Robert Schumann

Robert Schumann, Teknung vun Adolph Menzel

Gebortshuus vun Robert Schumann in Zwickau

Robert Schumann (* 8. Juni 1810 in Zwickau; † 29. Juli 1856 in Endenich, hüüd en Oortsdeel vun Bonn) weer en düütsch Komponist un Pianist vun de Romantik. De gelegentlich angeeven tweet Vörnaam Alexander is nich beleggt. He weer de Ehemann vun Clara Schumann, borene Wieck.

Leven

Leven in' Överblick

Robert-Schumann-Huus Zwickau 2005

Robert Schumann weer dat jüngste vun fiev Kinner vun den Bookhändler un Verleger August Schumann (1773–1826) un de sien Fru Johanna Christiane, borene Schnabel (1770–1836). He kreeg all mit söben Johr Klaveerünnerricht bi Johann Gottfried Kuntsch (1757–1855). In Leipzig un Heidelbarg studeer he 1828–1830 ahn groot Lüst Jura, in Wohrheit aber hett he sück all ganz mit de Musik befaat un fung ok an to komponeeren.

Neben Klaveerünnerricht (bi Friedrich Wieck, den Vader vun sien latere Fru) un Musiktheorie bedreev he eegen Studien anhand vun Johann Sebastian Bach sien Wohltempereert Klaveer. En Fingerzerrung verhinner woll de Virtuosenloopbahn; aber dat entstunnen wiedere fröh Kompositschonen. Up Johren herut hett he blots Warken för Klaveer schreeven.

1834 grünn Schumann de Neue Zeitschrift für Musik, in de de deelwies realen, deelwies utfunnen „Davidsbündler“ (ünner annern „Eusebius“ un „Florestan“) för en hooch, „poetische“ Musik strieden deen.

In sien romantisch-idealistischen Künstlerdom uprichtig un entscheeden, weer Schumann dör sien immer starker nah binnen wend Wesen as Lehrer un Dirigent wenig spoodriek, as Komponist tonächst meest nich bekannt.

1840 hett Schumann gegen den Wedderstand vun Friedrich Wieck de sien Dochter Clara heiraadt; in dat sülvig Johr hett he en grooten Antall vun Leder komponeert.

1843 keem he dör Felix Mendelssohn Bartholdy an dat Leipziger Konservatorium, 1844 as Chorleiter nah Dresden.

1850 wurr he Städtischer Musikdirekter in Düsseldörp (hier hett hüm 1853 de jung Johannes Brahms besöcht), weer dor aber nah eenig Tiet Demütigungen un Intrigen utesett.

En all in jung Johren af un to sück ankünnige seelisch Krise wurr as Psychose in' Rahmen vun en bipolare affektive Störung düüd, de 1854 nah en Sülvstmordversöök vullends to'n Utbröök kommen ween sall. Krankenakten ut de Heilanstalt Endenich laaten dorgegen en Tosommenhang tüschen Schumann sien Nervenlieden un en fröh Syphilis vermooden. Schumann is 1856 in Endenich storven.

De fröhen Johren

Tiet vun de Jöögd

Musikzimmervun Robert Schumann in dat Zwickauer Museum

Robert Schumann, 1830

„... mir träumte, ich wäre im Rhein ertrunken.“ Dissen (Half-)Satz noteer Schumann in dat Öller vun 18 Johren in sien Daagbook, in en Tiet, in de he nich ahnen kunn, dat hüm dat later eenmal beroplich in't Rhienland verslahn dee – un dat he dor mit en Sprung in den Rhien en Sülvstmordversöök ünnernehmen dee.

All fröh hett Schumann völ schreven, nich blots Daagbook. Neben sien künstlerisch Neegen to dat Klaveerspeel (sien Moder Christiane gull as düchtig musikalisch, ahn aber en Instrument to beherrschen) gull sien groot Leev de Literatur, de dör sien Vader präägt weer: August Schumann, de sück as „Homme de lettres“ verstunn, hett Romans schreeven, het sück överregional en grooten Roop as Översetter vun engelschsprakig Schrievers maakt un führ af 1807 gemeensam mit sien Bröer de Verlagsbookhannel „Gebrüder Schumann“ in Zwickau, de för de Förderung vun allgemeen Billen dör Herutgaav vun Klassikern vun all Natschonen in' Taschenbookformat bekannt weer. He sall en groot Privatbibliothek harrt hemm, de de klassische Literatur ut all Welt vereenigen dee. Schumann harr vee Geschwister: Emilie (1796–1825), Eduard (1799–1839), Carl (1801–1849) un Julius (1805–1833). De öllere Bröers gungen later all in dat Verlagsgeschäft, un ok Robert hett versöcht in de Footpadd vun sien Vader to treeden. He hett in sien Jöögd nich blots Kompositschonen verfaat, sonnern ok Upsätze, Gedichte un Romanfragmente as ok sülvstkritische Texte. Besünners hebbt hüm de romantisch Schrievers präägt, ganz besünners Jean Paul.

August Schumann hett ok de musikalischen Ambitschonen vun sien Söhn ünnerstütt. Eegens för hüm hett he en Flögel anschafft, hett geern sien Speel tohört un hett ok versöcht, wenn ok ahn Spood, hüm Klaveerünnericht bi Carl Maria von Weber geven to laaten. „Ich genoss die sorgfältigste und liebevollste Erziehung“, schreev Robert Schumann later.

1826 is August Schumann in dat Öller vun 53 Johren storven. He hett sien Familie en lütt Vermögen achterlaaten, de Andeel vun Robert wurr vun sien Vörmund, den Zwickauer Dook- un Iesenworenhändler Gottlob Rudel verwalt. Schumann sien Schoolutbillen weer ümfatend. He hett Latiensch, Greeksch un Franzöösch lehrt un gull as ganz besünner Spraaktalent. Sien musikalische Utbillen bleev indessen (bit 1828) meest dilettantisch. Wiel he beter Klaveer spelen kunn as sien Lehrer, hett de hüm dat Sülvststudium empfohlen, wat Schumann dör den Besöök vun musikalischen Upführen un dat Lesen vun Partituren un Klaveeruttüüg vun Orchesterwarken umtosetten versöcht hett. In sien Jöögd hett he ok en Schoolorchester grünnd, dorneben aber ok en „litterarischen Verein“, in de he mit sien Mitschölers verscheeden Warken, ünner annern ok acht Dramen vun Friedrich Schiller, in verdeelt Rullen lesen hett. Wo eernst hüm dat dormit weer, spegelt de vun hüm entworfen Vereenssatzung wedder: De seech för „unschickliches Lachen“ wiels de Lesungen Geldstrafen vör.

Dat Abitur hett Schumann mit dat tweetbest Prädikat „omnino dignus“ maakt. In de Tiet harr aber sien Moder gemeensam mit den Vörmund entscheed, dat Schumann Rechtswetenschapen studeeren sull, wiel beid in sien Hang to de Kunst un besünners de Musik kien Tokunft sehn deen. Schumann hett sück den Wunsch fügt. He hett sück an’ 29. März 1828 an de Leipziger Universität as Jurastudent inschreven un wurr Liddmaat vun de Olt Leipziger Burschenschaft. 1828 hett he de glieker Wahnen harrt, as sien Jöögfrüend Emil Flechsig.

