Himmelsschiev vun Nebra
De Himmelsschiev vun Nebra is ene Metallplatt ut de Bronzetiet mit Goldapplikatschonen, de astronoomsche Phänomenen un Teken dorstellt. Se warrt as de weltwiet öllste konkrete Himmelsdorstellung un as een vun de wichtigsten archäoloogschen Funnen ut disse Epoch ansehn. Roofgravers hebbt de Schiev in’n Sommer 1999 in ene Steenkamer op den Mittelberg in de Neegd vun de Stadt Nebra in Sassen-Anholt funnen. Siet 2002 höört de Schiev to’n Bestand vun’t Landsmuseum för Vörgeschicht Sassen-Anholt in Halle. Siet Juni 2013 höört de Himmelsschiev vun Nebra to dat UNESCO-Weltdokumentenarv in Düütschland.[1]
Beschrieven
[ännern | Bornkood ännern]De binah runne Platt hett en Dörmeter vun bi 32 Zentimeters, ene Stärk vun 4,5 Millimeters in de Merr un vun 1,7 Millimeters an’n Rand. Wegen doot de Schiev so üm twee Kilogramm. Se is ut Bronze maakt. Dör en Ünnersöken vun de radioaktiven Blee-Isotopen in’n Kopperandeel hebbt Forschers rutfunnen, dat dat Material vun’n Mitterberg bi Bischofshofen in de Oostalpen stammt. Neven en ringen Tinnandeel vun 2,5 Perzent wiest se en för de Bronzetiet typisch hogen Andeel vun 0,2 Perzent Arsen op. Se is apenbor ut en Bronzefladen dreven un dorbi mehrmals hitt maakt worrn, üm Reten dör Spannkräft to vermeiden oder verswinnen to laten. Dorbi hett se sik bruun bet swart farvt. De hüdige gröne Farv, de vun ene Rustschicht ut Malachit kummt, keem eerst dör dat lange Lagern in de Eer.
De Applikatschonen ut unlegeert Goldblick sünd in Inleggtechnik arbeid un sünd mehrfach ännert worrn. Op Grund vun de anneren Funnen an den Fundoort vun de Schiev (Bronzesweerter, twee Bielen, een Betel un Stücker vun spiralförmige Armriepen) is de Schiev wohrschienlich in’t 16. Johrhunnert v. Chr. inkuhlt worrn, maakt worrn is se in de Tiet twischen dat 17. Johrhunnert v. Chr. un 21. Johrhunnert v. Chr.
Toeerst weren dor 32 lütte runne Platten, ene gröttere, runne Platt un ene in Form vun en Seeß. Söven vun de lüttern Platten sünd wat baven twischen de runne un de seeßförmige Platt drang in’e Grupp sett.
Later sünd an’n linken un rechten Rand de Horizontbagens anbröcht worrn, de ut Gold vun annere Herkumst bestaht, wat de chemischen Verunreinigungen wiest. Üm Platz för de Horizontbagens to maken, hebbt se en Goldplatt op de linke Siet wat to de Merr ümsett, twee op de rechte Siet sünd afdeckt worrn, so dat nu noch 30 Platten to sehn sünd.
Toletzt hebbt se noch en Bagen an’n ünnern Rand toföögt, ok wedder ut Gold vun annere Herkumst. Disse Sünnbark is dör twee binah parallele Lienen struktureert, an ehre Butenkanten sünd feine Schraffurn in de Bronzeplatt karvt.
As se de Schiev inkuhlt hebbt, fehl al de linke Horizontbagen un de Schiev harr an’n Rand 40 regelmatig utstanzte, so wat 3 Millimeters grote Löcker.
Interpretatschoon
[ännern | Bornkood ännern]De Himmelsschiev vun Nebra is vun den Archäoloog Harald Meller (Landsamt för Denkmalpleeg un Archäologie Halle), den Astronoom Wolfhard Schlosser (Ruhr-Universität Baukem), de Archäochemikers Ernst Pernicka (Archäometallurgie), Christian-Heinrich Wunderlich (Herstellung) un de Archäoloogsche un Spezialistin för Religionen ut de Bronzetiet Miranda J. Aldhouse-Green (Universität Wales) ünnersöcht worrn.
