Mirko Jelusich

Mirko Jelusich /[ˈmɪrko ˈjɛlusɪtʃ]/, egentlich Vojmir Jelusich (* 12. Dezember 1886 in Semil (Böhmen), hüdigendags Tschechien; † 22. Juni 1969 in Wien) weer en öösterriekschen Schriever.

Leven

Vadder, Mudder un Naam

Mirko Jelusich sien Vadder weer en kroaatschen Bahnbeamten, de Mudder stamm ut en sudetendüütsche Familie. Dormols höör Böhmen to Öösterriek-Ungarn. De egentliche Vörnaam vun Mirko weer Vojmir, dat is de slaawsche Form vun den düütschen Vörnaam Siegfried.

Kinner- un Jugendtiet, Studium un Krieg

As Mirko twee Johr oolt weer, is de Familie na Wien hentagen. Hier hett he sien Kinnertiet un Jöögd tobröcht. An de Universität Wien hett he sik toeerst mit de Rechtswetenschop afgeven, man ok Slawistik, Sanskrit un Histoorsche Hölpswetenschop studeert. Amenne hett he denn bi Perfessor Friedrich Jodl Philosophie studeert. 1912 hett he denn sien Doktor maakt mit de Arbeit Arbeit Stirners Erbe. Eine kritische Betrachtung über das Verhältnis des „Einzigen“ zum individualistischen Anarchismus in Deutschland („Stirner sien Arv. Enmol kritisch dor up keken, wie sik dat >Enzige< to den individualistischen Anarchismus in Düütschand verhöllt“). Dor is he denn to’n Dr. phil. mit promoveert wurrn. In den Eersten Weltkrieg is Jelusich Offzier bi de Artillerie ween. 1914 hett he sik as Schriever achter den Krieg stellt un sien „Kriegs-Vaterunser“ schreven.

Politik un Natschonalsozialismus

Jelusich lehr den Schriever Arthur Trebitsch kennen. De hett groden Indruck maakt up sien Denken över Politik. Vun 1923 bit Juni 1933, as dat Blatt uplööst wurrn is, weer Jelusich Redakteur vun de Afdelen „Theater un Kunst“ bi de Deutschösterreichische Tages-Zeitung. Dat weer dat wichtigste Blatt vun de Natschonalsozialistische Partei vun Öösterriek, de dormols noch nich verbaden weer. Jelusich möök besunners dicke Backen vunwegen den „Ansluss vun Öösterriek“ an dat Düütsche Riek. 1931 is he 2. Vörsitter un tolest ok noch Baas wurrn vun de Oortsgrupp Wien vun den Kampfbund für deutsche Kultur. Dat weer en Grupp, de sik stark maken dö för den Natschonalsozialismus in Öösterriek.

Dat is nich ganz klaar, wannehr he bi de NSDAP bitreden is. Verscheden Molen is seggt wurrn, dat weer an’n 20. April 1931. Man bi sien Prozess in dat Johr 1945 hett he süms angeven, he weer eerst in’n März 1938 in de Partei intreden. Dat sütt avers doch so ut, as wenn he al in’n Juni 1932 Liddmaat vun de Partei ween weer.

Sien Roman „Caesar“ is unbannig goot annahmen wurrn un dor konn he denn vun 1933 af an as en Free Schriever leven.

In’n Oktober 1935hett he de Tietschrift Das Werk – Monatshefte zur Pflege deutschen Schrifttums upmaakt. Man dor is nich veel vun wurrn un dat Blatt möss na veer Uplagen al 1936 wedder instellt weern. Mit anner Schrievers ut dat Lager vun de Natschonalen bo he 1936 den Bund deutscher Schriftsteller Österreichs up. As Öösterriek 1938 anslaten wurrn weer, is düsse Bund glieks in de Kammer vun de Schrieveree in’t Riek (Reichsschrifttumskammer) övergahn. In dat sülbige Johr 1936 hett he ok noch den „Tieck-Verlag“ upmaakt.

As Öösterriek an’n 12. März 1938 an Düütschland anslaten wurrn is, hett Oswald Menghin Jelusich insett, he scholl vörlöpig dat Borgtheater in Wien övernehmen. Menghin weer de Minister för Ünnerricht in de Regeern vun Arthur Seyß-Inquart. Man vunwegen dat he mit den Rieksminister för Propaganda, Joseph Goebbels nich övereen kamen konn, hett he al an’n 6. Juli in datsülbige Johr Bott geven.

An’n 1. Juli 1939 möök Jelusich den „Wiener Dichterkrink“ up. De Kammer för Schrieveree harr dor Verlööf to geven. To düssen Krink hören ü.a. Bruno Brehm, Hermann Graedener, Max Mell, Karl Hans Strobl, Josef Weinheber un Josef Wenter to.

