Sparta (Antike)

Sparta (F.Sg.) (Ooltgreeksch (Attisch) Σπάρτη Spártē (neegreeksche Utspraak: Spárti), in’n olen doorschen Dialekt: Σπάρτα Spártā; to de Tieden vun de Klassik ok fökener „Λακεδαίμων“ Lakedaimōn), weer in de Antike Hööftstadt vun dat Land Lakonien up den Peloponnes un vun den Staat mit sülbigen Naam. De Stadt lä up de lesten Utlöpers vun de Taygetos-Bargen nich wiet af vun dat rechte Öwer vun den Stroom Eurotas, just in de Gemarken, wo de Beeken Önos un, na Süden to, Knakion un Tiasa dor toströömt sünd. Sparta sett sik tohopen ut verscheden wietlöftigen Quartieren mit allerhand Gaarns dor in. Allens tosamen weern dat woll negen Kilometers, wenn een dor ümto lopen wull. In de grote Tiet vun de Stadt (üm 600 v. Chr. rüm) hefft woll bi 40.000 oder 50.000 Inwahners in de Stadt leevt. Toeerst hett de Stadt keen Muern harrt. Jem ehr Börgers schullen as en Muer för Sparta denen. Eerst ünner den Tyrannen Nabis is en Muer anleggt wurrn, man dat duer nich lang, denn hett de Bund vun Achaia düsse Muern tweimaakt. Man de Römers hefft denn later de Muer wedder upboen laten un noch in dat Riek vun Byzanz is dor an boot wurrn.

Sparta hett an un for sik keen Akropolis up to wiesen harrt. Man en vun de Bargen in de Stadt hett doch düssen Naam dragen. Up sien Topp stünnen de Athene Chalkioikos ehr Tempel un noch anners wecke. De Quartieren vun de Stadt heten Komen. Vun all Komen schall Pitana in’n Noordoosten dat schöönste ween hebben. Hier weer de Agora mit de Bowarken, wo de Gerusia un de Ephoren sik versammeln döen. Fudderhen stünn dor de persische Hall, de vun de Büüt ut de Perserkriegen boot wurrn is un dat grote Theater, dat mit witten Marmor överkleedt weer un wo dat hüdigendags noch Resten vun to sehn gifft. In’n Westen vun de Stadt, an de Straten na Messene geev dat noch annere Plätz: Dor fünn sik de Dromos-Platz mit twee Gymnasions un de Platanistas-Platz, wo Platanen an plant weern un wo de Jungkeerls dat Rangeln öövt hefft. Bavenhen geev dat noch en ganzen Bulten annere Tempels un Monumenten, de bi Pausanias nömmt weert, wo een aver hüdigendags nich mehr weert, wo se legen hefft.

Resten vun ole Bäder finnt sik noordwestlich un süüdööstlich vun’t Theater. Ok vun ene ole Brugge över den Eurotas-Stroom an de hüdige Straten na Argos un Tegea is noch wat to sehn. As de Bargfestung un Residenzstadt Mystras in dat Johr 1249 vun Krüüzfohrers in’n Westen vun Sparta anleggt wurrn is, is Sparta wööst wurrn.

Borns

En grundsätzlich Problem bi dat Vertellen vun de Historie vun Sparta is, dat Sparta süms keen Historikers un Historieenschrievers harrt hett. Tominnst bit in de Tiet vun den Hellenismus is allens, wat över Sparta upschreven wurrn is, vun buten dat Land ut bekeken. Tomeist vun Schrievers, de dat mit Athen harrn, wat Sparta sien gröttsten Fiend weer.

De eenzigsten Schrievers, de ut Sparta stammen döen un över dat fröhe Sparta schreven hefft, weern de Dichterslüde Tyrtaios un Alkman in de tweete Hälft vun dat 7. Johrhunnert v. Chr.. Se hefft över Sparta sien Militär un över siene Festdage sungen. För de Historie vun Sparta geevt se avers nich so veel her.

De eerste Schrift, de sik mit de Historie befaten deit, kümmt vun Herodot (bi 485- 424). He schrifft nu just in Athen un he schrifft up, wat sik de Lüde bit dorhen vertellt hefft. An un for sik speelt Sparta in sien Wark keene Rull, de groot anners is, as de annern greekschen Staaten (Poleis) to siene Tiet. Man dat is doch al to sehn, dat dat Bild vun Sparta vun buten her övermaalt un torechtsnittjert is. Dicht an de Tiet vun Sparta liggt de Schriften över den Peloponneschen Krieg vun Thukydides. He queest al doröver, dat dat swaar is, jichtens wat över Sparta rut to kriegen. In siene Schriften is al to sehn, dat dat Bild vun Sparta fastleggt is. Sparta hett en slechten Roop un warrt gegen Athen över stellt. Athen speelt de gode Rull un Sparta de slechte: Dat gellt as frömdenfiendlich, gegen allens, wat nee is, finnt nix Nees rut, is öllerhaftig un ordent den enkelten Minschen ünner dat Kollektiv ünner. Dat is avers bloß dat Bild vun Sparta, wat in Athen tekent wurrn is. Xenophon hett nu wedder in dat 4. Johrhunnert v. Chr. in sien „Verfaten vun de Spartaners“ en Bild vun Sparta maalt, wat na de annere Siet hen verkehrt is: He maakt dor en Ideal vun un blifft just so wenig bi de Wohrheit. Ok Aristoteles hett över de Verfaten vun Sparta schreven, man sien Wark is to’n groten Deel verlaren gahn. Ut de Tiet vun den laten Hellenismus gifft dat Polybios. He hett Sparta sien Striet mit den Bund vun de Achaiers süms mitkregen, so lang, bit Sparta 146 v. Chr. vun dat Röömsche Riek dalslaken wurrn is. Dat röömsche Sparta beschrifft amenne Pausanias in de tweete Hälft vun dat 2. Johrhunnert v. Chr. in sien „Beschrieven vun Grekenland“.

