Gemeen Bomlitz

Wapen/Flagg	Koort
Basisdaten
Bundsland: Neddersassen Landkreis: Heidkreis
Flach:	64,07 km²
Inwahners:	6955 (31. Dezember 2017)
Hööchd:	59 m över de See
Postleettall:	29699
Vörwahl:	05161
Geograafsche Laag:	52° 54′ N, 9° 40′ O
Grenzen bi OSM:	1808965
Gemeenslötel:	03 3 58 004
Öörd in de Gemeen:	8
Börgermeester:	Michael Lebid (SPD)
Websteed:	www.bomlitz.de
Koort Kreis Laag von de Gemeen Gemeen Bomlitz in’n Landkreis Heidkreis (Koort lett sik anklicken)

Bomlitz is en Oort un Eenheitsgemeen in’n Landkreis Heidkreis in Neddersassen, noordööstlich vun Gemeen Wasra. De Eenheitsgemeen hett 6955 Inwahners (Stand 31. Dezember 2017) un is in’n Karn industriell prägt. De annern Rebeden sünd tomeist ländlich struktureerte Frömmenverkehrsrebeden.

Geologie

En Översicht över de Geologie un Entstahn vun dat Rebeet vun’n helen Landkreis is in den Artikel Landkreis Heidkreis beschreven un kann dor naleest waarn.

Geografie

Bomlitz liggt in’n süüdwestlichen Deel vun de Lümborger Heid in de Mitt vun’n Landkreis. Ümgeven is dat Rebeet vun Bomlitz vun veer Eenheitsgemenen: Soltau liggt in’n Noordoosten, Bad Fambossel in’n Süüdoosten un Wasra in’n Süüdwesten. In’n Noordwesten slutt sik Visselhöövd an, wat to’n Landkreis Rodenborg (Wümm) höört.

Dör de Gemeen verlöppt de Stroom Böhm, de en natürliche Längsass vun den Landkreis billt. De beiden gröttsten Nevenströöm sünd de Bommelse un de Warnau, de de Eenheitsgemeen vun Noordwesetn un vun Noorden her dörlopen doot. Se münnt in’t Nahverhaalrebeet Eibia/Lohheid twüschen de Öörd Borg un Ützen. De Strööm snied darnge Dalen in de swackbültigen Plateaus un prägt so den Naturruum vun de Wasraer Lehmgeest. In de smallen Daalboddens un an de Flanken wasst veel Hoolt, wiel de Hoochflachen in jemehr lehmige Deelen för’n Ackerbo bruukt warrt. Op de sandigeren Deelen steiht faken Woold. De fuchtigen Sietlannen warrt vun anmoorig Gröönland innahmen.

In’n nöördlichen Deel vun de Gemeen sünd de Strööm nich so insneden, hier gifft dat Woolden, Daalwischen un Fischdieken. An de Feller sluut sik Woolden mit lüttere Heid- un Moorflachen an. De natürliche Hööch vun’t Gemenrebeet reckt vun 32 m in’n Süüdwesten bit 82 m in’n Noorden. De Dalen wiest piele Häng op mit Högen vun bit to 25 Meter.

Naturschuul un -denkmolen

Naturschuulrebeet Lönsgraff

Bomlitz hett Andeel an de Naturschuulrebeden vun Düütschland:

• Ottinger Ossenmoor (NSG LÜ 253; 103 vun 275 ha): en Koppel vun Hoochmooren, de deelwies entwatert sünd, Se bargt Bestännen vun Barken un Föhren un Swingrasen.
• Lönsgraff (NSG LÜ 005; 3 vun 14 ha): en hövelig Heid- un Machandelrebeet mit Löns-Graffsteen un Löns-Denkmol

As Naturdenkmolen sünd schuult:

• Rootböken ööstlich vun Bommelsen (ND SFA 005)
• Ilex westlich vun Bommelsen (ND SFA 006); se warrt as de gröttste in Noorddüütschland betekent.

