Graugoos
| Graugoos, Willgoos | ||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | ||||||||||||||||
| Systematik | ||||||||||||||||
| ||||||||||||||||
| Wetenschoplich Naam | ||||||||||||||||
| Anser anser | ||||||||||||||||
| (Linnaeus, 1758) |
De Graugoos (Anser anser), ok Willgoos oder Slackergoos, is en Aart ut dat Geslecht vun de Feldgöse (Anser) in de Familie vun de Aantenvagels (Anatidae). Graugöse sünd midderwielen nich mehr roor. Se könnt bit hen to 17 Johre oold weern. Na de Grote Kanadagoos sünd se de tweetgröttste Göseaart in Europa. Se sünd de willen Vorwesers vun de Huusgöse. Middeleuropa warrt as de Region ankeken, wo düsse Göse in de Bueree toeerst tagen un tücht wurrn sünd.[1] Carl von Linné hett de Graugoos 1758 in sien Wark Systema naturae beschreven.
Utsehn un Roop
[ännern | Bornkood ännern]De Graugoos is wat heller, as de annern grauen Göse. De Vörflunken sünd bannig hell. Up’n Buuk finnt sik mehr oder minner starke swatte Placken. De Snavel is man groot un butt. De Goos kann 75 bit 90 cm lang weern, de Flunken spannt over de Toppen vun 147 bit hen to 180 cm. Wegen deit se 2 bit 4 kg. De Ganners sünd swaarer, as de Göse un weegt bi 3 bit 4 kg. De Göse kaamt up 2 bi 3,5 kg.[2]
Wenn de Gössels just ut’n Ei krapen sünd, sünd se up de Uppersiete olivbruun. Later weert se graubruun. De Buuk is rohmwitt. Kopp, Hals un Sieten sünd grööngeel. Vun de Olen verscheelt sik de Jungen, dör datt de Feddern en beten wat brunner sünd. De Buuk hett noch keen swatte Placken. De Snavel is eerst gries, later warrt he geel. De Föte sünd olivgrau.
Ropen doot se faken mit ehr „ga-ga-ga“, as dat ok vun de Huusgöse bekannt is. Man de Graugoos röppt veel un kann sik up mehr as een Dutz verscheden Aarden ütern. Dor hett elk Tier siene egene Aard. Dat gifft Graugöse, de roopt jummers mit en hoge Koppstimm, annere gnarrt ehrder, as datt se singt.[3] Man ok as en Trumpett könnt se ropen. Towielen roopt twee Deerter ok, as wenn se en Duett singen döen. Dor wesselt sik de Göse denn jummers bi af.
Wo se leven doot
[ännern | Bornkood ännern]De Graugoos brott in Noord- un Oosteuropa un in Asien. Up ehren Tog is se in ganz Europa an to drepen. Se brott sunnerlich in Grootbritannien, in Skandinavien un Finnland un up den ganzen europääschen Kontinent noordööstlich vun de Lien vun Düünkarken bit na Patras in Grekenland. Sunnerlich in de Nedderlannen, in Noorddüütschland, an de Oostsee ehre Süüdküst un in de Gemarken twuschen Öösterriek, Ungarn un Tschechien bedrievt se ehr Brödelgeschäft. Overwintern doot se an de Westküst vun de Ibeersche Halfinsel, an de Noordküst vun Algerien un Tunesien un an de Küsten vun de Adria. Grote Populatschonen mit mehr as en poor Teindusend Göse maakt regelmatig Fofftein in den Natschonalpark Neusiedlersee-Seewinkel in Öösterriek un up de Braakwischen dor umto.
Wie se leven doot
[ännern | Bornkood ännern]
Graugöse sund over Dag, man ok in de Nacht unnerwegens. Wenn se faken stöört weert, söökt se ehr Freten bi Nacht. Bröden doot se geern an Seen un Meere mit breede Reitgördels un mit Wischen dorbi, wo se freten könnt. De Freetplätze könnt avers ok wat wieter weg ween. Bröden doot se ok in Moore, up Werders mit un ohne Böme un an Beeken un Ströme.
