Jan vun Gent
| Jan vun Gent; Jan van Gent | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||
| Systematik | ||||||||
| ||||||||
| Wetenschoplich Naam | ||||||||
| Morus bassanus | ||||||||
| (Linnaeus, 1758) |
De Jan vun Gent oder ok Jan(n) van Gent (Morus bassanus, düütsch: Basstölpel) is en Seevagel ut de Familie vun de Genten. He is so groot, as en Goos. Binnen düsse Familie is de Jan vun Gent de Aart, de an’n hööchsten in’n Norden, un de eenzigst, de in Europa brott. Vun 1991 af an brott he ok up Helgoland. De Jan vun Genten boot ehre Nester in grote Kolonien mit en poor Dusend Paare un treckt dor ehr Lüttjet up. An’n leevsten boot se ehre Nester up steile Felseilannen vör de Küst. Freten deit he sunnerlich Fischaarden, wo de annern Seevagels nich so achteran sünd: He hett an’n leevsten de fettrieken Fische, as Heringe un Makrelen.
Naam
[ännern | Bornkood ännern]De Naam hett nix mit de Stadt Gent in Belgien to doon, man kummt vun dat nedderlannsche „Gent“ vun her, wat „Ganner“ bedüden deit. De Naam wiest vundeswegen up annere Watervagels, as Göse. Dor weert de Genten mit vergleken, vunwegen, datt se jem lieken doot. In noch annere Spraken, as in’t Hoochdüütsche („Tölpel“) oder in’t Engelsche („Booby“) wiest de Naam dor up, datt se man klunterig lopen doot.
Kennteken
[ännern | Bornkood ännern]
Jan vun Genten sünd de gröttste un swaarste Aart mank de Genten. Wenn se bröden doot, weegt se bi 3 bit 3,4 kg.[1] De Vagel is bi 81 bit 110 cm lang over’e Lief un kann siene Flunken twuschen 165 un 180 cm wiet ut’neenspannen. De Snavel is, vun de Steernfeddern af an meten, 9 – 11 cm lang. Heken un Seken verscheelt sik vun de Grotten her, un ok, wat de Feddern angeiht, nich. An de veer Töhn sünd Swemmhüde, as bi all Pelikanvagels. Se sünd bi’n Jan vun Gent swattbruun bit swattgrau. De Achtertöhn is bannig na binnen hen bagen un deep ansett. So sütt dat bi all Genten ut. Dor heft se sik mit an dat Bröden up steile Felsen anpasst un könnt sik up de Klippen beter holen.[2]
Flegen, Swemmen un Gahn
[ännern | Bornkood ännern]
Jan vun Genten hefft lange, smalle Flunken, de wiet achtern an’t Lief ansetten doot. Vundeswegen könnt se bannig leifig glieden un nutzt den Luftstroom bannig good ut. Wenn dat Weer ruhig un windstill is, fleegt se mit bi 55 bit 65 km/h.[3] De Fleegmuskeln sünd man en beten minne: Bi de meisten Vagelaarden is hr Andeel an’t Gesamtgewicht bi 20 %. Bi den Jan vun Gent sünd dat man bloß 13 Prozent.[4] Sunnerlich lüttjet is de Pectoralis minor, mit den siene Hölp un Kraft de Vagels bi dat Flegen de Flunken hoochböört.[5] Vundeswegen bruukt de Jan vun Genten jummers en Anloop, wenn se in’e Luft kamen wüllt. Nu könnt se avers ok nich goot lopen un so kummt dat, datt se vun flack Land ut nich hoochkaamt in’e Luft. Ok wenn se vun’t Water ut starten wüllt, mütt se en Anloop hebben. Dor dreiht se sik bi gegen den Wind un slaht dannig mit’e Flunken. Wenn dat windstill is oder man hogen Seegang is, kann dat passeern, datt Jan vun Genten nich starten könnt un denn an Land spöölt weert.[6] Liek as Albatrosse bruukt Jan vun Genten den Upwind up de Vörsiet vun de Wellen to’n Seilen. Over’n fasten Wall sünd se bloß to sehn, wenn se dor dör Storm hendreven wurrn sünd.
Wo se vorkamen doot
[ännern | Bornkood ännern]_world.png)
Bröden doot Jan vun Genten tomeist an Küsten, wo de Golfstroom en Rull speelt. Anners is dat in Kanada an’n St.Lorenz-Golf un an Iesland siene Oostküsten. Dat Water, wo se vun ehre Felsen ut rankamen könnt, is in de Brödeltied in’n Sommer bi 10 bit 15 ° Celsius warm.[7] Nich to finnen sünd se in Gemarken, wo se ehre Büte ok finnen könnt, man dor gifft dat keen gode Brödelplätze.[8]
. De eenzigste Stäe in Düütschland, wo se bröden doot, is Helgoland. Dor sünd se eerst 1991 updükert. In dat Johr 2000 hett de Kolonie 93, dree Johre later al 145 Paare Jan vun Genten harrt, de dor bröden döen[9].