Denn gifft dat ok noch antike Schrievers, de sik up Borns un Schrievers stütten döen, de hüdigendags verlaren sünd. Mank düsse sünd Strabon ( bi 63. v. Chr.- 23 n. Chr., Plutarch un noch mol Pausanias.

Politisch System

In Sparta hett keen Minsch un ok keen Grupp alleen regeert. Dat Seggen in den Staat hefft düsse Institutschonen unner sik updeelt:

De twee Königen vun Sparta : De Königen hefft nich sunnerlich veel Macht harrt. Twee Hüser geev dat, wo de Königen vun afstammen döen, dat weern de Eurypontiden un de Agiaden. De Königen hefft jem ehren Throon arvt. Wenn dat keen Krieg geev, denn so weern se as Richters un Preesters togange. Dat fallt doch up, dat just in de klassische Tied in Sparta Königen regeern döen. Dormols weern meist ut all Stadtstaaten in Grekenland de Königen al verswunnen. Jummers hefft twee Königen tohopen regeert, ut jedet Huus een.
De fiev Ephoren. De fiev Ephoren weern de Regeern, de normolerwiese dat Leit in'e Hand harrt hett. Se sünd vun de Apella wählt wurrn. To jem ehre Upgaven höör dat ok, dat se dor up passen döen, dat jedereen, ok de Königen, sik an de Gesetten vun Sparta holen döen.
De Gerusia. Dat weer de Raat vun 28 Mannslüde, de öller as 60 Johr oold ween mössen. De Liddmaten sünd vun de Apella up Levenstied beropen wurrn. Ok de twee Königen höörn de Gerusia to un weern bi de Versammeln ok de Vörsitters. De Gerusia hett Gesetten un Beslüss vörbereit'.
De Apella. Dat weer de Volksversammeln vun Sparta. All free'e Vullbörgers seten in de Apella, wenn se öller ween sünd, as 30 Johre. Groten Infloot hett de Apella nich harrt, man se stimm af över de Vörslääg vun de Gerusia.

Wenn een dat tohopentellen deit, weer dat en ideale Mischkonstitutschoon:

- Monarkie – Dor stünnen de Twee Köningen för in

- Aristokratie – Dor stünn de Gerousia för in.

- Demokratie – Dor stünnen de Apella un de Ephoren för in.

Historie vun Sparta

Bronzetiet un Grünnen vun Sparta

De öllsten Inwahners vun Lakonien weern de Pelasgers, man fröh al hefft ok de Phöniziers an de Küst vun Lakonien Wohnsteden grünnt, Se sammeln dor de Purpursniggen, de dor faken vörkamen döen. Later kemen Greken ut Lüttasien hento. De ehr Naam weer Lelegers. Ok wannern ut den Noorden Lüde dorhen. De eersten Inwahners un al de Towannerers tohopen hefft denn in de öllsten Schriften den Naam „Achaiers“ kregen (üm 1580 v. Chr. rüm). Dat Huus vun jem ehr Herrschers weern de sagenhaftigen Tyndariden, later de Atriden, as de berömte König Menelaos, de vun Homer her bekannt is.

Üm 1104 v. Chr. kemen de Doriers na Sparta. Dat weer en Deel vun de sö nömmte „Doorsche Wannern“. Dormols kemen vun Noorden her de Doriers na Grekenland un siedeln sik dor allerwegens an. De Saag vertellt, dat Lakonien in de Hannen vun Aristodemos siene beiden Söhns Eurysthenes un Prokles fullen is. In Würklichkeit hefft de Doriers avers nich dat ganze Land innahmen. De Achaiers hefft en groten Deel vun Lakonien in jem ehr Hannen beholen. De Doriers konnen sik toeerst bloß an den Eurotas sien rechtes Öwer fastsetten. Dor hefft se denn Sparta grünnt.

Fröhe Tiet

In de Iesentiet (Vun Mykene sien Ünnergang 1200 v. Chr. bit üm un bi 750 v. Chr., as Homer siene Warken schreven hett) güng dat mit ganz Grekenland bargdal. Städer un Anlagen sünd in’n Dutt gahn, un wat de Minschen al wußt harrn, güng wedder verloren. De Stämm sünd jummers mehr ut’neen spleten un en Barg lüttje Kriegen is mank düsse Stämm föhrt wurrn.

Ok in Sparta geev dat Unroh. De junge Stadtstaat wüss eerst nich, wo dat up tolopen scholl. De Freden binnen de Stadt un ehr verscheden Gruppen is denn dör de Reformen vun Lykurg wedder herstellt wurrn. Düsse Reformen bedüüd besunners, dat de Rhetra rutgeven wurrn is, wat Gesetten weern. Hüdigendags warrt seggt, düsse Reformen sünd nich up eenmol un ok nich vun en enkelten Mann mit Naam Lykurg ümsett wurrn, man suutje mit de Tiet un mit de Johren.

