19. Johrhunnert
Dat 19. Johrhunnert fangt an up’n 1. Januar 1801 un geiht to Enn up’n 31. Dezember 1900. Dat warrt to dat Tietöller vun de Nutiet torekent.
Kulturgeschicht
[ännern | Bornkood ännern]In de Kunst un Kultur gifft dat na de franzöösche Revolution eerst mal de Romantik un dat Biedermeier. Ok de Klassizismus is noch in’e Gängen. In Berlin arbeit’ Karl Friedrich Schinkel an klassizistisch Formen un finnt to desülbige Tiet de Neegotik ut. Later kummt dor de Neeromanik to un an't Enn vun't Johrhunnert ok de Eklektizismus. In de Musik sünd Ludwig van Beethoven, Franz Schubert, Robert Schumann, later Johannes Brahms un Richard Wagner Künstler mit groden Erfolg. An’n Anfang vun dat Johrhunnert sünd Schrievers as Schiller un Goethe ganz wichtig, later kaamt Theodor Fontane, Theodor Storm un annere up. In de plattdüütsche Literatuur sünd Fritz Reuter un Klaus Groth, man ok John Brinckmann wichtig.
Philosophie un Geschicht vun den Geist
[ännern | Bornkood ännern]De Rationalismus vun de Aufklärung warrt afleggt. Fichte, Schelling un Hegel sünd Philosophen, de in düsse Tiet den Düütschen Idealismus utarbeiden doot. Later schrievt Marx un Engels öber de Idee vun den Kommunismus un Schopenhauer bringt de Idee up, datt allens gor keen Sinn hett. An’t Enn vun’t Johrhunnert schrifft Friedrich Nietzsche siene famosen Gedanken up un dat warrt seggt, datt he de Vader vun den Nihilismus is. In de tweede Hälft vun düt Johrhunnert kriegt de Ideen vun de Naturwetenschuppen een swaar Gewicht.
Politik
[ännern | Bornkood ännern]In’n Anfang vun düt Johrhunnert steiht Napoleon Bonaparte. Ünner sien Herrschup is allerwegens in Düütschland toeerst mal de Franzosentiet. As he 1815 ünnerkregen warrt, gifft dat allerwegens in Europa eerst mol de Restauration. 1830 un eerst Recht 1848 gifft dat verscheden Revolutionen in Europa. Dor warrt aber nix vun. Düütschland kümmt tosamen na den Krieg gegen Frankriek 1870/1871. De König vun Preußen warrt denn as Kaiser vun dat Düütsche Riek utropen. Mit dat Osmaansche Riek geiht dat duchtig bargdal. De groden europääschen Mächten nehmt sik allerwegens Kolonien. In de USA weert de Indianers meist utrott'. De verscheden Länner un Staaten vun Italien weert vun Giuseppe Garibaldi mit Gewalt innahmen un as Königriek Italien ünner de Hand vun Vittorio Emmanuele II. vereent.