Bestand
[ännern | Bornkood ännern]Weltwiet weern 2004 45 Kolonien vun Jan vun Genten bekannt. De Tahl vun Nester is alltohopen up 361.000 taxeert wurrn.[10] De Vagels, de an de Küsten vun Schottland bröden doot, maakt bi 60 % vun den Weltbestand ut. De wecken Kolonien gaht achterut in’e Tahl, man alltohopen lett dat, as wenn de Populatschoon vun Jan vun Genten elk Johr um dree bit fiev Prozent tonehmen dö.[11] De IUCN taxeert den Gesamtbestand an Jan vun Genten up bi 530.000 Deerter. Dor is de Vagel „nich in Gefohr“ mit.
Freten
[ännern | Bornkood ännern]De Jan vun Gent jaagt overdag. Dor fangt he Fisch sunnerlich bi’t Stootdükern. Dat gifft ok Tieden, dor finnt he sien Freten dicht bi de Küst. Man mank all Pelikanvagels is de Jan vun Gent, tohopen mit den Graufootgent, de Vagel, de up Söök na Fisch de wietesten Strecken achter sik bringt. Faststellt wurrn is, datt Jan vun Genten, de bröden doot, bit hen to 320 km wiet vun ehre Kolonie wegfleegt, wenn se Freten söökt. Bi twee Prozent vun de Genten, de an’n Bass Rock an Schottland siene Oostküsten bröden doot, fleegt to’n Fischfang na de Doggerbank hen. De is 280 bit 320 km wiet weg. Wohrschienlich gift dat Jan vun Genten, de fleegt dubbelt so wiet. Normolerwiese sünd se to’n Fischfang avers nich mehr as man 150 km vun de Kolonie weg unnerwegens.[12]
,_Belmont_-_geograph.org.uk_-_529175.jpg)
Jan vun Genten seht ehre Büte ut en Hööchde vun bit hen to 45 m. Normolerwiese fleegt se bi’t Jagen avers man bloß 10 bit 20 m hooch.[13] Hett de Vagel siene Büte funnen, kippt he schraag over siene Flunken hen na vörn un stott hendaal. Just, ehr datt he in’t Water indükert, leggt he siene Flunken an dat Lief an. Kopp un Hals sünd dor wiet bi utreckt. De Snavel is to.[14] Wenn he up dat Water drepen deit, is he bi 100 km/h snell. Fiev bit seven Sekunnen blifft he unner Water, man dat gifft ok Jan vun Genten, de kaamt eerst na 20 sek wedder hooch.[15] Faken fleegt se direktemang wedder hooch un stoot denn nochmol ut dree bit veer Meter Hööchde wedder in’t Water rin. Se dükert normolerwiese unner de Büte dör un griept se denn, wenn se up’n Weg na boven sünd. Normol grote Fisch weert jummers mit’n Kopp vorweg daalslaken. Lüttje Fische nehmt se ok dwass oder vun achtern.
Neven Hering un Makreel freet Jan vun Genten sunnerlich düsse Fisch:[16] : Sardine, Sardelle, Maifisch, Stint, Hornheekt, Kabeljau, Schellfisch, Gele un Swarte Kohlmüler, Franzosendorsch, Lütten Dorsch, Wittling, Stintdorsch, dorto Stöcker, Seebarben, Seebrassen, Seeäschen un Sandaal. Bi all düsse Aarden hannelt sik dat um Swarmfisch. Vun de Aarden, as Kabeljau, Schellfisch, Köhler un Seeheekt weert de adulten Fische bannig groot un de Jan vun Genten neiht dor bloß man de Jungfische vun weg. Liek as Kobben, Schietjagers, Dreetöhnmöwen un Iesstormvagels hefft de Jan vun Genten lehrt, vun de Hoochseefischeree wat aftolungern. Se kreist um de Scheepe umto, wenn de up Fang sünd un höört, wenn de Netten inhoolt weert un de Winschen giert. Denn begriept se, datt dat Foor gifft.[17] Dor nehmt se ok Fisch an, de se normolerwiese nich fangen doot un freet ok Affäll, de in’e See smeten weert.
Wie se sik vermehrt
[ännern | Bornkood ännern]
An’n leevsten weert de Nester up Hänge un Sullen an’e Steilküsten anleggt. Bloß, wo dat so’n Stellen nich mehr gifft, nehmt se ok Inseltoppen oder flacke Stellen up ehre Brödelfelsen. Jan vun Genten könnt eenfach vun ehre Felssullen ut in’e Luft kamen, man, wenn se vun flacke Stäen ut starten mütt, hefft se Probleme. In’n Döörsnitt gift dat in en Kolonie 2,3 Nester up een m².[18] De Nester bestaht ut Kelp, Gras, Eer un wat so in’t Water dreven hett. Meist sammelt dat Heken dat Bomateriol tosamen. Jan vun Genten leggt man een Ei. Dat weggt in’n Döörsnitt 104,5 g.[19] Dor weggt dat bi 3,3 % vun dat Gewicht vun dat Seken mit. Vergleken mit annere Seevagels is dat man unbannig minne.[20] Wenn dat mol twee Eier in een Nest gifft, hett dat en anner Seken leggt oder dat is klaut wurrn ut en Nabernest. Wenn ehr Ei verlaren geiht, leggt de Jan vun Genten nochmol. De Olen sitt dor 42 bit 46 Dage up to bröden. Se hefft keen Brödelplacken un bröödt mit de Swemmhüde, wo dat Bloot goot dörfleten deit. Dor faat se dat Ei mit beide Föte bi um.
