Zum Inhalt springen

Jan van Eyck

Vun Wikipedia
Genter Altar, Doom Sankt Bavo, Gent

Jan van Eyck (* ca. 1390 in Maaseik; † 9. Juli 1441 in Brügge weer en fläämschen Kunstmaler un blangen Rogier van der Weyden de wichtigste Vertreder vun de Fläämschen Primitiven. Jan van Eyck weer to siene Tied viellicht de beröhmteste Maler vun Europa. He is al fröh ankeken wurrn as Utfinner vun de Maleree mit Öölfarv[1]. Man in dat 20. Johrhunnert is denn doch rutkamen, datt sik dat dor um en Legenn bi hannelt. Dat steiht avers fast, datt Jan van Eyck bi dat Utarbeiden vun düsse Technik en bannige Rull speelt hett. Jan van Eyck hett in de Malkunst en Realismus inföhrt, as he bit dorhen nie nich to sehn weer. Siene Wuddeln hett düsse Realismus dor in harrt, as al ehrder de Miniatur-Kunst up'e Been kamen weer. De fiene Öölfarv-Technik un dat Afspegeln vun de sichtbore Würklichkeit, dat weern de wichtigsten Elemente vun siene Kunst. Dat duer ok nich lang, denn sund Künstlers in ganz Europa in siene Spoor wannelt. Dat wunnert een doch duchtig, wie dat, wat vun Eyck nee utfunnen hett, sik just so afspelen dö in de Maleree in dat Quattrocentro in Florenz. Kunsthistorikers hefft dor veel over spikeleert, wie van Eyck mit siene italieenschen Kollegen Masaccio un Domenico Veneziano tosamenhangen deit, man bitherto is dor noch nix bi rutkamen. Jan van Eyck in Person steiht for den Overgang vun den Maler as en naamlosen bescheidenen Handwarker hen to en sülvstbewusst, gelehrt un beröhmt Individuum. Up en Reeg vun siene Liesten is ok sien Motto anbrocht: „Als ich can“ (So (goot) ik (man) kann). He steiht an'n Anfang vun de Renaissance.

Leven un Wark

[ännern | Bornkood ännern]

Wo un wonnehr he boren is

[ännern | Bornkood ännern]

Rund um den Oort, wo Jan van Eyck boren is, gifft dat doch Fragen: De Familiennaam „Van Eyck“ schall up de Stadt Maaseik in Belgien wiesen. Allgemeen warrt annahmen, datt düsse Stadt worraftig de Stadt is, wo he un sien Broder Hubert van Eyck boren sund. En poor Schriften ut dat 16. Johrhunnert, dat is um un bi 100 Johre na ehren Dood, unnerstütt’ düsse Meenung. Marcus van Vaernewijck, en Krönken-Schriever ut dat 16. Johrhunnert, beschrifft dat so:

"man vun Geboort weer he ut dat Kempenlant vun en lüttje Stadt an den Maas-Stroom…Düsse lüttje Stadt is na den Stroom Maseyck nömmt, wo he un sien Broer van Eyck na nömmt wurrn sund. "[2]

Ok de Kunstmaler un Reederijker (Rhetoriker) Lucas de Heere schrifft, datt he ut „Maesheyc“ stammen dö[3] Dat gifft noch annere Saken, de düsse Annahm unnerstütten doot un dor doch for sorgt, datt se to gloven is. So is de „Dialekt“ vun Jan van Eyck unnersocht wurrn. Dor gifft dat twee Borns for: Eenmol de Henwiese up de Teken-Studie for dat Porträt vun Kardinal Niccolo Albergati, dat sik in Dresden (Kupferstichkabinett) befinnen deit. Dat warrt annahmen, düsse Henwiese weern mit egen Hand vun van Eyck upschreven wurrn. De annere Born is van Eyck sien Motto „Als ich can“, dat up en ganze Reeg vun Original-Liesten vun siene Warke, de noch over sund, vor kummt. Rutkamen is bi dat Unnersöken, datt he eendüdig en Maaslannschen Dialekt snacken dö. En annere Saak is, datt siene Dochter Livina 1449 in Maaseik in en Kloster inträen is. Dat wiest dor doch up hen, datt de Familie van Eyck dortieds noch verbunnen weer mit den Landstreek, wo se herkamen weer, sülvst noch na van Eyck sien Dood.

