Wikipedia:Utwählt Artikel dissen Maand/Themen
Spraak
[Bornkood ännern]Platdüütsche Artikels
[Bornkood ännern]| Plattdüütsche Wikipedia: „Utwählt Artikel“ |
 Plattdüütsch (Neddersassisch) höört to de westgermaanschen Spraken. Se hett den tweten germaanschen Luudwannel nich mitmaakt un is dormit ene nedderdüütsche Spraak. De Utdrück Nedderdüütsch un Neddersassisch (Nedersaksisch) warrt denn ok ganz faken jüst so bruukt as Plattdüütsch. De offizielle Sprakenkood na ISO 639-2 is nds. Plattdüütsch is in dat Königriek vun de Nedderlannen un in de Bundsrepublik Düütschland in de Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken opnahmen. |
 Westfreesch oder Frysk is en Spraak vun de Westgermaanschen Spraken, de nipp un nau to den Twieg vun de Noordseegermaansche Spraken rekent warrt. Snackt warrt Frysk in de Nedderlannen, nauer op dat Fastland vun de Provinz Freesland, woneem dat de Mudderspraak vun ruchweg 55 % vun de Inwahners is. Utnahmen sünd de Rebeden vun Stellingwarven, dat ööstliche Kölmerland un Et Bildt. Mudderspraaklers gifft dat ok en poor in de Provinz Grunneng, un welke, de buten vun de Nedderlannen leevt. Altohopen warrt vun ruchweg 600.000 Lüüd utgahn, de Westfreesch snacken doot. In de Provinz Freesland is Frysk as offizielle Spraak vör Gericht un bi de Behöörden tolaten, so dat hier ok de Schriftverkehr op Westfreesch mööglich is.
|
 Artikulatschoonsmodus oder Artikulatschoonswiese nöömt, wat de Sprookorgane os de Tunge oder de Nebben, bi de Artikulatschoon van eunen Konsonant maakt un woans seu de Luftstroom iut’n Lungen an’n Vörankumen hinnert. Dür de Artikulatschoonsstied, de Artikulatschoonsmaneer, dat Artikulatschoonsorgan un of dat Phoon niu stimmhebbend is oder nich, kann man eunen Konsonanten in eunen iutreckend Mote bestemmen un defineern. Artikulatschoonsmaneren, wo de Luftstroom iut’n Lungen an’n Vörankumen hinnert un belämmert werrt, nöömt man Obstruenten. Dor tellt de Frikative, Affrikative un de Plosive to. De Obstruenten sind an un för sik stimmloos. In männjen Sproken finnt man öweer auk stimhafte Obstruenten. Blangen de Obstruenten sind de Sonoranten de annere graute Gruppe, wo man de verschelen Artikulatschoonsmameren indeulen kann. To den Sonoranten tellt de Nasale, de Approxiamante, de Liquida un auk de Vokale. Bi den Sonoraten werrt de Luftstroom nich so stark an den Vörankamen hinnert, so dat de Luftstroom dat Vibreern un Swingen anfängt. Van deswegen sind düsse Konsonatnen faken stimmhaft. Stimmloos Sonoranten sind derbe roor, man to’n Bispill in’n Walisisken oder in’n aulden Greeksken to finnen.
