Andesit

En Stück Andesit as de för de Anden tyypsch is.

Andesit in’t Streckeisendiagramm

Andesit (ok Ieslandit, fröher ok as Porphyrit betekent) is en fienkörnigen Steen, de to de Klass vun de Vulkaniten höört. Dat plutonitische Gegenstück dorto is de Diorit.

Etymologie un Historie

Bi sien Ünnersöken an süüditalieensche Vulkanen hett de Geoloog Leopold von Buch dat Mineral Albit in Stenen funnen, bi de he vermoodt harr, dat se mit Trachyten to verglieken weern. He hett dorut slaten, dat sik dat üm en ne’e Oort vun Steen hanneln müss. Tosamen mit de Steenproven, de Gustav Rose op de Lipaarschen Eilannen sammelt harr un dat Weten över Vulkanen ut de Humboldtschen Reisen in Süüsamerika as ok wietere Beobachten vun Franz Julius Ferdinand Meyen un Eduard Friedrich Poeppig op den Eerddeel hett Buch 1835 in sien Bericht vör de Könglichen Akademie in Berlin op en vergliekbore Tosamensetten slaten. He güng dorvun ut, dat de Steenoort in de süüdamerikaanschen Anden wiet verbreedt weer, un hett dorüm den Begreep Andesit prägt.

Alexander von Humboldt deel disse Ansicht nich un hett den Vörslag toeerst aflehnt. Eerst Justus Roth hett den Naam 1861 wedder in de Nomenklatur vun de Stenen inbröcht. In’t Johr 1900 weer de Steen vun Friedrich Johann Karl Becke op de Grundlaag vun dormols moderner Aspekten vun de Mineralogie as de vulkanitische Steen nee defineert, wat den plutonitischen Diorit entspreken deit. Dorto hett Walter Ehrenreich Tröger en Tyyplokalität bi La Hoyada (Provinz Catamarca) in de argentinischen Anden anföhrt.

Entstahn un Ümwanneln

Andesit is en vulkaanschen Steen („Eruptiv-“ oder „Vergatensteen“), de sünners in Subdukschoonszonen un in de vulkaanschen Rebeden vun de ozeaanschen Rüchen vörkamen deit. De Andesiten sünd – faken tosamen mit Daciten, Rhyoliten un Kalkalkali-Basalten – de tyypschen Stenen vun de Inselbagens un vulkaanschen Orogenesen. Vörkamen doot se in Form vun Lavaströöm, Lavadomen, as Bestanddeel vun pyroklastische Sedimenten, vulkaansche Brekzien oder ok as Dykes oder Lagergäng.

As Lava kummt Andesit bi Temperaturen vun ruchweg 950 bit 1000°C an de Böverflach. Dör hydrothermale Lösen künnt Andesiten in jemehrn Mineralbestand düchtig ännert warrn. Dorbi entstaht dör Metasomatoos verschedene ne’e Mineralen in den oorsprünglichen Andesit. De Produkten dorvun warrt as Propyliten betekent. De Vörgang vun’t Propylitiseren is aver nich alleen op de Andesiten beschränkt.

Mineraltosamensetten

De Quarzandeel liggt bi Andesiten twüschen 0 un 20 Prozent. Wietere Bestanddeelen sünd Plagioklas-Feldspat, Pyroxen, Amphibol un Biotit. Wenn keen Quarz dorbi is, bargt de Andesit Foiden un warrt denn ok as foidföhren Andesiten bestimmt. Dat gifft ok Andesiten, de Granat oder Cordierit bargt un dorna denn ok as granat- oder cordieritföhren Andesit betekent warrt. Wenn Hoornblenn in den Andesit vörkummt, warrt de as Hoornblenn-Andesit beschreven Wenn de Andesit Olivin bargt, ist normaleriwes keen Quarz in den Steen, vunwegen dat sik de blots billt, wenn de Lava silikatuntersättigt is. Wenn de Andesit mineralogisch nah an’n Basalt steiht, bargt he tomeist keen Biotit oder Amphibol un ok de Andeel an Plagioklas is lütt. Andesiten hebbt tomeist en bruunvigelette bit graue Klöör un wiest en porphyrisch Föög op.

Vörkamen un Bruuk

De synonyme Naam Ieslandit is vun den britischen Geoloog Ian S.E. Carmichael inföhrt worrn, de üm 1960 rüm den tertiären Vulkan Þingmúli in Oostiesland ünnersöcht hett. He hett en em bit dorhen nich bekannte, ne’e Steenoort opdeckt, bi de in’n Gegensatz to Stenen vun’t Fastland de Iesenkunzentratschoon mit anstiegen Silikatandeel ok anstiegen deit. Vundaag is de Steen as Andesit bekannt. Ieslandat bargt faken porphyrische Insprenglingen (Zeolithen, Leucit u. a.)

In Europa kummt Andesit in Grekenland in Krokea bi Sparti vör, in Italien bi Predazzo un in de Euganeischen Hövels, in Ungarn bi Szentendre, in Finnland bi Rovaniemi un in Spanien in de Pyrenäen. In Düütschland gifft dat Vörkamen in de Halleschen Moold, in de Flechtinger Hööchd un in’t Rebeet vun de Saar un de Nahe.