Studium

Leipzig, mit dormals rund 41.000 Inwahner nah Dresden de tweetgröttste Stadt vun Sassen, bleev up Schumann nich ahn Indruck: De Stadt vun de Messen, den Bookhannel un den Bookdruck; renommeerte Verlage as Brockhaus, Reclam un Breitkopf & Härtel harrn hier ehr Seet. Dat Leipziger Gewandhausorchester hett Upführen maakt, as Schumann se noch nie beleevt harr. He schreev an sien Moder, dat he „regelmäßig in die Kollegien“ gahn dee. He verbroch sien Tiet mit Musik, Schrieven un Lesen, hett in de Tüschentiet philosophisch Vörlesungen to'n Bispeel bi Wilhelm Traugott Krug besöcht, verbroch aber ok so eenig Vörmiddag in' Slaaprock bi „lyrischer Faulenzerey“. Af un to harr he aber doch en slecht Geweeten, woröver sien Daagböker un Breef ut de Jöögd Utkunft geven:

„Es überläuft mich eiskalt, wenn ich denke, was aus mir werden soll.“

Un later:

„Schwach will ich und darf ich nicht sein. Wenn der Mensch nur will – er kann ja ALLES.“

In dat sülvig Johr is Schumann in dat Huus vun den Kunstleevhebber Perfesser Ernst August Carus (1797–1854) up den Mann drapen, de sien Leven verännern sull: Friedrich Wieck. Wieck, de oorsprünglich Theologie studeert un as Huuslehrer arbeit harr un sück autodidaktisch in't Klaveerspeel, Kompositschoonslehr, Musikalienhannel un Musikpädagogik billd harr, harr en beropen Roop as Klaveerpädagoog. Sien Ansatz, de Methood vun Bernhard Logiers folgen, bestunn ut de Kombinatschoon vun Klaveerspiel un -technik as ok en grundleggend Utbillen in Musiktheorie. Sien spoodrieksten Schöler sullen sien beid Döchter Clara un Marie wurrn. Schumann hett beslooten, sück in Saaken musikalisch Fortbillen in sien Hannen to begeeven. Aber dat fehl an entscheeden Grundlagen sowohl bi dat Pianistenhandwark as ok in de Kompositschoonstechnik. De Enttäuschung weer groot, Schumann leet sück immer fakener bi Wieck entschuldigen un keem toletzt gar nich mehr to'n Ünnerricht.

Wiel he den „fatalen Schlendrian“ in Saaken Beropsutbillen en Enn bereiten wull, gung Schumann för twee Semester nah Heidelbarg, um sück endlich ernsthaft mit dat Jura-Studium to befaten. He hett sück dat Corps Saxo-Borussia anslooten, facklich wies sück de Oortswessel aber verdaan Tiet. Ünner de dor amteeren Perfessers kunn hüm blots de Jurist Thibaut faszineeren, wiel de – sülvst hoochmusikalisch – in sien Huus regelmatig Musikabende insbesünnere mit Warken vun Palestrina un Georg Friedrich Händel veranstalten dee. Un wiel in disse Tiet en Reis nah Italien ut sien Sicht eenfack levensnotwennig weer, hett he sien Moder dat Geld dorför afrungen. „Italien, Italien, summte mir’s von Kindesbeinen um mein Herz“, hett he hör schreven. Wat hüm dor hentruck, weer „das ganz tolle, bewegsame, lebendige Leben“. He wull de „weißen glänzenden Städte“, „die Orangendüfte, südliche Blumen“ un natürlich de „Italiänerinnen mit den feurig-schmachtenden Augen“ kennenlernen. He hett de Mailänder Scala besöcht un weer beindruckt, aber letztendlich kunn he de italieensch Musik un insbeünnere de vun Gioachino Rossini nichts afwinnen.

Ümkehr

Weer nah Heidelbarg torüchkehrt, schreev Schumann nah lang binneren Ringen an' 30. Juli 1830 an sein Moder, dat he vörharr, de Berop vun en Musiker to griepen: „Folg ich meinem Genius, sllllo weist er mich zur Kunst, und ich glaube zum rechten Weg.“ Binnerhalv vun söss Johren wull he „mit jedem anderen Klavierspieler wetteifern“. Up sien Bitten hen hett sück de Moder „mit Zittern und innerer Angst“ an Friedrich Wieck wend, denn ut hör Sicht harr Robert de Pianistenloopbahn all teihn Johr ehrder anfangen musst, um dormit dat „Brot fürs Leben“ to verdeenen. All nah twee Daag kreeg se Antwort. Wieck hett toseggt, Schumann binnerhalv vun dree Johren to en vun de gröttsten Klaveerspeler to billen, de geistrieker weer as Ignaz Moscheles un grotoordiger as Johann Nepomuk Hummel. Allerdings verbunn he dat mit de Bedingung, dat Schumann sien „zügellose Phantasie und seinen schwankenden Sinn“ dwingen dee un regelmatig to'n Ünnerricht kommen dee. Schumann, vull vun goot Vörsatzen för sien Tokunft, gung somit torüch nah Leipzig un betruck dor tonächst en Kamer in dat Huus Wieck.

Enn' vun de Pianistenloopbahn

Den Anfang vun en völverspreken Pianistenloopbahn vun Schumann keem dat jähe Enn' tovör: Schumann, de dat in sien enormen Verbeetenheit an't Klaveer all immer stört harr, dat de Finger vun en Hand in jeweilig Afhängigkeit vun'nanner stahn, wobi eenige – as de veerte – sück as besünner swaak wiesen, harr en mechaansch Warktüüch utfunnen, dat jeden enkeld Finger en kraftvull Souveränität verleehen sull. Nachtenslang an de recht Hand utprobeert, führ dat to en Sehnenscheedenentzündung mit en nahfolgen Bewegungsunfähigkeit vun de ganze Hand. As de denn sluutend afklungen weer, weer de Ringfinger vun Schumann so in Mitleedenschap trucken wurrn, dat he för dat professionelle Klavierspeel nich mehr to gebruuken weer. Disse Sülvstversöök hett sien Pianistenloopbahn denn tonichte maakt.

Nee Weeg

Robert Schumann – Lithografie ut dat Johr 1839

Schumann konzentreer sück dornah up dat Lehrn vun Kompositschonstechniken; wertvull Ankiekmaterial hett hüm dorbi dat Wohltempereert Klaveer vun Johann Sebastian Bach leefert. Anfänglich komponeert Schumann meest blots för Klaveer, sien Opus 1 sünd de Abegg-Variatschonen, Stücken, de en Phantasieperson, de „Comtesse d’Abegg“, widmet sünd un up de Notenfolg A-B-E-G-G upbauen. To sien eerst Kompositschonen, de Tüügnis vun den persönlichen Stil vun Schumann geven, hörrn ok de Papillons (op. 2), Schumann sien dree Swägerinnen widmet. He sülvst hett in Betoog up dat Wark Andüüden maakt, dat de Miniaturen dör den Roman Flegeljahre vun Jean Paul inspireert wurrn weern. Vun sien fröh Kompositschonen erwähnenswert is de Toccata (op. 7), en hoochvirtuoos Stück mit besünner Belastung för de buteren, eegentlich swaakeren Finger. 1833 fung he mit den Etüden im Orchestercharakter an, se wurrn 1837 ünner den bit hüüd begäng Titel Sinfonische Etüden herutgeven. Se sünd weniger Etüden in' Woortsinn as völmehr Variatschonen över en ingangs vörstellt Thema.

„Neue Zeitschrift für Musik“, Titel vun en Utgaav van 1850

Tosommen mit Friedrich Wieck, Ludwig Schuncke un eenig wiedere Früenden hett Schumann 1834 de Neue Zeitschrift für Musik, dat Konkurrenzblatt to de Leipziger Allgemeinen musikalischen Zeitung grünnd. Wiel de annern aber för dat Projekt meest kien Tiet upbringen kunnen, hett he de Verleggerschap maatgevend alleen övernommen. In de Funktschoon as Kritiker un Musikwetenschapler hett he nee Maatstaffen sett, insbesünnere hett he sück gegen dat Mittelmaat un leeg Virtuosendom wend. Schumann hett dorbi völ vun sien Bespreeken vun Warken un Upführen sien Stempel updrückt: den vun de poetiseeren Kritik. Dat weer woll nich ganz nee, all E. T. A. Hoffmann, de Johrteinten tovör ünner dat Pseudonym Johannes Kreisler för de Allgemeine musikalische Zeitung schreeven harr, harr en ähnlichen Stil dorbi. Dör Schumann entwickel sück disse Oord vun dat Schrieven jüst to en Gattung. Jüst he, de sien beharrlich Woortkargheit Legende is (Clara schreev later in dat gemeensam Ehedaagbook, glieks dree Mal muss se „was?“ fragen, um hüm to verstahn), löppt hier to en Hööchstform up un wiest Beredsamkeit, de kien Nuance frömd is. In sien Texte is all vertreden, ernsthaft Utnannersetten, sanften Spott, aber ok höhnischer Verreet.