Na de Interpretatschoon vun Meller un Schlosser stellen de Platten Steerns dor, de Grupp vun söven lüttere Platten woll den Steernhümpel Plejaden. De annern 25 Steern köönt astronoomsch nich toornt warrn un warrt as Tier ansehn. De grote Schiev warrt as Sünn, in letzte Tiet männichmal ok as Vullmaand interpreteert un de Seeß as en tonehmen Maand. De afbillt Konstellatschoon tonehmen Maand un Plejaden markeer in de Bronzetiet den 10. März, de vun de Plejaden mit den Vullmaand den 17. Oktober, je an’n Westhimmel kort vör Ünnergang vun de söven Steerns. Dormit kunn de Himmelsschiev as Erinnernshülp för dat Bestimmen vun’t Buernjohr deent hebben.
De later tofögten Horizontbagens gaht je över en Winkel vun 82 Grad, jüst so as Sünnop- un ünnergang twischen Winter- un Sommersünnwenn an’n Horizont op den Bredengrad vun’n Fundoort. Wenn’n de Schiev waagrecht so op den Mittelberg stellt, dat de Lien vun’t bövere Enn vun’n linken Bagen to’t nerrn Enn vun’n rechten Bagen op de Spitz vun’n Brocken wiest, de so wat 80 km weg is, kunn de Schiev as Klenner to’n Verfolgen vun’t Sünnjohr bruukt warrn. Vun’n Mittelberg ut sehn, geiht de Sünn to de Sommersünnwenn achter den Brocken ünner. Of de Schiev in dissen Tostand as Instrument to’n Bestimmen vun de Sünnwennen bruukt worrn is oder of se dat Weten över disse Möglichkeiten blot dorstellt, is nich wiss.
As letzte is noch en gollen Bagen mit twee binah parallele Langsrillen toföögt worrn, de as Sünnbark, as se ok ut dat Ole Ägypten oder vun de Minoers bekannt is, interpreteert warrt. De Fachlüüd sünd seker, dat de Schiev ahn Twiefel üm 1600 v. Chr. direkt in Middeleuropa maakt worrn is. Dormit is se de öllste vun ene middeleuropääsche Kultur maakte konkrete Dorstellung vun’n Nachthimmel in de Geschicht vun de Minschheit. Se is 200 Johr öller as de öllsten in Ägypten funnenen Dorstellungen.
Fundoort
[ännern | Bornkood ännern]De Steenkamer liggt binnen ene öllere, ringförmige Wallanlaag op’n Topp vun’n 252 Meter hogen Mittelberg üm un bi veer Kilometers westen vun de Stadt Nebra. De Fundsteed liggt bi de Koordinaten 51° 17′ N, 11° 31′ O (WGS 84). Of de Fund en Depotfund oder en Graff weer, is noch nich kloor. De Oort op den Barg, op den to de Tiet wohrschienlich keen Bööm stünnen, is woll al in de Jungsteentiet bruukt worrn, mööglicherwies as Observatorium. De Erforschung is noch nich afslaten.
So wat 20 Kilometers weg vun de Fundsteed liggt dat ok runne, op dat 5. Jahrtausend v. Chr. dateerte Sünnenobservatorium vun Goseck, dat astronoomsche Kenntnis al in wiet öllere Tiet as de vun de Himmelsschiev vun Nebra nawiest.
Fundgeschicht
[ännern | Bornkood ännern]Henry Westphal un Mario Renner, twee Roovgravers, hebbt de Himmelsschiev opdeckt, de se toeerst för en Deckel vun en Ammel hollen hebbt.
Över Middelsmänner schull de Fund 1999 in Berlin, later ok in München verköfft warrn, doch nüms wull em köpen, wiel kloor weer, dat de rechtmatige Besitter dat Land Sassen-Anholt weer. Dormit weer he för den seriösen Kunsthannel weertlos. Bet 2001 wessel he liekers – bi’n eersten Verkoop för 32.000 DM – en poor Maal den Besitter.
Op Initiativ vun’t Kultus- un’t Binnenministerium as ok dat Landsamt för Archäologie vun Sassen-Anholt kunn Kontakt to de Hehlers, de de Schiev för 700.000 DM op den Swartmarkt anbaden harrn, opnahmen warrn, un de Landsarchäoloog Meller dreep sik as ‚Koopinteressent‘ mit jem in en Hotel in Basel. Dor kunn de Himmelsschiev vun de swiezersche Polizei sekerstellt un de Hehlers, ene Museumspädagoogsche un en Lehrer, verhaft warrn. Ok de annern Funnen vun de Fundsteed sünd sekerstellt worrn.