|
Nedderlandsch-Neddersassische Artikels
[Bornkood ännern]| Nedderlandsch-neddersassische Wikipedia: „Artikel van de maond“ |
| t Grunnegs (ook Grönnegs of Grunnegers) is de versoamelnoam veur de Friso-Saksische dialekten dij proat worden in en om de provìnzie Grunnen. t Is n toal dij beheurt tot t Leegsaksisch, ain van de twij streektoalen van Nederlaand. Binnen dizze Leegsaksische streektoal vörmt t Grunnegs, soamen mit t Oostfrais n apaart kluster Noordwest-Saksische dialekten. Dizze apaarte stoates het t Grunnegs-Oostfrais te danken aan de ienvloud van t Frais. t Grunnegs is naauw verbonden mit t Drints, t Westlaauwers Frais, t Nederlaands en hail wied t Deens en t Oldenbörgs. t Grunnegs is staark verbonden mit t Oostfrais en t Selterfrais. |
 De anduding Nedersaksië is een schoft in gebruuk west binnen de SONT, de Federaosie van Streektael-Orgenisaosies in et Nedersaksisch Taelgebied, om dit gebied mit an te duden. Et gebied omvat Grunningen, Drenthe, Stellingwarf, de Kop van Overiessel, Urk, Sallaand, Twente, de Veluwe en de Achterhoek. Omdat 'et Nedersaksische taelgebied binnen Nederlaand' zoe'n mondvol is, vunnen ze een kotte naeme wel haandig. 'Nedersaksen' hebben ze niet keuzen, omreden dat hiel dudelik zol verwiezen naor de Noord-Duutse dielstaot Nedersaksen (Platduuts: Neddersassen; Duuts: Niedersachsen). |
 't Sallaans is een Nedersaksischee dialectgroep in 't westen van de Nederlaanse pervinsie Overiessel, um percies te wezen in de regio Sallaand en dus ok in de dörpen Ellendoorn, Nieverdal en Olten die vandäge de dag een nauwe baand mit Twente emmen. Värder praoten ze in Kampen en in de umgeving van Kampen ok Sallaans. In de Kop van Overiessel praoten ze gien Sallaans mär Stellingwarfs. 't Sallaans is beheurlijk beïnvloed deur 't Ollaans, een invloed die naor 't oosten toe dudelijk minder wört. Daor leg 't grote verskil mit 't veul be-ollenere Twents. Raolte leg midden in 't Sallaanse täälgebied. 't Dialect mit beslis 't grootste antal sprekers is 't Zwols. |
| Et Skokkers of Skokkelaands is et dialect dat tot in de 19e ieuw espruken worde op Skokkelaand. Et is een Nedersaksisch dialect dat ok vuul op et Hollaands likt, zo'n bietjen as et Urkers.
Nao de ontreuming van Skokkelaand is dit dialect duur de aardere inwoeners van Skokkelaand mie enumen nor eurluiers nije woonplekken, zoas Volendam in Kaampen in et laand van Velo. Tugenwoordig is et Skokkers as omgangstaol niet maar in gebruk, mar de Skokker verienegen prebieren et dialect leved te ouwen. |
| t Westerwoolds is ein vun de subdialekten vun t Grönnegs en wordt up Westerwoolde snakt. t Is t meist Duutse dialekt vun Grönnen. t Hef Drentse en Emslaandse invlouden. t Wordt binao nich meer snakt, man olle minsken uut Zèlng, Vlagtwedde en Onstwedde dut dat noch wôl. Ook in Traopel hef t dialekt nog wat Westerwooldse invlouden. Tuzzen de dialekten in de Westerwooldse dörpen bestaon ook noch weer verschillen.
t Westerwoolds hef laank bestaon as zulfstendeg dialekt deur sin isolierde liggen. In de Middeleiwen waar Westerwoolde umrinkt deur t Boertanger Moor. t Gaf allendig twei deurgange: eine bi Traopel en eine bi Boertang. Daordeur is Westerwoolde tot de 17e eeuw immer n appaarte heerlekheid wèst en heurde doe noch bi Duutsland. Tegenwoordeg wordt Westerwoolds sein as n Grönnegs dialekt, wiel t binao nich meer snakt wordt. |
| Graofschopper plat is de verzamelname veur de dialecten van de Graofschop Benthem in de Duutse dielstaot Nedersaksen. Dizze dialecten heurt bi’j de Westfaolse groep van ’t Platduuts. Mit name de taalkundige Arnold Rakers hef ’t Graofschopper plat bestudeerd en vastelegd.
