Natuur
Natuur is ene Egenschop oder en Tostand,[1] vöran van ökoloogschen Systemen oder den Universum. In düssen allgemen Sinne betekent Natuur de Gesette, Elemente un Phänomene in de physikaalsche Welt, dat Leven inbegrepen. Ook wenn Minschen een Deel in de Natuur sind, wärd Minschen un minschlik Doon faken as buten de Natuur bekeken oder sogaar as scheden oder över Natuur ankeken.[2]
As de moderne wetenschoplike Methode in den verleden Jaarhunderden upkam, kam de Sicht up de Natuur as passiv Ümfeld un Würklikheed up, de göddlike Gesette in de Reeg un vöran bringt.[3] Med de Industrielle Revolutschoon hebbet de Minschen de Natuur jümmers meer as enen Deel van de Würklikheed, in de Minschen med Afsicht un een Maal ingepren mött bekeken. So kam in welken Denktraditschonen de Sicht up de Natuur as „hillig“ up (to’n Bispeel bi Rousseau, oder in’n Transzendentalismus). Man up up de andern Siede ook Weltsichten, in de Natuur alleen de minschlike Historie uutsmückt (to’n Bispeel bi Hegel unMarx). Doch med den Vitalismus na Charles Darwin kemen ook ene Sicht up de Natuur wedder up, de dichter bi präsokraatschen Weltischten steet.[2]
Mank den verscheden Aarden vandage dat Woord „Natuur“ to bruken, betekent Natuur faken ook Geologie oder wilde Dere. Natuur kann ook olle Platen un Dere tohoop beteken oder de Vörgänge in doden Dingern—de Aard, in de vescheden Dingers bestaat un sik wandelt, to’n Bispeel dat Wedder oder de Geologie up de Eerden. Man Natuur kann ook de natüürlike Ümewelt oder de Wildnis un dat Unland beteken—wille Dere, Stene, Holt un allgemeen de Dinger un Saken, in de Minschen nich groot ingrepen hebbet. To’n Bispeel geld Dinger, de Minschen herstellt hebbet un minschlik Doon för wat, dat buten de Natuur liggt, wenn so’ne Dingers nich as „minschlike Natuur“ oder „heel de Natuur“ betekent werd. Düsse traditschonellerer Sicht givt dat ook vandage noch un düüd up enen Underscheed twischen künstliken un natürliken Dingern hen. Dat Künstlike geld hier as allens wat de Minsch un sien Bewusstsien oder Verstand in de Welt brocht hebbet. Je na den Kuntext, kann dat Woord „natüürlik“ ook dat Unnatüürlike oder Övernatüürlike afgrenzen.[2]
Woordafkumst
[ännern | Bornkood ännern]Dat Woord „Natuur“ kümmt van ooldfranzöösch nature, wat van latiensch natūra afstammt un „Wesen, Charakter, Egenschop“ oder ook „Boord“ heet. In de antke Philosophoe kümmt dat latiensche natura meest ooldgreeksch φύσις phýsis liek, wat de Egenschoppen sind, de Platen, Deren un ander Phänomenen,de sik wandelt, egen sind. Dat Woord φύσις, het Homer dat eerste Maal in BEtog up Planten bruukt. Läter kümmt dat Woord in de greeksche Philosophie in verscheden Sinnen up. Allgemeen kümmt dat ooldgreeksche φύσις den wat „Natuur“ vandage bedüd düchtig liek. [4][5] Dat Kunzept van de Natuur os dat physische Universum, het sik ruutbild, indem dat de Philosophie dat oorsprünglike Kunzept uutbreed het.[2] Dat hadde sienen Anfang as präsokraatsche Philosophen dat Woord φύσις bruken un siedenn jümmers fäker in Philosophie upkam.
Eerden
[ännern | Bornkood ännern]→ Kiek bi: Eer
De Eerden is so wied wi weet de enige Planeet up den dat Leven givt. Binnen den Sunnensysteem is de Eerden de drüdde Planeet, de gröttste Steenplaneet un de fievtgröttste allenstohope. Besunnere Kennteken sind de twee Polaaregionen, twee smalle matige Klimazonen un wiede subtroopsche un troopsche Zonen langs den Äquater. [6] De Menge Regen unnescheed sik je na Regioon stark: minder as een Millimeter dat Jaar bet hen to meer as enen Meter dat Jaar. 71 % van de Eerdböverflach sind Water. De andere Deel sind Kuntinente un Eilannen, de to’n gröttsten deel up de Noordhalvkugel ligget.
