Land Wusten
Dat Land Wusten (hoochdüütsch Wursten) is ene ole Landschop twüschen Bremerhoben un Cuxhoben. In dat Middelöller höör Wusten an de ööstliche Kant to de Söven Seelannen vun Freesland. Hüdigendags is dat, tohopen mit dat Land Hadeln, wat in’n Oosten angrenzen deit, un mit dat Achterland en Region mit en enigermaten egen Kultur binnen den Landkreis Cuxhoben.
De Naam[ännern | Bornkood ännern]
De Naam kümmt vun dat plattdüütsche Woort Wurtsassen oder Wursaten vun her. Dat heet so veel, as Lüde, de up’e Wurt sitten doot. En Wurt oder Warft is en künstlichen Höwel, wo de Minschen in de Masch jem ehr Hüser up boot hefft, ehr dat gegen Hochwater un Stormfloot later Dieken boot wurrn sünd. Up de Wurten konnen se Schutz un Schuul gegen dat Water finnen. Lange Tiet is de Naam vun dat Land Wusten bloß noch de Naam vun ene ole Landschop ween, man 1974 weer he in den Naam vun de nee Samtgemeende Land Wusten wedder offiziell wurrn, ehr, datt düsse Samtgemeende an’n 1. Januar 2015 in de nee Gemeen Wuster Noordseeküst upgahn is.
Landschop un Weertschop[ännern | Bornkood ännern]
.JPG)
Land Wusten liggt in de Masch. In’n Westen grenzt dat an de Noordsee, in Oosten an de Hoge Lieth, wat de Kant vun de Geest is. De Hoge Lieth is in de Saaleiestiet in dat Pleistozän tostanne kamen, as dat Smeltwater vun de Gletschers dor allerhand aflagert hett. Dor keem denn noch de Lehm hento, de vun de Gletschers dor henschaven wurrn is. An den Rand vun de Geest liggt de Öörd Millm, Holsseln, Sievern un Langen. De Grenz na Noorden (woneem fröher dat hambörgsche Amt Ritzbüttel leeg) is de Oxter Beek.
In dat Land Wusten warrt vun ole Tieden her al Bueree bedreven. Dat Water löppt över verscheden natüürliche un künstliche Beken un Fleten in de See af. De ehr Münnen sünd mit Sielen un Slüsen afsekert. An so’n Sielen finnt sik de lüttjen Fischerhobens vun Spiek, Dorum un Wremen. De Fischers gaht in de Waddensee vör de Küst up Schollen un Granaat. Gröttste Rull, wat de Weertschop angeiht, speelt de Tourismus. Dat Wuster Watt höört to den Natschonalpark Neddersassisch Waddenmeer mit to.
Historie[ännern | Bornkood ännern]
Middelöller[ännern | Bornkood ännern]
In dat Wurtendörp Feddersen Wierde hefft Archäologen gründlich rümbuddelt. Dor hefft se bi rutfunnen, dat de Gegend ööstlich vun de Wersermünn toeerst vun dat Volk vun de olen Sassen bewahnt wurrn is. Eerst an’n Anfang vun dat 8. Johrhunnert sünd dor Fresen hentagen. De Sassen harrn dat Land al lang verlaten un weern na England hen utwannert. De eersten christlichen Misschonaren kemen mit Willehad in dat Land.
De Wikingers sünd to jem ehre Tiet fökener in dat Land infullen. Vun dat 11. Johrhunnert af an hett sik dat Land Wusten bilüttjen sülvstännig maakt. Nich de Arzbischöpp vun Bremen un nich de Hertöög vun Sassen-Loonborg ut dat Huus Askanien konnen dat Land Wusten innehmen. De freeschen Inwahners güngen nu dor bi un dieken dat Land in un kultiveren dat. Se boen ok en egen Verwalten un Rechtspreken up. Bit na dat hoge Middeloller hen nehm dat Land Wusten de Freesche Freeheit för sik in Anspruch un stüer sien Afoornten na dat jährliche Drepen (Thing) an den Upstalsboom bi Auerk.
In dat 13. Johrhunnert hefft de Wurtfresen dat amenne henkregen un de lesten Herren ut dat Land verdreven. De Herren vun Beers sünd 1256 torüchslahn wurrn. Dor hefft se allerhand Verlusten bi harrt. Vördem harrn düsse Herren versöcht, jem ehr Recht in dat Land Wusten dör to setten. Een Klooster, dat de Herrn vun Deefholt 1219 anleggt harrn, möss 1282 buten Lands (na Olenwoold) leggt weern. 1334 is dat Klooster denn na Niewohl leggt worrn un dor steiht dat as Klooster Niewohl vondaag noch. De Grafen vun Deefholt harrn allerhand Land bi Millm to Egen. Later hefft de Richter un Schulten vun Millm woll seggt, se leten nu de Hertöög vun Sassen-Loonborg oder de Arzbischöpp vun Bremen as Herrn över dat Land gellen, man dat menen se nich so. Man de Proovst vun Hadeln-Wusten konn 1310 dat wichtige Recht an sik rieten, fast to setten, wer Pastoor weern scholl in de Gemeenden vun Wusten. Düt Recht harrn vördem de „16 Raatgevers“ vun de Wuster Kaspelen in de Hand harrt.
