Karl V. (HRR)
Karl V. (* 24. Februar 1500 in Gent; † 21. September 1558 in dat Klooster San Jerónimo de Yuste in de Extremadura) ut dat Huus Habsborg, weer toeerst vun 1516 af an unner den Naam Karl I. (Carlos I) König vun Spanien. He is denn 1519 to’n Röömsch-düütschen König wählt wurrn. Na siene Krönung 1520 hett he sik „utwählten“ Kaiser vun dat Hillige Röömsche Riek nömmt. 1530 is he denn, as lesten röömsch-düütschen Herrscher, vun den Paavst to’n Kaiser kröönt wurrn. Dat weer in Bologna un de Paavst is dormols Clemens VII. ween. An’n 23. August 1556 hett he Bott geven un den spaanschen Throon for sien Söhn Philipp II. free maakt. De Kaiserkroon hett he dortieds sien Broder Ferdinand I. overlaten.
Karl V. harr dat dor up afsehn, over de ganze Welt to regeern. He seeg dat so, dat de Kaiser over de annern Könige stunn. He hett dat ok so verstahn, dat he den Freden in Europa bewohren un dat he dat Avendland schulen dö vor dat Osmaansche Riek. Ok de Karken, meen he, harr he to schulen un dor for to sorgen, dat dor Reformen in Angreep nahmen würrn. Vundeswegen, dat König Franz I. vun Frankriek de Meenung weer, he harr just desulvigen Upgaven, hett Karl sik mit em jummers in’e Plunnen harrt. He weer woll de mächtigste Herrscher in Europa un konn sik dor finanziell bi stütten up de neen Kolonien in Oversee, man up Duer konn he Frankriek nich daalstuken, ok, vunwegen dat Frankriek tiedwiese mit de Osmanen tohopengahn dö.
In dat Hillige Röömsche Riek gung em dat dor um, dat de Monark mehr to seggen hebben scholl, as de Stännen. To siene Tied sund Rieks- Gesette rutgeven wurrn, de in de tokamen Johrhunnerte wichtig ween sünd, dormank de Constitutio Criminalis Carolina. Tolest hett he sik avers mit sien Versöök, den Kaiser siene Macht gegen de Stänne over up Duer to starken, nich dörsetten konnt. Dat hett ok mit de Reformatschoon to doon harrt, de sik to siene Tied mit groten Striet in dat Riek anfung. Karl V. weer faken buten Lands, wiel he Krieg föhren möss un konn dor nix gegen maken, dat de Reformatschoon sik utbreden dö. Deelwiese is he bigahn un woll den Spleet overwinnen. Gegen den Paavst over hett he dörsett’, dat dat Kunzil vun Trient inberopen wurrn is. Nadem he vergeevs versocht harr, sik mit de Protestanten ut to glieken, is he na sien Sieg in’n Krieg vun Schmalkalden bigahn un woll dat Augsborger Interim dörsetten un dor de Rieksstänne mit dwingen, mit den Striet over de Religion up to hören. Man dor is denn de Förstenupstand um utbraken un in den Augsborger Religionsfreden möss Karl sik dor up inlaten, dat dat nu twee Konfesschonen nevenanner geev. Karl hett meent, he konn sik nich dörsetten un hett sik all siene Herrscherämter begeven. Sien Arv hett he vordem noch so regelt, dat dor de Habsborgermonarkie updeelt wurrn is in en spaansche un en öösterrieksche Lien vun dat Huus Habsborg.
Familie un Kinnertied
[ännern | Bornkood ännern]
Karl is as öllsten Söhn vun Philipp I. (den „Schönen“) un Johanna vun Kastilien up’e Welt kamen. Sien Naam hett he kregen na sien Groot-Grootvadder Karl den Stolten vun Burgund. Glieks mit siene Geboort hett he den Titel vun en Greven vun Luxemborg kregen.[1] Karl weer en Enkel vun Ferdinand II. vun Aragón un Isabella I. vun Kastilien, un ok vun den röömsch- düütschen König un Kaiser Maximilian I. un den siene Fro Maria vun Burgund. En Tant weer de Statthollersche vun de Nedderlannen, de Erzhartogsche Margarete. En vun siene Bröder is Ferdinand I. ween, de em later as Kaiser nafolgt is.