Lakonien is denn mit de Tiet to en Staat vun de Doriers wurrn. Dat keem vunwegen de Macht, de Sparta al mit sien Suldaten, man ok mit sien Politik utöven dö. Nu güng dat dor an, ok annere Länner intonehmen.

Striet üm de Grenz föhr to Kriegen mit Messenien (735- 715 un 648-631 v. Chr.). Amenne sünd de Messeniers ünner’t Jück kamen un up den Stand vun Heloten daldrückt wurrn. Dat weern mehr oder minner Slaven oder tominnst Lüde an de Scheed twuschen Slaveree un Freeheit. In de Midden vun dat 7. Johrhunnert v. Chr. is bi den Krieg de Hopliten-Ornen inföhrt wurrn. Dor drück sik in ut, dat all Spartaners „övereen“ weern. Man bloß wer ünner Wapen denen konn, is as „övereen“ oder „liek“ mit de annern ankeken wurrn. „Homoioi“ (Lieke) is denn ok de Naam vun de Vullbörgers vun Sparta wurrn.

Lang tögen sik de Kriegen mit Arkadien hen. Eerst üm 550 v. Chr. kregen de Spartaners Böverhand un hefft de Stadt Tegea (nich wiet af vun dat hüdige Tripolis) dwungen, sik ünner Sparta siene Hand to duken. Dormols regeer Sparta al över den groten Deel vun den Peloponnes. Man Argos leet sik nich ünnerkriegen, ofschoonst de Hopliten ut Sparta dat Heer vun Argos in dat Johr 546 v. Chr. tonicht maakt hefft.

De Olympschen Spelen stünnen ünner Sparta sien Schutz.

Anners as de annern greekschen Städer hett Sparta keen Kolonie grünnt, bloß Tarent. Sparta güng dat üm sien Macht in den Peloponnes un grünn in de Midden vun dat 6. Johrhunnert v. Chr. den Bund vun’n Peloponnes. Wo dat güng, striet Sparta gegen de Tyrannis un stütt de Oligarchie. Bi düsse Politik is Sparta vun de Preesters vun Delphi stöhnt wurrn.

Perserkriegen

De Perserkriegen gellt as Tietwenn för ganz Hellas. Se füngen in dat Johr 490 v. Chr. an, as dat Perserriek ünner König Dareios I. en Feldtog gegen dat greeksche faste Land ansetten dö. De König wull dor de Greken mit strafen, de sik achter de upsternaatschen Ioniers in Lüttasien stellt harrn. De König wull dor ok mit klorstellen, dat he de Herr över ganz Grekenland weer.

Ünner annern güng dat gegen Athen. De Persers stellen sik an de nöördliche Kant vun de Baai vun Marathon up un de Atheners togen na Süden vun de Bucht. Dor wollen se denn Togang na Athen hen mit tosparren. As se denn na Sparta henschickt hefft vunwegen Hölpe, sünd de Spartaners wegen en religiösen Festdag nich glieks lostrocken un kemen eerst na de Slacht in Marathon an.

Man de Gefahr weer noch nich vörbi. Dor hefft denn verscheden Stadtstaten (Polis) in dat Johr 481 v. Chr. den so nömmten Hellenenbund üm grünnt. Een Johr later keem de Grootkönig Xerxes I. vun Persien mit en unbannig groot Heer un bröch den Krieg na Grekenland röver. Sparta hett sik in düssen Krieg en Naam maakt, as sien König Leonidas mit 300 Mann versöch, den Thermopylenpass gegen en grote Övermacht to verdeffenderen. Woll sünd se amenn vunwegen Verrot slahn wurrn, man de Greken hefft dor eerst mol dree Dage wunnen. Bi de Seeslacht vun Salamis sünd de Persers denn heel un deel to Dutt haut wurrn. 479 v. Chr. geev dat denn ok en grote Landslacht bi Platäa, ok dor sünd de Persers slahn wurrn. Dat duer denn nich lang un de Greken grepen nu dat Perserriek an un befreeen de Grekenstäder in Lüttasien.

Denn Rest vun de Perserkriegen hefft de Spartaners denn de Atheners överlaten. Se harrn genug dor mit to doon, de Herrschup över den Peloponnes in jem ehr Hannen to beholen. Dor harr dat doch en poor Staten geven, de sik mit ehr Sülvstännigkeit dick maken wullen.

Na de Perserkriegen weer Sparta jummers noch de gröttste Militärmacht, man mit den Attischen Seebund weer en bannig gefährlichen Gegenspeler upkamen. Athen harr düssen Bund 477 v. Chr. grünnt.

Vör den Peloponneschen Krieg (Pentekontaetie)

Dat Woort „Pentekontaetie“ kümmt vun Thukydides. Dat is de bedüdenst Geschichtsschriever in de Antike. He leev vun 460 v. Chr. bit 396 v. Chr.. Dor hannelt sik dat üm en Tied vun tomeist 50 Johren bi, de just vör den Peloponnes’schen Krieg liggt. In düsse Johren geiht dat twuschen Athen un Sparta al üm de Macht in Grekenland. Sünnerlich warrt snackt vun de beetsche Politik vun Athen in düsse Tied, de dat dor up afsehn harr, Athen to en Imperium to maken. Vunwegen dat Athen vun düsse Politik nich afgahn dö, warrt seggt, hett dat to’n Krieg kamen mösst. En wichtige Rull speelt dor ok de Middelmächte bi, de na Unafhängigkeit streven döen un sik nich unner Athen sien Jück bögen wullen.

