Ravensbiarger Platt
Dat Ravensbiarger Plattduütsk wert in de aule Grofskop Ravensbiarg kuüret. Dat send de Statt Builefeld, de Kruis Hiarwede un de Nordausten van den Kruis Gütsel. Os et in'en nedderduütsken Sprokrium Meode hät, gifft et auk in Ravensbiarg Unnerschaide van Duarp teo Duarp, owwer de send seo ringe, dat man van äiner Sproke kuüren kann. Unnerschaide gifft et in'er Iutsproke van den Vokalen. Auk hät dat äin odder annere Duarp 'n Weort, dat man süss nich kinnt.
Miarkmole van de Sproke
[ännern | Bornkood ännern]Dat Besunnere van't Ravensbiargske, send de viälen Vokale un Diphtonge. Jellinghaus[1] schrifft in suinen Beoke stumps van 10 korten, 6 teonlangen un 9 langen Vokalen un 16 Diphtongen. Ümme et n bieden äinfack teo maken, de Vokale send os in'en Haugduütsken a, e, i, o, u, ä, ü, ö. Un os in'en Haugduütsken gifft et dat "o" os in "Ton" un dat duüstere "o" os in "Koch". Dat besunnere send owwer niu de Diphtonge, de jümmer os twäi Vokale iutspruaken wert med de Beteonung up'en ersten Vokal.
De Diphtonge send:
| Diphtong | Wo dat iutspruaken wert (haugduütske Buispelle) |
|---|---|
| au | Baum |
| ai | Heide |
| äu | dat is n afsluipen "au", dat med'n biäden truüggetuagener Tunge spruaken wert. Et is käin haugduütsket "äu". |
| äi | |
| eo | wert in manchen Giägenden auk os "ao" spruaken, binoh os haugduütsket "au". |
| ia | |
| ie | dat "i" un dat "e" weren bäide spruaken, et is ninn langet "i". Dat "e" is os in "Kante". De Schruivwuise is "iä", dat is donne dran. |
| iä | Schruivwuise vor "ie" |
| iu | in manchen Giägenden auk "ou" |
| oe | binoh os in Heute. In manchen Giägenden os "ai" odder "äi" iutspruaken |
| oö | Heute |
| ua | |
| ui | üm Builefeld herümme auk "ei" os Diphtong, dat "e" is owwer derbe kort un binoh nich to hairen. |
| uo | |
| uü | |
| üa | |
| üe | |
| üö |
Wenn enner dat westfailske Platt nich kinnt, kann häi sik auk domedde behölpen, blaut den twäiten Vokal van den Diphtongen teo spriaken (odder teo liasen).
Bui den Konsonanten wert dat "g" anners iutspruaken os in'en Haugduütsken. An'en Weortanfang un faken auk an'en Enne wert es os "ch" spruaken, un twar os in "Pech". Schruiwen wert owwer luikers "g". Äin Satz os "Go mol in'en Gorden de Geranien giäsen" wöre swor to liasen, wenn man schwruiwe os man spriaket: "Cho mol in'en Chorden de Cheranien chiäsen".
Dat "s" is jümmer 'n scharpet "s".
Grammatik un Woörboöker
[ännern | Bornkood ännern]Et gifft dat Beok van Jellinghaus[1], in den niaben de Iutsproke de Grammatik van't Ravensbiargsken verklort wert. In den Beok is auk 'n plattduütsk-haugduütsket Woörbeok.
Up de Suit plattdeutsch-niederdeutsch.net[2] kann enner jäide Menge iawer Platt in Austwestfailen fuinen, do unner auk äin ravensbiarger Woörbeok in de Mundaurt van Breockhagen.
Iut Hiarwede gifft et äin Woörbeok van Erwin Möller[3]. Buim Haimatverein Herford kann man sik dat Beok herunnerlan.
Teon Anhairen
[ännern | Bornkood ännern]Enßelnowuisen
[ännern | Bornkood ännern]- ↑ a b Hermann Jellinghaus: Westfälische Grammatik. 1885, afropen an’n 6. April 2020.
- ↑ Olaf Bordasch: plattdeutsch-niederdeutsch.net. Afropen an’n 7. Mai 2020.
- ↑ Erwin Möller: Segg et up Platt. Niederdeutsches Wörterbuch in der Ravensberger Mundart. 3. Auflage. Bielefeld 2013.
Disse Artikel is op Ravensbiarger Platt schreven. Mehr Artikels op Ravensbiarger Platt.