Sowohl in disse Tietschrift as ok in sien Kompositschonen spelen dorbi de fiktiv Figuren Florestan (de leedenschapliche Schumann), Eusebius (de in sück kehrt Schumann) un Meister Raro (Ratgever – anfangs stunn Friedrich Wieck för disse Figur Pate) en wichtig Rull. Disse ünnerscheedlich Charaktere hett Schumann bruukt, um verscheeden Sichtwiesen vun Warken dortostellen.

De Davidsbündler

All 1833 harr sück um Schumann en Krink vun jung Künstler bild, de sück regelmatig in dat Leipziger Lokal Zum Arabischen Coffe Baum infinnen deen. Se verstunnen sück as Gegenpool to de Philistern, den Spießbörgern, hemm sück Davidsbündler nömmt un droogen – in de Traditschoon vun de dormals anseggten Geheimbünde – Phantasienaams. De Bund hett in Schumann sien Warken immer weer en Rull speelt (bispeelswies in de de Davidsbündlerdanzen, de Schumann dem befrüendten Komponisten Walther Wolfgang von Goethe widmet harr; aber ok in’ Carnaval).

Private Entwicklungen

Liebeleien

Clara Wieck 1840, kört för hör Hochtiet mit Robert Schumann

As Schumann Clara 1830 dör sien Upenholt in dat Huus Wieck beter kennenlehrt harr, kunn he mit dat negen Johr jüngere Deern blots wenig anfangen. He gung woll mal mit hör spazeeren un hett hör Riepen in de Folgetiet mit en Mischung ut Verwunnern un Amüsement. He harr en paar Leevschapen; in disse Tiet hett he sück vermootlich de Syphilis haalt, de woll mit en Oorsaak för sien fröhen Dood ween hemm drüff.

1834 hett sück Schumann sück mit Ernestine von Fricken (borene von Zedtwitz), as he dormals meen, de Dochter vun en rieken böhmischen Baron verlobt. Dat sück dat um böhmischen Adel handeln dee, droop wohl to, allerdings riek weer Ernestine nich, se weer blots en Adoptivkind un nich arvberechtigt. Dor weer also ok in Tokunft nix an Riekdom to verwachten. Schumann hett denn de Verlobung binnen een Johr weer uplööst, hett hör aber en musikalisch Denkmal sett: den Carnaval. De von Frickens stammen ut de lütt böhmisch Stadt Asch; disse Oortsnaam is Grundlaag vun den Carnaval in de Wies, dat Schumann in de eerst Miniaturen (meestens glieks an' Anfang) de Tonfolg A-Es-C-H, in de tweet Hälft vun dat Wark bi de Stücken de Notatschoon As-C-H ünnerbringen dee. Een Stück drocht den Titel Estrella, een anner is Chiarina widmet, ok en Marsch der Davidsbündler gegen die Philister as krönen Afsluss fehlt nich. De Ingang vun dat Stück (Préambule) as ok de Miniaturen mit den Titeln Chopin un Paganini billen de Utnahm in' Duktus vun de Notatschoon.

Ernste Leev

Enn' 1835 keemen sück Schumann un Clara nahder, en Ümstand, de den överförsorglichen Vader Wieck nich verborgen bleev. De hett in de Folgetiet allens ünnernommen, um jeden Kontakt tüschen de beid to ünnerbinnen. Nix weer mehr mögelk, kien Drapen, selten Breef, de ünner gradweg konspirativ Ümstännen övermiddelt wurrn, Ankieken blots vun Wieten. Aber dat hart Vörgahn vun den olden Wieck hett de Leedenschap blots noch grötter maakt. Wieck hett sien Dochter Clara 1837 to dat mit hüm befrüend Ehepaar Serre nah Maxen bei Dresden, um sse vun Robert to trennen. Doch dat Ehepaar hett de beid Leevsten noch ünnerstütt. 1840 hebbt Robert un Clara de Situatschoon mit en Klaag vör Gericht to'n Enn' brocht, de dorup richt weer, dat entweder de Vader de Ehe tostimmen dee oder vun Amts wegen en Inwilligen herbiführt wurrn sull. An' 12. September 1840 hett dat Paar mit Tostimmung vun dat anropen Gericht in de Dörpkark vun Schönefeld bi Leipzig heiraadt un hett den Nahmiddag up dat Riddergoot Mölkau verbrocht. De eerst gemeensame Wahnen hebbt sück de Schumanns in de Inselstraße 18 (hüüd: Schumann-Huus) in dat Leipziger Veertel, wo sück ok de Book- un Musikalienverlage ansiedelt harrn, nommen. Persönlichkeiten vun dat Leipziger un internatschonalen (Musik-)Leven as Felix Mendelssohn Bartholdy, Franz Liszt oder Hector Berlioz weern geern sehn Gasten; in en Musikerhuusholt weer dat Ünnerhollen vun de Gasten mit Kamermusik un Lesungen begäng.

Torüchwiesen

De Kreisleriana harr Schumann all 1838 fardig stellt. Gedanklich is dat Stück den Schriever E. T. A. Hoffmann todeelt, de sien Kapellmeester Kreisler nich blots as Pseudonym för de Leipziger musikalische Zeitung bruukt, sonnern hüm ok literarisch to'n Charakter maakt harr. As Tüügnis vun sien musikalisch Verehren hett Schumann dat Wark Frédéric Chopin widmet, för de he groot Bewunnern heegen dee. De so Bedochte kunn aber kien besünner Affinität för Schumann sien Kompositschonen to entwickeln.

Ok anner Pianisten verhullen sück sien Stücken gegenöver torüchhollend: Franz Liszt, de eenig vun sienr Warken in sien Repertoire nommen harr, hett nah eegen Bekunnen dormit aber en „großes Fiasko“ harrt. Dat Publikum wull hüm woll nich as Interpreten vun swoor verständlich Musik, sonnern völmehr as Hasardeur up de Tasten beleeven. Sülvst Clara, de maatgevend to de gröttere Bekanntheit vun Schumann sien Klaveerwarken bidragen hett, speel up Konzerten blots vereenzelt dat een oder anner Stück vun hör Mann. De Tohörers hebbt Musik, de hör tietgenössischen Smack entspreeken deen, de Vörtoog geven. Ludwig van Beethoven wurr verehrt, Mendelssohn Bartholdy, Chopin un Scarlatti weern anseggt Komponisten, Sigismund Thalberg, Friedrich Kalkbrenner, aber ok Henri Herz, den Schumann wegen sien seicht Klaveermusik verachten dee, weern to de Tiet faken to Gehör brocht Komponisten.

En 1838/1839 ünnernommen Versöök vun Schumann, sien Neue Zeitschrift für Musik in Wien to etableeren, is an de dormals herrschen streng Maatstaffen vun de öösterrieksch Zensurbehörde scheitert. Doch wurr Schumann in dat dorupfolgend Johr 1840 noch Ehre todeel: De Die philosophische Fakultät vun de Universität Jena hett hüm den Doktertitel in absentia, nah den Ingang vun de Promotschoonsgebühren verleeht. In de Literatur is faken vun en Ehrenpromotschoon vun Schumann de Reed, wat aber nahwiesbar falsch is. 1840 entstunn todem rund de Hälft vun dat gesamt Leederschaffen vun Schumann (dorünner de Leederkreis op. 39 un Dichterliebe op. 48), dat Johr wurrd dorum faken as de sien „Leederjohr“ betekent.