Normolerwiese is de Graugoos en Treckvagel, de in’n Winter na’n Süden hen treckt. Wenn se up’n Tog unnerwegens sünd, fleegt se in de typische V-Formatschoon, de sik in sik jummerlos ännert, vunwegen, datt enkelte Göse ehre Plätze tuuscht.
Man in de lesten Johrteinte kummt dat jümmer fökener vör, datt de Göse ok wieter in’n Norden over Winter blievt, sunnerlich in de Nedderlannen un annerwegens, wenn dat nich to wiet in’n Norden is. So sünd se in düsse Gemarken al to Standvagels wurrn. Dat liggt unner annern an de intensive Landweertschop, wo up de Feller ok in’n Winter noog Foder to finnen is, wenn de Ackers afmeiht oder al nee inseiht wurrn sünd. Todem warrt in’n Norden minner veel jaagt, as in’n Süüdeuropa. Unner Umstänn hett dat ok mit den Klimawannel to doon. De Graugöse ehre Törns sünd nich in de Gene fastleggt, man se weert de Jungen in de allerhand verschedenen Gösevölker bipuhlt. Dat gifft ok nich bloß den Tog na de Winterquarteere hen, man dat gifft ok en so nömmten Rudeltog, wenn de Vagels, de nich bröden doot, na bestimmte Rudelstäen unnerwegens sünd. Vun de 1960er Johre af an hefft sik de Oostvaardersplassen in de Nedderlannen to den wichtigsten Platz for de Göse entwickelt, wo se ehre Feddern wesseln könnt. Mol af vun de Brödeltied un de Freete leevt de Graugöse in grote Swarms. Se weert al in’n Harfst vun dat tweete Klennerjohr en Paar, man bröden doot se meist eerst, wenn se in’t veerte Johr kamen sünd.
Wie se sik vermehrt
[ännern | Bornkood ännern].jpg)
Normolerwiese blievt Graugöse bi ehren Partner. Man wenn se em verlaren hefft, söökt se en neen Partner. De Brödeltied geiht los vun Midden März bit Enne April, je nadem, wo dat is. Se brööt in en losen Kolonieverband mit allerhand Afstand twuschen de enkelten Nester. To’n Bröden buddelt se sik flache Kuhlen un boot dor ehr Nest in. Bloß, wenn dat to’n Bröden to natt is, warrt en Bulten vun Sumpplanten upstapelt un dor en Nest ut maakt. De eegentliche Brödelkuhl warrt nu utstaffeert mit en bannig dünne Schicht Dunen. Düsse Dunen sünd lüttj, gries, un in de Midden en beten wat heller. Graugöse leggt bloß eenmol in’t Johr Eier. Wenn de tweimaakt weert, gifft dat keen Ersatz.[4]
Wille Graugöse leggt normolerwiese veer bit sess Eier. De ehre Pelle is witt oder wat geel un meist oval. De Eier weert normolerwiese mit en Afstand vun en beten mehr as 24 Stunnen leggt. Bloß de Goos brott, de Ganner maakt dor nich bi mit. Wenn dat leste Ei leggt is, warr losleggt mi’n Bröden. De Ganner drifft sik de ganze Tied dune bi dat Nest rum. Dat duert 27 bit 29 Dage, denn kruupt de Lütjen ut’n Ei. Uptagen weert se denn 50 bit 60 Dage. Dat Ruden vun de Flunken liggt so, datt se en beten later wedder flegen könnt, as de Jungen. Meist blievt de Jungen bit to de neegste Brödeltied mit de Ollern tohopen un sünd ok later noch faken bi düsse an to drepen. Erkennen doot sik de Graugöse sunnerlich an dat Ropen. Vundeswegen roopt de Göse up grote Rastplätze faken de ganze Nacht un söökt ehre Verwandten.