De Roovgravers kunnen later ok faat warrn un möken Angaven to’n Fundoort, de dör kriminaltechnische Ünnersöken bestätigt warrn kunn. De beiden sünd in’n September 2003 in Naumborg vör Gericht stellt worrn un kregen ene Bewährungsstraaf vun veer Maanden un ene Freeheitsstraaf vun teihn Maanden. De Beklagten strengten en Beropensverfohren an, in dat se to Bewährungsstrafen vun een Johr un söss Maanden veroordeelt worrn sünd. Dat Gericht seeg dorbi de Echtheit vun de Schiev as nawiest an. Ok de Verdedigung, dat de Fundoort in Oosteuropa liggen dee un dat Poor ut altruistsche Grünn hannelt harr, üm den Fund för de Bundsrepubliek Düütschland to redden, kunn nich griepen.
Restaureren
[ännern | Bornkood ännern]Dör dat unprofessionelle Utgraven harr de Himmelsschiev Schaden nahmen. Baven links harr se en Karv afkregen, dör de sik ok een vun de Steerns aflöös, ut den Vullmaand weer en Deel vun’t Gold rutreten. Dör dat lange Lagern in de Eer weer de hele Schiev stark korrodeert, ok op den Goldblicken weren – woll dör galvaansche Effekten – Korrosionen, de sik mechaansch nich ahn Gefohr wegmaken laat.
De eerste Hehler harr al versöcht, de Schiev dör Inwieken in Sepenloog un dör Afbösten mit en Tahnböst un Stahlwull rein to maken, wat dorto föhr dat de Bavenflach vun de Goldapplikatschonen Kratzer kreeg.
In en eersten Schridd bi dat Restaureren in’t Landsmuseum för Vörgeschicht Halle is de Eer, de an de Schiev back – nadem Delen as Proven för’t wiedere Ünnersöken sekert worrn weren – mit en Ethanol-Water-Mischung inwiekt un mit en harten Nylonpinsel afnahmen worrn.
In en tweten Schridd sünd de Korrosionssporen an’t Gold dör ene spezielle, chemisch warksame Past lööst worrn un kunnen denn mit Wattstääv wegmaakt warrn. De Korrosionssporen an de Bronzeplatt sülvst hebbt se nich wegmaakt.
To’n Sluss sünd de bi dat Utgraven afslagenen, aver nich verlorengangenen Steerns wedder anbröcht worrn un dat rutretene, stark verformte Stück vun’n Vullmaand dör en nee maakt Goldblick vun liek Tosamensetten uttuuscht worrn.
Utstellen
[ännern | Bornkood ännern]
De Himmelsschiev vun Nebra weer vun’n 15. Oktober 2004 bet to’n 22. Mai 2005 in de Utstellen Der geschmiedete Himmel mit rund 1600 annere bronzetietliche Fundstücker ut 18 Länner, dorbi de Sünnwagen vun Trundholm, in’t Landsmuseum för Vörgeschicht Halle to besichtigen. De Utstellen weer en Kooperatschoon mit dat Natschonalmuseum Kopenhagen, dat den Sünnwagen blot utnahmswies – wegen de besünnere Bedüden vun de Himmelsschiev – noch eenmal ut’t Huus geev. In’n Gegentog is de Utstellen na Halle ok in Kopenhagen (1. Juli bet 22. Oktober 2005) wiest worrn. Vun’n 9. November 2005 bet to’n 5. Februar 2006 is de Himmelsschiev vun Nebra in’t Naturhistoorsche Museum in Wien wiest worrn un toletzt vun’n 4. März bet 9. Juli 2006 in Mannheim.
Forschensprojekt
[ännern | Bornkood ännern]Utlööst dör den Fund vun de Himmelsschiev will de Düütsche Forschensgemeenschop in en groot anleggt Forschensprojekt 3,3 Millionen Euro in dat wiedere Ünnersöken vun de Achtergrünn in de Bronzetiet investeren.
Vun September 2004 af an warrt söss Johren lang 24 fröhbronzetietliche Bowarken ünnersöcht. Dorto höört twölf Krinkgravenanlagen in Sassen-Anholt, ünner annern in Egeln, Belleben un Bad Dürrenberg. Todem warrt twölf Höhensiedlungen ünnersöcht, zentrale befestigte Öörd, de vör 4.000 bet 3.500 Johr op lüttje Bargen opricht worrn sünd. Dorto höört ok de Fundoort vun de Himmelsschiev op den Mittelberg.