Ünner Landschopsschuul staht wieter de Dalen vun de Böhm, vun de Warnau un vun de ünneren Bomlitz.

Op en heidbedeckte Anhööch över dat ünnerste Warnaudaal liggt en Hövelgrafffeld ut de Bronzetiet. En beten wieter in’n Süüden liggt bi’n Oortsdeel Borg de Hünenborg, de Wall-Resten vun en ooltsass’sche Borganlaag. Se warrt in Verbinnen bröcht mit dat Grünnen vun dat Klooster Wasra. En wieter’t Hövelgrafffeld liggt an’n süüdlichen Oortsrand vun Benefeld.

Klima

Bomlitz liggt in de maatigte Klimazoon (Cfb na de Klassifikatschoon vun Köppen). De maritime Influss geiht al ’n beten torüch un geevt Ruum för mehr kontinentale Klimaegenschoppen (gröttere Temperaturünnerscheden).

De Temperaturen leegt in’n Johresdörsnitt bi 9 °C mit Hööchstweerten üm 22 °C in de Sommermaanden Juli un August un middlere Sietstweerten üm −2 °C in de Wintermaanden Januar un Februar. De meiste Nedderslag fallt dörsnittlich in’n Dezember, den wenigsten gifft dat in’n Februar, September un Oktober.

Historie

Naam

Anners as dat faken de Fall is, hett de Oort sien Naam nich vun den Stroom Bommelse (hoochdüütsch Bomlitz) kregen, de in’n 18. Johrhunnert ok in’t Hoochdüütsche noch Bommelse heten hett. Dat leidt sik af vun Bamlina in de Bedüden „lütten Boomstroom“ as gröttsten Nevenstroom vun de Böhm (ehmols Bama „Boomstroom“). De Naam vun den Stroom finnt sik in den Oortdeel Bommelsen wedder.

Bomlitz dorgegen kummt vun den Oort her, den Daalknick, de sik rechtwinklig üm den pielen Vossbarg leggt. Den sien Naam Bommel-(l)etz betüüt sik op disse Topografie oder mööglicherwies op en natürliche Stroomsnell. De Naam vun disse Keemzell vun den Oort Bomlitz is later ok op den Stroom överdragen worrn.

Entwickeln vun dat Rebeet

Oortmitt vun Bomlitz

Mitt vun’n Oortsdeel Bomlitz-Benefeld

De velen Hövelgräver in dat Rebeet vun de Gemeen un de Artefakten, de dorin funnen worrn sünd, stammt ut de Bronzetiet. Dat düüt dorop hen, dat dat Rebeet teemlich fröh al besiedelt worrn is.

De landweertschopplich prägten Dörper, de vundaag Oortsdeelen vun de Eenheitsgemeen sünd, hebbt fröher wiet af vun de grötteren Weeg legen, de tomeist över de weniger fuchtigen Högen verlopen sünd, as to’n Bispeel de Kriegerweg in’n Oosten vun Bomlitz. Se harrn bloits wenige Hoffsteden. De Dörper Borg un Ützen harrn wohrschienlich veel mit de ooltsass’sche Hünenborg an de Warnaumünnen to doon.

Dat Rebeet heet inst to dat Förstendom Lümborg höört, later denn to’t Kurförstendom Bronswiek-Lümborg un af 1815 to’t Königreiek Hannober. Na’n Düütschen Krieg 1866 is Hannober an Preußen fallen. De Gemenen hören nu to den Landkreis Fambossel in’n Regerensbezirk Lümborg vun de ne’en preußschen Provinz Provinz Hannober .