478/77 v. Chr. hett de Athener Aristeides den Böverbefehl över de Flotten vun den Hellenenbund kregen. He hett de Gelegenheit nutzt un dor fix en nee Bündnissystem ut tohopenkleiht. Düt Bündnis hett later den Naam vun den „Attischen Seebund“ kregen. In düssen Seebund güng dat besunners dor üm, dat de Liddmaten „desülvigen Frünnen un Fienden“ harrt hefft. In de 460er un 450er Johren harr Sparta dor noog mit to doon, dat sien egen Bündnissystem nich ut’neen fallen dö. Dat weer de „Bund vun’n Peloponnes“. En Reeg vun Bundsgenoten möken sik dor an un fullen vun düssen Bund af. Dor hett Sparta in düsse Johren so veel mit üm’e Ohren harrt, dat se sik um anners nix kümmern konnen.

Athen hett unner Kimon wieter keken. De Athener hefft de Persers torüchslahn un denn Seebund noch wat wieter maakt. Man, as na de Slacht an den Eurymedon keen Gefohr mehr vun de Persers ehre Kant bestünn, dor hefft veel Bundsgenoten vun Athen dacht, nu möök de Seebund keen rechten Sinn mehr. Bavenhen hett Athen jummers in de binnersten Angelegenheiten vun de annern Städer rinfummelt un so hett dat Striet geven. Upstänn in Naxos un Thassos sünd dorbi vun de Atheners dalslahn wurrn.

Perikles bedreev nu en Politik gegen Sparta. 461 v. Chr. hett Athen den Hellenbund upkünnigt un hett so braken mit Sparta. Mit leifige Bündnispolitik versöch Athen, den Infloot vun Sparta un sien Verbünnten Korinth wat minner to maken. Vunwegen dat Athen ok noch Delen vun den Peloponnes erovern dö, „snöör“ se Korinth in. Dat güng gor nich anners, as dat Korinth dat as Gefohr upfaten möss. Man jummers noch geev dat keen Reaktschoon.

To desülvige Tied streed Athen wedder an ene annere Front. Dat weer in Persien. Nadem de attische Flotte avers 454 v. Chr. in dat Delta vun den Nil to Dutt maakt wurrn weer, möss de Stadt sik eerst mol vermünnern. Dorüm hett Kimon 451 v. Chr. en fievjöhrigen Wapenstillstand mit Sparta uthannelt. 449 v. Chr. folg den de Kalliasfreden mit Persien un 446/45 is en Fredensverdrag över 30 Johre mit Sparta afslaten wurrn. Dorbi hett Athen dat dor up afsehn, dat se holen konnen, wat se bit dorhen harrn. Düsse eersten beiden Johrteinten Striet mit Sparta weert faken al „De eerste Krieg vun’n Peloponnes“ nömmt.

In de tokamen Johren weer dat jummers mehr to sehn, dat de Fredensverdrag mit Sparta keen 30 Johr holen scholl. Athen güng woller bi un fummel in de binnern Saken vun de annern Städer vun den Seebund vun Attika mit rin. Mit de ehre Sülvstännigkeit weer dat midderwielen man minne. De Bundsgenoten vun Athen, de nu ut den Bund weg wullen, wenen sik an Sparta vunwegen Hölpe. Man Sparta hett sik eerst noch torüch holen un so konn Athen siene upsternaatschen Mackers jummers wedder torüchdwingen in den Bund.

Eerst, as Athen sik in den Striet twuschen Korinth, wat mit Sparta verbünnt weer, un de Stadt Epidamnos inmengen dö un as Korinth denn up en Krieg mit Athen ut weer, dor keem de Krieg denn ok tostanne.

De Peloponnes’sche Krieg

Sparta harr dat nich up en Krieg afsehn. Vergleken mit Athen stünn de Weertschop vun den Staat up spiddelige Been, de Inwahners weern düütlich minner wurrn un bavenhen weern de Spartaners bange, dat de Heloten upsternaatsch weern schollen. So harrn se nich sünnerlich veel Lust to’n Krieg.

De Krieg duer denn meist dartig Johre, vun 431 – 404 v. Chr.. He kann indeelt weern in dree Afsnitten. Toeerst weer dat „Archidamos sien Krieg“ (431 – 421 v. Chr.). Denn keem de Tied vun „Nikias sien Freden“ (421 – ca. 413 v. Chr.). Un amenne geev dat denn noch den „Krieg vun Dekeleia“.