Wiedere Swoorpunkten sünd de Grundlagen vun de fröhbronzetietliche Metallverarbeiden, de Herkumst vun de Rohstoffen un de dormit verbunnenen wietrüümigen Kultur- un Hannelsbetehungen.
Oorhever- un Markenrecht
[ännern | Bornkood ännern]In en bether – för archäoloogsche Fundstücker vun vergliekbor Bedüden – eenmalig Vörgang gifft dat nu Zivilperzessen üm de Verwertensrechten to de Himmelsschiev vun Nebra. Dorbi staht in twee verscheden Verfohren de Verlagen Piper un Heyne dat Land Sassen-Anholt gegenöver, Oort vun de Verhanneln is dat Landgericht Meideborg.
Utgangspunkt för den Striet weer dat stark stiliseerte Dorstellen vun de Himmelsschiev op Bookdeckels. Dat Landsamt för Denkmaalpleeg un Archäologie, vertreden dör den Landsarchäologen Harald Meller, hett bi dat Landgericht Meideborg ienstweilige Verfögungen gegen de beiden Verlagen beandragt, wiel disse de Himmelsschiev afbillen dein, ahn Lizenzgeböhren an dat Land Sassen-Anholt to tahlen.
De rechtliche Achtergrund is dat Oorheverrecht, dat den, de dat eerste Maal en bether unverapentlicht Wark in de Apentlichkeit bringt (Editio princeps), 25 Johr lang oorheverrechtlich Schuul gifft. Dorgegen argumenteert nu de Rechtsvertreder vun de Verlagen, dat de Himmelsschiev as „Kultobjekt”, en Keerngedank in Harald Meller sien Interpretatschoon, al in prähistoorsche Tiet apentlich maakt weer. Todem müss sik dat Land Sassen-Anholt „nich blot na de rechtliche, man ok na de moralische Legitimatschoon fragen laten. Kulturschätt vun de Minschheit dröfft de apentliche Erörterung nich enttogen warrn, eenzig wiel se as en Hannelswoor monopoliseert sünd” – so de Afkaat Jörg Nabert, de den Piper Verlag vertridd.
Op de annere Siet hett dat Landsamt de Himmelsschiev as en Mark anmellt; na Angaven vun Nabert is dat aver rechtlich temlich ümstreden, of beröhmte Kunstwarken as Marken överhaupt schuult warrn köönt.
In en ähnlichen Striet üm Vermarktungsrechten in’t Johr 2003 harr dat Land Sassen-Anholt gegen de Stadt Querfurt wunnen. Dormals güng dat üm dat Afbillen vun de Himmelsschiev op Souvenirs. Winnt dat Land ok ditmal, dröfft de Verlagen de Böker mit de Biller nich mehr verköpen.
Literatur
[ännern | Bornkood ännern]- Landesamt für Archäologie Sachsen-Anhalt (Hg.): Archäologie in Sachsen-Anhalt, Bd.1 / 2002, S. 7–31
- National Geographic Deutschland, Januar 2004, S. 38–61
- Harald Meller (Hg.): Der geschmiedete Himmel. Die weite Welt im Herzen Europas vor 3600 Jahren (Ausstellungskatalog). Stuttgart 2004, Theiss-Verlag, ISBN 3-8062-1907-9
- Ute Kaufholz: Sonne, Mond und Sterne. Das Geheimnis der Himmelsscheibe. Anderbeck 2004, Anderbeck Verlag, ISBN 3-937751-05-X
- Uwe Reichert: Der geschmiedete Himmel. Spektrum der Wissenschaft, November 2004, S. 52–59, ISSN 0170-2971
- Katja Näther, Sven Näther: Akte Nebra - Keine Sonne auf der Himmelsscheibe?, Naether-Verlag 2004, ISBN 3-934858-02-3
Weblenken
[ännern | Bornkood ännern]- Dorstellung dör dat Landsmuseum för Vörgeschicht Sassen-Anholt (hoochdüütsch)
- Friedrich-Schiller-Universität Jena: Die Funde von Nebra, Höhensiedlungen der Mikro- und Makroregion (hoochdüütsch)
- Universität Halle: „Der Aufbruch zu neuen Horizonten. Die Funde von Nebra, Sachsen-Anhalt, und ihre Bedeutung für die Bronzezeit Europas“ (hoochdüütsch)
- Arche Nebra - De Himmelsschiev erlevve (hoochdüütsch)
- Förderverein Himmelsscheibe von Nebra e.V. (hoochdüütsch)