Daoras de revier de Vechte löp, nuumt ze de spraoke Waterplat. Det liekt stark op ’t Vechtdals van de Nederlaandse pervincie Oaveriessel. ’t Verkleinwoord vörmt ze mit -ie(n). Zo drag de oldste bewaord ebleven schoele van de Nedergraofschop (’t noordelijke diel van de Graofschop Benthem) de name ’het Schöltien' (in Wielen). |
| t Stadsgrunnegs (ook Stadsgrunnegers, Stadjeders of Stadjers naimd) is t Grunnegse dialekt dat in de Stad en de omliggende ploatsen proat wordt. Hoaren, Engelbert en Hoogkèrke binnen veurbeelden van ploatsen dij onder invloud van Stad dit dialekt overnomen hebben. t Beheurt tot de Noordwest-Leegsaksische dialekten woar of ook de andere Grunnegse en Oostfraise dialekten tou heuren.
t Stadsgrunnegs was oorspronkelk de toal dij de boasis vörmd har veur de aandere Grunnegse dialekten. In de 14e eeuw nam dit dialekt lanksoam t Frais oet de Ommelanden over. In dij tied het t Stadsgrunnegs woarschienlek veul leken op t hedendoagse Westerkertaaiers. Ook doar zigt man verschillende kenmarken dij tegenswoordeg nog aal in t Stadsgrunnegs veurkomen, mòr nait in de andere Grunnegse dialekten. Woarschienlek bestonden toun ook de klanken ai en ou veur de zudelke ie/ee en uu/oe nog nait. Dizze binnen loater vanoet de Ommelanden en Westfoalen in t Stadsgrunnegs terechte kommen. t Stadsgrunnegs is stark verwant an t Noordvelds dat ook wel tot t Grunnegs rekend wordt. Toch zollen t Stadsgrunnegs en t Noordvelds nooit hailemoal identiek an t Zuud- of Midden-Drènts west hebben. Der zol altied al n Fraise, of Ingvaeoonse invloud west hebben. |
 Et Fering is et Noordfries van et eilaand Föhr. Ongeveer 3000 meensken spreken et dialekt. Et grootste diel van de sprekers woont op et westelike diel van et eilaand Föhr. Dat is ok et ienigste diel van hiel Noord-Frieslaand waor een meerderhied van de bevolking Friestaolig is. In et westen van et eilaand is et sprekersantal stabiel, an de zuudkaant het et Fering de laeste jaoren een betien terrein wonnen. Et Fering kan mit et Öömrang, et dialekt van Amrum, as ien dialekt van et Noordfries zien wodden. Van de twie dialekten is bi'jgelieks ien woordenboek, et Fering-Öömrang wurdenbuk. |
 ’t Waols is een Romaonse taal die ze praot in België, Fraankriek en ’t noordoosten van de Amerikaanse staot Wisconsin. De Fraanse Gemienschop van België erkent ’t Waols as endogene (daor ontstaone) regionaole taal. ’t Wördt in België espreuken in ’t grootste diel van ’t Waolenlaand. D’r bint vier heufdindielings in de Waolse dialecten en een standaard (schrief)vörm. Naor de sprekers van ’t Waols kuj verwiezen as Waolen, mar umdet dizze term in de eerste plaatse slat op alle inwoners van Wallonië, gebruukt ze meer en meer de term wallonophone (walon-cåzant in ’t Waols). |
