Holtwicker Heide un Sebbelheide. De högste Stiär is de Färnkikertaorn op den Waldbeerenberg met 149,9 m üöwer NN, de laigste Stiär is dat Lippdaal in Bossem met 33,8 m üöwer NN.

Geschichte

In dat 1. Jaorhunnert tröcken de Römers van Westen ümmer daiper in dat Rebeed van dat hüüdige Westfaolen rin un bauden Kamislaoger naige bi de hüüdigen Stiäden Holsterhausen, Haltern, Oberaden, Becking un Anreppen. De Vösöök Germanien äs eene röömske Provinz to etableern göng met de Varusslacht in dat Jaor 9 n. Chr., un een paor annere Vösööke bes in dat Jaor 16 n. Chr., misse. In Haltern gaw dat märe, deels guët afsiëkerte, Laoger un Kastails, un een Hawen an de Lipp. Viële Saaken, de ut düsse Tied funnen wäst, sünt in dat Westfäölske Römermuseum in Haltern to bekieken.

An den 3. Februar van dat Jaohr 1289 bekaim Haltern de laigen Stadrächte van sien Landshäer un Füörstbischup van Mönster, Everhard von Diest, un daomet ook dat Rächt eene Stadmuer to bauen, van wecke vandage nao de Siëbendüwelstaorn stait. De Völaup van düsse ollen Anlaogen kann hüüdigendags nao an den Völaup van de kleenen Kringstraoten üm den Stadkiärn harüm sain wäern. (Straoten buten van den daomaoligen Woll: Alisowall, Schüttenwall etc.)

Haltern was van dat 14. Jaorhunnert bes 1611, äs viële Stiäden in Westfaolen, Deel van de Hanse. Dat Metwiärken van halterner Büörgers in den Hannelsbund rekt all nao wider trügg. Vandage is Haltern Deel van de Naige Hanse un van den Westfäölsken Hansebund.

Siet een Haugwater tüsken de Jaore 1569/1570 völait de Lipp üör Bedde un nam üören hüdigen Völaup, 900m süüdlik van den Stadtkiärn in.

To de Tied van den napoleonsken Besatt, in dat fröe 19. Jaorhunnert, gaw dat in Flaosem eene Zentralrendantur, wat so wat is äs vandage een Landraotsamt. Dat hüdige Stadrebeet gait op de kommunale Rebeedsreform in Noordrien-Westfaolen van 1975 trüg. Van den 1. Dezember 2001 an hät Haltern den Naomen Haltern am See. Düssen Tosat daint alleen de Reklaome för de Stadt.

Politik

Gemainderaod

Sitvödeelung van de Parteien in'n Stadraod:

• CDU: 22 Sitte
• SPD: 11 Sitte
• Gröne: 6 Sitte
• FDP: 1 Sit
• WGH: 8 Sitte

Woppen

Dat Woppen van de Stad Haltern is een wittes Halter op een blaoes Schild. De iärste Gebruuk van düt Woppen gait op een Siegel uut dat Jaor 1586 trüg. Vüörbeld för dat Woppen was een Relief uut dat Jaor 1577, dat een Halter op een Schild wiest, un an dat olle Raodhuus anbragt was. Op de Siegel van öllere Urkunnen sünt buterdem nao Schilddriäger to sain, daorunner ook de Patroon van de Halterner Pfarrkiärke, Paopst Sixtus I.. Düsse Schilddriäger sünt aower nich op dat hüdige Woppen to sain.

Partnerstiäden

Partnerstiäden van Haltern sint:

• Distrikt Rochford van't Vöeenigte Küenigriek (van 1984 an)
• Roost-Warendin in Frankriek (van 1993 an)
• Sankt Veit an der Glan in Austriek (van 1973 an)
• Unterbreizbach in Thüringen

Et giw buterdem nao Fröndschuppen met düsse Stiäden:

• Biały Bór (in de Woiwodschaft Westpommern in Polen)
• Klietz (Sachsen-Anhalt)
• Uecker-Randow (Mecklenburg-Vorpommern)
• St. Annaberg (Biädefaortsort in Oberschlesien in Polen)

Kultuur un wat et so to sain giw

Museen

• LWL-Römermusum
• Drückeriemuseum in de Stadbökerie

Bökerien

De Stadbökerie, de van de Stad finanzeert wäert, holt üm de 60.000 Böker un annere Medien praot un is för alle Mann uopen. Et wäern üöwer 95.000 DVDs, CDs, Romane, Saakbööker un Kinnerbööker in’t Jaor uutleent. Siet August 2008 häw de Bökerie ook Netsiet, wu e-books un annere elektroonske Medien harunnerladen wäern küent.

Bauwiärke

• Romaanske Kiärken

An den Wesel-Datteln-Kanaol ligt drai romaanske Kiärken (deelwies gotisk uutbaut): In Flaosem de Maria-Magdalena-Kiärk uut dat 14. Jaohrhunnert, in Bossem de Hillig-Krüüs-Kiärk uut dat 12. Jaorhunnert un de Kapell Sankt Katharina uut de karolingisken Tiet (8. Jaorhunnert), de daomit eens van de öllsten Gebaie in Noordrien-Westfaolen un de öllste Massivbau in’t Vest Riäkelhusen is.

• St.-Sixtus-Kiärk
• St.-Laurentius-Kiärk
• St.-Marien-Kiärk
• St.-Antonius-Kiärk
• Olles Raodhuus
• Siëbendüwelstaorn
• Olles Pastoraot
• Haimathuus Ranstrop
• Sluot Siten un Olle Müel Siten

Weblenken

• Siet van de Stad Haltern (hoogdüütsk)