Lava

Dit Woort hett noch annere Bedüden: kiek dorför ünner Lava (Mehrdüdig Begreep).

Lava (ital.: „Regenbeek“) is de Beteken vun Magma, dat bit an de Eerdbavenflach kamen is un dor tomeist bi’t Utbreken vun en Vulkan erupteert worrn is. Lava is dorüm jümmer en vulkanisch Produkt, dat toeerst noch fletig und bannig hitt is un later denn afköhlt un fast warrt. De Stenen de dorbi entstaht tellt to de Vulkaniten. Wietere vulkansche Födderprodukten sünd de Pyroklastika un de flüchtigen Bestanddeelen (Water, Sweveldioxid, Ammoniak, Kohlenstoffdioxid un annere) de dör Druckentlasten ut dat Magma uttreeden doot.

Tosamensetten

Laven sünd Smölten vun silikatsche Stenen, de en Gewiachtsandeel vun SiO₂ twüschen 45 un 70% hebbt. Na den Kieselsüür-Andeel warrt de Lave ünnerscheedt in sure oder rhyolithische Lava (SiO₂-Andeel > 65%, hoochviskos) un basische oder basaltische Lava (SiO₂-Andeel < 52%, nedderviskos). Allens wat dortwüschen liggt warrt as intermediär oder andesitisch betekent (SiO₂-Andeel 52% bit 65%). Bi’t Opstiegen vun Magma lopt verscheeden Vörgäng af, dik sik op de Tosamensetten utwirken künnt (Magmaatsch Differentiatschoon). Dordör künnt sik Laven utbilln, de sik vun dat primäre Magma düüdlich ünnerscheedt. Över lange Tietrüüm kann sik de cheemsch Tohopensetten in den sülven Vulkan dorüm ännern, worut denn de Vulkanologen op de Vörgäng torüchsluten künnt.

Lava köhlt normalerwies an de Bavenflach teemlich gau af. Dorüm sind de Kristallen all bannig lütt, wat to en fienköörnig, manchmol ok glasig Föög föhren deit. Wenn dör de Druckentlasten bi’t Opstiegen Gasen ut dat Magma afscheeden doot, billt sik faken ok lütte Blasen in de Lava, de bi’t Afköhlen ok inslaten warrn künnt. De Temperatur vun Lava liggt to Tiet vun de Eruptschoon twüschen 800°C bi rhyolitische Lava un 1200 °C bi basaltische Lava.

Formen

Woans de Lava utsütt, nadem se afköhlt und fast worrn is, hangt vun de Bedingen bi’t Opstiegen un vun de cheemsch Tohopensetten af, welke de Viskosität bestimmen doot. Eenige vun de tyypschen Formen sünd:

Pāhoehoe-Lava, wat en bannig dünnfletige basaltische Lava is, de also en sünners lütte Viskosität hett. De Naam kummt ut de polynesischen Spraak un bedüüdt strickoordig. Dat is een Form vun de Pāhoehoe-Lava, man de warrt ok as Fladenlava oder Schollenlava fast. Se billt faken glasige Böverflachen ut.
ʻAʻā-Lava warrt ok as Blocklava betekent. De Naam kummt ok ut den polynesichen Spraakruum un gifft den Luud wedder, den een vun sik gifft, wenn he plattbarf över de Lava lopen deit. De taachfletige Basaltlava kann bi’t utköhlen apenrieten un billt dorbi scharpe Kanten un Klutens. En basaltische Lava kann mitünner baven noch ut Pāhoehoe-Lava bestahn aver ünnen ut ʻAʻā-Lava. Dat hangt mit de stiegende Viskosität tohopen, de vun dat Afköhlen un Utgasen kummt.
Flootbasalt is en sünnere Form vun Basaltlava, de düchtig dünnfletig na baven kummt un sik op even Land liekmatig verdeelt un dor dünne evene Schichten billt. In enkelte Fäll warrt so grote Mengden föddert, dat sik dordör riesige Tafeln utbilln künnt, as t. B. dat grote Columbia-Plateau in de USA, de Dekkan-Trappen in Indien oder de Karoo-Basalten in Süüdafrika.
Küssenlava (ok engelsch: pillow-lava) is en sünnere Form vun Basaltlava, de dör bannig gau Afköhlen ünner Water tostannen kummt. Se besteiht ut en Koppel vun runne oder elliptische Strukturen vun ungefäähr 1 m Dörmeter, de vun de Form utseht as Küssens. Dör dat Rutböörden över geologische Tieten künnt Küssenlaven ok an Land funnen warrn.
Brootkrustenbomben bestaht ut Lava, de al in de Luft afköhlt un fast warrt un de Form vun Broot annimmt. Wenn disse Bomben lütte sünd as 64 mm, warrt se ok as Lapilli betekent (nöömt na en italienschen Oort).

Lava-Seen

Lava-Seen sünd en sünnert Vörkamnis (t. B. Erta Ale). Se entstaht, wenn en Vulkan över lange Tiet utbreken deit un sik de Lava ansammeln deit. T. B. kann de Vulkankrater vulllopen. So en Lava-See kann bit to 100 m deep wesen. In disse Seen köhlt de Lava blots ganz langsom af. Dat kann manchmol eenige Hunnert Daag duern un gifft denn de Mööglichkeit, de Vörgäng bi’t Verklamen vun de Lava nipp un nau to ünnersöken.

Annere Strukturen

Wenn Lava al so kolt un taachfletig woorn is, dat se kuum noch na Siet aflöpt, denn kann sik dorut en Toorn oder Nadel billn, de Lavadoom nöömt warrt. De noch hitte Lava drückt denn vun ünnen dat al fastere Material na baven.
Wenn Lavaströöm afköhlt, künnt dorbi grote Hollrüüm tostannen kommen. De entstaht, wenn de kohle Bavenflach vun de Lava al fast worrn is, man binnen in de Lava noch fletig is un wieter ströömt. Solke Höhlen sünd t. B. op Hawaii bekannt. Wenn so en Hollruum tohopenstörten deit, entsteiht dorut en Lavagraven.

Websteden

Lava. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

Mineralienatlas:Lava Geologie, Bilder, Lavaformen etc.