Andesit as Naturwarksteen: dat düstere is de Krokeesche Steen („Porfido Verde Antico“)

In Ungarn gifft dat tallrieke Afbosteden, de vör allen Toslagstoffen för’n Stratenbo un annere Breekprodukten maakt. Tomeist warrt de Andesit as Schotter un Splitt bruukt. Blots wenige Sorten kamt as Naturwarksteen in’n Hannel, so as de Porfido Verde Antico ut dat greeksche Krokees bi Sparta op’n Peloponnes oder de Augit-Andesit ut dat Rebeet vun Predazzo in Italien.

Kulturgeograafsche Bedüden vun de Andesitlien vun Ozeanien

De Indeelen vun de dree Rebeden vun Ozeanien in Polynesien, Melanesien un Mikronesien (Inselbulten) geiht torüch op Dumont d’Urville, een vun de letzten groten Opdeckers, de twüschen 1822 un 1840 dreemol üm de Welt seilt is. De Indeelen baseert op kulturelle-spraakliche Aspekten. Butendem hebbt de Melanesier teemlich düstere Huut, wiel de westlichen Rebeden vun Poylnesien un Mikronesien hellere Huut opwiest. Dorto kummt de so nöömte Andesitlien (oder Andesitgrenz). Se betekent nich blots en geoloogsche Grenz, man is ok för de ünnerscheedliche kulturelle Entwickeln bit hen na de sozialen Struktur, Religion un Kultur vun Bedüden wesen. Dat wiest, wo deep un direkt sogor geoloogsche Bedingen de Historie vun Völkers mitbestimmt hebbt.

De Begreep Andesitlilen is opkamen, vördem man de Platentektonik verstahn hett. Bruukt weer he dat eerste mol 1912 vun den neeseelännschen Geoloog Patrick Marshall, de dormit de eendüüdige strukturelle un vulkanoloogsche Grenz betekent hett, de sik vun’n Oosten vun Neeseeland na de Fidschi-Eilannen bit nöördlich vun de Ne’en Hebriden un de Salomonen utdehnt. Nöömt is de Lien na den Steen Andesit, de in vulkaansche Rebeden vörkummt un för fruchtbore Boddens sorgt, so dat de Buern de Gefohr vun den Vulkanismus tomeist in Koop nehmen doot.

De Lien verlööpt längt de westlichen Kant vun de Eilannen vör Kalifornien un passeert den Aleutenbagen an de Oostkant vun Kamtschatka un verlöpt den wieter an de Kurilen un Japan langs, an de Marianen un de Salomonen vörbi bit na’t Noordeiland vun Neeseeland. Op de annern Siet vun’n Pazifik geiht de Lien an de Westkant vun de süüdamerikaanschen Anden in Richt Mexiko un vun dor wedder bit na de Eilannen vör Kalifornien. Indonesien, de Philippinen, Japan, Neeguinea un Neeseeland leegt buten de Andesitlilen.

Disse geoloogsche Lien scheedt in’n Pazifik twee Grootrebeden vun’nanner. In’n Oosten dorvun bestaht de Eilannen vör allen ut de Tippen vun Vulkanen ünner See, de ok Korallenriffs un Atollen billt. De Eilannen ööstlich vun de Lien sünd un kieselsüürarme basaltische Lava opboet, de ut Schildvulkanen uttreden is un mineralogisch eher mit den ozeaanschen Bodden toverglieken sünd. In’n Westen dorvun leegt as Resten vun deelwies na de Iestiet överspölte Rebeden „kontinentale“ Eilannen, de ut kieselsüürreieken Andesit un pleistozäne Sedimenten opboet sünd. En wichtigen Grund dorför, dat de andesitischen Rebeden kulturell lever besiedelt weern, sünd de fruchtboreren Boddens. De Bedüden is üm so grötter as de Boddens ünner tropische Bedingen al so faken wenig Nehrstoffen bargt oder bannig gau utlaugt warrt, wenn se nich as in’n Regenwoold in en Kreisloop vun Wassdom un Verotten staht.

De na Oosten hen jümmer sworeren Bedingen hebbt de Jägers un Sammlers, de in’n Pleistozän vun Neeguinea kamen deen un af ruchweg 1500 v.Chr. de Lapita-Kultur entwickelt hebbt, doran hinnert, sik wieter na Ozeanien uttobreden. Dat Besiedeln keem dor eerst veel later ruchweg af 300 n.Chr. dör Völkers de en hoochentwickelte Schippfohrtstechnik harrn, so dat se jemehr Nehren to’n gröttsten Deel ut de See kriegen künnen. Disse Völkers harrn vun de Spraak as ok vun’n Phänotyyp (Huutfarv usw.) her Gemeensomkeiten.

Literatur

• Encyclopedia Britannica, 15. Oplaag 1993. ISBN 0-85229-571-5
• Friedrich Müller: Internationale Natursteinkartei. 10 Bd., Ebner Verlag, Ulm 1987.
• Dietmar Reinsch: Gesteinskunde. In: Steinmetzpraxis. Das Handbuch für die tägliche Arbeit mit Naturwerkstein. Rutgeven vun’t Bildungszentrum fört Steenmetz- un Bildhauerhandwark. 2. överarb. Oplaag, Ebner Verlag, Ulm 1994. ISBN 3-87188-139-2.
• Andrew Sherratt (Rutgever): Die Cambridge Enzyklopädie der Archäologie, Christian Verlag, München 1980. ISBN 3-88472-035-X
• Wolfhard Wimmenauer: Petrographie der magmatischen und metamorphen Gesteine, Ferdinand Enke Verlag, Stuttgart, 1985, ISBN 3-432-94671-6

Weblenken

Andesit. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.