De Ollern sünd 1502 na Spanien hengahn un wollen dat Arv vun siene Mudder Johanna an sik bringen. Karl sien Vadder is denn korte Tied later wedder na de Nedderlannen torüch gahn. De Mudder hett dat nich verknusen konnt, dat se nich bi ehren Mann weer un is achter em ranfohrt. In düsse Tied weer dat to’n eersten Mol to sehn, dat mit Johanna ehre Psyche wat nich stimmen dö. Tominnst, nadem ehr Mann sturven weer, is se heel un deel geistig krank ween. Wohrschienlich hett se en duerhaftige Schiozophrenie harrt. Ehr Vadder Ferdinand hett se in en Slott bi Valladolid bringen laten, wo se bit to ehren Dood 1555 bleven is.[2] Karl hett siene Ollern nich faken sehn. Siene Mudder toeerst 1517, as he na Spanien kamen weer. He is tohopen mit siene Sustern Eleonore un Isabella in Mecheln un Brüssel in de Nedderlannen an’n Hoff vun siene Tant Margarete upwussen. De Ollern hefft sik meist gor nich sehn laten. Uptagen wurrn is he in den Geist vun Burgund siene Kultur in Franzöösche Spraak. Dat he wat vun Religion lehrt hett, dor hett sik Adrian vun Utrecht um scheert, de later unner den Naam Hadrian VI. Paavst wurrn is. He hett em mit de Traditschoon vun de Devotio moderna bekannt maakt. Sien Patenonkel weer Charles I. de Croÿ, de ok sien eersten Mentor wurrn is. Den sien Nafolger Guillaume II. de Croÿ hett em bibrocht, wie dat an’n Hoff togung un wat he vun de Politik weten möss.[3] Karl wüss nich veel vun de latiensche, spaansche un düütsche Spraak af un konn ok nich sunnerlich goot Fläämsch snacken. An un for sik weer he en Spiddel un weer faken krank, man he hett en starken Willen harrt. Vundeswegen hett he lehrt, wat en Suldat könen möss un weer en leifigen un uthollern Mann bi Jagd un Turniere. Al in siene Jugend hett he sik en hoheitlichen Utdruck toleggt un, je oller he wurrn is, je weniger hett he de Lüde an sik rankamen laten.[4]
_066.jpg)
Literatur
[ännern | Bornkood ännern]- Manuel Fernández Álvarez: Imperator mundi: Karl V. – Kaiser des Heiligen Römischen Reiches Deutscher Nation. Stuttgart 1977, ISBN 3-7630-1178-1.
- Manuel Fernández Álvarez: Carlos V – El César y el hombre. Barcelona 1999.
- Karl Brandi: Kaiser Karl V. Werden und Schicksal einer Persönlichkeit und eines Weltreiches. 5. Aufl., Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 1959.
- Norbert Conrads: Die Abdankung Kaiser Karls V. Abschiedsvorlesung, Universität Stuttgart, 2003 (Vulltext)
- Stephan Diller, Joachim Andraschke, Martin Brecht: Kaiser Karl V. und seine Zeit. Katalog vun de Utstellung. Universitäts-Verlag, Bamberg 2000, ISBN 3-933463-06-8.
- Sigrid-Maria Größing: Karl V. – Herrscher zwischen den Zeiten und seine europäische Familie. Amalthea. Wien 1999, ISBN 3-85002-430-X.
- Alfred Kohler: Karl V. 1500–1558. Eine Biographie. C. H. Beck, München 2001, ISBN 3-406-45359-7.
- Alfred Kohler, Barbara Haider. Christine Ortner (Hrsg): Karl V. 1500–1558. Neue Perspektiven seiner Herrschaft in Europa und Übersee. Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wien 2002, ISBN 3-7001-3054-6.
- Ernst Schulin: Kaiser Karl V. Geschichte eines übergroßen Wirkungsbereichs. Kohlhammer, Stuttgart 1999, ISBN 3-17-015695-0.
- Ferdinand Seibt: Karl V. Goldmann, München 1999, ISBN 3-442-75511-5
- Luise Schorn-Schütte: Karl V. Kaiser zwischen Mittelalter und Neuzeit. Beck, München 2000, ISBN 3-406-44730-9. (Rezenschoon)
- Kaiser Karl V. 1500–1558 – Macht und Ohnmacht Europas. Mailand 2000, ISBN 88-8118-699-3. (Rezenschoon)
Weblenken
[ännern | Bornkood ännern]
- Literatur vun un over Karl V. in'n Katalog dat Ibero-Amerikaansch Institut in Berlin
- Datenbank Polit'sche Korrespondenz vun Kaiser Karl V.
Belege
[ännern | Bornkood ännern]- ↑ Herbert Nette: Karl V. Reinbek 1979, S. 12.
- ↑ Herbert Nette: Karl V. Reinbek 1979, S. 14.
- ↑ Alfred Kohler: Karl V., Kaiser. In: Neue Deutsche Biographie 11 (1977), S. 193; Onlinefassung.
- ↑ Herbert Nette: Karl V. Reinbek. 1979, S. 15.
| Vörgänger | Amt | Nafolger |
| Maximilian I. | Röömsch-düütschen Kaiser 1519-1556 |
Ferdinand I. |
Maximilian I. | Karl V. | Ferdinand I. | Maximilian II. | Rudolf II. | Matthias | Ferdinand II. | Ferdinand III. | Leopold I. | Joseph I. | Karl VI. | Karl VII. | Franz I. Stephan | Joseph II. | Leopold II. | Franz II.