Siet einige Tied smitt sik de Gemeende Arendonk in dat ole Hartogdom Brabant in’e Bost as alternative Geboortsstadt vun van Eyck. In de Kunsthistorie hett düsse Meenung bither to keen grote Rull speelt, ok vunwegen, datt for dat Verstahn vun de Biller nich so wichtig is, wo de Maler to’e Welt kamen is. En grottere Rull speelt denn al de Fraag, wo he upwussen un na School gahn is. Vunwegen de Blasoneerung vun de Wapens vun Jan van Eyck sien Vadder un Mudder, hett Elisabeth Dhanens meent, dat weer woll

„mööglich, datt de Grootvadder oder de Vadder vun Jan van Eyck ut Brabant herstammen dö, en Fro nahmen harr ut dat hüdige Limborg un sik denn in Maaseyck ansiedelt harr.“[4].

Ok over den Dag vun siene Geboort sund de Forschers bitherto noch nich overeen kamen. Dat gifft keen Original-Dokumente un so hangt dor denn allens vun af, wie annere Saken, de in sien Leven passeert sund, utleggt weert. Carel van Mander schreef in sien Malerbook ut dat Johr 1604, datt Hubert van Eyck um 1366 rum boren weer un datt sien Broer Jan en ganzet Stuck jünger ween weer. Lucas de Heere un Marcus van Vaernewijck meent in’t 16. Johrhunnert, datt Jan van Eyck al jung sturven weer. Dat passt avers nich to dat Geboortsjohr rund um 1390 rum, wat hüdigendags allgemeen vun Kunsthistorikers annahmen warrt. Up düt Johr kaamt de Forschers, wenn se Elemente vun Jan van Eyck siene Loopbahn, wo dat Dokumente over gifft, togrunne leggt, un ankieken doot, wie dat mit siene Kunst vorutgahn is, vergleken mit den Loop vun de Kunst in de dormolige Tied in’t Allgemeen. So schall Jan van Eyck denn bi 51 Johre oolt wurrn sien, wat for sien Tiedoller al tämlich veel weer.

Van Eyck warrt uptagen in Den Haag un maalt siene eersten Biller (bit 1425)

[ännern | Bornkood ännern]

Wohrschienlich sund De Heere un Van Vaernewijk dor dör de so nömmte "kwatrijn" (en Text up de Liest vun dat Genter Altar, kiek unnen) up kamen, datt Jan dör sien öllern Broer Hubert uptagen wurrn is. Düsse Meenung warrt vun de meisten öllern Schrievers overnahmen, as dör Lampsonius un dör Carel van Mander in sien Schilderboek. Dor gifft dat nu avers keen Bewies for. Man dat Gegendeel kann ok nich bewiest weern, vunwegen datt histoorsche Fakten over Hubert van Eyck fehlen doot oder swaar to verstahn sund. Al Pietro Summonte meen, Jan van Eyck harr anfungen mit Miniaturen, wat een gloven kann, wenn een de fiene un akkerate Technik vun siene Biller ankieken deit, un wie he de enkelten Deele vun en Saak nippe utmaalt. Na en Born, de verlaren gahn is oder de bit up düssen Dag nich mehr upfunnen weern konn, schall Jan van Eyck dor 1439 vun Philipp den Goden for betahlt wurrn sien, dat he de Initschalen vun en Handschrift utmaalt hett.

Ut de ollsten Dokumente, de mit Jan van Eyck to kriegen hefft, is to sehn, datt he 1422 as Maler al wat gellen dö. He warrt „Meester“ nömmt un arbeit mit en Hölpsmann in’n Deenst vun Jan vun Bayern, den Greven vun Holland, in Den Haag. Allgemeen warrt annahmen, datt Jan van Eyck dör Jan vun Bayern entdeckt wurrn weer, as de noch Prinz-Bischop in dat Prinzbisdom Lüttich (1389-1418) weer. Dormols höör dat Maasland mit Maaseik to Lüttich to. An den Hoff to Den Haag is Jan van Eyck denn to’n offiziellen Hoffmaler beropen wurrn. 1423 kreeg he dor en tweeden Assistenten un en fasten Lohn bit an den Greven sien Dood 1425.

De fröhen Warke ut de Hollannsche Tied gifft dat nich mehr. Se sund blot bekannt dör Teeknungen un Kopien. En „Anbeden vun de Könige“ is bekannt dör en Teeknung in Berlin (Kupferstichkabinett) un kummt ok in allerhand Miniatur-Handschriften ut Holland vor. De Kledaasch vun de Figuren wiest up de Mode vun vor 1420. De unbannig fien maalten Figuren staht in en wietlöftige Landschop, wat for de Tied ganz wat Besunners is. En Teeknung in Paris (Louvre) is de Neerslag vun en Kompositschoon, de unner Umstänn up en monumental Wandbild oder en Wandteppich torüch geiht. To sehn is en Grupp vun adelige Lüde, de in en Park um en Pool oder Bäke oder Stroom rum togange is mit Angeln. De Figuren laat sik utmaken as Jan vun Bayern un Elisabeth vun Görlitz. De Kompositschoon wiest noch en Reeg vun Punkte up, de se mit den Stil vun de so nömmte „Internatschonale Gotik“ overeen hett, sunnerlich mit dat Wark vun de Van Limburg-Bröer.