An Clara hör Siet

Robert und Clara Schumann, Lithographie vou Eduard Kaiser, 1847

In sien Ehe mit Clara, de in ganz Europa as groot Pianistin Ruhm erlangt harr, hett Schumann versöcht, immer Infloot up hör Leven un Schaffen to nehmen. He wull nich, dat se wiederhen hör Konzerttätigkeiten nahgung. He wull ok, dat hör – bit dorhen den romantischen Publikumsschmack nahgeven – Kompositschonen ernsthafter wurrn un sück mehr an sien Schaffen richten. Sien Teel weer musikalische Tweesamkeit in Eenheit. So broch en 1841 herutgeven Leederzyklus vun dat Ehepaar Schumann de Rezensenten in de Verlegenheit, nich seggen to können, welker vun de Vertonungen Robert un welker Clara totoschrieven weern.

Tiet vun dat Schaffen

Ahn Twiefel föhl sück Schumann dör dissen nee Levensafsnitt mit Clara Schumann an sien Siet beflögelt. Binnerhalv kört Tiet entstunn sien Sinfonie Nr. 1 in B-Dur, deren vun de Blickblasern intoneert Motiv up den Gedichttext „O wende, wende deinen Lauf. Im Tale blüht der Frühling auf!“ foot. De so nömmt Frühlingssinfonie wurr an' 31. März 1841 ünner den Dirigenten von Felix Mendelssohn Bartholdy erstmals upführt. Noch in dat sülvig Johr hett Schumann en Sinfonie in d-Moll fardig stellt, in de oorsprünglich en Gitarr integreert weer. Se wurr an' 6. Dezember 1841 eerstmals upführt, keem aber bi dat Publikum nicht so recht an. 12 Johr later hett Schumann de Sinfonie överarbeit, bekannt is se hüüd as sien 4. un letzte Sinfonie.

1841 wurr ok dat eerste Kind vun de Schumanns, Marie, boren. Das Paar harr acht Kinner. De letzt Söhn Felix keem up de Welt, as Schumann all in de Nervenheilanstalt weer. Up de sien Wunsch hen wurr he nah den to dissen Tietpunkt all storven Felix Mendelssohn Bartholdy döfft.

Tiet vun de Vertwiefeln

Fedderteken vun Schumann vun den Moskauer Kreml

Robert Schumann – Daguerreotypie um 1850

1843 weer Schumann för en lütt Sett Lehrer an dat Leipziger Konservatorium. Aber de Geldsörgen wusssen. Clara gung weer up Konzerttournee, ünner annern nah Russland, wat hör 6000 Daler inbroch. Schumann hett hör begleit, in de Oogen vun de Bewunnerer vun Clara as Ehemann vun en europawiet bekannt Pianistin – för hüm en düchtig Demütigung. Eenig Lüüd hemm hüm diskret Geld tostaken. Bannig kränkt schreev Schumann dat in sien Daagbook mit den Tosatz: „Und Claras Benehmen dabei.“

1844 stell sück herut, dat Schumann nich de Nahfolger vun Mendelssohn Bartholdy an dat Leipziger Gewandhuus wurr. Schumann truck doruphen an' 15. Dezember 1844 mit sien Familie nah Dresden. De Folgetiet bit 1846 weer präägt vun Krankheiten, er klaag över Afspannung, Nervenschwäche, Angsttostännen, Swindelanfälle – un he wurr swoormoodig. Robert Schumann hett ünner en bipolaren Störung leeden, ok as manisch-depressive Krankheit betekend. Nich uttosluuten is, dat de Syphilis to dat Krankheitsbild bidragen hett. De 2006 bakannt maakt Krankenakten vun Schumann wiesen nah, dat he tatsächlich ünner disse Krankheit leeden hett; de Ansteckung weer hüm woll siet 1831 bewusst. Ünner groot Anstrengungen hett Schumann en Sinfonie in C-Dur (hüüd as Nr. 2 bekannt) fardig stellt, de eerstmals an' 5. November in dat Leipziger Gewandhuus upführt wurr. Spood harr dat Wark to de Tiet nich. Eenig Bemühungen, en fast Anstellen bi en Konzert- oder Opernhuus in Sassen to kriegen, sünd scheefgahn. Eerst af Dezember 1849 kreeg Schumann en reell Angebot: de Nahfolge vun Ferdinand Hiller as Städtischer Musikdirekter in Düsseldörp. Verdragspartner weer to de Tiet de Musikvereen (hüüd Städtischer Musikverein zu Düsseldorf). De Schumanns hebbt eerst noch wat wacht, dat hör vertroot Sassen to verlaaten, aber an' 1. September 1850 hebbt se Dresden Richt Westen verlaaten.

In't Rhienland

Luchtsieden

Bilker Straße 15 in Düsseldorf-Carlstadt: Wahnen vun Clara un Robert Schumann tüschen August 1852 un August 1854

De Empfang vun Robert Schumann in Düsseldörp weer hartelk: Dat Orchester as ok de Chor harrn eenig Stücken vun hüm insrtudeert, un dat eegens för hüm en Ball as ok en Souper. Schumann wurr vun Hiller hööchstpersönlich in künstlerische Krinken inführt. De Begeisterungsfähigkeit vun de Rhienlander hett de Schumanns förmlich anstaaken: Robert komponeert as mal un schreev binnerhalv vun een Maand sien 3. Sinfonie in Es-Dur, de so nömmt Rheinische. De Beethovensche Stimmungsempfindung folgend (Es-Dur steiht för heroisch) beschrifft Schumann sien eersten Indrücke vun de Frömd, de Satzen 1, 2 un 5 sünd beschwingt un vuller Enthusiasmus. De 3. Satz mit de Tempobeteeken Nicht schnell hett Intermezzo-Charakter un is en Oord Genre-Kompositschoon in de Oort vun Schumann sien Klaveerminiaturen. De fierlich 4. Satz erinnert an en Festgoddesdeenst in en prunkvullen Karkenbau un wurrd dorher af un to mit de Weehen vun den dormaligen Arzbischop Johannes von Geissel to'n Kardinal in Verbinnen brocht, de an' 12. November 1850 in' Kölner Dom weer. Schumann sülvst weer dorbi aber nich anwesend.

Schaddensieden

So gau sück de Schumanns vun de rhiensch Mentalität fesseln leeten, so gau keem ok de Ernüchterung: De in' Woortsinn praktizeert „Kummst vandaag nich, kummst mörgen“-Instellen vun dat Orchester hett hüm to schaffen maakt. Weer dat denn endlich vullstännig, kämp he gegen verpatzte Insatzen. As de Blickblaser eenmal ut Achtlosigkeit dat in en Tonoord transponeeren Instrument greepen harrn, geev dat statt en Insehn glieks en Diskussion. Un de Chor snack un lach wiels de Proben. Schumann föhl sück nich ernst nommen. All Enn' 1851 hett he överleggt, dat Amt daaltoleggen, aber en sösste Kind (Eugenie) harr sück ankünnigt.

Nahdem Schumann nah en Pause in' Dezember 1852 weer as Dirigent uptreeden dee, geev dat eerste Rückträeforderungen. Schumann weer dee besehrt. An Pingsten 1853 hett he sien Sinfonie in d-Moll överarbeit, se wurr ditmal wohlwollend vun dat Publikum upnommen.

En Bewunnerer ut Hamborg

Johannes Brahms um un bi 1853

In dat sülvig Johr kreegen de Schumanns Besöök vun Johannes Brahms, en noh unbekannten jungen Künstler ut Hamborg. Begeistert von de sien Können as Pianist as ok Komponist broch Schumann den Musikverlag Breitkopf & Härtel dorto, eenig Warken vun Brahms heruttogeven. Buterdem schreev he fiev Johr nah sien letzten Artikel för de Neue Zeitschrift für Musik (de Verlegerschap harr he 1845 in de Hannen vun Franz Brendel geeven) en Henwies up Brahms ünner den Titel Neue Bahnen. Dorin wurrd Brahms binah hymnisch as Utwählten betekent, „der den höchsten Ausdruck der Zeit in idealer Weise auszusprechen berufen“ weer. Schumann sien prophetisch Wöör empfunn Brahms as groot Plicht, de sien skrupulösen Umgang mit de eegen Warken noch starker maken dee. Brahms führ in den Folgejohren eenige Tendenz vun de laat Warken vun Schumann wieder, bispeelswies de sien Hang to de „olt“ Musik, tomal to de polyphonen Satztechniken vun Johann Sebastian Bach. De Kompositschonen vun Schumann harrn präägen Wirken up Brahms. Dat wiest to'n Bispeel en Vergliek vun de Themen vun den 1. Satz ut Brahm sien 1. Klaveerkonzert mit de vun den 1. Satz vun Schumann sien Violinkonzert.