In den Loop vun dat 14. Johrhunnert döen sik de Hansestäder Bremen un Hamborg in jem ehren Striet mit de Herren in de Länner dor ümto geern tohopen mit de Wusterfresen. In annere Delen vun Freesland hefft de öörtlichen Hööftlingen in düsse Johren de Macht an sik reten, man in dat Land Wusten bleev dat in’t Groten un Ganzen dorbi, dat de 16 Raatgevers dat Land süms verwalten döen.
Wie dat Land Wusten ünnerkregen wurrn is[ännern | Bornkood ännern]
1444 hett de Bremer Arzbischop för söven Johr den Karkenbann över dat ganze Land Wusten leggt. Dat hett he maakt, vunwegen dat de Wuster Strandroveree bedrieven un de Hamborgers beroven döen. In Slott Ritzbüttel seet in de twete Hälft vun dat 15. Johrhunnert en Hamborger Mannschop. Dat geev verscheden Molen Striet mit de Wusterfresen. Hertog Johann IV. vun Sassen-Loonborg ut dat Huus Askanien versöch, dat Land mit Gewalt intonehmen. Man he harr dat to hild un so is he 1484 torüchslahn wurrn.
Man an’t Enne vun düt Johrhunnert seten der Wusterfresen in’e Kniep. De Hertog Magnus vun Sassen-Loonborg un Graaf Johann vun Ollnborg un ok de Raat vun de Stadt Bremen versöchen, dat Land in’e Hand to kriegen. Dor keem Wusten nich alleen gegenan un so sünd se bi den Arzbischop Johann Rode vun Bremen unnerkrapen un hefft den sien Böverherrschop gellen laten. An’t Enne vun dat Johr 1499 versöch Hertog Magnus noch mol en Angreep, man he kreeg bi Weddewarden unverwohrens een vör’t Klapp.
Up Johann Rode folg as Arzbischop Christoph vun Bruunswiek-Lüünborg. He verstünn sik up dat Kriegföhren un weer nich tofreden mit de Oort vun siene Herrschop över Wusten. In’n Dezember 1517 schick he en unbannig groot Söldnerheer na Wusten. De Wuster güngen dor gegenan, so goot, as se dat konnen, man amenne kregen de Söldners jem ünner in de Slacht bi dat Wremer Siel. Bi düsse Slacht is ok de Fahnjumfer Tjede Peckes ümkamen. Vunwegen dat de Arzbischop den Hals nich vullkriegen konn, sünd de Wuster Buern al in dat neegste Johr wedder gegen em upstahn. Düsse Upstand breed sik ok in de Länner vun dat Arzbisdom ut, de an Wusten angrenzen döen. De upsternaatschen Wuster sünd den na jem ehrn vörmoligen Fiend överlopen, dat weer de Hertog Magnus.
Dat duer bit 1524, denn harr de Arzbischop wedder genug Kriegsknechten tohopen un greep Wusten an. De Slacht üm allens weer up den Karkhoff vun Mulsen. Dor sünd denn de Wusterfresen endgüllig ünnerkregen wurrn. Dat Land is plünnert un wööst maakt wurrn. Hertog Magnus versöch bloß mit halve Kraft, de Wuster to helpen, man sien Angreep is den afslahn wurrn. De Arzbischop hett denn de Wusterfresen jem ehre Rechten heel un deel wegnahmen un Wusten to en Deel vun dat Arzbisdom Bremen maakt. Vunwegen dat he nienich mit sien Geld torecht keem, hett de ole Arzbischop Christoph dat Land denn 1557 no mol plünnern laten.
Spraak[ännern | Bornkood ännern]
Hüdigendags warrt in dat Land Wusten, as allerwegens in Noorddüütschland, meist Hoochdüütsch snackt. Vördem weer Plattdüütsch de Spraak, de dor meist snackt wurrn is. Bit in dat 18. Johrhunnert hett dat avers noch Reste vun dat ole Wusterfreesch geven, wat sunnerlich in de Kaspels Imßen un Wremen tohuse weer. Düsse Spraak weer mit de Fresen in dat Land kamen, as de sik dor, lang na de Völkerwanderung, ansiedelt hefft.
Kiek ok bi[ännern | Bornkood ännern]