Na den Tweeten Weltkrieg

An’n 16. August 1945 sund de Sowjetrussen in Öösterriek inmarscheert un hefft Jelusich foorts achter Trallen sett. He is vör Gericht kamen vunwegen „en högere Funktschoon in de Partei un allerhand Saken, de woll nich legal weern“. He hett 11 Maanden inseten. So lang duer dat Ünnersöken. Man an’n 25. November 1946 is he denn freespraken wurrn. In’n Dezember 1946 hefft se mit dat Verfahren denn noch mol wedder anfungen un Jelusich möss noch mol in Haft. He versöch, ut to büxen, man an’n 3. Januar 1947 hett he sik bi dat Gericht infunnen un bleev vunwegen de Ünnersöken bit to’n Februar 1948 achter Trallen. Anfang Dezember 1949 is dat Verfahren denn endgüllig afslaten un instellt wurrn. Dat heet, gegen em dö nix vörliggen, wat en Straaf verdeent harr.

1957 grünn Jelusich in Wien en „Allgemeen Düütschen Kulturverband“, man so richtig is dor nix vun wurrn.

Dat leste Mol is he open uptreden bi en Kommers vun de FPÖ an’n 22. November 1957 in Innsbruck.

An’n 22. Juni 1969 is he in Wien storven. He hett Kreeft harrt. He is 83 Johr oolt wurrn.

Wat he schreven hett

Jelusich hett sik besunners mit dat Schrieven vun Histoorsche Romaans afgeven. Dor hett he denn Lüde in vörstellt, as Julius Caesar, Oliver Cromwell, Hinrich de Lööw, Hannibal oder Gerhard von Scharnhorst. Düsse Lüde hett he as starke Anföhrers henstellt un in goot Licht stahn laten. So keem dat, dat siene Böker in de Tiet vun den Natschonalsozialismus geern leest wurrn sünd.

Een wunnert sik nich, dat siene wichtigsten Böker „Cromwell“ un „Julius Caesar“ in de dormolige Tiet allerhand Uplagen sehn hefft. „Caesar“ hett he 1929 rutbröcht. Dat Book is in de ganze Welt goot ankamen un in mehr as en Dutz Spraken översett wurrn. De Uplaag lä 1938 al bi 70.400 Böker, man bit 1961 sünd dor 183.000 Stück vun druckt wurrn. Ok sien Band „Cromwell“, de meist 500 Sieten stark weer un 1933 rutkeem, hett en hoge Uplaag beleevt. Bit 1940 weern dat 168.000, bit 1951 186.000 Stück.

För den Film „Condottieri“, de 1937 upföhrt wurrn is, schreev he tohopen mit Luis Trenker dat Dreihbook.

1940 keem denn noch de Film „Die Rothschilds“ rut. Dat Dreihbook harrn C.M. Köhn un Gerhard T. Buchholz schreven, man de Idee dorto weer vun Jelusich. Dor hannel sik dat üm en Propagandafilm bi. Ganz in den Geist vun den Antisemitismus wies he de Geschicht vun de jöödschen Bankiers Nathan Rothschild un James Rothschild.

Ofschoonst Jelusich up de Siet vun de Nazis stünn, sünd siene Romaans ok na dat Enne vun dat Drüdde Riek bit in der 1970er Johren in Öösterriek un Düütschland upleggt wurrn.

Utteknungen

• 1941 Grillparzer-Preis (tohopen mit Josef Weinheber)

Zitat

„In ‚Cromwell‘ schenkte ich meinen Mitkämpfern eine kaum noch getarnte Hitler-Biographie.“

Ziteert nah: Ziesel, K. (Hrsg.): Krieg und Dichtung. Soldaten werden Dichter – Dichter werden Soldaten. Ein Volksbuch. Leipzig 1940.

