Zum Inhalt springen

Sünnenküken

Vun Wikipedia
Sünnenküken
Sevenpunkt-Sünnenküken (Coccinella septempunctata)
Systematik
Klass: Insekten
Ornen: Kävers (Coleoptera)
Ünnerornen: Polyphaga
Böverfamilie: Cucujoidea
Familie: Sünnenküken (Coccinellidae)
Wetenschoplich Naam
Coccinellidae
Latreille, 1807

De Sünnenküken (Coccinellidae) sünd en Familie vun Kävers, de dat över de ganze Welt hen gifft. Se hefft de Form vun en halve Kogel un könnt flegen. Up jem ehr Deekflunken sünd allerhand Punkten up to sehn. Je nadem, wat vun Aart vun Sünnenküken dat is, sünd dat verscheden veel. Se freet tomeist Blattlüse un Schildlüse.

De meisten Lüde möögt Sünnenküken geern lieden. Dat gifft unbannig veel Naams in de verscheden Kuntreien, wo de Lüde Plattdüütsch snackt (kiek unnen). De Lüde möögt jem ok woll lieden, vunwegen dat se goot sünd för Goornbo un Landweertschop. Alleen in de Tiet as Budden freet se bit hen to 3.000 Lüse oder „Rode Spinnen“. Dat is vun Aart to Aart verscheden.

Se seht ok ganz verscheden ut. En enzige Aart kann mit twee Stieg verscheden Musters uptreden. Dat gifft Aarden as de Luzerne-Sünnenküken, dor sünd mehr as 4.000 verscheden Musters tellt wurrn.

Faken is dat meist unmööglich, de Aarden ut’neen to holen (so mank de Unnerfamilie Scymninae). Denn hölpt dat bloß, sik de Geslechtsorganen an to kieken. Ok de Kopp, dat Koppschild un de Ansätz vun de Höörn könnt hölpen, de Aarden ut’neen to holen.

De Kävers könnt goot flegen un slaht 75 bit 91 mol in de Sekunne mit de Flunken. Dat gifft sünnerliche Aarten, as „Calvia decemguttata“, de kaamt in’e Nacht bi künstlich Licht anflagen.

In de lesten Johren is de besunnere Aart vun dat Asiaatsche Sünnenküken (Harmonia axyridis) allerwegens utbreedt wurrn. An un for sik weer se in Asien tohuse, man för de „biologische Schädlingsbekämpfung“ sünd se toeerst na de USA, later denn na Europa bröcht wurrn. Se freet veel mehr Lüse, as de inheemschen Aarden. Man se schuuvt de ok an de Siet un kann angahn, amenne sünd de inheemschen Aarden denn utstorven. Aaklig weert düsse Käfers för de Lüde denn in’n Harvst, wenn se in grode Bulten in de Hüser kaamt un warme Placken to’n överwintern söökt. Stellenwies sünd se midderwielen to en richtige Landplaag wurrn.

Utsehn

[ännern | Bornkood ännern]
Geel Sünnenküken mit tweeuntwintig Punkten

De Kävers sünd 1 bit 12 Millimeters groot. Kopp, Bost un Unnersiet sünd tomeist swart. Dat gifft avers ok Käfers, de sünd unnen hellbruun oder rostbruun. De Farv vun den Kopp is ganz verscheden. De hangt af vun de Farv vun den Rest vun den Käfer.

De Föhlspriete sünd tämlich lang, hefft tomeist ölben Delen un sünd an’t Enne wat dicker, as en Küül. Bi de wecken Gruppen mank de Sunnenküken sünd de Le'e vun de Föhlspriete verminnert. So hefft de Antennen vun de Chilocorini bloß acht oder negen Delen. Dorüm sünd se ok wat körter. De Tasters an’n Kiff hefft bi de Aarden in Middeleuropa de Form vun en Biel. De Mandibels sünd mank de Aarden ganz unnerscheedlich, vunwegen dat sik al Aarden an jem ehr Freten anpasst hefft. Dat gifft woll ok Aarten mit en haarig Lief, man de Deekflunken vun de meist bekannten Aarden sünd heel glatt. Bi en Reeg vun Aarden ( as bi de Chilocorini) is de Kant vun de Deekflunken mehr oder minner stark ümbagen.

De Beene sünd nich groot anners, as bi annere Käfers. Se sett sik ut veer Delen tohopen, dor is dat drüdde vun fakem man minne.

