Vulkanismus
Ünner den Begreep Vulkanismus warrt all geoloogsch Vörgäng un Phänomenen tosamenfaat, de mit dat Opstiegen vun Magma ut den Eerdmantel bit an de Böverflach verbunnen sünd.
Vulkanimus is normalerwies begrenzt op tektoonsch aktive Rebeden as Subdukschoonszonen oder Middelozeaansch Rüchen. Man, an eenige Steden kann dat ok vörkamen, dat Magma ut grote Deep opsteigen deit un denn an nich aktive Öörd an de Böverflach kamt. Dat passert an de so nöömten Hotspots as Hawai’i, Iesland oder de Eifel in Düütschland. Bi’t Opstiegen vun’t taachfletig Magma kummt dat to’n deelwiesen Opsmölten vun’n Steen, wat tosamenhangt mit verännerte cheemsch Tosamensetten (t. B. de Waterandeel) un den Druck (Druckminnern un -entlasten). Dat fletige Material sammelt sik denn faken binnen de Eer in so nöömte Magmakamern, worut denn de Vulkanen an de Böverflach spiest warrt.
Ünner Vulkanismus verstaht de Wetenschopplers all möglichen Oorden un Formen in de dat Material ut de Eer na buten kamen kann, as faste (Bomben, Lapilli, Bimssteen, Asch), fletige (Lava, Lahar, Geysir, Maar) oder gasförmige (Vulkaansch Gas, Fumarolen) Stoffen. Faken kummt dat ok to Mischen ut de verschedenen Formen vun Eruptschonen, as to’n Bispeel de gresigen pyroklastischen Strömen. Stenen de dör Vulkanismus an de Böverflach entstahn doot warrt ok as Vulkaniten betekent, dorgegen heet Stenen, de binnen de Eer ut Magma tostanenn kamt Plutoniten.
Vulkanen höört to de beindruckendstens Saken in’n Tosamenhang mit geoloogsch un geodynaamsch Vörgäng. Un dat nich blots op de Eer, man ok op annere Planeten oder Maanden in’t Sünnsystem. Bekannte Vulkanen buten de Eer sünd ünner anner’n de Swevelvulkanen op den Jupitermaand Io, de Iesvulkanen op den Neptunmaand Triton un de verleden Vulkanen op’n Mars un de Venus.
De Vulkanismus in all sien Formen hett Andeel an de sworsten Naturkatastrophen op de Eer. Vele gewaltige Ännern in de Eerdhistorie gaht op den Vulkanismus torüch, wat nich opletzt ok mit den Influss vun vulkaansch Gasen un Aschen op dat regionale oder sogor op dat weltwiete Klima tohopenhangt un de dormit verbunnen Naklapp. Vulkaansche Katastrophen künnt den Minschen direkt oder op Ümweeg drapen. So dör dat Tonichtenmaken vun Landweertschopplich Feller oder ok Dörper un Städer in de Neeg vun en Vulkan, aver ok dör weltwiete klimatsche Verännern un dat Fallen vun Aschen.
Man, togliek künnt de Produkten vun’n Vulkanismus vör veele Minschen ok de Grundlaag vör jemehr Leven dorstellen. So sünd vulkaansch Boddens teemlich fruchtbor un bringt rieke Büüt. Steen as Bims deent as Bomaterial, de Hitt kann för geothermisch Energie un Eerdwarms bruukt warrn un för den Tourismus sünd Vulkanen ok jümmer en Teel. Ruchweg en Teihntel vun de Minschen weltwiet leevt in’t direkten Rebeet vun aktiv Vulkanen. Eenige Vulkanwachten beobacht vundaag aktive vulkaansch Bargens, nehmt jemehr Signalen op un ünnersökt de Vörgäng binnen in, dormit vörutseggt warrn kann, wenn en Eruptschoon bevörstahn deit un de Minschen warnt warrn künnt. Dat funkschoneert ok al siet eenige Tiet ganz goot, kann aver vun wegen den Opwand un de Kosten nich överall maakt warrn.
Kiek ok
[ännern | Bornkood ännern]Literatur
[ännern | Bornkood ännern]- Hans-Ulrich Schmincke: Vulkanismus. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2000, ISBN 3-534-14102-4.
- Carl Christoph Beringer: Vulkanismus und andere Tiefenkräfte der Erde. Franckh, Stuttgart 1953.