Warken

Romaans

• Asa von Agder: ein Wikinger-Roman. P. Neff Verlag, Wien 1964
• Bastion Europas. F.G. Speidel'sche Verlagsbuchhandlung, Wien/Leipzig 1951
• Caesar. F.G. Speidel'sche Verlagsbuchhandlung, Wien/Leipzig 1929
• Cromwell. F.G. Speidel'sche Verlagsbuchhandlung, Wien/Leipzig 1933
• Der Löwe. Tieck-Verlag, Wien 1936
• Der Ritter. Tieck-Verlag, Wien 1937
• Der Soldat. F.G. Speidel'sche Verlagsbuchhandlung, Wien/Leipzig 1939
• Der Stein der Macht. Pilgram Verlag, Salzburg 1958
• Der Thyrsosstab. Leonhardt-Verlag, Wien 1920
• Der Traum vom Reich. Safari Verlag, Berlin 1941
• Die Wahrheit und das Leben. Pilgram Verlag, Linz 1949
• Don Juan - Die sieben Todsünden. F.G. Speidel'sche Verlagsbuchhandlung, Wien/Leipzig 1931
• Geschichten aus dem Wienerwald. Tieck-Verlag, Wien 1937
• Hannibal.. F.G. Speidel'sche Verlagsbuchhandlung, Wien/Leipzig 1934
• Talleyrand. Paul Neff Verlag, Wien/Berlin/Stuttgart 1954

Theaterstücken

• Abisag von Sunem: Schauspiel in 4 Aufzügen. O. Erich Verlag (Ohne Johr)
• Cromwell, Schauspiel in 5 Aufzügen. F.G. Speidel'sche Verlagsbuchhandlung, Wien/Leipzig 1934
• Der gläserne Berg: Ein Spiel von zwei Menschen aus verschiedenen Welten. In einem Vorspiel und 3 Aufzügen. Drei Masken-Verlag, Berlin 1917
• Samurai: Schauspiel in fünf Aufzügen . F.G. Speidel'sche Verlagsbuchhandlung, Wien/Leipzig 1943

Dreihböker

• Condottieri. D/I 1936/1937, Dreihbook: Luis Trenker, Kurt Heuser, Mirko Jelusich
• Die Rothschilds. D 1940, Dreihbook: C. M. Köhn, Gerhard T. Buchholz nah en Idee vun Mirko Jelusich (Das Haus Rothschild)

Annere Warken

• Das große Spiel: Die Tragödie des Mannes. O. Erich Verlag (ohne Johr)
• Das Werk: Monatshefte zur Pflege deutschen Schrifttums. Rutgeven vun Mirko Jelusich, Österreichische Wirtschaftsverlag KG Payer & Co., Wien 1935
• Der Zauber von Wien. E. Fischer Verlag, Wien 1931
• Die Gefangenen Fahnen: Ein Gedicht. (ohne Verlag) 1913
• Die unvollständige Kompanie: Novelle. Wiener Verlag, Wien 1944
• Eherne Harfe: Balladen und Gedichte . F.G. Speidel'sche Verlagsbuchhandlung, Wien/Leipzig 1942
• Ersatzkultur und Kulturersatz: Ein Vortrag. F.G. Speidel'sche Verlagsbuchhandlung, Wien/Leipzig 1933
• Geschichten aus dem alten Österreich: Soldaten, Künstler, Leut' und Herrschaften. Deutsche Buch-Gemeinschaft, Wien 1961
• Geschichten aus dem Wiener Wald: Österreichische Anekdoten. Tieck-Verlag, Wien 1937
• Geschichten um das Wiener Künstlerhaus: Das Haus und die Feste, die Hausherren, die Gäste. Kremayr & Scheriau, Wien 1965
• Margreth und der Fremde. Reclam Verlag, Leipzig 1942
• Sickingen und Karl V.. Verlag Deutscher Volksbücher, Stuttgart 1943
• Soldaten, Künstler, Leut' und Herrschaften: Erinnerungen zweier Alt-Österreicher. Kremayr & Scheriau, Wien 1961
• Streit um Agnes: Erzählung aus der Stauferzeit. Reclam Verlag, Leipzig 1937
• Traum und Tat: Gedichte. Hohenstaufen Verlag, Berg am Starnberger See 1985
• Vater unser 1914: Gedicht. Vaterland Verlag, Berlin u. Hermes Verlag, Wien (ohne Jahr)
• Weinschenker und Weinbeschenkte: Lobspruch des Wiener Heurigen. Kremayr & Scheriau, Wien 1962

Över Jelusich

• Johannes Sachslehner: Führerwort und Führerblick: Mirko Jelusich. Zur Strategie eines Bestsellerautors in den Dreißiger Jahren. Verlag Anton Hain Meisenheim, Königstein/Taunus 1985. (= Literatur in der Geschichte, Geschichte in der Literatur; Band 11) ISBN 3-445-02350-6

Weblenken

• Kortbiografie to Mirko Jelusich mit Foto (Hoochdüütsch)
• Bespreken vun en Romaan vun Jelusich, vergleken mit annere Romaans ut de NS-Tiet (Hoochdüütsch)
• Besprken vun en annern Romaan vun Jelusich, vergleken mit histoorsche Romaans ut de NS-Tiet (Hoochdüütsch)