Dat hüütige Karnrebeet üm Bomlitz un Benefeld weer anfangs nich bewahnt – afsehn vun den Dubbelhoff Benefeld, bit sik 1681 an den markanten Knick an dat Bommelse-Daal Gewarf ansiedelt hett. Dorut hebbt sik de beiden Öörd entwickelt. Dor entstünn de Papeermöhl an de Bommelse vun den rieken Papeermaker Gabriel Pfuhl. De Bedrief is aver 1770 dör en Hoochwater tonichtenmaakt worrn. 1774 weer de Bedrief wedder tonichten maakt, wat dat Enn vun dat Ünnernehmen weer. Nee Gewarf hett sik eerst 1815 wedder billn künnt, as dor en Pulvermöhl nee opboet worrn is. Se weer 1824 fardigstellt un vun den Wasraer Mitbesitter August Wolff övernahmen. Land weer later toköfft un de Firma kreeg den Naam Wolff & Co.. Na un na is dorut en Ünnernehmen vun de cheemschen Industrie worrn. De Warksanlagen sünd in’n Eersten Weltkrieg noch mol stark vergröttert worrn wegen de wichtigen Pulverprodukschoon. Na’n Krieg is de Produkschoon aver gröttstendeels op zivile Woren ümstellt worrn.

Dat olle Verwaltungshuus vun de Firma Wolff (August-Wolff-Straat)

De Entwicklung vun den hüütigen Oortskarn Bomlitz weer in’t 19. Johrhunnert drang an de Historie vun’t Ünnernehmen knütt. De Hüüs ümto höörn tomeist to dat Wark. De Oortsmitt vun Bomlitz is in de 1920er Johren entstahn. De Hüüs ut disse Tiet wiest en betoont städtsche Architektur op un staht vundaag grotendeels ünner Denkmolschuul. 1916 al is Bomlitz an’t Iesenbahnnett anslaten worrn un is de eerste elektrifizeerte Bahnstrack vun’t hüütige Neddersassen wesen. 1979 is de Böverleitung afboet worrn.

Annere Ünnernehmen hebbt sik Mitt vun de 1930er Johren ansiedelt, wat groten Influss op Entwicklung vun Bomlitz harr. Dat weer vör allen de Eibia GmbH (en Dochterfirma vun Wolff & Co). De Oort Benefeld is mit den Bo vun Hüüs un Wahnungen för Bedriefsleiders, Meesters un Arbeiters entstahn. Blangen de Eibia-Lagers hett dat för en Tiet vun söss Weken ok en Butenlager vun’t KZ Bergen-Belsen geven. Na’n Krieg is de fre’e Wahnruum veel vun Flüchtlingen bruukt worrn. Wiel de Karn vun de Inwahners in Bomlitz belven is, is Benefeld meist vullstännig nee besiedelt worrn.

Oortsmitt vun Bomlitz mit Industrieanlagen

Ut dissen Ümstand rut hett sik de nadeelige tweepoolige Struktur vun de Geemn rutbillt, de doröfr sorgt hett, dat sik keen echten Oortskarn billn künn.

Entwickeln vun de Inwahnertall
1778	1848	1871	1939	1950	1962	1970	hüüt
460	736	990	4176	7118	7695	8276	7293

Politik un Verwalten

Oortsdelen

De Eenheitsgemeen sett sik ut acht Oortsdelen tohopen:

• Ohrsen
• Beenfeld
• Bomlitz
• Bommelsen
• Borg
• Jarl
• Kroug
• Ützen

Entstahn is se ut den Tosamensluss vun sülvststännige Gemenen: 1968 sünd Beenfeld, Bomlitz, Borg (mit Cordingen) un Ützen (mit Elferdingen un Wenzingen) to de Grootgemeen Bomlitz tosamengahn. In’n Rahmen vun de Gemeenreform 1974 sünd noch Ohrsen (mit Löverschen), Bommelsen (mit Beck un Dehnbossel), Jarl un Kroug (mit Hasbarg un Lütten Harl) dorto kamen.