Ditt deepgrünnig Violinkonzert in d-Moll (1853) wurr allerdings vun Clara Schumann un Johannes Brahms de Apenlichkeit vörenthollen. En Grund dorför weer, dat de Violinist Joseph Joachim, de dat Wark blots in Proben speelt harr, dat in Deelen un namentlich den darten Satz för to stuur ansehn dee. Eerst 1937 wurr dat druckt un in Berlin eerstmals upführt.

De letzten Johren

Pontonbrügg an' Rhien bi Düsseldörp, Steek um un bi 1850: Oort vun den Suizidversöök vun Schumann

Schumannhaus in Bonn, de ehmalge Heilanstalt

De Heilanstalt in dat 19. Johrhunnert

Ehrengraff von Robert un Clara Schumann up den Olt Karkhoff Bonn

Karl Hartung: Denkmal Robert Schumann, 1956, Düsseldörp, Hoffgoorden

An' 10. Februar 1854 fung woll nich Schumann sien Liedenstiet an, sien dör de Syphilis bzw. manisch-depressiv Krankheit veroorsaakt Lieden wurr aber bannig schlimmer. He hett över „Gehöraffektionen“ klaagt. Töne, Akkorde, ganz musikalische Stück hebbt in sien Kopp rumspöökt un hüm den Slaap roovt.

Dag un Nacht wurr Schumann nu vun sien Fru un sien Kinnern beobacht un stunn all ünner Upsicht vun Dokters, kunn allerdings liekers an' 27. Februar 1854 in en unbeobachteten Oogenblick dat Huus an de Bilker Straße verlaaten. Trotz beleevt Straaten an dissen Rosenmaandag nehm nümms Notiz vun hüm Robert Schumann steeg över dat Geländer vun de Oberkasseler Pontonbrügg un stört sück, nahdem he sien Ehering in't Water smeeten harr, in den Stroom. Rhienschippers hebbt den Levensmööden denn an Bord trucken. He wurr nah Huus brocht un vun den herbiropen Dokter betrüet. Sien Fru Clara hett mit hör Kinner Toflucht bi en Früendin söcht.

As Schumann in de vun den Sanitätsdokter Dr. Franz Richarz 1854 apen maakt Heil- un Pleeganstalt in Endenich bi Bonn inleefert wurr (vgl. Schumannhaus Bonn), bleev sien Stäe as Musikdirekter tonächst unbesett, dat Gehalt wurr wieder an de Familie utbetallt.

Verscheeden Biographien to Robert oder Clara Schumann gaht dorvan ut, Robert harr sück in sien Liedenstiet as „Verbreker“ sehn, de sien leevt Fru „ein Leid antun“ kunn, wat hüm to de Entscheeden brocht harr, ut eegen Entsluss in en private Nervenheilanstalt to gahn. Dat is nich dör Fakten beleggt un mittlerwiel hööchst umstreeden. In sien Daagbookupteken, de bit to’n 17. Februar recken, steiht doröver nichst. Indes is de Born vun de Behauptungen bekannt: Verbreet hett dat de eerste Biograph vun Clara Schumann, Berthold Litzmann, in sien 1908 rutkommen dreebandig Wark Clara Schumann. Ein Künstlerleben. Nach Tagebüchern und Briefen. De in sien Besitt befindlichen Daagböker un Breef vun Clara Schumann hett Litzmann aber de Nahwelt nich to Insicht överlaaten (he sall de verbrennt hemm).

Clara hett Rober up Anraden vun de Dokters eerst nah twee Johr upsöcht, twee Daag för sien Dood. Dieter Kühn nimmt in sien Biographie (Clara Schumann. Klavier) an, Litzmann harr Robert as en Risiko för hör un hör Familie dorstellt, um dat Verhollen vun Clara to verkloren. Nah dat Bekanntmaken vun de Krankenakten schient dat nahtovulltrecken to ween.

In dat eerst Johr vun sien Upenholt in de Anstalt speel Schumann af un to noch Klaveer. He studeer Kompositschonen vun Brahms un hett völ leest, doch kreeg he tonehmend mehr Wahnvörstellungen. He wurr denn düll un is mit Gewalt gegen de Wärter vörgahn. Bettina von Arnim, Joseph Joachim un Johannes Brahms hebbt hüm besöcht un ünnerscheedlich över sien Befinnen bericht.

As Clara hüm an’ 27. Juli 1856 sluutend besöcht hett, hett Schumann sück all wiegert, to Eeten. An’ 29. Juli is he storven, nümms weer bi hüm. An’ Abend vun den 31. Juli 1856 wurr he up den Ollen Karkhoff in Bonn bisett.

Clara hett hör Mann um 40 Johr överleevt. Se wurr neben hüm in dat gemeensam Ehrengraff bisett.

Warken

Klaveermusik

En künstlerische Bearbeitung: Hetty Krist, Robert Schumann (Lithographie)

• Acht Polonaisen för Klaveer to veer Hannen o. op. (1828)
• Abegg-Variationen op. 1 (1829/1830)
• Papillons op. 2 (1829–1832)
• Studien für das Pianoforte nach Capricen von Paganini op. 3 (1832)
• Intermezzi op. 4 (1832)
• Impromptus über eine Romanze von Clara Wieck op. 5 (1. Faten: 1833, 2. Faten: 1850)
• Davidsbündlertänze. 18 Charakterstücke op. 6 (1837)
• Toccata op. 7 (Fröhfaten: 1829/1830, Endfaten: 1833)
• Allegro op. 8 (1831–1832)
• Carnaval op. 9 (1833 un Winter 1834/1835)
• Sechs Konzert-Etüden nach Capricen von Paganini op. 10 (1832/1833)
• Sonate Nr. 1 fis-Moll op. 11 (1832–1835)
• Fantasiestücke op. 12 (1837; Nr. 7: wohrschienlich all 1836)
• 12 Sinfonische Etüden op. 13 (1. Faten: 1834–1835, mögelkerwies ok 1836, 2. Faten: 1849–1851)
• Konzert ohne Orchester (Sonate Nr. 3 f-Moll) op. 14 (1. Faten: 1835/1836, 2. Faten: tüschen April 1850 un Juni 1852)
• Kinderszenen op. 15 (1838; Nr. 6 un 9: vermoodlich all 1837)
• Kreisleriana op. 16 (1838)
• Fantasie op. 17 (1836/1838)
• Arabeske op. 18 (1838–1839)
• Blumenstück op. 19 (1838–1839)
• Humoreske op. 20 (1838–1839)
• Novelletten op. 21 (1838)
• Sonate Nr. 2 g-Moll op. 22 (Juni 1830, 1833, Oktober 1835 un Dezember 1838)
• Nachtstücken op. 23 (1839/1840)
• Faschingsschwank aus Wien. Fantasiebilder für Klavier op. 26 (Nr. 1–4: 1839; Nr. 5: vermoodlich Winter 1839/1840)
• Drei Romanzen op. 28 (1839)
• Scherzo, Gigue, Romanze und Fughette op. 32 (Nr. 1–3: 1838; Nr. 4: Oktober 1839)
• Andante und Variationen B-Dur für zwei Klaviere op. 46 (1843) (Originalfaten för twee Klaveeren, twee Violoncelli un Horn)
• Studien für Pedalflügel. Söss Stücke in kanoonsch Form op. 56 (1845)
• Skizzen für Pedalflügel op. 58 (1845)
• 6 Fugen über BACH für Orgel oder Pedalflügel op. 60 (1845; Revision: 1846)
• Bilder aus Osten. Söss Impromptus op. 66 (veerhannig) (1848)
• Album für die Jugend op. 68 (1848)
• Vier Fugen op. 72 (1845)
• Vier Märsche op. 76 (1849)
• Waldszenen. Negen Stücke op. 82 (1848–1849)
• Zwölf Klavierstücke zu vier Händen für kleine und große Kinder op. 85 (1849)
• Bunte Blätter. Vierzehn Klavierstücke op. 99 (1834/1835(?)–1849, Tosommenstellen vun dat Albums: Enn’ 1850)
• Ball-Szenen. Negen charakteristische Tonstücke (veerhannig) op. 109 (1849/1851)
• Dree Fantasiestücke op. 111 (1851)
• Drei Klaviersonaten für die Jugend op. 118 (1853)
• Albumblätter. 20 Klavierstücke op. 124 (1832/1833, 1835–1839, 1841, 1843, 1845, 1853)
• Sieben Klavierstücke in Fughettenform op. 126 (1853)
• Kinderball. Söss lichte Danzstücke (veerhannig) op. 130 (1853; Nr. 3: wohl 1850)
• Gesänge der Frühe. Fief Klaveerstücke op. 133 (1853)
• Thema mit Variatschonen in Es-Dur (Geistervariationen) (1854)