Annere Naams för de Sünnenküken

[ännern | Bornkood ännern]

Naams mit Sünnen

[ännern | Bornkood ännern]

Sünnenkauh, Sünnenkäwer, Sünnenkind, Sünnenmariken, Sünnenpeiter, Sünnenpierd (Sünnenpierdken), Sünnenschin, Sünnenschiner, Sünnenvagel, Sünnenworm, Sünnküken, Sünntiek.

Naams mit Herrgott

[ännern | Bornkood ännern]

Hergottskauh, Herrgottsküken, Herrgottspierd, Herrgottsworm, Leevherrgottsvögel

Noch annere Naams

[ännern | Bornkood ännern]

Engelke-Tengelke-Teer, Himmelworm, Maanküken, Marienbläumer, Marienworm

Farv

[ännern | Bornkood ännern]

De bunte Farv bedutt Wohrschau för Fienden, de de Kävers upfreten wüllt. Bavento smeckt se ok noch gresig bitter. So gaht Fienden dor nich geerne bi. Wenn Gefohr dor is, denn könnt se ut en Gatt in de Gelenkhuut so'n gele Smeer rutfleten laten (Reflexblöden). De röckt asig un sleiht de Fienden in'e Flucht. Denn sünd dor ok noch giftige Alkaloiden in (as Coccinellin). Amenne speelt de lüttjen Deerter denn noch Dode Mann (Thanatose) un treckt jem ehre Beene in lüttje Kuhlen an de Unnersiet vun dat Lief. Dat gifft ok Aarden vun de Kävers, dor flutt de gele Smeer ut sunnerliche Drüsen. So is dat bi de Epilachnini.

Punkten

[ännern | Bornkood ännern]

Normolerwiese hefft de Sünnenküken Punkten up jem ehre Deekflunken. De sünd dor symeetrisch anordent. Tomeist sünd düsse Punkten swart, man dat gifft ok Kävers mit helle, rode oder brune Punkten. Dat gifft Aarden, de hefft 2, 4, 5, 7, 10, 11, 13, 14, 16, 17, 18, 19, 22 un 24 Punkten up to wiesen. Ok mank Deerter vun desülvige Aart gifft dat verscheden veel Punkten. Dat gifft ok Kävers sunner Punkten oder wecke, dor sund de Punkten ganz tosamensmolten. Dor is denn meist dat ganze Sünnenküken swart. Mit dat Öller vun den Käver hefft de Punkten nix to kriegen, ofschoonst veel Lüde dat denkt. De Tall vun de Punkten ännert sik bi en Sünnenküken nich, so lang dat leevt.

Budden

[ännern | Bornkood ännern]
Budde vun den Tweeuntwintigpunkt (Psyllobora.vigintiduopunctata)

De Budden seht ganz unnerscheedlich ut vun Aart to Aart. De meisten sünd wat länglich un plump. Se sünd twuschen 1,5 un 15 mm lang. Tomeist sünd se blaugrau, bruun oder geel. Dor sitt denn noch gele, orangen oder rode Placken up. Over jem ehr Lief sünd swarte oder rode Stippen verdeelt, dor wasst Bössen oder Döörn rut. Faken kann een al bi de Budden sehn, wat vun Farv de Käver later hebben schall. So is dat bi de Maad vun den 22-Punkt: Se is just so geel mit swarte Punkten, as de Käver. Mit Utnahm vun de Stehorini sünd de Sünnenküken-Maden övertagen mit en Huut vun Wass. Denn kaamt de Iemecken dor nich so goot bi. De Budden vun en Reeg vun Aarden hefft tämlich lange Been un seht denn ut as de Maden vun Kohsteerten.

Wat Sünnenküken freten doot

[ännern | Bornkood ännern]
Düsse Veerteinpunkt-Sünnenküken (Propylaea quatuordecimpunctata) fritt just en Luus

De meisten Sünnenküken-Aarden un jem ehre Maden freet Blattlüse un Schildlüse. Wenn dor genoog vun to finnen sünd, könnt se bit 50 Stück an'n Dag freten un verspiest in jem ehr ganz Leven en paar Dusend Stück. Dor weert de Kävers um to de „Nützlingen“ tellt un weert extra tücht för de „Biologische Schädlingsbekämpfung“. Dat gifft avers ok Aarden, de freet bloß Planten (Unnerfamilie Epilachninae) oder de leevt vun Mehldau un Schimmel (Tribus Halyziini und Psylloborini). Sünnenküken freet avers ok Mieten, Wandlüse, un Budden vun annere Kävers, vun Blattwöpsen un hen un wenn ok mol vun en Bottervagel. Wenn Freten minne is, denn griept se ok mol na Planten, as Frücht oder Pollen. De Budden vun Bulaea lichatschovi freet bloß Pollen un nix anners.