"Dööp vun Christus". Detail ut datt "Turiensch-Mailannsch Tiedenbook"

Duchtig warrt streden um de Miniaturen in dat beröhmte “Turiensch-Mailannsche Tiedenbook” (Turin, Museo Civico, Ms. 47), dat to’n Deel verlaren gahn is. Dor sund Miniaturen in upnahmen, de dor en düüdlichen Henwies up geevt, datt se vörmols an den Hoff vun den Greven vun Holland tostanne kamen sund. Se wiest ok al düüdlich up den latern Stil vun Jan van Eyck vörut. Dormank gifft dat worraftige lüttje Parlen, wo Jan van Eyck sien sunnerlike Kunst sehn lett, wie he Landschoppen, dat Binnerste vun Kamern, un ok de Atmosphäre vun dat, wat dor passeert, in en Bild bringen kann. Moderne Forschers hefft avers rutfunnen, datt de Miniaturen vun verschedene Hannen maakt wurrn sund un datt se wohrschienlich ut de 1440er Johre (also na van Eyck sien Dood) stammen doot. Hüdigendags warrt meistendeels annahmen, datt Nafolgers vun van Eyck in Brügge de Biller kopeert hefft, de he sülms in siene hollannsche Periode maalt harr.

In Deenst bi Philipp den Goden (1425-1430)

[ännern | Bornkood ännern]

Na Jan vun Bayern sien Dood is Jan van Eyck na Brügge umtagen. An’n 19. Mai 1425 steiht he dor inschreven as Hoffmaler un Kamerdeener vun Hartog Philipp den Goden. Ut de Archive schient datt, as wenn Jan sunnerlich in de Gunst vun düssen mächtigen Försten stahn hett.

Wat for Warke Jan in düsse Tied schapen hett, is nich ganz düütlich. Dat gifft nich en eenzig Wark ut düsse Johre, dat as Original noch besteiht un man kann blot vermoden, datt twee Kopien vun en „Kalvarienbarg“ (Venedig, Ca’ d’Oro un en Miniatur ut dat Turiensch-Mailannsche Tiedenbook) en verlaren Bild vun Jan van Eyck ut düsse Johre wedder spegelt. Dat verlaren Bild vun van Eyck hett de Bahn free maakt for de Tokumst vun de Landschopsmaleree. Van Eyck hett dat Krüüz un de Figuren dor umto in den Vörgrund stellt up en lüttjen Barg. Dat Land achter düssen Barg is nich to sehn, man andüüdt warrt dat dör en Deepde twuschen Vör- un Achtergrund. De Achtergrund besteiht ut en Sicht up dat himmlische Jerusalem. Dorachter streckt sik en grootardige Barglandschop wiethen ut. Jan van Eyck hett hier de „Atmosphäärsche Perspektiev“ bruukt, de al vordem dör den Boucicaut-Meester in de Miniaturkunst inföhrt wurrn weer. Van Eyck hett düsse Technik denn up Holtplaat to en Hööchde brocht, de vordem nie nich to sehn weer. Dor warrt de Deepde vun en Landschop so bi wedder geven, datt de Farven jummers bleeker weert, je wieter en Platz weg is vun den Ankieker. Dat Gröön vun de Landschop warrt blauer un amenne ganz bleek, je mehr dat na dat Enn hengeiht. Ok de Klöör vun de Luft verbleekt un lööst sik amenne an’e Kimming up in de Farv vun de Landschop.

Kanzler Rolin siene Madonna, Louvre, Paris

Unner Umstänn hett Jan vun Eyck in düsse Johren minner veel arbeit’, vunwegen datt he in’n Updrag vun Philipp den Goden wiete Reisen maken möss. Ut de Archive is to sehn, datt em grode Summen utbetahlt wurrn sund, um Reisen to unnernehmen. Man dat is nich düütlich, wo de Reisen hengahn sund un wo se for nödig weern. Jan hett ok en Pilgerreis in’n Updrag vun den Hartog maakt un dat is annahmen wurrn, datt düsse Fohrt em na dat Hillige Land brocht hett. He is ok betahlt wurrn for „geheeme Reisen“. Unner Umstänn gung dat um diplomaatsche Updräge. Kann angahn, datt he unner annern de Upgave sik unnertehn möss, Teeknungen to maken un dor wat to to schrieven, de for tokümstige Unnernehmen vun dat Militär to bruken weern. Een draff nich vergeten, datt Europa in de dormolige Tied noch nich up Kaart brocht weer. Kennis over den Loop vun Wege, Ströme, Pässe, Bargkeden, Borns, Städer un Festungen sund bannig veel weert ween, wenn Militär-Operatschonen an stünnen. Datt Jan van Eyck wat weten dö vun Afmeten un Kartographie, is ok ut de verlaren „Mappemonde“ (Weltkaart) to sehn, de he later for den Hartog maken scholl. Dat is an to nehmen, datt van Eyck bi siene Töge ok na Italien kamen is. Hier kann em unner de Ogen kamen sien, wie dat mit de Maleree in dat Quattrocento in de jungste Tied gahn weer. Dat hett ja ok düütlichen Indruck maakt up siene egenen Biller. De Landschoppen vun de Alpen, dormank de boven nömmte „Krüüzigung“, man ok de Rolin-Madonna, tüügt unner Umstänn vun siene Reis dör de Alpen.