De eerste Afsnitt hett sien Naam kregen vun Archidamos II.. He weer Feldherr un König vun Sparta. In düsse Johren weer Athen siene Flotte de Spartaners över. Unverwohrens grepen de Atheners mit ehre Scheepe den Peloponnes an un versöchen, Sparta un siene Verbünnten möör to maken. Sünst hefft se sik ehrder torüch holen un sünnerlich hefft se dat dor nich up anleggt, dat se mit Sparta sien Heer tohopenstöten döen. An Land weer nämlich Sparta de Atheners över. Wenn nu de Spartaners över Land anmarscheern döen up Athen to, denn sünd de Inwwahners vun Attika achter de groten Stadtmuern vun Athen bröcht wurrn. Düsse Muern weern swaar in to nehmen. De Atheners hefft denn vun jem ehre dicken Muern ut de Stadt verdeffendeert. Düsse Taktik hett den Naam „Perikles sien Plaan“ kregen. Vunwegen dat jem ehr Heer veel stärker weer, sünd de Spartaners in de eersten Johren vun den Krieg fökener na Attika kamen un hefft dor dat Land verwööst un de Feller to Dutt maakt. Achter de dicken Muern vun Athen stünnen de Inwahners tohopenprammst un so is dor ene sware Süke utbraken, wohrschienlich weer dat de Pest. Dor sünd bannig veel Lüde an storven, dormank in dat Johr 429 v. Chr. ok Perikles, wat Athen sien wichtigsten Politiker weer.

Man dat seeg eerst mol so ut, as wenn de Atheners ok wieterhen baven weern. 425 v. Chr. hett Sparta up Sphakteria en Slacht verloren un 120 Spartaners sünd dorbi fungen wurrn. Sparta weer dormols nich gegen en Freden mit Athen. Man de Atheners wollen dor gor nich över snacken, sünnerlich vunwegen den Demagogen Kleon, de dor düchtig gegenan snacken dö. He bröch Athen dorto, mit den Krieg wieter to maken.

Sparta hett denn 424 unner Brasidas sien Heer reformeert. Denn güng dat mit Brasidas as Anföhrer na Thrakien in’n Noorden. Dor is dat slumpt un de Städer an de doren Küsten leten sik besnacken, vun den Seebund af to fallen. 422 v. Chr. geev dat en Slacht bi Amphipolis, wo dat Heer vun Athen bi tonicht maakt wurrn is. In düsse Slacht is Kleon ut Athen just so fullen, as Brasidas ut Sparta. Nu weern beide Sieten up Freden ut. Nikias, en vernunftige un matige Mann ut Athen hett denn 421 v. Chr. en 50-jöhrigen Freden twuschen beide Parteien tostanne bröcht. Dormols weer de Krieg al 10 Johre in’e Gänge ween. Düsse Freden hett den Naam vun den „Nikiasfreden“ kregen. Wiethen is in düssen Freden de status quo ante wedderherstellt wurrn un de Macht twuschen de Rieken weer wedder so verdeelt, as vör den Krieg.

Man sünnerlich goot holen dö de Verdrag nich. Sparta siene Bundsgenoten Theben un Korinth menen, se weern bi düssen Freden nich goot bi wegkamen. Nun güng dat hen un her mit verscheden Koalitschonen un unnerscheedliche Bündnisse, man dat allens weer nich up Duer anleggt. In de tokamen Tied scheer sik Sparta üm den Striet mit sien Arzfiend Argos, de ok up den Peloponnes tohuse weer. Athen kümmer sik dor üm, dat de Seebund nich ut’neen breken dö. Unner Alkibiades möök sik Athen mit grote Macht dor an, sien Riek ut to breden un wat grötter to maken. Up Duer weer dat so nich mööglich, bi den Freden to blieven. 415 v. Chr. hett sik Athen up de Expeditschoon na Sizilien inlaten. De Stadt hett dor ene grote Strietmacht na Sizilien henstüert. Dat güng dor üm, dat de lüttje Polis Segesta Athen siene Hölp kriegen scholl gegen dat mächtige Syrakus. Toeerst güng allens goot, man 413 v. Chr. is de Flotte vun Athen in den Haben vun Syrakus in’n Dutt maakt wurrn un dat Heer is slahn un tonicht maakt wurrn bi Asinaros. Alkibiades, de achter düsse ganze Expeditschoon steken dö, weer al afsett wurrn, ehr dat de Krieg richtig losgüng. Se harrn em anklaagt vunwegen „Frevel gegen de Religion“. He büx nu just ut na Sparta, wo se em as Raatgever geern upnehmen döen. He slöög denn ok vör, dat Sparta 413 v. Chr. de Festung Dekeleia innehmen scholl, de strateegsch günstig liggen dö. Vun Dekeleia ut konn Sparta Roovtöög in de Gegend üm Athen to unnernehmen. Dor kümmt den lesten Afsnitt vun düssen Krieg sien Naam her: De „Krieg vun Dekeleia“. Nu geev dat in Athen allerhand Striet un Alkibiades lehr ok in siene Vaderstadt torüch un striet nu wedder gegen Sparta. Den een oder annern Slumpslag konn he lannen, man amenne wenn sik dat Glück doch na Sparta to.

Sparta harr nu en groten Feldherrn, dat weer Lysander. Bavenhen betahl Persien nu allerhand Geld an Sparta (un kreeg dor de Städer in Ionien för). So güng dat vun 412 v. Chr. af an jummers beter för Sparta un siene Frünnen un in dat Johr 404 v. Chr. sieg Sparta endgüllig un nehm mit siene Truppen de Stadt Athen in. Ut Grünnen vun de Strategie hefft se Athen avers nich in Dutt leggt, ofschoonst Theben un Korinth dor böse achter her weern. Man Athen möss siene Stadtmuern dalleggen un siene Flotte afgeven. Bloß 12 Scheepe dröff Athen beholen. Bavenhen mössen de Atheners in Sparta siene Armee Deenst doon. Tolest sünd denn noch dartig Lüde as Regeern vun Athen insett wurrn, de dat mit Sparta holen döen, dat weer de so nömmte „Herrschop vun de Dartig“.