De Landgemeen Bomlitz weer in’t Johr 1928 ut den Gootsbezirk Bomlitz un den Staatsforst Wisselhorst billt. Se harr dormols ruchweg dusend Inwahners. 1952 hett sik Beenfeld ut den Kommunalverband mit Westerharl lööst un is en egenstännige Gemeen worrn.

För 2011 weer en Fusion vun de Gemeen Bomlitz mit de Städer Wasra un Bad Fambossel to de Stadt Böhmedaal plaant. Dorto geev dat an’n 2. November 2008 en Börgerbefragen. Wiel de Inwahners vun Bomlitz un Wasra tostimmt hebbt, weer de Fusion vun de Lüüd in Bad Fambossel aflehnt. De Gemeen Bomlitz streevt dorüm eerstmol en Fusion mit Wasra an. Dat Thema is na de Kommunalwahl vun 2011 aver noch nich wedder opgrepen worrn.

Gemeenraat

De Gemeenraat besteiht vundaag ut achteihn Raatsliddmaten un den hööftamtlichen Börgermeester Michael Lebid vun de SPD. De Sitten verdeelt mit Stand vun de Kommunalwahl vun’n 11. September 2011 so:

Partei	2011	2006
CDU	5	8
SPD	11	12
De Grönen	1	–
parteilos	1	–

Wapen

Dat golden Wapen wiest ünnen en swarten Hövel, bi bit över de Schildmitt opraagt. In den Hövel is en Steenpackungsgraff mit goldene Kegelhalsurn afbillt. Baven in’n Schild liggt en blau Bülgenband vun Rand to Rand, dat in twee Swüng en „W“ verstickt.

Dat Wapen is vun den Heraldiker Alfred Brecht gestalt worrn un weer an’n 15. Mai 1972 tolaten.

Städerpartnerschoppen

• Kępice, Polen
• Blainville sur Orne, Frankriek

Sellschop

Bildung

Parkanlaag un Grundschool in Bomlitz

Op dat Rebeet vun de Eenheitsgemeen gifft dat twee Grundscholen, een in Bomlitz sülvst, de annere in Benefeld. In Benefeld gifft dat butendem en fre’e Waldorfschool un en Böverschool in Bomlitz. För de lütten Kinner gifft dat in Bomlitz, Benefeld un Ützen tosamen fief Kinnergoorns.

Religion

Fredenskark in Bommelsen

De Mehrtall vun de konfesschonell bunnen Inwahners sünd in de evangeelsch-lutheerschen Kark un höört to’n Karkenkreis Wasra. Karken staht in Bomlitz (Paulus-Karkengemeen) un Bommelsen (St.-Dionysius-Karkengemeen in Bad Fambossel).

De kathoolschen Christen hebbt en Gemeen binnen dat Dekanat Veern in’t Bisdom Hilmessen mit Karken in Bomlitz-Benefeld (Kark Hl. Geist), Wasra, Bad Fambossel un Visselhöövd. Butendem gifft dat noch de Aufersteheungsgeemn in Ützen, wat en fre’e evangeelsche Kark is.

Bedüden Lüüd ut Bomlitz

• Georg Melchers (1906-1997), Professer an de Universität Tübingen un Direkter vun’t Max-Planck-Institut för Biologie.
• Friedrich Neuhausen (1934-1994), Politiker (FDP), Bundsdagsliddmaat
• Helmut Schlüter (1925-1967), Politiker (SPD), Bundsdagsliddmaat

Kultur

Vele kulturelle Saken finnt in Bomlitz ünner de Organisatschoon vun’t Forum Bomlitz statt. Dat gifft verschedene Arbeitsgruppen, de isk mit enkelte Aspekten ut’nanner setten doot. Dorin warrt ünner annern histoorsche Dokumentatschonen tosamenstellt, Musik speelt un Kunzerten organiseert, Städerpartnerschoppen pleegt oder ok Amateurtheater speelt.

