Saterfreesche Spraak
| Saterfreesch | ||
|---|---|---|
|
Snackt in |
Düütschland (Saterland) | |
| Sprecher | bi 1.500 | |
| Klassifikatschoon | ||
| Offitschell Status | ||
| Amtsspraak in | Neddersassen (Saterland) | |
De Saterfreesche Spraak (Seeltersk) is en Dialekt van de freesche Spraak, de in dat Saterland snackt word. In de Spraakwetenskupp word dat to de oostfreesch Dialekten van dat Freesch torekend, de lange Tied in de hele Kuntrei van de Lauwerssee bit an de Weser snackt worden sünd. Siet de oostfreesch Spraak in't 20. Jaahrhunnert ok up dat Eiland Wangeroog utstürven is, is dat Seelteersk dat Lesde, wat van de oostlauwersch-freesche Dialekten noch snackt word. Dat gift so 1500 Sprekers van dit Spraak. Un so is dat Saterland (Seelterlound) dat lüttjeste Sprakeneiland in heel Europa.
Dat Saterland liggt in d` Noordwesten van de Kreis Cloppenborg, dicht bi de Grenz to Oostfreesland. Fröher weer dar man slecht hentokamen, denn dat Land weer von grode Mooren umgeven.
De Minschen, de dar wahnden, harrn kuum wat mit de Butenwelt to doon. "Selterland, du laist ousleten, fan de Warreld gans forgeten." So sungen de Saterlänner in ehr "Seelterleed". Ehre Spraak woor ok noch bewahrt, as de Oostfresen so van t'Jaahr 1500 an na un na dat neddersassische Platt annohmen hebben. Vandag is dat Seeltersk ok in Gefaahr. De paar Saterfresen, de dat Seeltersk noch proten, sünd daröver heel trürig. Se sünd stolt up ehre Spraak, ene Spraak, över de sik de Etymologen al veel Koppbreken maakt hebbt, nich bloot düütsche. Ok een Professor ut Amerika, Marron C. Fort, hett dat Seeltersk leert un kann dat so goot proten, as of he in Ramsloh oder Strücklingen boorn weer. Man vandag versöken de Saterfresen, hör Kinners de Spraak weer bi to brengen. So woord to'n Bispööl in de Kinnergardens weer vööl Seeltersk snackt.
Hier welke Bispille, de enen Indruck van de vokaalrieke un klangvulle saterfreesche Spraak geevt: "Tjusterge Mäidene raakt ljachtere Deege." ("Düstere Morgens bringt hellere Daag.") "An'n keetigen Peel kon me sik nit scheen wrieue." ("An'n schetterigen Pahl kann man sik nich rein wrieven.")
Dat Saterfreesk kennt dree Geslechters. De männliche Artikel is "di" ("di oolde Mom"), de wievliche is "ju" ("ju ljove Mäme" = "de leve Moder"), de Artikel fär en Saak is "dät" un is "do" de Mehrtahl ("do flitige Bäidene" = "de fliedigen Kinners"). De Tahlwöör een, twee un dree hefft besunnere Formen för de Geslechter, so as dat in't Middelnedderdütsk ok noch was: aan un een, twäin un twoo, träi un tjoo. De wieteren Tahlwöör bit teihn heet up Saterfreesch: fjauer, fieuw ,säks, soogen, oachte, njuugen, tjoon.
Dat Seeltersk is in Düütschland dör de Europääsche Charta vun de Regional- oder Minnerheitenspraken as Spraak van en Minnerheid anerkennt. So kummt dat ook, dat de Ortsschillders van de Saterlänner Dörpen in de Gemeente Saterland tweespraakig sünd. De veer Dörpen sünd: Ramsloh (saterfreesch: Roomelse), Strücklingen (Strukelje), Scharrel (Schäddel) und Sedelsberg (Sedelsbierich).
Textproov un Spraakvergliek
[ännern | Bornkood ännern]Saterfreesch: Die Wänt strookede dät Wucht uum ju Keeuwe un oapede hier ap do Sooken.
Oldgrunnengs: Der Jung strookde daet Wicht umme tsiin to unde tuude ier up Zeuken.
Neeigrunnegs: t Jong fleerde t wicht om kinne tou en smokte heur op wangen.
Noordfreesch (Mooring): Di dreng aide dåt foomen am dåt kan än mäket har aw da siike.
Westlauwersk Freesch: De jonge streake it famke om it kin en tute har op 'e wangen.
Oostfreesk Platt: De Jung straaktde dat Wicht um't Kinn to un tuutjede hör up de Wangen.
Nedderlandsch: De jongen aaide het meisje om de kin en kuste haar op de wangen.
Düütsch: Der Junge streichelte das Mädchen ums Kinn und küsste sie auf den Wangen.
Engelsch: The boy caressed the girl round the chin and kissed her on the cheeks.
Een Gedicht up Seeltersk
[ännern | Bornkood ännern]- In'n Boom hoanget een Spinnewääb.
- Dju Spinne lait ap Luur
- un luurd mäd fuul Utduur
- in hiere Spinnewääb.
- Un in de Spinne hier Geweeude
- Hong't noch dat lääste Uurgeblieune.
- Een Fljooge (Fleeg) fljucht in't Spinnewääb
- Ju is in grote Nood.
- Dju Spinne bitt se dood.
- Is von de Mäiltied sääd.
- Un in de Spinne hier Geweeude
- Hong't von de Fljooge 't Uurgeblieune.
- An Fugel sjucht (sieht) dät Spinnewääb
- Nu is dju Spinn' in Nood.
- De Fugel bikkt se dood
- in hiere Spinnewääb
- Is stukken (uteneenreten), wat de Spinne weeude
- De Wind spielt mäd dat Uurgeblieune.
Kiek ok bi
[ännern | Bornkood ännern]Literatur
[ännern | Bornkood ännern]- Marron Curtis Fort: Saterfriesisches Wörterbuch, Hamburg, Helmut Buske Verlag, 1980. ISBN 3-87118-401-2 (Seeltersk - Dütsk)
- Kramer, Pyt: Seelter Sproakleere : kurze Grammatik des Saterfriesischen. Rhauderfehn, Verlag Ostendorp, 1982. ISBN 3-921516-35-8 (Dütsk), up Internet
- Woudelieste Düütsk-Seeltersk
Weblenken
[ännern | Bornkood ännern]- Saterfreesch Wikipedia (saterfreesch)
- Näie Seelter Siede (saterfreesch)
- Online Kurs (hoochdüütsch, nedderlandsch, westfreesch, engelsch)