Sinfonien

• Nr. 1 in B-Dur op. 38, Frühlingssinfonie (1841)
• Nr. 2 in C-Dur op. 61 (1845/1846, Revision 1846/1847)
• Nr. 3 in Es-Dur op. 97, Rheinische (1850)
• Nr. 4 in d-Moll op. 120 (Eerstfaten 1841, Umarbeiten to de Endfaten 1851)
• Jugendsinfonie bzw. Zwickauer in g-Moll (1832/1833)

Konzertante Warken

• Konzert für Klavier und Orchester in a-Moll op. 54 (Originalfaten vun den 1. Satz: Mai 1841; Revision: August 1841, Januar 1843, nochmals bit Enn’ Juli 1845; 2. un 3. Satz: 1845)
• Konzertstück für vier Hörner und großes Orchester F-Dur op. 86 (18. Februar bit 11. März 1849); ok Faten för Klaveer un Orchester vun den Komponisten
• Introduktion und Allegro appassionato. Konzertstück för Klaveer un Orchester op. 92 (18.–26. September 1849)
• Konzert für Violoncello und Orchester in a-Moll op. 129 (Oktober/November 1850); ok Faten för Violine un Orchester vun den Komponisten
• Konzert-Allegro mit Introduktion für Klavier und Orchester op. 134 (24.–30. August 1853)
• Konzert för Violine un Orchester in d-Moll WoO 23 (21. September bit3. Oktober 1853)

Orchesterwarken un Chorwarken miit Orchester (Auswahl)

• Ouverture mit Gesang über das Rheinweinlied för Tenor, Chor un Orchester op. 123
• Manfred. Dramatisch Gedicht in dree Afdeelen nah Lord Byron op. 115 (1848)
• Das Paradies und die Peri. Dichtung ut „Lalla Rookh“ vun Thomas Moore für Soli, Chor un Orchester op. 50 (Text: 1841–1842; Skizzeeren un Utarbeiten: 1843)
• Der Rose Pilgerfahrt (Heinrich Moritz Horn) för Soli, gemischten Chor un Orchester op. 112 (1851)
• Des Sängers Fluch. Ballade nah Ludwig Uhland för Soli, Chor un Orchester op. 139 (Text: 1851; Skizzen un Partitur: Januar 1852; revideert an’ 9.Oktober 1852)
• Der Königssohn. Ballade för Soli, gemischten Chor un Orchester op. 116
• Vom Pagen und der Königstochter. Ballade för Soli Chor un Orchester op. 140
• Das Glück von Edenhall. för Soli, Männerchor un Orchester op. 143
• Missa sacra (Messe in c-Moll) för Soli, Chor un Orchester op. 147 (Februar bit April 1852; Offertorium un Faten mit Örgelbegleitung: März 1853)
• Requiem für Mignon aus Goethes Wilhelm Meister op. 98b för Soli, Chor un Orchester (1849)
• Requiem för Soli, Chor un Orchester op. 148 (1852)
• Szenen aus Goethes Faust för Soli, Chor un Orchester WoO 3 (1844–1853)
• Neujahrslied för Soli, Chor un Orchester op. 144
• Nachtlied för Chor un Orchester op. 108
• Adventlied för Soli, Chor un Orchester op. 71

Kamermusik

• Dree Striekquartette op. 41, Nr. 1 a-Moll, Nr. 2 F-Dur, Nr. 3 A-Dur (1842)
• Klavierquintett Es-Dur op. 44 (September/Oktober 1842)
• Klavierquartett Es-Dur op. 47 (Oktober/November 1842)
• Trio för Klaveer, Violine un Violoncello Nr. 1 d-Moll op. 63 (1847)
• Adagio un Allegro för Klavier un Horn (Violine oder Violoncello ad libitum) op. 70 (14.–17. Februar 1849)
• Dree Fantasiestücke för Klaveer un Klarinette (Oboe d’amore, Violine oder Violoncello ad libitum) op. 73 (11.–13., mögelkerwies 15. Februar 1849)
• Trio för Klavier, Violine und Violoncello Nr. 2 F-Dur op. 80 (Skizzeeren un Utarbeiten: 2.–4. August 1847, Revision: 26. September bit 1. November 1847 un 5.–9. April 1849)
• Fantasiestücke op. 88 för Klaveer, Violine un Violoncello
• Dree Romanzen för Oboe un Klaveer (Violine oder Klarinette ad libitum) op. 94 (7.–12. Dezember 1849)
• Fief Stücke in’ Volkston för Violoncello (Violine ad libitum) un Klaveer op. 102 (13.–15. un 17. April 1849)
• Violinsonate Nr. 1 a-Moll op. 105 (12.–16. September 1851)
• Trio för Klaveer, Violine un Violoncello Nr. 3 g-Moll op. 110 (2.–9. Oktober 1851)
• Märkenbiller för Klaveer un Viola (Violine ad libitum) op. 113 (1.–4. März 1851)
• Violinsonate Nr. 2 d-Moll op. 121 (26. Oktober bit 2. November 1851) widmet „dem lieben Freunde und Meister Ferdinand David“
• Märkenvertellsels för Klarinette (Violine ad libitum), Viola un Klavier op. 132 (9.–11. Oktober 1853)
• Violinsonate Nr. 3 a-Moll WoO 2 (insluutend Satz II un IV ut de F.A.E.-Sonate, en Gemeenschapskompositschoon vun Robert Schumann, Johannes Brahms un Albert Dietrich) (21. Oktober bit 1. November 1853)

Leeder (Utwahl)

• Liederkreis nah Heinrich Heine för een Singstimm un Klaveer op. 24 (Februar 1840)
• Myrthen. Leederkreis för Gesang un Klaveer op. 25 (Januar bis April 1840)
• Dree Gedichte nah Emanuel Geibel för mehrstimmigen Gesang un Klaveer op. 29 (Nr. 1 un 2: Ende Juli/Anfang August 1840; Nr. 3: Oktober 1840)
• Dree Gedichte nah Emanuel Geibel för een Singstimm un Klaveer op. 30 (31. Juli bit 2. August 1840)
• Dree Gesänge nah Adelbert von Chamisso för een Singstimm un Klaveer op. 31 (13. un 14. Juli 1840)
• Twalf Leeder nah Justinus Kerner. En Leederreeg för een Singstimm un Klaveer op. 35 (20. November bit 29. Dezember 1840)
• Twalf Gedichte ut Friedrich Rückert sien Liebesfrühling för Gesang un Klavier (tosommen mit Clara Schumann) op. 37 (1841)