Geologie
[ännern | Bornkood ännern]→ Kiek bi: Geologie Geologie is de Wetenschop, de faste un fleten Bestandele unnersöket, de den Planeten Eerde bild. De Geolgie befaat sik med Kompsitschoon, Struktuur, physikaalschen Egenschopen, de Dynamik un Historie van den Steen, de de Eerden maket un unersöket de Vörgang wo sik de Steen bilden, sik bewegen un wanneln. Dat Fack is ene wichtigte akadeemsche Disiplin un wichtig för dat Föddern van Mineralien, dat Weten över Natuurkatastrophen, Geoengenieering oder för dat Verstaan van den Klima un de Ümewlt in de Verldentied.
Buten de Eerden
[ännern | Bornkood ännern]→Kiek bi: Weltruum
.jpg)
De Weltruum betekent den to’n gröttsten Deel leddigen Ruum in’n Universum buten de Atmosphäre van astronoomschen Objekten. De Grenze twischen de Atmospähre un den Weltruum is nich gans klaar, denn de Atmosphäre van een Objekt wärd bilüttken dünner un swäcker je wieder af een van dat Objekt is. De Weltruum binnen den Sunnensysteem heet Inteplanetaar Ruum, wat in den Interstellaren Ruum un Heloppause övergeet.
Nawiese
[ännern | Bornkood ännern]- ↑ Definition of NATURE (January 2, 2024).
- ↑ a b c d : What does 'nature' mean?. In: Springer Nature (Hrsg.): Palgrave Communications. 6, Nr. 14. doi:10.1057/s41599-020-0390-y.
- ↑ Isaac Newton siene Philosophiae Naturalis Principia Mathematica (1687), to’n Bispeel heet översett Mathemaatsche Prinzipien för Natuurphilosophie un befaat sik med den Woord Natuurphilosophie dunntomalen, also dat systemaatsche Studeren un Unnersöken van den Natuur.
- ↑ An account of the pre-Socratic use of the concept of φύσις may be found in Naddaf, Gerard (2006) The Greek Concept of Nature, SUNY Press, and in : What does 'nature' mean?. In: Springer Nature (Hrsg.): Palgrave Communications. 6, Nr. 14. doi:10.1057/s41599-020-0390-y.
- ↑ The first known use of physis was by Homer in reference to the intrinsic qualities of a plant: ὣς ἄρα φωνήσας πόρε φάρμακον ἀργεϊφόντης ἐκ γαίης ἐρύσας, καί μοι φύσιν αὐτοῦ ἔδειξε. (So saying, Argeiphontes [=Hermes] gave me the herb, drawing it from the ground, and showed me its nature.) Odyssey 10.302–303 (ed. A.T. Murray). (The word is dealt with thoroughly in Liddell and Scott's Greek Lexicon Bitte entweder wayback- oder webciteID- oder archive-is- oder archiv-url-Parameter angeben.) For later but still very early Greek uses of the term, see earlier note.
- ↑ World Climates. Blue Planet Biomes.
Literatuur
[ännern | Bornkood ännern]- Exploring the diversity of conceptualizations of nature in East and South-East Asia. In: Humanities and Social Sciences Communications. 9, Nr. 1, May 31, 2022, S. 1–12. doi:10.1057/s41599-022-01186-5.
- What does 'nature' mean?. In: Palgrave Communications. 6, Nr. 14. doi:10.1057/s41599-020-0390-y.
- Farber, Paul Lawrence (2000), Finding Order in Nature: The Naturalist Tradition from Linnaeus to E. O. Wilson. Johns Hopkins University Press: Baltimore.
- "Nature's contributions to people" and peoples' moral obligations to nature. In: Biological Conservation. 270, 2022. doi:10.1016/j.biocon.2022.109572.