Sport un Freetiet

In Bomlitz gifft dat twee grote Sportverenen: De SG Bomlitz-Lönsheid is dat Resultat vun en Fusion vun de ehmoligen Vereinen Sportverein Bomlitz un Speelgemeenschop Ützen-Honerdingen. De Verein hett 14 Sparten as to’n Bispeel Football, Handball, Radsport un Swemmen. De annere Vereen is de SG Benefeld-Cordingen, de mit 1.200 Liddmaten en jüst so breed Anbott wiest, so as Football, Handball, Gymnastik, Walking. Na dat Versmölten mit den Tennisclub Blau-Witt Bomlitz 2010 warrt ok Tennis anboden.

Bomlitz hett en Freebad mit en 50-m-Swemmbecken, en Sprunganlaag un en 65-m-Rutsch. Dat Becken is för Wettstrieden utleggt un warrt vun de Swemmverenen ümto för’t Training bruukt. Siet 2010 warrt dat Becken över en Warmwaterpipeline mit de Afwarms vun de öörtlichen Grootkläranlaag beheizt.

In’n Süüdwesten, in dat Rebeet vun den Oortsdeel Borg, befinnt sik de Seilflaagplatz vun den Luftsportvereen Wasra.

Denkmolen

De Cordinger Möhl an de Warnau

Blangen de Naturdenkmolen, gifft dat ok en Reeg vun Bodenkmolen. Sünners in de böveren Dalen vun Bommelse un Warnau hebbt eenige för de Lümborger Heid tyypsche Hoffanlagen mit jemehr tyypschen Nevenhüüs as Backhüüs un treppenspiekers överduert. Vele dorvun staht hüüt ünner Denkmolschuul. Sünnere Bedüden hett ok dat dör de Gemeen restaureerte Ensemble vun de Cordinger Möhl, de ehr Mechanik to’n gröttsten Deel noch funkschoneert.

In de Oortsdeelen Bomlitz un Benefeld gifft dat dorgegen Bodokumentatschonen vun verschedene Typen vun Industriesiedlungen, deels ut de Fröhtiet vun de Industrialiseren. Op dat Land vun de fröheren Bahnstatschoon Bomlitz kann een in’t Rebeet vun de ollen Lokschuppens ok eenige histoorsche Schienenǵohrtüüch ankieken.

Wat sik antokieken lohnt

De Weltvagelpark Wasra warrt as gröttste Vagelpark op de Welt betekent

In’n Süüdwesten vun de Gemeen liggt de Weltvagelpark Wasra, de as de weltwiet gröttste vun sien Oort ansehn warrt. De Vagelpark ümfaat ruchweg 24 ha Land, woneem ruchweg 4.000 Vagels ut mehr as 650 Orten.

De Archäoloogsche Wannerpadd Borg liggt in’n Süüden vun’t Gemeenrebeet un föhrt dör en Hövelgrafffeld ut de Bronzetiet un to de Hünenborg an de Münnen vun de Warnau. De Padd is togliek ok Togang to dat Verhaalrebeet Eibia-Lohheid, wat dat hövelige Woold- un Heidrebeet to beide Sieten vun de ünneren Bommelse un de Warnau ümfaten deit. De fröhere Munitschoonsfabrik Eibia hett de Hövels, de wiet vun’t Grundwater weg weern, för jemehr deelwies ünnerirdischen Anlagen.

In’n Süüdoosten hett BomlitzAndeel an’n Tietlinger Machandelwoold üm dat Graff vun Hermann Löns, dat meist op de Grenz na Wasra liggt.

An’t Warnauöver in Benefeld liggt de Cordinger Möhl mit Möhlenhoff un Diekanlagen, de över 600 Johren oolt sünd. De Anlaagis in de 1980er Johren restaureert worrn un gellt as een vun de Weertvullsten histoorschen Bowarken in’n Landkreis. De Möhl warrt vundaag för Fiern vermiet un ok för standsamtliche Troungen bruukt.