Liederkreis op. 39: Anfang vun dat Leed „Mondnacht“

Liederkreis op. 39: Anfang vun dat Leed „Zwielicht“

• Liederkreis op. 39 nah Joseph Freiherrn von Eichendorff för een Singstimm un Klaveer (1. bit 20. Mai 1840; revideert 1849)
• Frauenliebe und -leben. Acht Leeder nah Adelbert von Chamisso för een Singstimm un Klaveer op. 42 (Skizzeeren: 11. un 12. Juli, Utarbeiten: August 1840, Revision: 7. Mai 1843)
• Dichterliebe. Leederkreis ut Heinrich Heine sien Buch der Lieder för een Singstimm un Klaveer op. 48 (24. Mai bit 1. Juni 1840)
• Belsatzar. Ballade nah Heinrich Heine för en deep Singstimm un Klaveer op. 57 (7. Februar 1840)
• Lieder für die Jugend op. 79 (Ende April – Ende Juni 1849)
• Gedichte der Königin Maria Stuart för een Singstimm un Klaveer op. 135 (9.–10., 13.–15. un 16. Dezember 1852)

Chormusik

• Romanzen un Balladen för gemischten Chor, Heft 1 un 2 op. 67/op. 75 (März/April 1849)
• Romanzen un Balladen för Chor, Heft 3 un 4 op. 145/op. 146 (1849)
• Veer düppelchörige Gesänge för gemischten Chor a cappella op. 141
• Romanzen för Fruenstimmen mit Klaveer ad libitum, Heft 1 op. 69 (1849)
• Romanzen för Fruenstimmen mit Klaveer ad libitum, Heft 2 op. 91 (1849)

Oper

• Genoveva op. 81 (1847/48)

Sonstige

• Kompositschonen in: Düsseldorfer Lieder-Album: 6 Lieder mit Pianofortebegleitung. Arnz, Düsseldorf 1851. Digitaliseerte Utgaav vun de Universitäts- und Landesbibliothek Düsseldorf

Standbiller, Denkmäler un Würdigungen

• 1875, Robert-Schumann-Denkmal an de Moritzbastei in Leipzig
• 1880, Denkmal för Schumann sien Graff up den Ollen Karkhoff in Bonn vun Adolf von Donndorf
• 1901, Robert-Schumann-Denkmal up den Hööftmarkt in Zwickau vun Johannes Hartmann
• 1901, Robert-Schumann-Gedenktafel in Aš/Asch (Tschechien)
• 1947, Robert-Schumann-Konservatorium in Zwickau
• 1956, Robert-Schumann-Huus as natschonale Gedenkstäe un Museum an den Zwickauer Hööftmarkt
• 1972, Robert-Schumann-Hoochschool, Düsseldörp (weer siet 1935 dat „Robert-Schumann-Konservatorium“ vun de Stadt Düsseldörp)
• 1983, Robert-Schumann-Philharmonie in Chemnitz (dormals Karl-Marx-Stadt)
• 1986, Robert-Schumann-Stele an’ Zwingerteich achter de Semperoper in Dresden vun Charlotte Sommer-Landgraf
• 1997, Robert-Schumann-Büste in’ Kurpark to Kreischa (bi Dresden, Sassen) vun Hans Kazzer
• 2006, Robert-Schumann-Denkmal vör dat Schumannhuus in Bonn-Endenich vun Alfred Hrdlicka
• 2010, 10-Euro-Gedenkmünt un Breefmark to’n 200. Gebortsdag 2010.

Galerie

• 
  Fritz Klimsch:
  Robert un Clara Schumann – nah dat Original vun Ernst Rietschel (1846)
• 
  Johann Peter Götting: Robert Schumann (1852)
• 
  Johannes Hartmann: Robert Schumann (1901)
• 
  Edmund Schorisch: Robert Schumann (1935)
• 
  Alfred Hrdlicka:
  Robert Schumann (2006)

Schumannfeste un -wettbewarfen

Runn Gebortsdaag un Doodsdaag beeden völfak Anlaat för Festveranstaltungen oder Musikwettbewarfen. So wurr 1956 en „Internatschonaler Robert-Schumann-Wettbewarf“ to de 100. Wedderkehr vun sien Doodsdag in’t Leven ropen. 1960, to sien 150. Gebortsdag, hett man nahnanner in Berlin den „II. Schumann-Wettbewarf“ in de Faacken Gesang un Striekquartett un in Zwickau en wieder Schumann-Fest veranstalt. Mit de darten Wettbewarf is diese Wettbewarf denn ok endgültig nah Zwickau „översiedelt“ Siet 1992 find ebenfalls in Zwickau all veer Johr de Internatschonale Robert-Schumann-Chorwettbewarf statt, organiseert vun den Förderverein Interkultur e. V.
En anner Zentrum vun Schumann-Festen is Düsseldörp, dat to’n Bispeel 2010 to’n Anlaat vun sien 200. Gebortsdag en 17 Daag lang düern Schumannfest veranstalt hett. Siet 1998 veranstalt de „Verein Schumannhaus Bonn e. V.“ jedes Johr in’ Harvst dat Bonner Schumannfest. Siet dat Johr 2000 wurrd dör de ehrenamtlich Liddmaaten vun den Kunst- un Kulturvereen „Robert Schumann“ Kreischa e. V. de (all twee Johr stattfinnen) Schumanniade in Kreischa un Maxen organiseert. Bi dat jeweils dree Daag lang düern Festival treden stets anseggt Künstler ut dat In- un Utland up, de ünner annern dör Peter Schreier, den Ehrenvörsitter vun den Vereen, nah Kreischa vermiddelt wurrn.

Filme

Speelfilme

• Clara Schumanns große Liebe. USA, 1947. In de Hööfttrullen: Katharine Hepburn as Clara Schumann, Paul Henreid as Robert Schumann, buterdem: Leo G. Carroll, Henry Daniell. Regie: Clarence Brown
• Frühlingssinfonie. BRD, 1982. In den Hööftrullen: Nastassja Kinski as Clara Schumann, Herbert Grönemeyer as Robert Schumann, buterdem André Heller, Rolf Hoppe, Gidon Kremer, Bernhard Wicki. Regie: Peter Schamoni; Book: Peter Schamoni un Hans Neunzig
• Dr. Robert Schumann, Teufelsromantiker. Düütschland, 1999. In de Hööftrullen: Michael Maertens as Robert Schumann, Bettina Kurth as Clara Wieck, buterdem: Will Quadflieg, Ulrich Wildgruber, Monica Bleibtreu. Regie: Ernst-Günter Seibt, Christine Soetbeer
• Geliebte Clara. Düütschland, Frankriek, Ungarn, 2008. In de Hööftrullen: Martina Gedeck as Clara Schumann, Pascal Greggory as Robert Schumann un Malik Zidi as Johannes Brahms. Regie: Helma Sanders-Brahms
• Hommage an Robert Schumann. Düütschland, 2010. In de Hööftrullen: Marie Versini as Clara un Timur Sergeynia, Regie: Pierre Viallet

Dokumentarfilm

• Schumann in Heidelberg. Dokumentarfilm un szenisch Dokumentatschon, Düütschland, 2011, 29 Min., Book un Regie: Nele Münchmeyer, Produktion: SWR, Reihe: Musikalischer Reiseführer, Eerstutstrahlen: 9. September 2012 bi den SWR, Film-Informationen von ARD.

Sonstiges

Robert Schumann weer tietlevens bit to sien Endenicher Upenholt en begeisterter Anhänger vun dat Schachspeel. Dat beleggen Upteknungen in sien Daagböker to Speler ut de Leipziger Studientiet, Partiefragmenten un Afschriften vun Schachendspelen ut en Book.