Sparta hett dat Seggen

Na den Sieg över Athen is allerhand Büüt, as Geld un annere Riekdömer, na Sparta kamen. Lüde ut Sparta hefft nu dat Seggen harrt in Kuntreien, wo dat dat eenfache Leven nich geev, wat de Spartiaten kennen döen. Dor mössen se sik nich afsnacken un konnen maken, wat jem richtig dünken dö. Wenn düsse Lüde wedder nahuse kemen, na Sparta hen, denn weer dat nich so eenfach, dat se sik wedder in de Rege vun de Lieken stellen schollen.

So güng dat ok mit Lysander. Sünnerlich in de lesten Johren vun den Krieg weer he den Mann, de den Sieg över Athen tostanne bröcht hett. As he denn Sparta sien Statthöller in Thrakien wurrn is, woll he sik nich mehr unner de Gesetten vun siene Heimatstadt unner orden. He seeg dor ok nich gegen an, dat de Inwahners in siene Provinz em persönlich verehren döen. Ok leet he sik hören, dat weer woll beter, endlich bi to gahn, un de ole Ordnung in Sparta mol to ännern. He hett den Anhängers funnen. Hüdigendags kann een woll seggen, dat weer de „imperialistische“ Partei vun Sparta. Gegen düsse Partei hefft sik de „Konservativen“ üm König Pausanias rüm tohopenslaten. Se wollen bi Sparta siene ole Verfaten blieven un sik an de olen Grundlagen vun Sparta sien Recht un siene Politik holen.

Man Sparta harr na den Sieg gegen Athen nich bloß mit sik süms to doon. De Bundsgenoten ut den Krieg un ok de Persers un en Reeg vun neutrale Staten ut Grekenland, de Sparta sien Krieg mit Geld betahlt harrn, kemen nu un präsenteern jem ehre Reken. Ok de vörmoligen Bundsgenoten vun Athen mellen sik. Sparta harr jem ja verspraken, na den Unnergang vun Athen siene Macht schollen all Städer in Grekenland free, seker un unafhängig ween. Nu weer dat so wiet, menen se.

De Persers harr Sparta toseggt, se wollen sik nich scheern üm de Grekenstäder in Lüttasien, de unner Persien siene Herrschop stünnen. Nu geev dat Striet in Sparta, wo dat fuddergahn scholl.

Sparta hett sik denn vörnahmen, de Stadt scholl dat Seggen in Grekenland beholen. Man henkregen hefft se dat up Duer nich. En Unnernehmen gegen Elis in’n Noordwesten vund en Peloponnes slump nich richtig un ok ene grote Expeditschoon na Lüttasien unner König Agesilaos II. keem nich richtig vöran. Dat Perserriek weer dormols just swack un de König möök sik up na Lüttasien mit bloß man 30 Spartiaten, bi 2000 Neodamodeis un 6000 Bundsgenoten. Twaars konn he dat Riek vun de Persers 396 un 395 v. Chr. targen, man unnerkriegen konn he dat nich. Ok, as he wedder torüch weer in Grekenland hett he noch en paar Slachten wunnen, man amenne hett dat allens nix bröcht, vunwegen dat he de Fienden nich endgüllig unnerkriegen konn.

398 v. Chr. harr dat al den Kinadon sien Verswören geven. Kinadon weer gor nich ut Sparta, man he wull behannelt weern as Vullbörger vun de Stadt. Dor hett he mit Hölpe vun annere Lüde, de nich tofreden weern, en Verswören in Gang sett’, man de Ephoren hefft dat noch bitieds updeckt. 395- 386 v. Chr. keem dat to den Krieg vun Korinth. Theben harr Sparta den Krieg verklaart un woll süms an Sparta siene Stäe stahn as gröttste Macht in Grekenland. Man dat güng hen un her un keene Siet konn de annere amenne unnerkriegen. Dor weer de Grootkönig vun Persien bange, Athen konn wedder stark weern un he hett de beiden Städer to’n Freden dwungen. Düsse Freden kreeg na em den Naam „Freden vun den König“. Dat weer dat eerste Bispeel vun en Algemenen Freden. Dor is Sparta noch eenmol as gröttste Macht in Grekenland in ankeken wurrn.

Dat geiht bargdal mit Sparta

Sparta is nu in Grekenland as en Macht ankeken wurrn, achter de ehren Ruggen dat Perserriek stünn. Dat hett nich sunnerlich goden Indruck maakt. Man de Stadt bleev dorbi un versöch, siene Positschoon to verbetern. Dat güng doch dor üm, so meen dat de leifige Propaganda ut Sparta, dat de enkelten Städer in Grekenland unafhängig bleven. Un dat weer nu just Sparta siene Sake. Toeerst hefft de Greken dat ok glöövt. Sparta harr ja ok Theben nödigt, siene Kolonien free to geven un Argos möss siene Suldaten ut Korinth aftrecken. Man denn düng Sparta an un steek siene Nese ok in annere Städer ehre Angelegenheiten.

As Phoibidas ut Sparta 382 v. Chr. Theben siene Stadtborg Kadmeia innehmen dö, konn sik ganz Grekenland dor nich över inkriegen. So füng dat an un mit Sparta güng dat bargdal. 377 v. Chr. is de Tweete Seebund vun Attika grünnt wurrn. Athen stünn dor vörn an. Düsse Seebund sammel Stüern in, de freewillig betahlt wurrn sünd un bo dor ene Flotte vun 83 Scheepe mit up. As Sparta düsse Flotte angriepen dö, is dat heel un deel slahn wurrn.