Wat se freten doot
[ännern | Bornkood ännern]Ehr Freten söökt de Graugöse meist up’e Weid an Land. Mitunner finnt se ok bi’t Swimmen wat to Freten, man dat is roor, datt se grünneln doot, as dat bi Aanten begäng is.[5]
Graugöse freet Planten. Dor höört Land- un Waterplanten to, sunnerlich kort Gras un allerhand Kruut, man ok hen un wenn Wuddeln. Mi ehren Snavel könnt se Plantendeele utbuddeln, de unner de Eer wasst. In’n Harfst gaht se sunnerlich up Maisstoppelfeller un könnt dor Körner finnen, de riek sünd an Energie. Man ok up Feller mit Rappsaat un Winterkoorn doot se denn freten. In’t Vörjohr gaht se up Gröönland un Ackers mit Winterkoorn to’n Freten un in’n Juli un Augustmaand sünd se faken up Stoppelfeller vun Koorn to sehn.[6]
Dat is wichtig, datt up de Stäen, wo de Göse freten wüllt, keen hogen Planten un Böme wasst. Se könnt man bloß kort Gras un Kruut runner kriegen un föhlt sik seker, wenn se wiet hen kieken könnt. Vundeswegen sünd Weidesysteme mit grote Plantenfreters (Megaherbivoren) ideal.
De Bestand
[ännern | Bornkood ännern]Anfang vun de 1970er Johre hett dat in ganz Europa man bloß bi 20.000 Graugöse geven. In de Midden vun de 1980er Johre weern dat al wedder bi 170.000 Deerter un 2003 sünd dat bi mehr as 250.000 Deerter ween. Sunnerlich in Düütschland un in de Nedderlannen is in düsse Tied an veel mehr Stäen vun de Vagels brott wurrn. Bi de IUCN weert Graugöse unner den Status „keen grote Sorgen“ upföhrt.
Literatur
[ännern | Bornkood ännern]- Hans-Günther Bauer, Einhard Bezzel und Wolfgang Fiedler (Rutg): Das Kompendium der Vögel Mitteleuropas: Alles über Biologie, Gefährdung und Schutz. Band 1: Nonpasseriformes – Nichtsperlingsvögel, Aula-Verlag Wiebelsheim, Wiesbaden 2005, ISBN 3-89104-647-2
- Bergmann, Hans-Heiner, Helmut Kruckenberg & Volkhard Wille (2006): Wilde Gänse – Reisende zwischen Wildnis und Weideland, G. Braun Verlag, Karlsruhe
- Madsen, J., G. Cracknell & Tony Fox (1999): Goose Populations of the Western Palearchtic, Wetlands International, Wageningen.
- Konrad Lorenz: Das Jahr der Graugans. Piper: 1982 (Neuausgabe 2003: Serie Piper Bd.2637; Text- und Bildband)
- Konrad Lorenz: Hier bin ich – wo bist du? Ethologie der Graugans. München/Zürich: Piper, 1988
- Erich Rutschke: Wildgänse, Lebensweise – Schutz – Nutzung, Berlin: Parey, 1997
- H. Kolbe, Die Entenvögel der Welt, 5. Upl., Ulmer Eugen Verlag (1999) – ISBN 3-8001-7442-1
Weblenken
[ännern | Bornkood ännern]
Belege
[ännern | Bornkood ännern]- ↑ Kolbe, S. 111
- ↑ Sächsisches Landesamt für Umwelt und Geologie (Rutg): Wildlebende Gänse und Schwäne in Sachsen – Vorkommen, Verhalten und Management, Dresden 2006, Veröffentlichung im Rahmen der Öffentlichkeitsarbeit des Sächsischen Landesamtes für Umwelt und Geologie, S. 9
- ↑ Hans-Heiner Bergmann; Hans-Wolfgang Helb; Sabine Baumann; Die Stimmen der Vögel Europas – 474 Vogelporträt mit 914 Rufen und Gesängen auf 2.200 Sonogrammen, Aula-Verlag, Wiesbaden 2008, ISBN 978-3-89104-710-1, S. 47
- ↑ Collin Harrison und Peter Castell: Field Guide Bird Nests, Eggs and Nestlings, HarperCollins Publisher, Uplage vun 2002, noch eenmol overhen gahn ISBN 0-00-713039-2, S. 64
- ↑ Bauer et al., S. 71
- ↑ Sächsisches Landesamt für Umwelt und Geologie (Rug): Wildlebende Gänse und Schwäne in Sachsen – Vorkommen, Verhalten und Management, Dresden 2006, Veröffentlichung im Rahmen der Öffentlichkeitsarbeit des Sächsischen Landesamtes für Umwelt und Geologie, S. 26