Literatur

Chronologisch

Breefmarke vun de Düütsch Bundespost (1956) to’n 100. Doodsdag

DDR-Breefmark (1956)

to’n 100. Doodsdag]]

Breefmark vun de Bundsrepubliek Düütschland (2010 to’n 200. Gebortsdag

• Bodo Bischoff: Monument für Beethoven. Die Entwicklung der Beethoven-Rezeption Robert Schumanns. Köln 1994, ISBN 3-925366-26-1.
• Bodo Bischoff: Das Bach-Bild Robert Schumanns, in: Bach und die Nachwelt, hg. von Michael Heinemann un Hans-Joachim Hinrichsen, Bd. 1: 1750-1850, Laaber 1997, S. 421–499, ISBN 3-89007-322-0
• Uwe Henrik Peters: Gefangen im Irrenhaus. Robert Schumann. ANA Publishers, Köln 2010, ISBN 978-3-931906-07-8.
• Uwe Henrik Peters: Robert Schumann. 13 Tage bis Endenich. ANA Publishers, Köln 2009, ISBN 978-3-931906-06-1.
• Wilhelm Joseph von Wasielewski: Robert Schumann In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 33, Duncker & Humblot, Leipzig 1891, S. 44–55.
• Siegfried Kross: Robert Schumann im Spannungsfeld von Romantik und Biedermeier. Gedenkrede, in: Bonner Geschichtsblätter. Band 33 (1981), S. 89–109.
• Leander Hotaki: Robert Schumanns Mottosammlung. Übertragung, Kommentar, Einführung. Freiburg i. Br. 1998, ISBN 3-7930-9173-2.
• Ernst Burger: Robert Schumann – Eine Lebenschronik in Bildern und Dokumenten. Schott Verlag, Mainz 1998, ISBN 3-7957-0343-3.
• Margit L. McCorkle: Thematisch-Bibliographisches Werkverzeichnis, München 2003. = Robert-Schumann-Werkverzeichnis (RSW)
• Arnfried Edler: Robert Schumann und seine Zeit. 3., korrigierte und erweiterte Auflage. Laaber-Verlag, 2008, ISBN 978-3-89007-653-9.
• Wolfgang Boetticher: Robert Schumann – Einführung in Persönlichkeit und Werk, Berlin 1941. Überarbeitete Neuausgabe unter dem Titel: Robert Schumann – Leben und Werk. Noetzel Verlag 2004, ISBN 3-7959-0804-3 [1].
• Udo Rauchfleisch: Robert Schumann. Eine psychoanalytische Annäherung. Verlag Vandenhoeck & Ruprecht, 2004, ISBN 3-525-01627-1.
• Helmut Loos (Hrsg.): Robert Schumann. Interpretationen seiner Werke. 2 Bände, Laaber-Verlag, 2005, ISBN 3-89007-447-2.
• Ulrich Tadday (Hrsg.): Schumann Handbuch. Kassel und Stuttgart 2006, ISBN 3-476-01671-4.
• Bernhard R. Appel (Hrsg.): Robert Schumann in Endenich (1854–1856). Krankenakten, Briefzeugnisse und zeitgenössische Berichte. Verlag Schott, Mainz 2006, ISBN 3-7957-0527-4.
• Bodo Bischoff: „Der geistlichen Musik die Kraft zuzuwenden, bleibt ja wohl das höchste Ziel des Künstlers.“ - Zur Religiosität in Leben und Werk Robert Schumanns, in: Spiritualität der Musik – Religion im Werk von Beethoven und Schumann, hg. von Gotthard Fermor, Rheinbach 2006, S. 55-80, ISBN 3-87062-081-1
• Bodo Bischoff: Trennung, Trauer und Tod in Leben und Werk Robert Schumanns, in: Spiritualität der Musik – Religion im Werk von Beethoven und Schumann, hg. von Gotthard Fermor, Rheinbach 2006, S. 81-105, ISBN 3-87062-081-1.
• Edda Burger-Güntert: Robert Schumanns Szenen aus Goethes Faust – Dichtung und Musik. Rombach Verlag, Freiburg i. Br. 2006, ISBN 3-7930-9455-3.
• Martin Demmler: Robert Schumann. „Ich hab’ im Traum geweinet“. Eine Biografie. Reclam, Leipzig 2006, ISBN 978-3-379-00869-3.
• Vörlaag:NDB
• Gerd Nauhaus und Ingrid Bodsch (Hrsg.): Dichtergarten für Musik. Eine Anthologie für Freunde der Literatur und Musik. StadtMuseum Bonn, Bonn, und Stroemfeld-Verlag, Frankfurt/Basel 2007, ISBN 3-86600-003-0 / 978-3-86600-003-2.
• Gerd Nauhaus, Ingrid Bodsch (Hrsg.): Clara und Robert Schumann. Ehetagebücher. StadtMuseum Bonn, Bonn, und Stroemfeld-Verlag, Frankfurt/Basel 2007, ISBN 3-86600-002-2.
• Arnfried Edler: Robert Schumann, München 2009 (Wissen in der Beck’schen Reihe 2474), ISBN 978-3-406-56274-7.
• Barbara Meier: Robert Schumann. Överarbeit Neeutgaav, Rowohlt Verlag, Reinbek 2010, ISBN 978-3-499-50714-4.
• Corinna Hesse: Robert Schumann – Leben in der Musik. Das Schumann-Hörbuch. Eine klingende Biografie mit Musik. Silberfuchs-Verlag 2010, ISBN 978-3-940665-17-1.
• Peter Gülke: Robert Schumann: Glück und Elend der Romantik. Zsolnay, Wien 2010, ISBN 978-3-552-05492-9.
• Martin Geck: Robert Schumann: Mensch und Musiker der Romantik. Biografie. Siedler, München 2010, ISBN 978-3-88680-897-7.
• Uwe Henrik Peters: Abgeschoben ins Irrenhaus. Deutsches Ärzteblatt, Jg. 107, H. 22, S. C 969 – C 971 (4. Juni 2010).
• Dagmar Hoffmann-Axthelm: Robert Schumann. Eine musikalisch-psychologische Studie. Reclam, Stuttgart 2010, ISBN 978-3-15-020201-2.
• Helmut Loos: Robert Schumann: Werk und Leben, Edition Steinbauer, Wien 2010, ISBN 978-3-902494-44-3.
• Ingrid Bodsch (Hrsg.): Unterwegs mit Schumann. Ein Reisebegleiter für Musikfreunde. Verlag StadtMuseum Bonn, Bonn 2009 (2010), ISBN 978-3-931878-27-6.
• Der „akademische“ Schumann und die Jenaer Promotion von 1840 (Schriftenreihe des Universitätsarchivs Leipzig Bd. 14), hrsg. von Joachim Bauer und Jens Blecher, Leipziger Universitätsverlag, Leipzig 2010, ISBN 978-3-86583-530-7.
• Michael Musgrave: The life of Schumann. Cambridge Univ. Press, Cambridge [u. a.] 2011, ISBN 978-0-521-80248-2.
• Peter Härtling: Schumanns Schatten. Roman. Kiepenheuer & Witsch Köln, 2. Aufl. 1996, ISBN 3-462-02557-0.

Weblenken

Robert Schumann. Mehr Biller, Videos oder Audiodateien to’t Thema gifft dat bi Wikimedia Commons.

• Vullständig Schriftenverteken bi Wikisource
• Vullständig Warkverteken nah Opus-Nummern

Literatur vun un över Schumann

• DNB-Katalog
• Literatur över Robert Schumann in de Bibliographie des Musikschrifttums
• Iformatschonen to Robert Schumann in dat BAM-Portal
• Sächsische Akademie der Wissenschaften zu Leipzig: Editschon vun de Breef vun Robert un Clara Schumanns mit Früenden un Künstlerkollegen
• Robert Schumann, en Biografie vun G. Nauhaus
• De Schumann-Biographie vun Hermann Abert as digitaliseert Vulltext
• koelnklavier.de – Robert Schumann: Gesammelte Schriften über Musik und Musiker (Leipzig, 1854) – as Online-Version (in Uttüüg)

Sonst noch Wat

• Dat Schumannhuus in Bonn-Endenich
• Schumann-Huus in Leipzig
• Schumann sien Gebortshuus in Zwickau
• Websteed vun de Robert-Schumann-Gesellschaft Düsseldorf e. V.
• Websteed vun den Kunst- und Kulturverein „Robert Schumann“ Kreischa e. V. Un sien Schumannfestivals – Schumanniade
• Informatschonen to Robert Schumann un Warkverteken
• Portal to Robert Schumann
• Musikalische Haus- und Lebensregeln bi www.schumannzwickau.de
• Digitaliseert Schumann-Autographen vun de Universitäts- un Landesbibliothek Bonn
• Neue Zeitschrift für Musik 1848-1. 15. Jg., Bd. 28. In dat Internet Archive online