In de leste Tiet as Budde freet de Budden an'n meisten. Wenn in düsse Tiet mooi Weer is, geiht se fixer vörbi, as de annern Afsnitten vun dat Buddenleven. Besunners de Budden vun de Gattung Coccinella hefft denn en unbannigen Hunger. Se mütt ja fixer groot weern. Je beter dat Weer, je mehr Hunger bi de Budden, man je fixer is düsse Tiet üm. Dorüm freet de Budden amenne bi mooi Weer alltohopen minner veel Lüse, as wenn dat koolt is un regent. Man de Lüse vermehrt sik bi mooi Weer beter, as bi slecht Weer un dorüm kaamt de Budden just bi best Weer nich gegen de Lüse gegenan. Wenn dat avers slecht Weer is, denn kann dat vörkamen, dat de Lüse sik nich richtig vermehren doot, un de Coccinelli sorgt dor denn för, dat se heel un deel verswinnen doot. Man altosamen löppt sik de Tall vun Sünnenküken un Lüse jummers wedder torecht. Wenn dat een Johr mol veel Lüse geven hett un dorüm denn ok veel Kävers, denn gifft dat in dat tokamen Johr wenig Kävers, weil nich genoog Lüse to'n Freten dor sünd. Dor könnt denn de Maden nich bi wassen un gaht doot. Denn wat genoog Freten angeiht, dor sünd de Maden piepelig.

De Sünnenküken un sünnerlich jem ehre Maden sünd ok Kannibalen. Besunners, wenn en grote Masse vun Kävers gifft, denn freet se sik gegensiedig up. De Maden, de toeerst ut dat Ei krapen sünd freet jummers ok de annern, de noch nich rut sünd. Dor geiht meist de Hälft vun de Eier bi verlaren.

Taxonomie vun de Sünnenküken ehre Familie

[ännern | Bornkood ännern]

Alleen man in Europa gifft dat unbannig veel Aarden vun Sünnenküken. Dat sünd bi 75 Genera mit mehr as 250 Aarden un Unneraarden. Up de ganze Welt gifft dat mehr as 5.500 Aarden in 490 Genera.[1]

Hier sünd nu al Unnerfamilien uptellt, de in de Welt vörkamen doot, dorto ok en Reeg vun Aarden as Bispeel:

Unnerfamilie Coccidulinae

[ännern | Bornkood ännern]

Unnerfamilie Coccinellinae

[ännern | Bornkood ännern]

Unnerfamilie Scymninae

[ännern | Bornkood ännern]

Unnerfamilie Ortaliinae

[ännern | Bornkood ännern]
  • Ortaliini

Unnerfamilie Chilocorinae

[ännern | Bornkood ännern]

Unnerfamilie Sticholotidinae

[ännern | Bornkood ännern]
  • Sukunahikonini
  • Cephaloscymnini
  • Microweiseini
  • Carinodulini
  • Serangiini
  • Shirozuellini
  • Plotinini
  • Sticholotidini
  • Limnichopharini
  • Argentipilosini

Unnerfamilie Epilachninae

[ännern | Bornkood ännern]

Kiek ok bi

[ännern | Bornkood ännern]

Borns

[ännern | Bornkood ännern]
  1. ↑ Fauna Europaea, Version 1.3: Coccinellidae (19.04.2007), opropen an’n 24.01.2008

Literatur

[ännern | Bornkood ännern]
  • Heinz Freude, K. W. Harde, G. A. Lohse: Käfer Mitteleuropas. Bd 1-15. Spektrum Akademischer Verlag, Heidelbarg 1979, ISBN 3-8274-0680-3
  • Bernhard Klausnitzer, Hertha Klausnitzer: Marienkäfer (Coccinellidae). Westarp Wissenschaften, Magdeburg 1997, ISBN 3-89432-812-6
  • Volker Nötzold: Marienkäfer, Bestimmungsschlüssel. Deutscher Jugendbund für Naturbeobachtungen, Hamborg 1997, ISBN 3-923376-20-0

Weblenken

[ännern | Bornkood ännern]
Sünnenküken. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.
Vun „https://nds.wikipedia.org/w/index.php?title=Sünnenküken&oldid=906773“