Weertschop

De Hauptoord Bomlitz gellt na dat Regionale Ruumordnungsprogramm as Grundzentrum för de Öörd in de Ümgegend.

De Weertschopsstruktur vun de Eenheitsgemeen Bomlitz is kenntekent dör dat Vörherrschen vun Gewarf, dat sik mit de Produkschoon befaat. Vele Arbeiters kamt as Pennlers in de Gemeen. En groten Arbeitgever is de Industriepark Wasra mit sien cheemsch un kunststoffverarbeiden Industrie. To de naamhaften Ünnernehmen an den Standoort tellt to’n Bispeel Probis, Dow Wolff Cellulosics un de Wipak Wasra GmbH & Co. KG.

In’n Rahmen vun’t Standoortmarketing arbeit de Gemeen Bomlitz mit Bad Fambossel un Wasra, as ok mit den Industriepark Waslrood tohopen ünner de Beteken Weertschopsdelta Vagelpark.

Verkehr

Fröher geev dat in de Eenheitsgemeen Ansluss an den Iesenbahnverkehr mit de Bahnstreck Bomlitz–Wasra över Cordingen, as ok vun Wasra över Cordingen un Jarl na Visselhöövd as Deel vun de Bahnstreck Bremervöör–Wasra. Man beide Verbinnen sünd vundaag instellt. De Streck na Bomlitz deent wieter as Gleisansluss na den Industriepark.

Dör dat nöördliche Gemeenrebeet verlöpt de B 440, de Visselhöövd mit Derpmark verbinnt. Dor besteiht Ansluss an de A 7, as ok in Bad Fambossel. Dormit is dat Feernstratennett ruchweg söss Kilometer vun’n Oortskarn Bomlitz weg. Wegen den Lastverkehr na’n Industriepark is dat Stratennett teemlich goot utboet.

Mit den apentlichen Lienenbusverkehr bestaht Verbinnen na Wasra un Bad Fambossel. Bedriever is de Verkehrsgemeenschop Noordoost-Neddersassen (VNN).

Literatur

• Olaf Mußmann: Bomlitz. Perspektiven der Geschichte. Geiger, Horb am Neckar 1989; ISBN 3-89264-305-9
• Olaf Mußmann: Komplexe Geschichte. Systemtheorie, Selbstorganisation und Regionalgeschichte. Von der Papiermühle zur Pulverfabrik. Ein historischer Längsschnitt der Gemeinde Bomlitz. Universität, Dissertatschoon, Hannober 1994
• Olaf Mußmann: Selbstorganisation und Chaostheorie in der Geschichtswissenschaft. Das Beispiel des Gewerbe- und Rüstungsdorfes Bomlitz 1680–1930. Leipziger Univ.-Verlag, Leipzig 1998; ISBN 3-933240-10-7
• Thorsten Neubert-Preine: Bomlitz. Von der Papiermühle zur Großgemeinde. Rutgever: Stiftung Geschichtshaus Bomlitz, Rückblende Nr. 5, Mai 2010
• Thorsten Neubert-Preine: Wie ein Schiffsbug. Festschrift to’n 50-johrigen Jubiläum vun de Hillig-Geist-Kark in Benefeld, 1961-2011, Bomlitz 2011

Weblenken

Bomlitz. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Websteed vun de Gemeen Bomlitz (hoochdüütsch)
• Stiftung Geschichtshuus Bomlitz e.V. (hoochdüütsch)
• Websteed mit aktuelle un histoorische Biller vun Bomlitz

Städer un Gemenen in den Landkreis Heidkreis

Ahlden (Aller) | Äsel | Bad Fambossel  | Bissen | Böhm | Bomlitz | Bookholt | Eikeloh | Frankenfeld | Gilten | Graitn | Hamstorp | Hodenhagen | Hüßel | Linneweh | Munste | Neenkerken | Reten | Snevern | Soltau | Swarms | Wasra | Witzendörp
Oosterheid (gemeenfre’en Bezirk)