1426 un 1427 weer Jan van Eyck in Rijssel (Lille) togange. Dat is mööglich, datt he hier de Muern vun den Hartog sien Residenz, dat so nömmte „Palais Rihour“, utsmücken dö. Viellicht is van Eyck ok de "Johannes Peintre" ween, de up dat Fest vun Sant Lukas (Patroon vun de Malers) 1427 in Doornik vun de Stadtregenten begrööt wurrn is un dor en „Ehrenwien“ kregen hett. Dat scholl denn togliek düütlich maken, datt he fröh mit de Doornikschen Malers Robert Campin, Jacques Daret un Rogier van der Weyden tohopen kamen is.

Galerie

[ännern | Bornkood ännern]


Warke

[ännern | Bornkood ännern]

Van Eyck sien beröhmtest Wark is dat Retabel vun Gott sien Lamm, mit dat Bild vun de „Gerechten Richters“ dor mit bi, wat avers 1934 al stahlen wurrn is. De Retabel steiht in de St. Baafskathedraal to Gent in Flannern. Anfungen mit dat Wark hett Jan sien Broder Hubert. Bestellt wurrn weer dat vun Joos Vijdt. Jan hett dat denn feerdig maakt un in Deenst nahmen is dat denn an’n 6. Mai 1432. Vun Anfang an is düt Bild veel bewunnert wurrn. Sunnerlich bekannt wurrn is dat denn avers noch mol 1934, as twee Biller, de dor mit tohören doot, klaut wurrn sund. Düsse beiden Biller sund dat Bild vun St. Jan de Döper un vun de „Gerechten Richters“ ween. St. Jan de Döper weer slank wedder dor, man de gerechten Richters sund bit up düssen Dag noch nich wedder updükert.

Biller, de dat hüdigendags noch gifft un de utstellt weert

[ännern | Bornkood ännern]

Blot man en tämlich lüttje Tahl vun Jan van Eyck siene Warke sund bewohrt bleven un weert hüdigendags in allerhand beröhmte Museums utstellt. Annere Warke sund woll beschreven oder afmaalt, man mit de Tied verloren gahn. Vundage weert de Warke, de in düsse List tohopenstellt sund, allgemeen as Jan van Eyck siene echten Warke ankeken. Warke, de as Kopien oder as Biller vun siene Nafolgers ankeken weert, sund hier nich upnahmen. Echte Warke vun Jan van Eyck sund also bannig roor un weert up den Kunstmarkt ok nich mehr hannelt. En Reeg vun Warke besteiht ut allerhand Biller. Dat grottste Wark, wat bewohrt bleben is, ia „Gott sien Lamm“ mit 24 Biller. Dat steiht jummers noch in desülvige Karken, wo dat for maalt wurrn is.

Kiek ok bi

[ännern | Bornkood ännern]

Weblenken

[ännern | Bornkood ännern]

Belege

[ännern | Bornkood ännern]
  1. ↑ En gründliche Studie over düsse Saak, kiek bi: Pim Brinkman, Het geheim van Van Eyck. Aantekeningen bij de uitvinding van het olieverven, Zwolle, 1993.
  2. ↑ "maer hy was van nativiteyt uut dat ruydt Kempenlant van een verworpen stedekin gheleghen by de Rivier van der Mase... dit stedekin is ghenoemt naer die zelve Riviere Maseyck waarnaer hy ende zijn broeder toeghenoemt waren van Eyck".
  3. ↑ "Van Maesheyc gheboren den Vlaemschen Apelles" en verder "Die uut dat onnosel [in de toenmalige betekenis van 'onooglijk'] Maesheyc is becleven"
  4. ↑ Elisabeth Dhanens, Hubert en Jan van Eyck, Mercatorfonds, Antwerpen, 1980, p. 13
Vun „https://nds.wikipedia.org/w/index.php?title=Jan_van_Eyck&oldid=873248“