 t Nederfrankies is n dialektgroep met West-Germaanse Nederduutse taalvariëteitn, woar o.a. t Hollaands, Utrechts, West-Vloams, Oost-Vloams, Zuud-Gelders en t Broabaants oonder valn. Nederfrankiese dialektn wördn dus vuural sprökn in t zuudn en westn van Nederlaand en in Vlaandern en in t westn van Duutslaand (in noordelik Rienlaand, namelik in de Nederrien, in t noordn van de Benrather Linie). Ok t Limbörgs, alhoowal t pas as zölfstaandige strektaal anerkend is, beheurt vuur n groot deel töt t Nederfrankies en vörmt doarvan saamn met t Zuud-Gelders en t Nederriens de Maas-Rienlaandse groep. In Duutslaand broekn ze meesttieds de term Südniederfränkisch vuur t Limbörgs en de doaran verwante dialektn in t noordelike Rienlaand, de Nederrien. In de Nederlaandse taalkunde neumt ze dizn dialektn Zuudoost-Nederfrankies, dervan oetgoand dat t Nederlaandse taalgebeed in oaverwegnde moate de opvoalger is van t Nederfrankiese. Wieder mag ok t Afrikaans van Zuud-Afrika töt t Nederfrankies wördn reaknd. Oet dizn dialektgroep bint t Niejnederlaands (16e en 17e eeuw) en t Afrikaans oontwikkeld en nog later t Standaardnederlands. De oaldste fase wördt t Oaldnederfrankies of Oaldnederlaands neumd. De doaropvoalgnde heet Middelnederlaands, mangs ok wal Diets neumd. |
 n Baskisk (selv segt de spreakers Euskara, wat se uutsprekt as [[eus̺ˈkaɾa]]) is de språke van et baskenvolk. Et wördt küerd in et Baskenland, ne streake in noordoust Spanje en süüdwest Frankryk. Sou'n 25,7% van alle basken kan et, en se spreaket et in alle deylen van de streake (665.800 van de 2.589.600). As et geyt oaver in wat vöär deylen van Spanje en Frankryk as se baskisk küert, reakent se dree olde provincys in Frankryk en veer in Spanje. Modersprekkers woanet in een aneyneslöäten gebeed, wat besteyt uut deylen van de spaanske Selvstürende Gemeenskappen van et Baskenland en Navarre, en in et westen van et franske département van de Atlantiske Pyreneen. De baskiske Selvstürende Gemeynskap is ne ambtelike eynheyd binnen et tweylandelike etnografiske Baskenland, med dår by in ereakend, de spaanske provinsys Biskaye, Gipuzkoa en Álava, dee beståt as afsünderlike politik-ambtelike streaken. |
 Bokmål ([ˈbuːkmɔːl], let. "booksproake") is ene van de twee offisjele Noorske geskreewne standaardsproakn. n Aandern is Nynorsk. Bookmoal wörd duur 85-90% van de Noorske bevölking gebroekt en wörd t meest an sproaklearders eleard. Bookmoal wörd beheard duur de Noorse Sproakroad (Språkrådet). Dr is ne wat beheuldendere skriefwieze, dee't ze Riksmål neumt. Disse wörd beheard duur de nit-oawerheaidgesteurde Noorske Akademie vuur Sproake en Literatuur. De eerste Bookmoalskriefwieze wör offisjeel annömn in 1907 oonder de naam Rieksmoal, noa at dr verskilnde veraanderings warn toopast seend 1879. De bedeankers van de veraandering warn Marius Nygaard en Jonathan Aars.t Was ne anpassing van geskreewn Deens, wat al regelmoatig wör gebroekt seend Noorweagn oonder Denemaarken heurdn. t Wör an epast umdet de Noorske stadse heugere volksklasse n soort mengsproake har oontwikkeld, dee't bekeand steet as Dano-Noorsk, vuural in de heuwdstad Oslo. Doo't de grote konservatieve kraante Aftenposten de nieje skriefwieze har an enömn in 1923, wör de Deense skriefwieze zowat nit mear gebroekt. Tiedns ne stemming in t Lagting, t Legerhoes van t Noorske parlemeant, wun de naam Bokmål t met eenn stem van Dano-Noorsk. |
| Vörlaag:Hööftsiet/utwählt Artikel dissen Maand/nds-nl/2018-01 |
| Vörlaag:Hööftsiet/utwählt Artikel dissen Maand/nds-nl/2018-02 |
| Vörlaag:Hööftsiet/utwählt Artikel dissen Maand/nds-nl/2018-03 |
| Vörlaag:Hööftsiet/utwählt Artikel dissen Maand/nds-nl/2018-04 |