375 v. Chr. hefft al Stadtstaten en „Allgemenen Freden“ (κοινή εἰρήνη, koiné eiréne) afslaten. Man Sparta möök sik dor an, wieterhen gegen Theben to strieden, um de Positschoon vun Theben wat minner to maken. Man Theben sien „Stratege“ Epameinondas hett gegen Sparta 371 v. Chr. de Slacht bi Leuktra wunnen. Dat weer dat eerste Mol in de Geschicht, dat en Landmacht vun Sparta in en open Feldslacht besiegt wurrn is. För alle Tieden is dor klaar ween: Gegen Sparta kann een winnen. De Positschoon vun Sparta in Grekenland fung an to wackeln.

De Thebaners hefft Sparta denn avers nich direktemang angrepen. Man se sünd in Messenien inmarscheert un hefft dorför sorgt, dat Sparta bi den Bund vun’n Peloponnes nich mehr dat Seggen harr. 369 v. Chr. marscheren de Thebaners ok in Lakonien in un nehmen Sparta den drüdden Deel vun sien Land weg.

Man de Sellschop in den Staat vun Sparta weer al vördem ut’neen braken. De „lieken“ Vullbörgers weern gor nich liek un to’n Deel sünd de Inwahners vun Sparta utpovert un upsternaatsch wurrn (Hypomeiones, Mothakes). De Hopliten, de Militärdeenst afleisten konnen, sünd jummers minner wurrn. Amenne weer de Winner ut de Broderkriegen in Grekenland Philipp II. vun Makedonien.

Vunwegen, dat jummerlos Krieg weer, geev dat jummers weniger Mannslüde in Sparta un to den Aristoteles siene Tied sünd al nich mehr as 1.000 Hopliten tohopenkamen.

Alexander de Grote

Wiss hefft de Spartaners bi Alexander den Groten siene Armee keen Deenst afleist'. Man afschüddeln konnen se de Makedonen ehr Jück nich. König Agis III. hett dat 331 v. Chr. vergeevs versöcht. Dat duer nich lang, un de Spartaners mössen amenne doch noch en Muer um de Stadt rüm boen, as 296 v. Chr. Demetrios un 272 v. Chr. denn ok noch Pyrrhus anrücken döen un de Stadt innehmen wollen. Mit de Tied hefft de Spartiaten jummers mehr as Landsknechten för butenlandsche Mächte arbeit'. To Agis IV. siene Tied weer jem ehre Tall tohopensmolten up bloß noch 700 Vullbörgers.

Sparta kümmt nich wedder up'e Been

De König Agis IV. ut de Eurypontiden ehr Huus un ok König Kleomenes III. ut dat Huus vun de Agiaden hefft noch versöcht, Sparta wedder up'e Been to bringen. Se stellen grote Delen vun Lykurg sien Verfaten wedder her, reformeern de Agoge un de Syssitien, hefft Schullen nalaten, Land verdeelt un mehr Mannslüde to Vullbörgers maakt, man dat nütz all nix. Amenne is dor nix vun wurrn. As de Aitolers in dat Johr 192 v. Chr. den Nabis an'e Siet maken döen, hett Philopoimen de Spartaners in den Bund vun Achaia rindwungen. Man de Achaiers bleven de Spartaners toweddern, just so, as vörtieden. 188 v. Chr. möök sik Sparta vun den Bund los un stell sik unner Rom sien Schutz. Dor rück Philopoimen gegen Sparta an un nehm de Stadt in. De Muern hett he inrieten laten, de Hööften vun de Upsternaatschen hett he afneihen laten un de frömmen Landsknechten un de Heloten, de eerst unner de Tyrannen upnahmen wurrn weern, hett he wegbringen laten. Sparta möss nu just so weern, as ene Stadt in Achaia.

Rom

Rom hett fein tokeken, wo de Achaiers un de Spartaners sik gegensiedig möör maken döen. Eerst, as de Tied günstig weer, hett Rom ingrepen. Dat Röömsche Riek möök den Bund vun Achaia tonicht un kreeg denn ok ganz Grekenland unner (146 v. Chr.. Nu n güng dat mit Sparta nich anners, as mit de annern Städer in Grekenland. Man dat warrt vertellt, Sparta is mit en sünnerliche Ehr behannelt wurrn: De Spartaners sünd free bleven un mössen bloß Fründschopsdeensten doon.

Na Augustus is unner de röömschen Kaisers vun Sparta siene vörmolige Freeheit nix mehr nableven. Vun Lykurg siene Institutschonen is noch bit in dat 5. Johrhunnert allerhand bestahn bleven. En Reeg vun Wettstrieden in Sport un Musik sünd dormols rutkleiht wurrn as Attraktschoon för Touristen. Eerst, as dat Christendom na Sparta keem, sünd ok de lesten Resten vun dat grote Verleden bisiet schaven wurrn.

In de late Antike is Sparta en paar Molen utplünnert wurrn, unner annern vun de Goten unner Alarich I.. In dat Middelöller is in de Landstreken vun Sparta de ne'e Stadt Mistras boot wurrn. In den Krieg gegen dat Osmaansche Riek weer dat up den Peloponnes en vun de lesten Bastionen vun de Kaisers vun Byzanz.