Normolerwiese laat de Olen den Jungvagel nie nich alleen. En Küken sunner Ollern warrt faken vun annere Kolonievagels dootmaakt.[21] Foorn doot de Olen dat Junge 11 oder 12 Weken lang. De Olen höört dor nich miteens mit up, man dat Junge brickt sien Verband mit dat Nest vun sik ut af. Um un bi um den 75. Dag rüm seilt de jungen Genten vun’n Brödelfelsen hendaal up de See. Vun düssen Dag af an scheert sik de Olen nich mehr um dat Junge.[22] Flegen könnt de Jungen to düsse Tied avers noch nich. Weegen doot se denn in’n Döörsnitt bi 4 kg. Dor hefft se noog Reserven an Fett mit, datt se twee bit dree Weken ohne Freten torechtkaamt. In düsse Tied mütt se dat Fischen un dat Flegen lehren. Kummt in düsse Tied en Slechtweer-Periood, gaht allerhand Jungvagels doot.[23]
Wie oold se weert
[ännern | Bornkood ännern]
De meisten Jan vun Genten, de ut dat Ei krapen sünd, weert ok flügge. Hans Heinrich Reinsch seggt, dat weern bi 89 bit 94 Perzent. Bi allerhand Aarden Deerter, de bloß een oder twee Junge uptrecken doot, weert bloß 50 % so groot. Man bloß bi 30 % vun de Genten, de flügge wurrn sünd, weert ok so oold, datt se egen Kinner kriegen könnt.[24] To de Gefohren for ole un junge Vagels in de See tellt sunnerlich Plastikmüll. In bi 50 % vun all Nester finnt sik so’n Affall. Jan vun Genten bruukt unner annern de Reste vun Fischereenetten, de in’e See drievt, un staffeert ehre Nester dor mit ut. Dor könnt se sik in verheddern un to Dode kamen.[25]
Systematik
[ännern | Bornkood ännern]De Jan vun Gent hett sik wohrschienlich ut Vorwesers vun den Kapgent utspunnen, de na Norden utwannert sünd un sik dor an de kullere un stormigere Umwelt anpasst hefft. Jan vun Genten sünd dor sunnerlich swaarer un grotter bi wurrn.[26]
Kiek ok bi
[ännern | Bornkood ännern]- List vun Vagels, mit allerhand plattdüütsche Vagelnaams un Naams ut de Naberspraken
- Projekt: Deerternaams up Platt
Literatur
[ännern | Bornkood ännern]- Hans-Günther Bauer, Einhard Bezzel und Wolfgang Fiedler (Rutg.): Das Kompendium der Vögel Mitteleuropas: Alles über Biologie, Gefährdung und Schutz. Band 1: Nonpasseriformes – Nichtsperlingsvögel, Aula-Verlag Wiebelsheim, Wiesbaden 2005, ISBN 3-89104-647-2.
- Josep del Hoyo et al.: Handbook of the Birds of the World, Band 1 (Ostrich to Ducks). Lynx Edicions, 1992, ISBN 84-87334-10-5.
- J. Bryan Nelson: The Atlantic Gannet, Fenix Books LTd, Norfolk 2002, ISBN 0-9541191-0-X.
- J. Bryan Nelson: Pelicans, Cormorants and their relatives Oxford University Press, 2005, ISBN 0-19-857727-3.
- Hans Heinrich Reinsch: Der Basstölpel, Ziemsen Verlag, 1969.
Belege
[ännern | Bornkood ännern]- ↑ Kiek bi Reinsch, 1969 S. 15 un Nelson, 2005, S. 587.
- ↑ Reinsch, S. 9.
- ↑ Nelson, 2002, S. 27.
- ↑ Nelson, 2005, S. 130.
- ↑ Nelson, 2002, S. 27.
- ↑ Nelsons, 2002, S. 27.
- ↑ Reinsch, S. 35-49
- ↑ Reinsch, S. 35-49
- ↑ Bauer et al., S. 232.
- ↑ Nelson, 312
- ↑ Nelson, S. 312
- ↑ Nelson, S. 320
- ↑ Reinsch, 1969, S. 54.
- ↑ Reinsch, S. 53
- ↑ Nelson, 2005, S. 321.
- ↑ Reinsch, S. 50
- ↑ Reinsch, 1969, S. 51.
- ↑ Nelson, 2005, S. 328.
- ↑ Reinsch, 1969, S. 59.
- ↑ Nelson, 2005, S. 150.
- ↑ Nelson, 2005, S. 334.
- ↑ Nelson, 2002, S. XIII.
- ↑ Reinsch, 1969, S. 88f.
- ↑ Nelson, 2005, S. 329.
- ↑ Nelson, 2005, S. 217.
- ↑ Nelson, 2005, S. 314.