Literatur

Borns ut de Antike

Herodot: Historien. (Hooch-)Düütsche Gesamtutgave översett vun A.Horneffer. W. Klinkhardt, Leipzig 1910, Neu hrsg. und erläutert v. H.W. Haussig; mit en Woort vörweg vun Walter F. Otto. 4. Upl. Kröner, Stuttgart 1971. ISBN 3-520-22404-6
Pausanias: Reisen in Griechenland. Gesamtutgave in dree Bänn up Grund vun de Översetten vun Ernst Meyer. Rutg. v. Felix Eckstein. 3. Upl. Artemis, Zürich-München 1986. ISBN 3-7608-3678-X
Plutarch: Große Griechen und Römer. Översett vun Konrat Ziegler un W. Wuhrmann. 6 Bn. Artemis, Zürich/Stuttgart 1954–1980. ISBN 3-7608-3607-0
Polybios: Geschichte. Gesamtutgave in twee Bänn, översett un mit en Woort vörweg vun Hans Drexler. Artemis, Zürich 1961, 1963, 1978. ISBN 3-7608-3614-3
Thukydides: Geschichte des peloponnesischen Krieges. Översett un mit en Woort vörweg vun Georg Peter Landmann. Artemis, Zürich/München 1976, 1981, 1993 (Repr.). ISBN 3-7608-1637-1
Xenophon: Hellenika. greeksch-hoochdüütsch, översett un rutg. vun Gisela Strasburger. Artemis & Winkler, München/Düsseldorf 1970, 2005. ISBN 3-7608-1639-8
Xenophon: Die Verfassung der Spartaner. Översett un rutgeven vun Stefan Rebenich. WBG, Darmstadt 1998. ISBN 3-534-13203-3

Sekundärliteratur

A. Andrews: The Government of Classical Sparta. In: Ernst Badian (Hrsg.), Ancient Society and Institutions. Oxford 1966, 1-20 (ND in: Whitby, M. (Rutg.): Sparta, New York 2002, 49-68).
Ernst Baltrusch: Sparta. Geschichte, Gesellschaft, Kultur. Beck, München ²2003 (C.H.Beck Wissen). ISBN 3-406-41883-X
Helmut Berve: Sparta. Bibliographisches Institut, Leipzig 1937 (Meyers kleine Handbücher, Bd. 7).
Paul Cartledge: Sparta and Lakonia. A Regional History 1300 to 362 BC.. 2. Upl., Routledge, London/New York 2002. ISBN 0-415-26276-3
Des.: The Spartans. The World of the Warrior-Heroes of Ancient Greece. Woodstock 2003.
Des.: Thermopylae. The Battle that Changed the World. Woodstock 2006.
Des./Spawforth, A.: Hellenistic and Roman Sparta. A Tale of Two Cities. London/New York 2002².
Karl Christ (Rutg.): Sparta. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1986 (Wege der Forschung, Bd. 622). VI, 519 S. ISBN 3-534-08809-3
Manfred Clauss: Sparta. Eine Einführung in seine Geschichte und Zivilisation. Beck, München 1983 (Beck'sche Elementarbücher). 248 S. ISBN 3-406-09476-7
Martin Dreher: Athen und Sparta. C. H. Beck, München 2001 (Beck Studium). 221 S., 5 Karten, ISBN 3-406-48208-2
St. Hodkinson: Property and Wealth in Classical Sparta. London 2000.
Des., A. Powell (Rutg.): Sparta. New Perspectives. London 1999.
James T. Hooker: Sparta. Geschichte und Kultur. A. d. Engl. v. Erich Bayer, Reclam, Stuttgart 1982. ISBN 3-15-010314-2
Stefan Link: Der Kosmos Sparta. Recht und Sitte in klassischer Zeit. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1994. ISBN 3-534-12273-9
Andreas Luther: Könige und Ephoren. Untersuchungen zur spartanischen Verfassungsgeschichte. Frankfort an'n Main 2004.
Andreas Luther, Mischa Meier, Lukas Thommen (Rutg.): Das Frühe Sparta Stuttgart 2006.
Ders.: Zwischen Königen und Damos. Überlegungen zur Funktion und Entwicklung des Ephorats in Sparta (7.-4. Jahrhundert v.Chr.). In: ZRG 117 (2000), 43-102.
Robter Paeker: Spartan Religion. In: Anton Powell (Hg.), Classical Sparta. Techniques behind her success. Oklahoma 1989, S. 142-172.
E. Rawson: The Spartan Tradition in European Thought. Oxford 1969.
Charlotte Schubert: Athen und Sparta in klassischer Zeit. Ein Studienbuch. Metzler Verlag, Stuttgart/Weimar 2003.
Raimund Schulz: Athen und Sparta. Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2003 (Geschichte kompakt: Antike). ISBN 3-534-15493-2
Stefan Sommer: Das Ephorat: Garant des spartanischen Kosmos. Mainzer Althistorische Studien 2, St. Katharinen 2001.
Lukas Thommen: Lakedaimonion politeia. Die Entstehung der spartanischen Verfassung. Historia ES 103, Stuttgart 1996.
Des.: Sparta. Verfassungs- und Sozialgeschichte einer griechischen Polis. Metzler, Stuttgart 2003 ISBN 3-476-01964-0

Weblenken

Belegen